www.tinhgiac.com dan so va su gia tang dan so 1692

Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

1


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

1.

Dân số và sự gia tăng dân số
Sự tăng trưởng dân số thế giới

Sự gia tăng không mong đợi của loài người tạo nên một nhân tố hàng đầu cuả sự huỷ hoại
sinh quyển. Dù rằng sự đông dân đã xảy ra từ nhiều thế kỷ ở vài vùng như châu Á, nhưng
sự tăng trưởng gia tốc cuả dân số thế giới vốn đã quá đông đúc tạo nên một sự kiện cơ
yếu, đặc sắc cuả con người, gọi là sự bùng nổ dân số ở thế kỷ 20.
Việc quan trọng hơn không chỉ là số lượng vốn đã quá lớn, mà còn là dân số tăng với tốc
độ lũy tiến (vitesse exponentielle). Không một chuyên gia nào có thể dự kiến chính xác
khi nào thì dân số ổn định. Do đó Dorst (1965) xem sự bùng nổ dân số ở thế kỷ 20 là một
hiện tượng có qui mô sánh với thảm họa điạ chất đã làm đảo lộn hành tinh.
Sự tăng trưởng dân số trên trái đất hiện nay đặt sinh quyển vào tình trạng khủng hoảng.
Ở giai đoạn từ khi con người xuất hiện đến cuộc cách mạng nông nghiệp, dân số thế giới
còn thưa thớt, khoảng 125.000 người, chủ yếu sống tập trung ở châu Phi. Nhờ sự phát
triển của bộ não, tổ tiên chúng ta đã có một nền văn hóa nguyên sơ được gọi là “Cách
mạng văn hóa” mà đặc trưng của nó là những quy ước của xã hội, kinh nghiệm trong sản
xuất (cách chế tác công cụ, thức ăn, phân biệt những động thực vật có hại hay ăn được…)
được lưu giữ và truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác bằng miệng. Nhờ đó, đời sống
của các quần cư được cải thiện dần, tốc độ gia tăng dân số đạt đến 0,002% ở cuối thời kỳ
với dân số tăng lên đến khoảng 5 triệu vào năm 8000 trước CN. Trong thời kỳ đó, con
người đã phân bố rộng rãi trên toàn lục địa Âu-Á và xâm nhập sang Tây Bán Cầu vào
khoảng 30.000 năm trước CN.

Vào cuối cách mạng nông nghiệp, sự gia tăng dân số không liên tục, khi tăng, khi giảm
nhưng nhìn chung vẫn tăng. Nền văn minh nhân loại lúc tiến triển, lúc suy thoái, thời tiết
thuận lợi, lúc khó khăn; mất mùa rồi bệnh dịch, chiến tranh. Tất cả đều là những yếu tố
tác động trực tiếp hay gián tiếp đến kích thước dân số. Chẳng hạn, trong những năm 1348
-1350 bệnh dịch hạch đã làm cho dân số châu Âu giảm đi 25% riêng ở Anh từ năm 13481379 còn giảm mạnh hơn, tới gần 50%. Từ năm 1648, thế giới bước vào thời kỳ ổn định,
sản phẩm nông nghiệp gia tăng, mở đầu cho sự ra đời của thương mại; quyền lực tập
trung của thời phong kiến bị tan rã từng mảng lớn, thay vào đó nền kinh tế công nghiệp,
trước hết là tiểu thủ công nghiệp ra đời và phát triển tạo nên bước ngoặt cho sự phát triển
dân số.
Từ 1650-1850, cùng với cách mạng nông nghiệp ở châu Âu, thương mại trở thành động
lực chính cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Trồng trọt, chăn nuôi phát triển dự trữ lương
thực tăng, hàng hóa được trao đổi gữa các vùng nhiều hơn, nạn đói và dịch bệnh đẩy lùi.
Kết quả tất yếu dẫn đến là dân số thế giới, đặc biệt ở châu Âu, tăng vọt, từ 103 lên 144
triệu. Dân số châu Á chỉ tăng 50-75%. Diện tích đất canh tác chung tăng từ 10 người/km 2
lên 2 người/km2 do khá phá ra Châu Mỹ. Vào thế kỷ XVIII-XIX, người Châu Âu sang
định cư ở Tân Thế Giới làm cho dân số ở đây tăng từ 4 triệu (1790) lên 23 triệu (1850).
Dân số Châu Phi (1650-1850) ước tính có khoảng 100 triệu. Tỷ lệ tăng dân số thế giới
diễn ra như sau: 0,3% giữa 1650-1750 và khoảng 0,5% giữa 1750-1850.

2


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Giai doạn 1850-1930 được gọi là “giai đoạn chuyển tiếp dân số”. Lúc này ở Châu Âu và
Bắc Mỹ, tỷ lệ tử vong giảm thấp, từ 22-24‰ xuống 18-20 ‰ do điều kiện sinh hoạt được
cải thiện, y tế và vệ sinh phòng dịch tiến bộ. Đến cuối thế kỷ XIX, giai đoạn dân số thực
sự bắt đầu ở các nước phương Tây với sự giảm cả tỷ tệ sinh và tỷ lệ tử, cả ở nông thôn và
thành thị.
Sang thế kỷ XX, dân số thế giới tăng nhanh, mặc dầu quá trình chuyển tiếp dân số ở các

