Bài 21. Câu cảm thán

TIẾT: 86

1


Ví dụ: a) Hỡi ơi lão Hạc!(1) Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm
liều như ai hết...(2) Một người như thế ấy!...(3) Một người đã khóc vì
trót lừa một con chó!...(4) Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi
không muốn liên lụy đến hàng xóm láng giềng... (5)Con người đáng
kính ấy bây giờ cũng theo gót binh Tư để có ăn ư?(6) Cuộc đời quả
thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn...(7)
(Nam Cao - Lão Hạc)
b) Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? (1)
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?(2)
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?(3)
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?(4)
Than ôi!(5) Thời oanh liệt nay còn đâu?(6)
2
(Thế Lữ - Nhớ rừng)


*Lưu ý: Những từ ngữ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ơi,
chao ôi, trời ơi,…có thể tự tạo thành một câu đặc
biệt mà cũng có thể là một bộ phận biệt lập trong
câu và thường đứng ở đầu câu.
- Ví dụ: + Chao ôi! (câu đặc biệt)

+ Chao ôi, ba tháng hè sao mà dài như một thế
kỉ. (một bộ phận biệt lập trong câu)

3


Tiết 86:

CÂU CẢM THÁN

Em hãy đặt các câu cảm thán phù hợp với các hình ảnh sau:
- Ôi, số phận của cô bé bán
diêm thật bất hạnh !

- Chao ôi, cảnh vịnh Hạ Long
đẹp xiết bao !

4


Tiết 86:

CÂU CẢM THÁN

Em hãy đặt các câu cảm thán phù hợp với hình ảnh sau:

- Ôi, những bông hoa thật đẹp!

5

CÂU HỎI THẢO LUẬN (2 phút)
Câu hỏi: Những điểm giống nhau và khác nhau của câu
cầu khiến và câu cảm thán?
*Giống nhau: Đều sử dụng dấu chấm than cuối câu.
* Khác nhau:
Câu cầu khiến
Sử dụng các từ cầu khiến:
hãy, đừng, chớ…đi, thôi,
nào,…hay ngữ điệu cầu
khiến; dùng để ra lệnh, yêu
cầu, đề nghị, khuyên bảo…

Câu cảm thán
Sử dụng các từ cảm thán: ôi, than
ôi, hỡi, hỡi ơi, biết bao, thay… với
mục đích bộc lộ trực tiếp cảm xúc
của người nói (người viết).

6


Tiết 86:

CÂU CẢM THÁN

Em hãy hoàn thành sơ đồ khái quát ghi nhớ về câu cảm
thán?

C©u c¶m

th¸n

(1
) thøc
H×nh

(3
)

Cã tõ
ng÷
c¶m
th¸n

(4
KÕt)

thóc
b»ng
dÊu

(2
Chøc )n¨ng

(6
)

(5
)
Béc

lé

trùc
tiÕp
c¶m

Dùng trong
giao tiếp và
văn chương
7


Bài tâp 1: Hãy cho biết các câu trong những
đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán
không. Vì sao?
a) Than ôi! Sức ngời khó lòng địch nổi

sức trời! Thế đê không sao cự lại đợc với
thế nớc! Lo thay! Nguy thay! Khúc đê này
hỏng mất.
b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!
c) Chao ôi, có biết đâu rằng; hung hăng,

hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ
cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi.
Tôi đã phải trải cảnh nh thế. Thoát nạn rồi,
8
mà còn ân hận quá, ân hận mãi.

Bài tâp 1: Hãy cho biết các câu trong những
đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán
không. Vì sao?
a) Than ôi! Sức ngời khó lòng địch nổi

sức trời! Thế đê không sao cự lại đợc với
thế nớc! Lo thay! Nguy thay! Khúc đê này
hỏng mất.
b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!
c) Chao ôi, có biết đâu rằng; hung hăng,
hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ
cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi.
Tôi đã phải trải cảnh nh thế. Thoát nạn rồi,
mà còn ân hận quá, ân hận mãi.
9


Bài tập 2: Phân tích tình cảm,cảm xúc được thể hiện trong những
câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán
được không ? Vì sao ?
a) Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con ?
(Ca dao)
= > Bộc lộ lời than thở, của người nông dân dưới chế độ phong
kiến.
d) Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết
làm thế nào bây giờ ?
(Tô Hoài – Dế Mèn phiêu lưu kí)
=> Bộc lộ cảm xúc ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương, oan
ức của Dế Choắt.

* Các câu trên có bộc lộ cảm xúc nhưng không có các dấu hiệu đặc
trưng của câu cảm thán (từ ngữ cảm thán, dấu chấm than)
=> Không phải là các câu cảm thán.
10


Tiết:86

CÂU CẢM THÁN

Bài tập 3: Đặt hai câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc với các
tình huống sau:
a. Trước tình cảm của một người thân dành cho mình.
b. Khi nhìn thấy mặt trời mọc.
Mẫu:
- Mẹ ơi, tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao !
- Đẹp thay cảnh mặt trời buổi bình minh !

11


Hãy điền vào bảng sau:
Câu nghi vấn Câu cầu khiến

Câu cảm thán

Đặc điểm
hình
thức
(từ ngữ đặc

trưng, dấu
câu)

Chức
năng
12


Hãy điền vào bảng sau:
Câu nghi vấn Câu cầu khiến
-ai, gì, nào, sao,
tại sao, đâu,
bao giờ, bao
nhiêu, à, ư, hả,
(từ đặc trưng, chứ (có)…
không, (đã)…
dấu câu)
chưa… hoặc có
từ hay
- Dấu chấm hỏi

Đặc điểm
hình
thức

Chức
năng

Dùng để hỏi

Câu cảm thán

-hãy, chớ, đừng,…đi,
thôi, nào…
-Ngữ điệu cầu khiến

-ôi, than ôi, hỡi ơi,

- Dấu chấm than
hoặc dấu chấm.

- Dấu chấm than.

Dùng để ra lệnh,
yêu cầu, đề nghị,
khuyên bảo,…

Dùng để bộc lộ
trực tiếp cảm xúc
của người nói
(người viết)

chao ơi (ôi), trời ơi,
thay, biết bao, xiết
bao, biết chừng
nào…

13

Bµi tËp 4: Viết đoạn văn( chủ đề tự chọn trong đó có
sử dụng câu cảm thán)
•Đoạn văn:
Đã bấy lâu nay mong đợi xuân về. Sớm nay, xuân chợt
đến. Xuân bước đi nhè nhẹ trên cành tơ lộc biếc. Gió
xuân ve vuốt, mơn man những khóm hồng. Mấy cụm lan
xanh biếc trước hiên nhà như mỉm cười với nắng xuân.
Những tia nắng phớt hồng vui mừng nhảy múa cùng cây
cỏ. Đất trời rộn ràng trong tiếng hót của bầy chim dập dìu
bay lượn. Mùa xuân tươi đẹp biết bao!

14


m học bài
Hướng dẫn
- Học thuộc phần ghi nhớ.
-Làm các bài tập còn lại.
-Chuẩn bị trước bài : “Câu trần thuật”
(Đọc và trả lời các câu hỏi trong mục
I/ SGK/ 45)
15


16