bài học rút ra từ câu chuyện ông lão đánh cá và con cá vàng

SUY NGHĨ TỪ MỘT BÀI HỌC...
Câu chuyện "Ông lão đánh cá và con cá vàng" tôi đã được nghe kể từ thuở bé, lại
được học khi lên cấp THCS. Ấn tượng sâu sắc trong tôi là một ông lão hiền lành,
tội nghiệp, một mụ vợ tham lam, đanh đá, bất nghĩa. Và tình cảm sâu sắc trong tôi
là thương cảm cho ông lão đánh cá hiền lành, căm ghét mụ vợ xấu xa. Để rồi khi
thấy những người đàn bà nào chanh chua, xắn váy quai cồng, tôi lại liên tưởng đến
mụ vợ trong truyện "Ông lão đánh cá và con cá vàng". Câu chuyện đi qua và sống
trong tuổi thơ tôi như thế.
Trở thành cô giáo dạy Văn, tôi lại được dạy tác phẩm văn học từng in đậm trong kí
ức tuổi thơ ấy. Khi thiết kế bài dạy, tôi dự định đem những nỗi niềm thơ bé vào bài.
Tôi đã nghĩ ra một cách thiết kế giáo án mà tôi cho rằng rất tâm đắc, rất hiệu quả,
rất phù hợp với việc đổi mới phương pháp dạy học là thầy chỉ đạo, hướng dẫn, trò
chủ động khám phá tri thức từ tác phẩm. Như thế có nghĩa là tôi không hề nói ra
điều tôi nghĩ, mà qua tiết học, qua hệ thống câu hỏi mà tôi đưa ra, học sinh của tôi
vẫn sẽ cảm nhận như tôi về câu chuyện. Tôi dự định sẽ kẻ đôi bảng, một bên sẽ tìm
hiểu những đòi hỏi tham lam của người vợ, một bên sẽ tìm hiểu cách cư xử phụ
bác của mụ ta với chồng. Để rồi học sinh sẽ tự rút ra nhận xét: Lòng tham càng lớn
thì sự bội bạc càng tăng, lòng tham tỉ lệ thuận với sự bội bạc.
Chưa đến tiết dạy nhưng tôi vô cùng háo hức. Tôi đem sự háo hức ấy vào việc kể
câu chuyện "Ông lão đánh cá và con cá vàng" cho đứa con gái nhỏ ba tuổi của tôi.
Con bé chăm chú nghe tôi kể, nghe tôi nói về những đòi hỏi của mụ vợ là tham
lam, xấu xa. Thế rồi đột nhiên nó bỗng hỏi tôi: "Mẹ ơi thế con muốn nhà mình to
như nhà bác Xuân là xấu hả mẹ?". Câu hỏi của con bé làm tôi sững sờ, bối rối. Con
bé vẫn nhìn tôi với ánh mắt thắc mắc, cần câu trả lời. Tôi trả lời con bé một cách


gượng ép: "Không, ước muốn của con không xấu xa, không tham lam, vì con
không hư, con biết vâng lời mẹ". Con bé bằng lòng với câu trả lời của tôi.
Còn tôi thì không. Tôi băn khoăn về bài toán lòng tham mà tôi đang hào hứng
muốn cho học sinh giải. Còn có hướng giải nào khác chăng? Còn có những ý nghĩa
sâu sắc khác về bài học làm người của câu chuyện mà tôi chưa cảm nhận đến

chăng? Điều đó hẳn chắc chắn rồi.
Tôi chợt nghĩ: nếu coi "máng lợn","ngôi nhà","tòa lâu đài","nhất phẩm phu
nhân"...là ước muốn của mụ vợ chứ không phải lòng tham thì sao? Mà ước muốn
của con người là vô hạn, và chính ước muốn của con người chẳng phải là cội
nguồn của sự sáng tạo và vươn lên hay sao? Thế là tôi cầm bút thiết kế lại giáo án
của mình với hệ thống câu hỏi mới. Học sinh sẽ tìm lời giải cho tôi.
Tôi bước vào lớp. Tiết dạy thứ nhất ( Tôi dạy hai lớp 6 ), đầy tự tin, đầy cảm xúc.
Theo phương pháp dạy cổ tích, tôi đưa học sinh vào thế giới truyện cổ. Đúng như
thiết kế, học sinh của tôi đã tìm ra bài học đạo lí về lòng ân nghĩa qua nhân vật cá
vàng. Đến nhân vật mụ vợ, tôi vẫn chia bảng làm hai cột, một bên là: "Những đòi
hỏi tham lam của mụ vợ" và một bên là: "Cách cư xử của mụ ta với chồng".
Học sinh lần lượt phát hiện ra những đòi hỏi của mụ vợ và cách cư xử của mụ ta
với ông lão đánh cá. Tôi hỏi:
- Các em có nhận xét gì về mối quan hệ giữa đòi hỏi của mụ vợ với cách mụ ta đối
xử với chồng?
Học sinh đã trả lời được rằng: đòi hỏi càng tăng thì mụ ta càng đối xử tệ bạc với
chồng. Và một bài học đạo đức đã được nhận ra: Lòng tham tỉ lệ thuận với sự bội
bạc.


