DSpace at VNU: Thử nhìn lại một số vấn đề cốt yếu của ngôn ngữ học tri nhận

J ạ p chỉ Khiw hục D H Q C H N , Kh(ìa hvK Xâ hội vả N hân v ă n 24 (2008) 178-185

í-Ỵ^l

7

I X

1

«

A -

A'

4 ^ '

^ ' |

A'

í

T h ứ n h ìn lại m ộ t so v ân đ ê cốt y êu cứa
N g ô n n g ữ học tri n h ậ n
Lý Toàn Thắng*
Viện T ừ d ic ỉĩ học và Bách khoa thư , ĩ Liễu Ciai, Ba D ìn lị H à Nộir Việi N am
N h ậ n n g à y 23 th án g 9 năm 2008

T óm t i t . D ỉt tro n g bối cành cùíỉ n g à n h n g ô n n g ừ học ở Viột N am hiộn n ay , bài b á o n à y có m ụ c

đ í c h t h à o l u ậ n v ẽ m ộ t s ố đ i e m k h á c b i ộ t t r o n g c á c h h i è u v õ b ả n clìát c ù a " t r i n h ậ n ' v á VC " n g ò n n g ữ
h ợ c tri n h ậ n " , n h ă m x á c (iin h c h o r õ m ộ t s ổ k h á i n iệ m th e n c h ố t, đ c c ó t h e đ i tớ i m ộ t c á c h h íố u

th ố n g n h â t v ê m ộ t sò* luộn d iế m cOt y ế u c ù a n g ò n n g ừ học tri n h ậ n n h ư : đ ô ì tư ọ n g vả p h ạ m vi

nphicn cihj cùa ngòn ngử học tri nhận, vẽ khái mệm "ý niộnì" (và "ý niệm hoả"), v í quan đíèm
"tưíTng đ ỏ i lu ặn " tro n g n g ô n n g ừ học tri n h ậ n .

Cách đ â y 14 n ă m , lẩn d ã u íiẽn c h ú n g tòi

đ ịn h cho rõ, đ ế h y v ọ n g có th e đi lói đ u ợ c

có viô'ỉ hài ở Việt N a m giói th iộ u v ẽ m ô ì liên
q u a n g iữ a ''tri n h ậ n " (cognition) và n g ô n

m ộ t cách hiô*u th ố n g nhâ't v ể m ộ t sô* luận
đ iế m then chố t cú a n g ô n n g ữ h ọ c tri nh ận .

ngữ. T ừ đ ó tói n a y đ â có hai q u y ể n sách
c h u y c n lu â n (m ộ t c ủ a c h ủ n g tôi, m ộ t c ù a tác
giá T rẵn V ăn C ơ |1]) v à nh iếu bài b á o d ề c ập
đ ế n n h ữ n g v ấ n để, n h ừ n g k h ía c ạ n h k h á c
n h a u củ a n g ô n n g ừ họ c tri n h ậ n (tro n g đ ó

1.

về k h á i n iệ m

" tri n h ậ n "

MỘI tro n g n h ữ n g đ ò n b ẩ y q u a n trọ n g
n h ấ t th ú c đ ẫ y s ự ra đ ờ i cù a n g ô n n g ữ h ọc Iri
n h ậ n , n h ư ta d ã biê't, là tâ m lý h ọ c tri nh ận .

nối b ậ t là ch ù đ ể v ế " ẩ n d ụ ý n iộ m " ) - tro n g
s ố đ ó có hai bài b à n s â u v ế m ộ t s ố k hái n iệm
co b ả n củ a tác giả N g u y ễ n H ò a và D iệp

M ỏì q u a n hệ g iữ a n g ô n n g ừ họ c v à tâ m [ý
h ọ c th ự c ra, đă có t ừ râ't lâu tr o n g q u á khứ,

Q u a n g Ban (2,3]Bên c ạn h n h ữ n g đ iế m c h u n g , g iô h g n h a u ,

và k h ô n g ít lẩn n g ô n n g ữ h ọ c đ â bị các nh à
tâ m lý họ c "th ô n tín h ", coi n ó chi n h ư TCiộì

tro n g n h ử n g cô n g trìn h này c ũ n g còn n h ữ n g
k h á c biột tro n g cách h iế u v ế b â n c h ấ t c ủ a tri
n h ậ n và v ế n g ô n n g ữ h ọ c tri n h ậ n ; vì thê'
tro n g bài vic't này, c h ú n g tôi m u ố n ÌTỞ lại m ộ t

p h ả n m ỏ n cua tâ m lý học (đại cư ơ n g ). Đ ieu
th ủ vị ở đ â y là k h ỏ n g có c h u y ộ n n g ư ợ c lại,
n g h ĩa là các n h à n g ô n n g ư h ọ c đ ò i "th ôn
tín h " tâ m lỷ học. ỈGìông p h ả i n g ẫ u n h iè n
rằ n g m ộ t r\hà n g ô n n g ữ h ọ c xuâ*ỉ c h ú n g n h ư

s ô 'q u a n n iệm và khái n iệ m c ủ a n g ô n n g ư h ọ c
tri n h ậ n m à th e o c h ủ n g tõi c an đ ư ợ c xác

C h o m s k y đ ã tử n g k ê u gọi n g ỏ n n g ữ học phái
tró th à n h m ộ t b ộ p h ậ n củ a tắ m Iv h ọc ỉri
Đ T: M -4.3873004é

n h ậ n , p hải coi n g ô n n g ữ là m ộ t hộ th ố n g ịri

E *rtuil: ly l o a n t h a n g ^ a h o o .c o m

178


i ý Toán T7jđwy / ĩạ p c h i K )u\t hoe D H Q CH N. K)ìôa hợc Xâhội và Nhân iưiĩí 24 (2008) 27^-155

179

hiêt tron<ỉ các tran\ỉ thái tri nhận cùa nó: tri thifC.
sự thôìĩ'^ hiểu, s ự ^iải thich, ỉtiẽm tiỉi và v.v...