nước phương Tây vẫn còn tiếp tục. Nhịp độ tăng dân số trung bình toàn thế giới trong
khoảng thời gian 1850-1950 là 0,8%. Dân số tăng từ trên 1000 triệu người lên gần 2500
triệu người. Trong đó dân Châu Á tăng chưa đến 2 lần; Châu Âu và Châu Phi tăng 2 lần;
Bắc Mỹ tăng 6 lần và Nam Mỹ tăng 5 lần (bao gồm cả sự nhập cư). Đến những năm
1930, ở một số nước Châu Âu tỷ lệ sinh giảm nhanh hơn cả tỷ lệ tử khiến cho sự gia tăng
dân số chững lại. Sau đại chiến thứ 2, điều kiện sống được cải thiện, tỷ lệ sinh lại tăng
cao và kéo dài cho đến những năm 1960. Ở đây cần nói thêm rằng, những yếu tố để tạo
nên sự chuyển tiếp dân số ở các nước phát triển lại hầu như không có được ý nghĩa như
vậy đối với các nước kém phát triển. Ở các nước này tỷ lệ sinh vẫn cao. Do đó, từ những
năm 1940, nhất là khi con người đã chế ra nhiều loại thuốc công hiệu để loại trừ một số
dịch bệnh nguy hiểm, dân số thế giới bước vào một giai đoạn bùng nổ thực sự với đặc
trung tỷ lệ sinh cao, còn tỷ lệ tử thấp. Tỷ lệ tăng trưởng dân số trung bình toàn cầu từ
0,9% (năm 1950) lên đến 1,8% (1950-1980)
Vào đầu Công nguyên toàn thế giới chỉ có 136 triệu người. Từ đó tăng lên 0,5 tỷ vào giữa
thế kỷ XVII. Phải đến năm 1850 dân số thế giới mới đạt đến 1 tỉ người rồi 80 năm sau
(1930) đạt 2 tỉ; năm 1960 đạt 3 tỉ, năm 1975 đạt 4 tỉ và đến 11/07/1987 thế giới đã có 5 tỉ
người. Tháng 07/1994, thế giới đã có 5,63 tỉ người, năm 1997, dân số thế giới là 5,8 tỉ
người và gia tăng hàng năm là 1,7%. Các nhà khoa học dự kiến đến năm 2000 sẽ có
khoảng 6, 1 tỉ người. Thực tế, dân số thế giới tròn 6 tỉ người tăng gấp 4 lần so với đầu thế
kỷ 20 vào ngày 12/10/99. Khoảng 40 năm nữa, dân số có thể tăng gấp đôi nếu không có
những biện pháp ngăn chặn đà gia tăng này. Sự bùng nổ dân số gây áp lực lên tài nguyên
và môi trường.
Từ số liệu trên, nếu dân số nhân loại là và đạt đến 500 triệu vào năm 1650 thì trong
khoảng thời gian đó dân số có 6-7 lần thời gian tăng gấp đôi. Như vậy, trong thời kỳ đó,
để tăng gấp đôi dân số cần một thời gian trung bình là 1500 năm. Tiếp theo, thời gian này
ngày một rút ngắn. Số dân 4 tỷ trên Trái Đất được ghi nhận vào năm 1975. Tính theo “chỉ
số gia tăng dân số” vào năm 1970, thời gian tăng gấp đôi dân số lúc đó được tính là 36
năm. Ba giai đoạn đặc trưng của lịch sử dân số nhân loại: Cách mạng văn hóa, Cách
mạng nông nghiệp và Cách mạng công nghiệp. Cho đến giữa thiên niên kỷ thứ 2 dân số ít
và tăng trưởng chậm. Từ sau Cách mạng công nghiệp, dân số mới tăng nhanh và sự

“bùng nổ dân số” mới xuất hiện 1-2 thế kỷ vừa qua.
Nếu như trong những năm đầu của thế kỷ XIX, để tăng thêm 1 tỷ người cần khoảng thời
gian 100 năm, thì từ năm 1975 đến 1987 để tăng thêm 1 tỷ người chỉ cần 12 năm và trong
tương lai mức tăng sẽ còn nhanh hơn nữa.

3


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Trước nguy cơ về dân số bùng nổ, nhiều nước đã thực hiện quốc sách "kế hoạch hóa gia
đình" nên đã hạn chế một phần tốc độ phát triển của dân số. Trong thập niên 80, mỗi năm
thế giới có 130 triệu trẻ em mới sinh thì đến nay con số đó chỉ còn 86 triệu người, như
vậy mỗi ngày thế giới vẫn còn tăng khoảng 238.000 người.
Mức độ tăng dân số không đều: cao nhất là ở Trung Mỹ (3,4%), Mỹ La Tinh (3%), Châu
Phi (2,5%), Châu Á (2,3%), Bắc Mỹ (1,3%), Châu Âu (0,8%).... Trước đây 20 năm, tốc
độ phát triển của dân số thế giới là 2% thì đến năm 1994 đã giảm xuống còn 1, 57%.
Một đặc điểm cần lưu ý là theo sự ước tính, trung bình cứ 10 đứa trẻ được sinh ra thì đã
có 9 đứa được ra đời ở các quốc gia nghèo và các quốc gia đang phát triển, dân số các
quốc gia này hiện nay chiếm khoảng 2/3 dân số thế giới. Tại thời điểm 1987 (khi dân số
thế giới đạt mức 5 tỷ người), các quốc gia đông dân nhất là Trung Quốc (1,2 tỉ), Ấn Ðộ
(919 triệu), Hoa Kỳ (261 triệu), Indonesia (195 triệu), Bresil (159 triệu), Pakistan (137
triệu), Nhật Bản (120 triệu).
Quá trình tăng dân số trong khoảng 1 triệu năm qua theo ước lượng của các nhà dân số
học và diện tích đất bình quân trên đầu người được mô tả trong bảng dưới đây
Bảng : Kích thước dân số ở các giai đoạn và thời gian dân số tăng gấp đôi và diện tích đất
bình quân đầu người
Thời gian
8000 trước CN
1650

1850
1930
1975

Dân số (triệu
người)
5
545
1000
2000
4000
5000

Diện tích đất bình
quân (ha/người)
2997,5
27,5
15
7,5
3,0
1,88

Thời gian tăng
gấp đôi
1500
200
80
45
≈ 35-37
48

19871
1999

6000

Như vậy trải qua gần hết lịch sử loài người, dân số đạt đến 1 tỷ người vào năm 1850. Và
sau đó chỉ 80 năm dân số đạt đến 2 tỷ vào năm 1930; chỉ sau 30 năm dân số tăng thêm 1
vào năm 1960 và 4 tỷ vào năm 1975.
Số liệu về dân số thế giới cho phép dự báo về sự phát triển của đường cong dân số trong
tương lai. Những kết quả dự báo của Worldbank cho rằng, có 3 thời điểm khác nhau dân
số thế giới dừng ở mức cân bằng có thế tin cậy được.
Kích thước dân số thế giới tăng dần theo lịch sử phát triển của loài người. Nếu giữ
khuynh hướng như hiện tại, sự cân bằng dân số của thế giới sẽ xuất hiện vào năm 2110
1

Theo dự đoán, dân số thế giới đạt mức 5 tỷ vào năm 1994. Nhưng thực tế con số này đạt tới vào
11/07/1987. Tháng 7 năm 1994, dân số thế giới là 5,63 tỷ