Nhưng rồi tôi lại đặt câu hỏi:
- Nhưng theo các em, trong những đòi hỏi của mụ vợ, đòi hỏi nào là chính đáng?
Cả lớp sôi nổi bàn luận...Hầu như các em đều đồng tình: Muốn cái máng lợn lành
thay cái máng mẻ là chính đáng, muốn ngôi nhà khang trang thay cho túp lều nát là
chính đáng. Vậy còn "nhất phẩm phu nhân" và "nữ hoàng"? Cả lớp trầm ngâm suy
nghĩ. Tôi cũng suy nghĩ. Bỗng có một cánh tay giơ lên. Là một em nữ. "Cô mời
em!" - Tôi vội vàng nói. "Thưa cô là chính đáng ạ!". "Vì sao?" - tôi hỏi. Em trả lời:
"Vì em cũng đã từng ước mơ muốn mình trở thành công chúa".
Ừ nhỉ! Ai chẳng đã từng ước được làm công chúa, hoàng hậu. Thuở bé, tôi cũng
từng ước được trở thành cô Tấm, được sống trong cung điện nguy nga. Tôi tán

thành. "Cả lớp có tán thành không?". "Có ạ" - cả lớp đồng thanh, tôi cười không
giấu nổi niềm vui.
Vậy là chỉ có đòi hỏi làm Long Vương ngự trên mặt biển là không chính đáng. Học
sinh thừa nhận điều đó. Tôi cũng thừa nhận điều đó. Tôi hỏi lại: "Vì sao không
chính đáng?". Câu hỏi này hơi khó với học sinh lớp sáu. Dù các em có cảm nhận
được, hiểu được nhưng cũng khó diễn đạt được. Tôi định gợi ý cho học sinh rằng
cá vàng từng cho mụ máng lợn, cho nhà, cho làm nhất phẩm phu nhân, nữ hoàng,
từng giúp mụ thoát khỏi cuộc sống nghèo khổ. Vậy mà mụ lại đòi cá vàng hầu hạ
mụ. Để học sinh kết luận rằng: mụ đã lấy oán trả ơn. Những cái trán nhỏ chau lại.
Thế nhưng bỗng một học sinh nam đứng lên:"Em thưa cô, ước muốn đó vẫn chính
đáng ạ!". Tôi ngạc nhiên, cả lớp đổ dồn mắt vào em học sinh đó, "Vì sao" - tôi hỏi.
Em trả lời: "Vì đó là ước muốn chế ngự thiên nhiên, chinh phục tự nhiên giống như
cô đã giảng cho chúng em ở bài "Sơn Tinh,Thủy Tinh". Tôi sững người. Có nên
hiểu như thế không nhỉ? Có thể lắm chứ! Chẳng phải ước muốn chế ngự thiên


nhiên là khát vọng của con người bao đời nay hay sao? Nếu có thể hiểu như thế thì
bài học nhân sinh của câu chuyện này là gì?...
Tôi hiểu rồi! Chính học sinh đã cho tôi hiểu: Ước muốn của con người không phải
là tội mà vấn đề ở chỗ cách thực hiện ước muốn ấy. Nếu thực hiện ước muốn bằng
việc chà đạp lên đạo đức, nhân nghĩa thì có tội và đáng bị trừng phạt. Và mụ vợ đã
phạm vào tội ấy. Mụ đã chà đạp lên tình nghĩa vợ chồng, chà đạp lên nhân nghĩa
của cá vàng nên mụ phải bị trừng trị và cách trừng trị như trong câu chuyện là nặng
nề nhất, hợp lí nhất.
"Như vậy hãy ước mơ, hãy khát vọng và hãy thực hiện ước mơ, khát vọng bằng sự
nỗ lực của bản thân, bằng đạo đức và nhân nghĩa". Tôi kết thúc giờ học bằng lời
giảng hùng hồn như thế. Cổ tích thật tuyệt vời, như trầm tích lắng sâu. Mỗi thế kỉ
đi qua, mỗi thế hệ người đọc lại tìm thấy ở cổ tích những tầng ý nghĩa riêng cho
mình, cho thời đại mình.