Darwin - biểu tượng lòng kiên nhẫn và tình yêu khoa học

Darwin - biểu tượng lòng kiên nhẫn và tình yêu khoa học
Xin giới thiệu bài viết này tưởng nhớ đến nhà sinh học lỗi lạc C.Darwin
- UNESCO đã tuyên bố chọn 2009 là Năm Charles Darwin để kỷ niệm sinh nhật thứ 200
của nhà sinh học đã có ảnh hưởng vô cùng to lớn sự phát triển khoa học của nhân loại và
kỷ niệm 150 năm ngày phát hành cuốn sách “Nguồn gốc của các chủng loài”.
“Nguồn gốc của các chủng loài” (On the Origin of the Species) của Charles Robert
Darwin (1809 - 1882) xuất bản lần đầu tiên năm 1859, là một sự kiện lịch sử, 1250 bản in
lần đầu tiên đã bán hết sạch nội trong ngày!
Cuốn sách đã làm cả thế giới rúng động, và phá hủy hình ảnh thế giới được nhân loại xem
như bất khả xâm phạm từ bao đời, đưa Darwin từ chỗ ẩn cư lên vũ đài khoa học thế giới.
Nhưng để có tác phẩm đó, ông đã phải cần đến 20 năm để đánh giá các điều quan sát của
mình thu lượm được trong cuộc hành trình, và sau một thời gian đắn đo trước khả năng
quyển sách sẽ “giết chết” nhiều huyền thoại tôn giáo!
Darwin là ai, con người như thế nào mà làm được những chuyện vĩ đại như thế?
“Tôi thích gây náo động”
Charles Darwin sinh ngày 12/2/1809 tại tỉnh nhỏ Shrewsbury phía Tây nước Anh, trong
một căn nhà có tên Mount (núi, vì được xây trên đỉnh một ngọn đồi), là đứa con thứ năm
trong sáu anh chị em.
Bố ông là bác sĩ, và rất thành công với tư cách bái sĩ tâm lý. Mẹ ông mất sớm, lúc ông vừa
hơn tám tuổi, cũng giống như bố ông cũng mất mẹ sớm lúc lên bốn. Ngay từ nhỏ, ông đã
có sở thích đặc biệt về lịch sử tự nhiên và kiên trì những sở thích của mình.
Vào thời gian Darwin sinh ra, phần lớn các nhà khoa học đều nghĩ rằng, các chủng loài
sinh vật và thực vật là bất biến, mặc dù đã có những suy nghĩ về sự tiến hóa cho các sinh
vật, riêng con người thì không.
Ông nội của Darwin là Erasmus Darwin, cũng như Lamarck, đã giả đoán rằng các sinh vật
phát triển lên cao hơn từ các động lực bên trong của chúng.
Erasmus Darwin còn giả thiết rằng các sinh vật phát triển lên cao hơn qua các điều kiện
sống cạnh tranh và sự sống còn của các thành viên có sức sống cao, thích nghi hơn. Ngoài
sự thừa hưởng tinh thần khoa học của ông nội, Charles Darwin còn thừa hưởng tinh thần
bền chí của ông cậu Josiah Wedgwood (và là bố vợ sau này).
Ảnh bìa của cuốn sách “Nguồn gốc của các chủng loài bằng sàn lọc tự nhiên, hay là sự

bảo tồn các giống loài có lợi thế trong cuộc chiến đấu cho sự tồn tại.” Quyển sách này
vừa được NXB Tri Thức chuyển ngữ cho độc giả Việt nam, lần đầu tiên sau đúng 150
năm! Một sự “lệch giờ văn hóa” kinh khủng, mặc dù quả đất chỉ có 24 múi giờ
“Tôi tìm cách biết tên của các loài hoa, và thu thập tất cả mọi thứ có thể có, sò, con dấu,
tem, tiền xu, và đá khoáng. Niềm đam mê thu thập, điều đưa con người trở thành một nhà
nghiên cứu tự nhiên một cách hệ thống, một người yêu nghệ thuật hoặc một người hà tiện,
đã phát triển rất mạnh trong tôi, và rõ ràng là bẩm sinh, điều các anh chị tôi không có.”