4


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

với số lượng ở mức 10,5 tỷ người, gấp 2 lần dân số năm 1990. Nếu tốc độ sinh giảm
nhanh hơn thì điểm dừng của dân số đến sớm hơn vào khoảng năm 2040 với dân số 8 tỷ,
vượt dân số năm 1990, 86% và nếu tốc độ sinh giảm chậm hơn hiện tại thì điểm cân bằng
sẽ rơi vào năm 2130 với 14,2 tỷ người, hơn 2 lần dân số hiện nay.
Trong khi đó trái đất, môi trường sống của con người, trong hàng trăm triệu năm qua
không thay đổi về độ lớn. Trong lúc đó dân số loài người đã và đang tăng lên theo cấp số

nhân. Diện tích đất bình quân đầu người theo đó đã giảm liên tục.
Với tổng diện tích trên trái đất là 15 tỷ ha, vào năm 0 bình quân mỗi người trên trái đất có
thể sử dụng 75ha thì đến năm 1994 con số này là 3 ha, năm 2010 diện tích này còn lại là
1,875 ha. Sự hạn chế không gian sống còn bị sự phân bố không đều về mật độ dân số làm
thêm căng thẳng. Tại các vùng đô thị, khu công nghiệp, vùng thâm canh nông nghiệp
diện tích bình quân đầu người chỉ bằng 1/100 thậm chí 1/1000 trị số trung bình trên toàn
trái đất.
2.
2.1.

Gia tăng dân số và nhu cầu của con người
Nhu cầu dinh dưỡng

Con người muốn sống và làm việc được thì cần phải ăn, trước hết là để xây dựng cơ thể
và sau đó là để bù đắp phần năng lượng bị mất đi trong quá trình trao đổi chất, đặc biệt là
để hoạt động và thực hiện những công việc lao động chân tay và trí óc một cách có hiệu
quả.
Người ta đo năng lượng tiêu thụ bằng số calo cần có trong khẩu phần ăn. Ðối với người
lao động nặng cần từ 3.500 - 5.000 kcal/ngày, người lao động trung bình cần từ 3.000 3.500 kcal/ngày và người lao động nhẹ cần 2.500 - 3.000 kcal/ngày. Tuy nhiên, nhu cầu
năng lượng này thay đổi tùy theo giới tính, lứa tuổi, điều kiện khí hậu... Nên ta có thể
công nhận con số trung bình là 2.400 kcal/ngày, con số này được coi là nhu cầu vừa phải
để cung cấp đủ cho khả năng lao động chân tay và trí óc có hiệu quả.
Lấy mốc của năm 1963 thì dân số của thế giới là 3, 11 tỉ nên nhu cầu của nhân loại trong
1 năm là 3, 11 x 109 x 2400 x 365 = 2,7.1015 kcal, trong khi đó sinh quyển chỉ cung cấp
được 2,6.1015 kcal/năm. Như vậy, có thể tạm coi là nguồn thức ăn do sinh quyển cung
cấp nếu được phân phối đồng đều ở các nơi trên thế giới thì cũng chỉ vừa đủ nuôi sống
nhân loại. Tuy nhiên sự phân phối nguồn lương thực này không đồng đều trên thế giới
nên nhu cầu thỏa mãn cho mỗi người ở mỗi nơi lại khác nhau
2.2.

Thiếu dinh dưỡng, suy dinh dưỡng, bội dinh dưỡng và nạn đói

a. Thiếu dinh dưỡng và suy dinh dưỡng
Ðể có sức khỏe tốt thì không chỉ có đủ thức ăn mà thức ăn phải có đầy đủ chất dinh
dưỡng như protein, carbohydrate, dầu mỡ, vitamin và khoáng chất.
Những người dân nghèo mà đại đa số các quốc gia kém phát triển, cuộc
sống của họ phải dựa vào một số cây lương thực chủ yếu như lúa gạo, lúa

5


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức
mì, ngô, khoai tây... nên chế độ ăn uống của họ thường xuyên thiếu dinh
dưỡng. Nếu trong khẩu phần ăn ở các nước công nghiệp phát triển là 90g

protein/ngày/người với 3000 calo trong đó có 50 % là protein động vật thì ở các nước
đang phát triển chỉ có chưa đến 60g/ ngày / người với 2100 calo và 15 % là protein động
vật. Điều này đã và đang dẫn đến nạn suy dinh dưỡng trầm trọng Việc sử dụng lâu

dài khẩu phần ăn thiếu chất dinh dưỡng dẫn đến cơ thể rơi vào tình trạng
suy dinh dưỡng, làm cho sức khỏe suy giảm đến mức không còn đủ khả năng
đề kháng với bệnh tật.

Tình hình xảy ra nghiêm trọng đến nỗi có thể nghĩ tới nạn "đói khu vực" và hiện tại có
khoảng 1/3 dân số thế giới ăn chưa tốt, mà số này lại nằm trong các quốc gia kém phát
triển và lại có tốc độ tăng dân số rất nhanh.
Cuộc sống của 90% dân số trên Trái Đất phụ thuộc vào 10-11% diện tích bề
mặt Trái Đất. Hiện nay ở các nước đang phát triển có tới 60% gia đình
thiếu ăn triền miên hoặc theo định kỳ trước và sau vụ thu hoạch. Có ít
nhất 1 tỉ người trên trái đất đang bị nạn đói đe doạ, nhất là các nước

Trung và Nam Phi. Tương tự, hội nghị quốc tế về lương thực được tổ chức
ngày 13/11/1996 đã ước tính hằng năm có khoảng khoảng 800 triệu người bị
suy dinh dưỡng mà phần lớn tập trung ở 2 lục địa Á châu và Phi châu,
trong đó có 200 triệu trẻ em. Hằng năm có khoảng 5 triệu trẻ em suy dinh
dưỡng bị chết vì các bệnh nhiễm trùng như sởi, cúm, tiêu chảy (trong đó
có khoảng 3/4 trẻ em chết vì bị tiêu chảy) và đại đa số các trẻ này
thuộc về các nước nghèo và các nước đang phát triển.

