Tuần 24. Luyện tập về thay đổi trật tự các phần của cụm từ và các thành phần của câu

LuyÖn tËp
vÒ thay ®æi trËt tù
c¸c thµnh phÇn cña côm tõ
vµ c¸c thµnh phÇn cña c©u


I. Tìm hiểu ngữ liệu
Đọc các cặp câu thơ, văn sau :
1a.

Ngời tôi yêu đã đi xa

1b. Ngời yêu tôi lại ở nhà chán ghê
2a. Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy
2b. Lũ trẻ bỏ nhà chạy lơ xơ
3a. Tôi đang đọc sách
3b. Sách đang đọc tôi

Và thực hiện các nhiệm vụ dới đây:
a.Gọi tên hiện tợng ngôn ngữ ở các cặp câu thơ
văn trên ?
b.Hiệu quả của hiện tợng ngôn ngữ đó?


Phân tích và nhận
xét

1a.
Ngời tôi yêu đã
đi xa
ĐN

DT
CN

VN

1b. Ngời yêu tôi lại ở nhà chán
ĐN
ghê
DT

CN

VN

Cặp câu 1a 1b : Thay đổi trật tự từ trong
thành phần định ngữ của danh từ dẫn đến sự
thay đổi về nghĩa của câu. Sự thay đổi trật
tự đó nói lên sự trái khoáy trớ trêu


2a. Bỏ nhà
cn
chạy
vn
CN

lũ trẻ

lơ xơ
ĐT

BN
VN

2b. Lũ trẻ
bỏ nhà
ĐT
lơ
vn
cn xơ
CN

chạy
BN
VN

- Cặp câu : 2a 2b : Câu 2a: đảo vị ngữ lên trớc
chủ ngữ và đảo bổ ngữ lên trớc động từ có tác
dụng: nhấn mạnh tình cảnh của ngời dân trong cảnh
chạy giặc


3a. Tôi đang đọc sách
3b. Sách đang đọc tôi

Cặp câu 3a 3b : Sự
thay đổi trật tự từ ở
câu 3b so với câu 3a làm
cho câu3b không có
nghĩa

* Lu ý
Bản chất của tín hiệu ngôn ngữ là tính hình
tuyến. Trong cấu tạo của một cụm từ hoặc một
câu , các thành phần ngữ pháp đợc sắp đặt theo
một trật tự khá ổn định . Mô hình trật tự thờng
thấy của các phần trong cụm từ và các thành phần
Cụmcâu
từ :nh sau
TP đứng
trớc
TP trung tâm
của
:
Tp đứng sau
Câu:
Chủ ngữ
Vị ngữ
+

+ Điều

kiện để thay đổi
trật tự đó là :
Quan hệ giữa các phần trong cụm từ hoặc quan
hệ chủ vị vẫn đợc dễ dàng nhận ra bằng cách
lập lại trật tự bình thờng của chúng
+ Hiệu quả diễn đạt : Phần hay thành phần nào
đợc đổi lên trớc thờng đợc nhấn mạnh về nội dung

diễn đạt , kèm thêm sắc thái biểu cảm


Bài tập luyện tập
Đọc các câu thơ, văn sau (Chú ý chỗ đổi màu chữ) và
thực hiện nhiệm vụ nêu ở dới:
3. Của ong bớm này đây
tuần tháng mật
Này đây hoa của đồng nội
- Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu xanh rì
hiu
4. Xiên ngang mặt đất rêu
từngđám
2. Giữa đoàn quân
nhạc , bỗng rộn lên bốn m Đâm toạc chân mây đá mấy
a.Hãy chỉ ra hiện tợng thay
hònđổi về trật tự
ơi cây sáo trúc
1.- Củi một cành khô lạc
mấy dòng

các thành phần ngôn ngữ trong các câu
thơ , văn trên và phân tích sự thay đổi
đó

b.Thử khôi phục lại trật tự các thành phần
ngôn ngữ của các câu thơ văn trên và nêu
ý kiến nhận xét của em về hiệu quả của

Mét
mÊy dßng
§N s.lîng

cµnh
DTtr.t©m

cñi kh«,
§N miªu t¶

CN

Cñi
mét
mÊy dßng

l¹c
§T

BN

VN

cµnh

§N miªu t¶ §N s.lîng DTtr.t©m
BN

kh«
§N miªu t¶

CN

l¹c
§T
VN

®¶o ®Þnh ng÷ miªu t¶ lªn tríc côm danh tõ

NhÊn m¹nh c¶m gi¸c vÒ nh÷ng c¶nh ®êi nhá bÐ kh« hÐo tµ
lôi ®ang tr«i næi gi÷a dßng ®êi v« ®Þnh