Trong học hành, ông được người ta bảo là chậm chạp, và “Tôi tin rằng, về nhiều phương
diện, tôi là một đứa trẻ nghịch ngợm”.
Ông thú nhận rằng “tôi thích bịa ra những chuyện không thật, cốt để gây sự náo động.
Chẳng hạn một lần tôi hái nhiều trái cây ngon từ vườn cây của bố tôi và đem dấu chúng
trong một bụi rậm. Sau đó tôi chạy đi phao tin rằng tôi đã khám phá được một đống trái
cây hái trộm.”
Người “không thờ ơ” với ý nghĩa của khoa học thực nghiệm
Hè 1818 ông đi vào trường lớn của TS Butler tại Shrewsbury và học ở đó 7 năm liền. Ông
được kể là người thích đi dạo cô đơn với những suy nghĩ của mình, mặc dù ông không còn
nhớ ông suy nghĩ những gì. Ông có cái thú lớn đi câu cá hằng giờ liền bên bờ sông hay hồ.
Trong học hành ông vẫn là một cậu bé bình thường. Ông nhớ lại về thời gian qua ở trường:
“Không có gì có thể còn xấu cho sự phát triển của trí óc tôi hơn là cái trường của TS
Butler, bởi vì nó rất ư là cổ điển, không dạy cái gì khác hơn là các loại cổ ngữ và một ít địa
lý và lịch sử cổ đại. Trường học là một nơi để giáo dục, điều đó đối với tôi là hoàn toàn lạ
thường.
Trong cả cuộc đời, tôi hoàn toàn bất lực trong việc học thành thạo một ngoại ngữ.[…] Chỉ
có một vui thích duy nhất mà tôi cảm nhận được từ những buổi học tập như thế là vài đoản
ca của Horace mà tôi thật sự ngưỡng mộ.”
Rồi ông viết tiếp: “Khi rời nhà trường, tôi không thuộc loại giỏi hay kém ở lứa tuổi đó; và
tôi tin rằng tôi được tất cả các thầy và cha tôi xem như một cậu bé rất bình thường, có phần
thấp hơn tiêu chuẩn trung bình về mặt trí tuệ là khác.
Tôi cảm thấy nhục nhã sâu sắc khi bố tôi một lần nói với tôi: “Cậu chẳng quan tâm gì khác
hơn là săn bắn, chó, và bắt chuột, và cậu sẽ là một sự sĩ nhục cho chính cậu và cho cả gia

đình cậu.”
Nhưng bố ông, là người tốt bụng nhất mà ông biết được như ông nói, là người ông yêu
mến nhất trong ký ức ông, “có lẽ đã giận dữ và có phần không công bằng với tôi khi ông
dùng những từ như thế.”
Nhìn lại tư chất của ông trong thời gian ngồi ghế nhà trường, ông nhận định “những đặc
tính duy nhất của giai đoạn này, những cái đem lại sự hứa hẹn cho tương lai, đó là ông có
được nhiều sở thích khác nhau được phát triển mạnh mẽ cũng như nhiệt tâm cho tất cả
những gì ông có cơ hội quan tâm đến, và có niềm vui sôi nổi khi hiểu được một đề tài hay
một đối tượng phức tạp nào đó.”
Ông rất thích thú khi được thầy giáo tư dạy những phần chứng minh hình học euclid một
cách sáng sủa, hay được cắt nghĩa về nguyên lý thước chạy của khí áp kế.
“Từ lúc thiếu thời tôi có mong muốn mãnh liệt nhất, là hiểu và giải thích được bất cứ cái gì
tôi quan sát thấy, nghĩa là xếp được tất cả những dữ kiện được vào các định luật phố quát
nào đó.
Trong chừng mực tôi có thể phán đoán được, tôi không tuân theo sự lãnh đạo của người
khác một cách dễ dàng và mù quáng.