Trước tình hình gia tăng dân số, nguồn tài nguyên ngày càng suy thoái và cạn kiệt, bên
cạnh đó là thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới, sản xuất
lương thực thực phẩm không đủ cung ứng cho dân số ngày càng đông. Năm 1987, tổ
chức lương nông thế giới (FAO) ước tính rằng để thỏa mãn nhu cầu lương thực và thực
phẩm thì sản lượng lương thực phải tăng 100% và sản phẩm có nguồn gốc động vật phải
tăng 200%. Như vậy, nếu giữ ở mức độ này thì đến năm 2000 số người bị thiếu ăn tăng
lên từ 2 tỉ đến 3 tỉ người.
b. Bội dinh dưỡng
Bên cạnh hàng tỉ người thiếu ăn hoặc khẩu phần ăn thiếu chất dinh dưỡng cũng có hàng
chục triệu người sống ở các quốc gia thuộc Châu Âu, Bắc Mỹ, Châu Úc và Tân Tây
Lan..., sử dụng khẩu phần ăn thừa thải, thậm chí quá thừa thải chất dinh dưỡng mà ta có
thể gọi đó là bội dinh dưỡng. Ăn uống thừa thải hẳn cũng không phải là điều dễ chịu và
không nên nghĩ rằng một người được ăn uống tốt là người chỉ ăn những thức ăn ngon và
thừa thải so với nhu cầu về protein, carbohydrate, dầu mỡ, vitamin và khoáng chất.
Ăn quá nhiều và quá thừa dinh dưỡng cũng có khả năng mắc nhiều bệnh nguy hiểm và
cũng có thể làm tăng tỉ lệ tử vong. Các bác sĩ ở Hoa Kỳ cho rằng vấn đề cơ bản của việc
bảo vệ sức khỏe cho dân cư nước họ không phải là bệnh ung thư cũng không phải là bệnh
viêm thủng mà là sự dư thừa về trọng lượng của cơ thể gây nên gọi là hội chứng béo phì.
2.3.

Nhu cầu nhà ở và quần áo

6


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Nhà là để ở và quần áo là để giữ ấm. Cả hai liên quan một cách phức tạp với toàn bộ đời
sống và do đó tới sinh thái học người. Quần áo và nhà ở bảo vệ con người khỏi bị tác hại
của nhiệt độ quá cao hay quá thấp; chống lại các tác hại vật lý khác như tiếng ồn, bức xạ;
bảo vệ con người khỏi các tác hại hóa học và sinh học; các thú dữ, rắn độc và các loài
thiên địch khác từ xa xưa là kẻ thù của người; và gần đây các tác nhân gây bịnh và các
vật truyền bịnh (vectors) đáng sợ hơn. Ngoài ra khói bụi và các khí độc khác có thể gây
hại sức khỏe nếu không có các phương tiện phòng tránh hữu hiệu.
Tóm lại, quần áo và nhà ở là các nhu cầu thiết yếu của con người. Khi dân số gia tăng,
các khu đô thị phát triển và tài nguyên thiên nhiên được sử dụng nhiều, thì sự ràng buộc
của quần áo và nhà ở với sinh thái học của người cần được xem xét tỉ mỉ và liên tục.
Với quần thể nhỏ và không gian rộng, con người không cần ngăn nắp và cầu kỳ. Khi mật
số gia tăng, không gian trở nên có hạn và khi cơ may di dời đến nơi trù phú khác giảm đi,
buộc người ta phải sống trong một hệ thống khép kín. Khi đó, người ta phải tạo ra sự trật
tự ngăn nắp, tức phải đầu tư năng lượng nhiều hơn, tức phải khai thác và sử dụng tài
nguyên nhiều hơn. Tài nguyên thiên nhiên, để làm các vật liệu tiêu dùng, không phải là
không bị cạn kiệt. Các phụ phẩm từ các xí nghiệp mau chóng lấp đầy một cách vô tội vạ
các khoảng đất trống. Nhà ở và nhà máy xây dựng chồng lấn nhau và tranh giành các
khoảng không gian chật hẹp. Rác thải sinh hoạt và công nghiệp gây ra vấn đề ô nhiễm,
đòi hỏi phải được xử lý.
2.4.

Nhu cầu đi lại

Nhu cầu đi lại hay di chuyển cũng là một trong các nhu cầu thiết yếu của con người. Hệ
thống hoạt động của người (human activity system) bao gồm 3 điểm nút hoạt động

(activity nodes), hay là 3 nơi đặc trưng cho các hoạt động này. Ðó là sống, làm việc và
vui chơi. Chính sự di chuyển nối liền 3 hoạt động hay 3 nơi thực hiện các hoạt động trên.
Người ta còn có thể xếp các hoạt động của người theo các cách khác nhau. Nhưng tựu
trung có thể xem nhà ở là trung tâm, từ đó người ta di chuyển đến các nơi khác để làm
việc, học tập, giao dịch và giải trí.
Sự di chuyển (đi lại) đưa chúng ta đi từ nơi ở đến các địa điểm khác để thực hiện các sinh
hoạt khác nhau. Ðó là sự đi lại thường ngày, có tính lập lại. Nên việc bố trí khoảng cách
và cung cấp phương tiện di chuyển sao cho tiện lợi, tiết kiệm là điều quan tâm của các
nhà thiết kế đô thị. Ngoài ra còn các sự di chuyển đường dài, liên quốc gia hay liên lục
địa, cần các phương tiện nhanh hơn, hiện đại hơn và dĩ nhiên tiêu tốn nhiều nhiên liệu
hơn.
Tóm lại, đi lại (di chuyển) là một nhu cầu cơ bản của con người. Nó đòi hỏi phuơng tiện
và năng lượng. Chính năng lượng sử dụng cho các phuơng tiện di chuyển ở các quốc gia
phát triển (xe hơi, máy bay...) là nguyên nhân chánh cho sự cạn kiệt tài nguyên không tái
tạo và ô nhiễm không khí.
2.5.

Nhu cầu văn hóa

7


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Văn hóa là nét đặc trưng của loài người, không thấy ở bất kỳ một sinh vật nào khác. Các
nền văn hóa của các dân tộc khác nhau trên thế giới được duy trì, phổ biến và phát huy
thông qua giáo dục và các phuơng tiện, như tiếng nói, chữ viết và các ký hiệu khác.
Một trong các phương tiện của văn hóa là chữ viết. Trong lịch sử của loài người, chữ viết
được viết trên đất, đá, gỗ, lá cây, da thú, xương, kim loại... và hiện nay phổ biến nhất là
giấy. Giấy được làm từ gỗ, rơm rạ, bã miá... nói chung là từ thực vật. Ngày nay, nhân loại

sử dụng một luợng giấy khổng lồ, và điều này góp phần làm suy thoái thảm thực vật. Hơn
nữa công nghiệp chế tạo giấy còn gây ô nhiễm môi trường, nhất là môi trường nước.
Hiện nay, máy tính cá nhân là phương tiện hiện đại và hữu dụng lớn lao cho con người.
Người ta tưởng nhờ có nó, chúng ta tiết kiệm giấy hơn. Nhưng trái lại, lượng giấy dùng
không giảm vì in ấn nhanh và dễ hơn, nên người ta thải giấy nhiều hơn là khi đánh máy
hay viết tay. Ngoài ra, các thế hệ máy tính thay thế nhau rất nhanh, khối lượng máy thải
ra (thường làm bằng các vật liệu khó bị phân hủy) cũng đặt thành vấn đề cho các quốc gia
phát triển.
Tín ngưỡng cũng là một mặt của nền văn hóa. Các tôn giáo khác nhau có những công
trình kiến trúc để ghi lại công ơn người sáng lập và để tín đồ thực hành tín ngưỡng. Các
nhà thờ Thiên chúa giáo ở Châu Âu và chùa chiền Phật giáo ở Châu Á trước đây thường
được xây cất bằng gỗ tốt, đã sử dụng một lượng gỗ đáng kể của các khu rừng lân cận.
Tuy nhiên ở một mặt nào đó một số tín ngưỡng lại góp phần tích cực vào cải tạo đạo đức
sinh thái của con người.
2.6.