Cồn nhỏ
hắt hiu
CN
VN

lơ thơ ,
VN

gió
CN

Lơ thơ
cồn nhỏ
đìu hiu
VN
VN

CN

gió

CN

O V NG LấN TRC CH NG

Nhấn mạnh cảm giác cô đơn nhỏ bé và
trống vắng hiu quạnhcủa cảnh vật


Giữa đoàn quân nhạc,
bỗng
TN rộn lên
CN

bốn mơi cây sáo trúc

Giữa đoàn quân nhạc,
ơi cây sáo trúc

bỗng rộn lên

TN

VN

VN

bốn m
CN

đảo vị ngữ lên trớc chủ ngữ

Nhấn mạnh âm thanh nổi lên bất ngờ
của bốn mơi cây sáo trúc


Ny õy tun thỏng mt
Khi
ng

CN

ca ong bm
VN

Của ong bớm này đây tuần tháng
CN
mậtVN
O V NG LêN TRC KHI NG VàCH NG

Nhấn mạnh cảm xúc say sa, ngây ngất hạnh phúc của
khi thởng thức vẻ đẹp tràn đầy xuân tình của thiên n


Tng ỏm rờu
DT

N

xiờn ngang mt t
BN

T

CN

VN

. Xiên ngang mặt đất
DT
T
BN
đám
VN

rêu từng
N
CN

đảo vị ngữ lên trớc chủ ngữ
đảo định ngữ đứng trớc xuống sau danh từ trung tâm

Nhấn mạnh hành động nổi loạn bứt phá của cái tôi trữ


Bài tập củng cố và luyện
tập

1. Cách thay đổi trật tự các thành phần của cụm từ và câu nhằm đạt hiệu quả
nhấn mạnh đợc gặp nhiều ở loại văn bản :
a. nhật dụng
c. hành chính
b. nghệ thuật
d. khoa học
2. Khi gặp hiện tợng thay đổi trật tự thành phần trong cụm từ và câu , để
thấy đợc hiệu quả diễn đạt ta nên :
a.Tìm cách thay đổi trật tự theo một cách khác so với cách của tác giả
b. tìm cách khôi phục lại dạng thức thông thờng trớc khi bị thay đổi
c. phân tích và so sánh với dạng thức thông thờng
d. không quan tâm vì đó chỉ là hệ quả của những ràng buộc về thể loại
3. Hiệu quả diễn đạt của sự thay đổi trật tự thành phần câu trong câu thơ sau
( chú ý phần in nghiêng) :
Đáp thuyền thẳng xuống huyện Ung Ninh
Lủng lẳng chân treo tựa giảo hình
( Hồ Chí Minh )
a. nhấn mạnh vào tình trạng khổ sở của ngời tù
b. miêu tả cụ thể trạng thái của ngời tù
c. chứng tỏ thơ là thể loại dễ thay đổi trật tự các thành phần
d. nhấn mạnh khả năng dùng từ láy trong tiếng Việt rất linh hoạt
4. Hãy thử thay đổi trật tự các thành phần của cụm từ và câu cho dới đây và
nêu hiệu quả diễn đạt của sự thay đỏi đó?
a. Tràng giang trắng xóa phẳng lặng tờ
b. Cái xe ngựa chuyển bánh lạch cạch
c. Ta đã làm gì ? Và đợc bao nhiêu ?
Cho cuộc đời, cho Tổ quốc thân yêu
d. Con đa cho bà Lộc cái áo còn ông Hồng quyển sách nhé!

§¸p ¸n

C©u
1
b

C©u
2
c

C©u
Trµng giang tr¾ng4xãa

C©u
3
a

ph¼ng lÆng tê

Tr¾ng xãa trµng giang ph¼ng
lÆng tê

b

C¸i xe ngùa chuyÓn b¸nh
l¹ch c¹ch

L¹ch c¹ch c¸i xe ngùa chuyÓn
b¸nh

c

Ta ®· lµm g× ? Vµ ®îc bao
nhiªu ?
Cho cuéc ®êi, cho Tæ quèc
th©n yªu

Cho cuéc ®êi, cho Tæ quèc
th©n yªu
Ta ®· lµm g× ? Vµ ®îc bao
nhiªu ?

d

Con ®a c¸i ¸o cho bµ Léc
cßn «ng Hång quyÓn s¸ch

C¸i ¸o con ®a cho bµ Léc cßn
quyÓn s¸ch ®a cho «ng Hång

a