Tôi luôn luôn nỗ lực giữ cho tinh thần mình được tự do, để có thể từ bỏ bất cứ giả
thuyết nào cho dù tôi có yêu thích nó tới đâu khi có những chứng cứ đi ngược lại nó”.
Charles DARWIN
Về những sở thích khác độc lập với khoa học, ông đọc nhiều loại sách, có thể ngồi hàng
giờ và đọc các vở kịch lịch sử của Shakespeare, thường tại một cửa sổ trong những bức
tường của trường học.
Ông cũng đọc những tác phẩm thi ca của Thomson, Byron và Scott. “Tôi nhắc những điều
này bởi vì sau này, một điều đáng tiếc cho tôi, tôi mất hết niềm vui về tất cả các loại thi ca,
kể cả Shakespeare.”
Ông đọc đi đọc lại quyển “Những điều kỳ diệu của thế giới” từ một người bạn học. Có lẽ
quyển sách này lần đầu tiên đã làm nảy nở ở ông ao ước muốn đi đến những vùng xa xôi.
Ông tiếp tục sưu tầm đá khoáng, đi săn và sưu tầm côn trùng và trứng chim, nhưng ông chỉ
lấy một trứng từ mỗi tổ.
Gần cuối thời gian học, ông được phép tham gia vào các thí nghiệm hóa học với người anh

Erasmus trong một phòng thí nghiệm tự tạo trong nhà kho dụng cụ trong vườn của nhà bố
mẹ. Sinh hoạt đó đã giúp ông đọc tỉ mỉ nhiều sách hóa học và học được cách chế tạo được
khí và nhiều loại hợp chất.
“Đó là phần tốt nhất của giáo dục đối với tôi trong thời gian ở nhà trường, bởi vì nó cho tôi
thấy cụ thể ý nghĩa của khoa học thực nghiệm.”
Việc này đến tai ngài hiệu trưởng Butler khiến Darwin bị khiển trách công khai, yêu cầu
ông bỏ những việc làm vô bổ đó, và gọi ông là “người thờ ơ”.
“Không ai rời được một tấc con đường ông cho là đúng đắn”
Bốn loài chim fink của cùng một họ chim sẻ ở Nam Mỹ, nhưng trải qua những điều kiện
sống khác nhau trên các hòn đảo Galapagos mà chúng phải thích nghi, chúng đã phát
triển những hình dạng mỏ đặc trưng khác nhau. Đây chính là “nguồn gốc của tất cả ý
tưởng của tôi” về sự tiến hóa các chủng loài, như Darwin viết trong tự truyện. Các chủng
loài, kể cả con người, không được tạo ra một lần hoàn chỉnh và bất biến như trong Kinh
thánh mà luôn luôn chịu sự tiến hóa do những điều kiện sinh tồn đặt ra
Mùa thu 1825, khi thấy cậu học sinh Charles chẳng học hành gì tốt, ông bố có quyết định
“khôn ngoan”, như Darwin bảo, kéo ông sớm ra khỏi trường của TS Butler để gửi ông lên
Đại học Edinburgh với mục đích học y khoa, cùng với anh ông, nơi mà bố và ông nội ông
đã biết tiếng tăm về khoa học.
Đại học này được thành lập năm 1582 và đã có thời kỳ cực thịnh về khoa học và y khoa ở
thế kỷ 18. Nhưng đó là quá khứ.
“Các bài giảng là cực kỳ buồn tẻ” trừ bài giảng về hóa của GS Hope, một học trò của
Lavoisier cà Dalton.
Ông chứng kiến hai cuộc phẫu thuật, lúc bấy giờ chưa có thuốc gây mê, phải bỏ đi không
thể nào xem tiếp và quyết định không tiếp tục ngành này nữa.
Ông tin rằng bố ông sẽ có đủ gia tài chia cho ông để có một cuộc sống tương đối đàng
hoàng và trở thành một nhà nghiên cứu khoa học độc lập.
Ông chuyển qua quan tâm hơn về các môn khoa học khác, giao du kết bạn với những
người yêu khoa học, trong các lãnh vực địa chất, động vật học, và thực vật học, tham gia