Nhu cầu du lịch, giải trí, thể thao

Ðây cũng là các nhu cầu quan trọng của con người. Du lịch ngày nay trở thành nguồn thu
nhập lớn cho nhiều quốc gia. Tuy gọi là ngành công nghiệp không khói, nhưng du lịch
cũng gây nhiều thiệt hại cho môi trường và sinh vật hoang dã, và cũng làm ô nhiễm môi
trường ở nhưng nơi thiếu sự quản lý chặt chẽ. Ở miền Nam, ai quan tâm đến môi trường
sẽ thấy đau lòng trước sự tàn phá nhanh chóng của thực vật và động vật ở vùng biển Hà
tiên, Vũng tàu, Nha trang... và các đảo Phú quốc, hòn Khoai...
Các công viên, sân bãi thể thao, các tụ điểm văn hóa... là không thể thiếu cho các khu dân
cư của xã hội công nghiệp. Số lượng và chất lượng của các địa điểm trên ngày càng gia
tăng theo sự gia tăng dân số và sự phát triển của xã hội.
3.

Mối tương quan giữa dân số, sử dụng tài nguyên và ô nhiễm môi trường

Theo mô hình đơn giản thì sự suy thóai và ô nhiễm môi trường ở cùng một nơi tùy thuộc
vào 3 yếu tố: (1) số người dân, (2) số đơn vị năng lượng mỗi người sử dụng và (3) khối
lượng của sự suy thoái và ô nhiễm môi trường do mỗi đơn vị năng lượng gây ra (Miller,
1993).
Sự đông dân bao gồm sự quá nhiều người và sự quá nhiều tiêu thụ. Sự quá nhiều người
xảy ra ở những nơi mà số người nhiều hơn thức ăn, nước uống và các tài nguyên khác.

8


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Việc này thường xảy ra ở các nước đang phát triển, làm suy thoái các tài nguyên tái tạo
và là nguyên nhân của sự nghèo đói. Sự quá nhiều tiêu thụ xảy ra ở các nước công
nghiệp, khi một số ít người sử dụng một lượng lớn tài nguyên. Ðây là nguyên nhân chính
làm cạn kiệt nguồn tài nguyên không thể phục hồi và làm ô nhiễm môi trường.
3.1.

Học thuyết Malthus

Thomas Robert Malthus là nhà kinh tế học người Anh, một trong những người sáng lập ra
ngành dân số học chuyên nghiên cứu về tăng dân số. Ông ta trình bày một bài toán về
tăng trưởng dân số trên cơ sở áp dụng nguyên lý cho rằng tất cả các quần thể sinh vật đều
có tiềm năng tăng trưởng lớn hơn hiện tại trong khi nguồn cung cấp (thực phẩm, lương
thực, nhiên liệu...) cho sự tăng trưởng này có tăng nhưng rất hạn chế.
Sau đây là một số luận điểm chính liên quan đến vấn đề này:
- Nguồn sống là nhân tố hạn chế mức tăng dân số
- Dân số tăng khi nguồn sống tăng, tăng trưởng dân số chỉ dừng lại khi có sự can thiệp
bắt buộc

- Nhân tố kiểm soát tăng dân số là lực lượng có thế lực trên cơ sở can thiệp vào nguồn
sống
3.2.

Dân số và cân bằng sinh thái

Trong tự nhiên luôn luôn có xu hướng cân bằng hay còn được gọi là nội cân bằng. Đó là
hệ thống tự ổn định điều khiển bằng những cơ chế nội tại. Các quần thể sinh vật đều có
thể tự điều chỉnh mật độ bằng các cơ chế tập tính, làm tăng hoặc giảm cường độ sinh sản
(yếu tố thực hiện) và bằng cách này mà kích thước quần thể (trị số điều khiển) được duy
trì trong giới hạn cho phép.
Động thái tăng trưởng dân số: Động thái tăng trưởng dân số là sự tăng giảm dân số theo
thời gian (năm, thế kỷ..).
Động thái tăng trưởng dân số phụ thuộc vào hai nhân tố chính là khả năng sinh học sinh
sản của quần thể và sức chịu đựng của môi trường.
Sức chịu đựng của môi trường là toàn bộ các nhân tố cản trở một quần thể sinh sản đạt tới
mức cực đại tiềm năng sinh học của chúng. Nó bao gồm tất cả các nhân tố gây chết, các
nhân tố cản trở tỉ lệ sinh đẻ.
Vào buổi bình minh của lịch sử nhân loại, dân số thế giới khá ổn định. Động thái dân số
chịu sự điều chỉnh của các nhân tố sinh học và tỉ lệ sinh đẻ cao hầu như được bù lại bằng
tỉ lệ tử vong cao.
Con người vẫn là một phần của hệ tự nhiên nhưng mật độ trong quần thể tăng quá nhanh
và không kiểm soát được đã làm mất đi khả năng tự điều chỉnh vốn có của tự nhiên. Điều

9


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

này đang dẫn đến sự rối loạn các mối cân bằng sinh thái vốn có với hàng loạt các quá

trình nội tại bị phá vỡ.
3.3.

Áp lực của sự tăng dân số quá mức

Một trong những thuộc tính cơ bản của sinh thái nhân văn là đánh giá chất lượng cuộc
sống của từng thành viên, từng cộng đồng cũng như của một xã hội.
Chất lượng cuộc sống phụ thuộc vào tổng thể các nhân tố tự nhiên và xã hội, đặc biệt là
nó tỉ lệ nghịch với số dân.
Có thể nói trong hầu hết các công trình nghiên cứu về nguyên nhân sâu xa của suy giảm
chất lượng môi trường cũng như đói nghèo thì đều đi tới một kết luận chung là do sự tăng
dân số quá mức.
3.4.

Dân số lên môi trường

Một trong những quá trình cơ bản trong sự vận động của một hệ sinh thái là sự phân phối
năng lượng trong hệ. Khi hệ sinh thái còn trẻ thì dòng năng lượng chủ yếu được tập trung
cho sức sản xuất, có nghĩa là tập trung cho sự tăng trưởng và cho tổ chức các cấu trúc
phức tạp. Đến khi mật độ quần thể tăng gần đến mức bão hoà lúc đó hệ sinh thái đã thành
thục. Lúc này hầu hết năng lượng được tập trung vào việc bảo tồn các cấu trúc phức tạp
đã được tạo ra. Điều này hoàn toàn phù hợp đối với các quần thể người. Khi dân số tăng
lên quá nhanh đồng thời nhu cầu cuộc sống của con người cũng không ngừng tăng lên.
Để thoả mãn nhu cầu, con người đã tập trung mọi nỗ lực tinh thần và vật chất để tìm
kiếm mọi lợi nhuận kinh tế mà không ngần ngại phá huỷ hoặc khai thác kiệt quệ các hệ
sinh thái tự nhiên đồng thời gây ô nhiễm nghiêm trọng cho môi trường.
Sự gia tăng dân số kéo theo sự biến đổi về lượng và chất các hoạt động kinh tế xã hội và
từ đó dẫn đến làm mất cân bằng sinh thái các hệ thống tự nhiên. Có thể nói sự gia tăng
dân số là nguyên nhân trực tiếp cũng như gián tiếp dẫn đến ô nhiễm môi trường.
Số lượng dân xác định nhu cầu tài nguyên, cách thụ đắc, số lượng dùng. Các nhân tố dân

số ( trình độ xã hội, kinh tế cuả một nước) có ảnh hưởng lên việc sử dụng tài nguyên. Các
nước công nghiệp có nhu cầu về tài nguyên phức tạp và có khuynh hướng sử dụng nhiều
tài nguyên không thể tái tạo. Các nước đang phát triển sử dụng nhiều tài nguyên tái tạo
được. Sự phân bố dân cư cũng ảnh hưởng lên sự cung cấp, khai thác và sử dụng tài
nguyên.
3.5.

Dân số lên ô nhiễm

Dân số gây ra ô nhiễm qua việc khai thác và sử dụng tài nguyên. Ô nhiễm có thể xảy ra
từ việc sử dụng một tài nguyên như là nơi chứa rác thải sinh hoạt và công nghiệp. Ngoài
ra khai thác tài nguyên (than đá, dầu và khí) gây ra sự suy thoái môi trường. Khối lượng
tài nguyên và cách thức khai thác và sử dụng chúng xác định khối lượng ô nhiễm.

10


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

3.6.

Tài nguyên lên dân số

Tác động dương. Khám phá và sử dụng tài nguyên mới (dầu, than) làm tăng dân số, cũng
như sự phát triển xã hội, kinh tế, công nghệ. Tài nguyên cho phép con người di chuyển
đến các nơi ở mới cũng như việc lấy và sử dụng tài nguyên trước đây không được dùng.
Thêm vào đó sự phát triển tài nguyên tạo nhiều nơi ở trong các môi trường khó khăn.
Tác động âm. Cạn kiệt tài nguyên làm giảm dân số và làm giảm sự phát triển xã hội, kinh
tế, công nghệ. Suy thoái môi trường (ô nhiễm không khí) có thể làm giảm dân số hay tiêu
diệt quần thể.

3.7.

Tài nguyên lên ô nhiễm

Khối lượng, cách thức khai thác và sử dụng tài nguyên có thể ảnh hưởng lên ô nhiễm.
Càng khai thác và sử dụng nhiều tài nguyên thì càng gây nhiều ô nhiễm. Cạn kiệt tài
nguyên có thể làm giảm ô nhiễm.
3.8.

Ô nhiễm lên dân số

Ô nhiễm có thể làm giảm dân số cũng như giảm sự phát triển xã hội, kinh tế và công
nghệ. Ô nhiễm làm gia tăng tử vong và bệnh tật nên ảnh hưởng xấu lên kinh tế và xã hội.
Ô nhiễm có thể làm thay đổi thái độ của con người từ đó làm thay đổi luật lệ, cách thức
khai thác và sử dụng tài nguyên.
3.9.

Ô nhiễm lên tài nguyên

Ô nhiễm một môi trường có thể gây thiệt hại lên môi trường khác. Các luật mới nhằm
làm giảm ô nhiễm có thể thay đổi sự cung cầu, khai thác và sử dụng tài nguyên.
Mô hình Dân số - Tài nguyên - Môi trường cho thấy con người sử dụng tài nguyên và gây
ô nhiễm. Cả ba thành phần này có tác động tương hỗ.
Chúng ta thấy sự đông dân khiến người ta sử dụng nhiều tài nguyên hơn và làm suy thoái
môi trường nhiều hơn. Chừng nào chúng ta chưa thay đổi cách sống, chưa ngừng hủy
hoại môi sinh và các sinh vật khác thì sự sống sót và sự phát triển cuả chúng ta còn bị
nhiều nguy cơ.
4.

Tình hình dân số Việt Nam

Dân số Việt Nam từ khi dựng nước cho tới thời kỳ Pháp thuộc rất ít tư liệu và nếu có
cũng rất tản mạn, thiếu chính xác, gây nhiều tranh cãi giữa các nhà khoa học. Chỉ từ sau
ngày miền Bắc giải phóng, chúng ta mới có những cuộc tổng điều tra dân số có quy mô
và đem lại những kết quả đáng tin cậy. Theo niên giám thống kê, dân số nước ta từ đầu
công nguyên đến nay diễn biến như bảng sau
Bảng: Dân số Việt Nam qua các thời kỳ chính (đơn vị 1000 người)

11


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Thời kỳ
Đến Công nguyên
Thời đại Quang Trung
Gia Long (1802-1819)
Minh Mạng (1820-1840)
Thiệu Trị (1841-1847)
Tự Đức (1847-1883)
Năm 1921
Năm 1931
Năm 1941
Năm 1951
Năm 1955

Dân số
1.800
4.000
4.290

5.023
6.894
7.171
15.500
17.702
20.900
23.061
25.074

Thời kỳ
Năm 1965
Năm 1975
Năm 1985
Năm 1990
Năm 1992
Năm 1993
Năm 1994
Năm 1995
Năm 1996
Năm 1997
Năm 2000
Năm 2009

Dân số
34.929
47.638
59.872
66.233
69.405
71.025

72.509
75.962
75.355
76.709
81.523
85.789,573

Căn cứ vào số liệu trên, nếu lấy mốc năm 1931 với dân số 17,702 triệu thì thời gian để
tăng dân số gấp đôi trùng vào khoảng năm 1965, tức là sau 34 năm. Thời gian tăng gấp 2
tiếp theo ngắn hơn, tức là 27 năm, trùng vào năm 1992 với dân số lên đến 69,4 triệu
người.
Dân số Việt Nam đang trong trạng thái phát triển với đặc trưng lơp tuổi dưới 15 chiếm tỷ
lệ cao (39%). Tuổi trung vị của dân số thấp, ở vào tuổi 20,2. Tỷ lệ tăng trưởng trung bình
là 2,1%.
Những vùng có tỷ lệ tăng trưởng cao là Tây Nguyên, miền núi và trung du Bắc Bộ, Đông
Nam Bộ và đồng bằng Sông Hồng. Mức tăng trưởng dưới 2% gặp ở duyên hải Trung bộ
và đồng bằng Sông Cửu Long. Quy mô gia đình trung bình là 4,835 người, không có sự
sai khác giữa nông thôn và thành thị.
Bảng: Những số liệu cơ bản về dân số xã hội (UBDS-KHHGĐ, 1998)
Tiêu chí
Tổng dân số (1000 người)
Thành thị (1000 người)
Nông thôn (người)
Mật độ (người/km2)
Tỷ lệ giới tính
Tỷ lệ tăng trưởng (%)
Tuổi thọ chung
Nam
Nữ
Tổng sản phẩm trong nước (tỷ đồng)

1992
69.405
13.258
55.075
210
95
2,4

110.535

1993
71.025
13.663
56.317
215
95
2,3

1994
72.509
14.139
57.325
219
95
2,1

1995
73.962
14.575

58.342
223
95
2,0

1996
73.355
15.058
59.224
227
95
1,9

1997
76.709
15.725
59.939
232
96
1,8

63,3
68,3
136.57 170.258 222.840
1

258.60
9

295.696

12


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

Tốc độ tăng sản phẩm GDP (%)
DGP/ người (USD)

6,8
143

8,1
180

8,8
214

9,5
273

9,3
310

8,8
321

Mật độ dân số Việt Nam trung bình là 257 người/ km 2. Tập trung chính ở đồng bằng Bắc
Bộ và nam Bộ với mật độ từ 350 đến 1065 người/km2 (mật độ ở Hà nội là 3568 và TP Hồ
Chí Minh là 3024 người/ km2) Miền núi dân cư thưa thớt (26-70 người/km 2), song tỷ lệ

tăng nhanh do cả nhập cư từ các miền khác đến. Trong vòng từ năm 1984 đến 1989 đã có
4,5% dân số di chuyển vùng sống trong nước, cùng tỉnh là là 2% và khác tỉnh là 2,5%.
Luồng di chuyển chính là từ Bắc vào Nam; từ đồng bằng Bắc Bộ, duyên hải Trung Bộ lên
Tây Nguyên. Dân số thành thị tăng chậm, từ 19,24% (1979) lên 20,11% (1989), thấp hơn
mức năm 1975 (21,5%). Năm 1989 tỷ lệ dân số chưa có việc làm chiếm 5,8%, có 71%
lao động làm nông nghiệp.
Tuổi kết hôn lần đầu trung bình ở nam giới là 24,5 và nữ giới là 23,2
Bảng: Dự báo tăng dân số Việt Nam đến năm 2020
Chỉ số
Tổng số
Nam
Nữ
Thành thị
Nông thôn

2000
81.523
40.598
40.925
22.556
58.003

2005
88.071
43.934
44.128
27.017
60.134

2010

94.200
47.063
47.137
33.597
59.729

2015
99.824
49.917
49.907
40.590
58.410

2020
104.722
52.387
52.335
47.817
56.133

Theo dự kiến đến năm 2015 nước ta mới bước vào giai đoạn dân số già, nhưng với tỷ lệ
người trên 65 tuổi năm 2008 là 7,5% thì dân số nước ta đã già hóa (Một nước được gọi là
dân số già khi số người trên 60 tuổi chiếm 10%; và trên 65 tuổi chiếm 7,5%). Năm 2008
tỷ lệ người trên 60 tuổi ở nước ta là 9,5% - xấp xỉ già hóa. Nhưng nếu dựa theo tỷ lệ
người trên 65 tuổi thì dân số nước ta đã thuộc vào giai đoạn già hóa. Việt Nam là một
trong số ít nước trên thế giới dân số già khi chưa giàu, chưa tích lũy được gì thì đã già2".
Tuổi thọ bình quân của người Việt Nam cao nhưng tuổi thọ bình quân khỏe mạnh khá
thấp, xếp thứ 116 so với 174 nước trên thế giới. Bình quân mỗi người dân có tới 12 năm
là ốm đau bệnh tật so với 72,2 tuổi sống.
Theo kết quả cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở thực hiện ngày 1/4 3, công bố sáng 13/8

tại Hà Nội, nước ta có 85.789.573 người, là nước đông dân thứ 3 trong khu vực Đông
Nam Á và đứng thứ 13 trên thế giới.
Ngoài ra, một vấn đề đáng lo ngại là số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ 14-49 tuổi tăng
nhanh. Trong 10 năm tới, nhóm phụ nữ 20-34 tuổi (giai đoạn mắn đẻ nhất trong cuộc đời)
2

Theo ông Dương Quốc Trọng, quyền Tổng cục trưởng Tổng cục dân số - kế hoạch hóa gia đình tại hội
thảo sáng 20/8 về định hướng công tác dân số Việt Nam giai đoạn 2010-2020, diễn ra tại Hà Nội
3
Cuộc tổng điều tra tháng 4/2009 là cuộc điều tra dân số với quy mô lớn trên cả nước, 10 năm mới tiến
hành một lần. Tháng 12 tới một phần kết quả sẽ được công bố tiếp. Kết quả tổng thể sẽ được đưa ra vào
9/2010

13


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

sẽ đạt mức cực đại là 12,3 triệu người. Lý do là vì số phụ nữ sinh ra trong những năm
1975-1995 (thế hệ 8x, 9x) có quy mô đông nhất trong lịch sử nhân khẩu học Việt Nam.
Các nhà nhân khẩu học gọi hiện tượng này là "bùng nổ dân số lần hai".
Cũng theo kết quả điều tra, tỷ số giới tính (là số nam trên 100 nữ) của nước ta luôn ở mức
dưới 100, kể từ năm 1960 đến nay. Tuy nhiên, tỷ số này có xu hướng tăng từ năm 1979.
Nếu như năm 1979, cứ 100 nữ thì có tương ứng 94 nam giới, năm 1999 có 96,7 nam giới,
thì năm 2009 đã là 98,1 nam trên 100 nữ.
Trong 10 năm qua, mỗi năm nước ta tăng 947 nghìn người, giảm so với con số 1,2 triệu
của 10 năm trước.
- Vùng đông dân nhất là Đồng bằng sông Hồng, thấp nhất là Tây Nguyên.
- 29,6% dân số sống ở thành thị so với 23,5% của 10 năm trước.
Nước ta vẫn còn đến 70% dân số sống ở nông thôn

Từ năm 2010-2040. Nước ta bắt đầu giai đoạn cơ cấu “dân số vàng”. Nghĩa là, cứ 2
người trong độ tuổi lao động mới phải “nuôi” 1 người phụ thuộc (trẻ em dưới 15 tuổi và
người già trên 60 tuổi). Đây là cơ hội mà tất cả các quốc gia đang phát triển chờ đợi để
trỗi dậy. Trước đó, Hàn Quốc, Trung Quốc…đều đã “hóa rồng” ở giai đoạn cơ cấu “dân
số vàng”
Đó là sự tập trung của một lực lượng lao động trẻ hùng hậu chưa từng có. Một khi lực
lượng này được tận dụng tối đa trí tuệ, sức lao động, sẽ tạo ra khối lượng của cải vật chất
khổng lồ, tạo ra giá trị tích luỹ lớn cho tương lai của đất nước, đảm bảo an sinh xã hội khi
nước ta bước vào giai đoạn “dân số già”.
Cùng đó, khi tỉ lệ trẻ em dưới 15 đang giảm đi đáng kể sẽ tạo cơ hội cải thiện tình trạng
suy dinh dưỡng. Vả lại, trẻ em ít đi thì tỉ số giáo viên, cơ sở vật chất/ học sinh tăng lên,
tạo điều kiện phát triển giáo dục và là cơ hội nâng cao thể lực, trí lực cho thế hệ trẻ. Bên
cạnh đó, tỉ lệ phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (15-49 tuổi) so với dân số trong độ tuổi lao
động cũng đang giảm. Số không nằm trong độ tuổi sinh đẻ sẽ tham gia vào lực lượng lao
động. Tỉ lệ người ở tuổi nghỉ hưu giảm đi cũng khiến quỹ phúc lợi xã hội “nhẹ gánh” và
có cơ hội đầu tư nhiều hơn cho chất lượng sống của người già.
Theo ông Bruce Campbell - Trưởng Đại diện Quỹ Dân số Thế giới tại Việt Nam: Đây sẽ
là cơ hội “vàng” để Việt Nam tiến những bước vượt bậc. Tuy nhiên, cần lưu ý đến mặt
trái của vấn đề. Nếu không có sự chuẩn bị đầu tư cho tương lai thì khi những thế hệ
tương lai trưởng thành, họ sẽ không có việc làm kể cả khi họ di cư và tìm việc làm. Lúc
đó, sẽ xảy ra một kịch bản rất nguy hiểm là các tệ nạn xã hội như: bán dâm, ma tuý sẽ
phát triển.
Hiện nay ở nước ta, có tới 75% người chỉ là lao động giản đơn, không thể tạo ra nhiều
sản phẩm cho xã hội. Hơn thế tình trạng thất nghiệp rất dễ xảy ra ở khu vực này. Bởi
lượng cung đã át cầu. Trong khi đó, nước ta đang thiếu trầm trọng lao động kỹ thuật trình

14


Tài liệu đang trong quá trình chỉnh sửa, không phải là giá trình chính thức

độ cao và lao động dịch vụ cao cấp trong các ngành tài chính, ngân hàng, du lịch, bán
hàng... nên nhiều nghề và công việc phải thuê lao động nước ngoài. Trong khi đó, lao
động xuất khẩu đa phần chỉ đạt chất lượng thấp, mới qua đào tạo sơ đẳng, không có ngoại
ngữ4.
Trong năm 2009, do ảnh hưởng bởi khủng hoảng tài chính toàn cầu, rất nhiều thị trường
tiếp nhận lao động Việt Nam đã đóng cửa. Nhiều lao động phải về nước trước thời hạn.
Đương nhiên, thiếu việc làm, không thể tạo ra của cải vật chất đủ đáp ứng nhu cầu sống
của xã hội, tất yếu giá trị tích lũy sẽ thấp. Hơn nữa, không có việc làm thanh niên rất dễ
sa vào các tệ nạn xã hội. Thực tế ở nước ta cho thấy, hầu hết những người nghiện chích
ma tuý, nhiễm HIV/AIDS đều rơi vào lứa tuổi lao động, lứa tuổi từ 20-29 tuổi.
Tình trạng đô thị hóa nhanh cũng đang làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội nhức nhối. Hầu
hết số nông dân mất đất vẫn đang trong độ tuổi lao động. Tuy nhiên, họ không có cơ hội
tìm được việc làm, do không có chuyên môn. Hiện đa phần chỉ sống dựa vào tiền đền bù
do mất ruộng, đất. Ở những khu vực này cũng đang gia tăng nhanh chóng tỷ lệ thanh niên
tội phạm (cờ bạc, hút chích, mại dâm)... do sẵn tiền lại thiếu công việc.
Chính phủ đã chỉ đạo các Bộ LĐ-TB-XH tập trung đào tạo, nâng cao tay nghề người lao
động, đặc biệt là nông dân. Các đơn vị chức năng cũng được giao trách nhiệm nỗ lực hơn
nữa tăng cường các hợp đồng xuất khẩu lao động . Bên cạnh đó, Công nghệ thông tin và
truyền thông cũng được xác định là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của nước
ta. Mục tiêu đến năm 2020 là sẽ đào tạo 1 triệu nhân lực công nghệ thông tin, phát triển
công nghiệp phần mềm, thu hút đầu tư nước ngoài
Sự gia tăng dân số đang tạo sức ép lớn đối với thiên nhiên, môi trường cũng như đời sống
kinh tế xã hội của bất kỳ quốc gia nào hiện tại. Việc kiểm soát sự phát triển dân số đang
là nhiệm vụ hàng đầu trong chiến lược quốc gia đối với sự phát triển một nền kinh tế xã
hội bền vững ở nước ta, cũng như đối với các nước đang phát triển.

4

Báo cáo cuối năm 2008 về tình hình thị trường lao động Việt Nam của Bộ LĐ-TB-XH

15