D o vậy khi n g h iê n c ứ u vế n g ô n n g ừ học
tri n h ậ n , c h ú n g ìù k h ô n g thê đ c m cách hiêu
cú a tâm ly họ c tru y ể n th ố n g v ể " n h ậ n thức''
đ ế á p đ ặ ì c h o cách h icu m ói v ế ''n h ậ n thức"
tro n g tâ m lý họ c h iện đọi. C h ín h là m u ố n
trá n h sự c h cn h n h a u k h ô n g cẩn thic't ây mà
c h ú n g tôi đ â c h ọ n cách dịch "'tri n h ậ n " cho
c h ư "co g n tio n " (Ihực ra cũ n g có th ế d ịch là

Cáclĩ tiẽp cận vớ i tư lỉu y vả hoạt đận'^ cùa con

" n h ậ n ư i " n h ư ỉr o n g t ic h g H n n , n h ư n g nàíTi

n hận, m ụ c tióu tỏi th ư ợ n g cútì n g ô n n g ữ học
In lìm hicu cái cơ ch e p h ó q u á t cú a n g ỏ n n g ữ
ti em ẵ n tro n g trí ntĩo co n người- O n g vic'l:
"...cuộc cách mạUịỊ tri nhận the hiện aự íiuan tãni
dêh các trạn>i tlỉải cùn iri não, dẽh việc chúnịỊ
hicu hiện ra $ao tron*^ hành vi cùa con n ^ư ờ i, đặc

ĨỊ^ỊIỈỜÌ troH'^ n h ữ n s Ị t h u ậ t

n h ư tr ẽ tĩ

là m cho

tâ m ỉ ý h ọ c v à m ộ t p h ả n m ô n c a u th à n h n ó ‘
n gôỉi tigử h ọ c - (c h ú n g tòi n h â n m ạ n h - L Í T )
bien thànlì m ột hộ pluhĩ của các klĩoa học tự ììhiên
vôh ìĩịỊhiêĩí cíai ỉỉíÌM di/ỉ? cùa con ìĩịỊỉrời và các
hiểu hiệìĩ ai/ỉ ìuỳ, ĩĩỉà dicu chù yêỉi là bộ tìão" [4|.

T ả m lý họ c tri n h ặ n ra đ ò i đ à có n h ữ n g
thay đoi m a n g tính cách m a n g so vói tàm Iv
học ''tr u y ế n th ố n g '' (phi tri n h ậ n luận),
k h ô n g chi Irong cách tiỏp c ận khi n g h iê n cứu
c o n n g ư ờ i m à cà b á n th â n q u a n n iộ m VC co n

ngưòi: con n g ư ờ i can p h ái đ ư ợ c n g h iê n cứu
n h ư m ộ t h ệ ỉ h ố n g x ử lý các t h ô n g t i n iTià n ỏ
tiép nhận. SoLso - n hà tcim Iv họ c Ý nổi tiêhg “
k h a n g đ ị n h r a n g đ ỏ ì t ư ợ n g c ú a iS m lý h ọ c tri

nhiĩn là
cừ u .VCVÍỈ con n>^ưởi tiẽịĩ nhận
rnr thôn ợ fitì ĩtr tỉtr yiở i ftliif th r ttno. tĩlìữtiỹ
thonf; tin ỉiổ (tược co ft ìĩ*^ưừi hinlì ỉiun<ỉ ra sao.
clỉĩht^ị được liat tr ữ iroìtsỊ kự ức và dư ợ c cài bich
thành các tri th ứ c ft h ư tlìv nào và các tri tlĩừc này
ú ìth h ư ở ỉis Ị ra a a o tlê h

d n i ú v à lu h ih v i Cịui

clìún^ tà ' [5).

N òi m ộ t cách khái quíít, từ góc n h ìn cúa
lám Iv h ọ c cSn p hải p h â n biộí rỏ q u á trinh,
h o ạt đ ộ n g '‘n h ặ n thúc'" v á i qUií trinh, hoạt
đ ộ n g "tri n h ậ n " : nói đ ê h n h ậ n Ih ứ c là nói

1994 c h ú n g tôi đ â ch ọ n cách d ịch "tri n h ả n "
vi n g h e n ó t h u ậ n lai hơn). C ô lê các nh á tâm
lý họ c và n g ô n n g ử h ọc tri n h ặn N g a cũ n g đả
n g h ĩ n h ư vậy, nên tro n g tiêng N g a Ihuật
"'cognition" vói n g h ĩa 'Mri n h ậ n " hiện đại đà
đ ư ọ c v a y m ư ợ n v à o v à đ ư ợ c c h u v ến tự
thà n h : kognitsiịa, koị;nith>tjifi, c h ứ k h ỏ n g đ ư ợ c
dịch sa n g th à n h c h ữ " n h ậ n th ứ c " v ốn đ ă có
tro n g tiếng N g a tà: poznanie, potiatcl'nyi.
T ro n g n h ử n g th ậ p kỷ cuôì th e kỷ XX, trên
p h ạ m vi to à n th e 'g ió i v à tro n g tất cá các khoa
họ c xã hội và n h â n võn có Ihố n h ạ n thấy nổi

lên m ộ t th iên h ư ó n g lý Uìuyỏt c h u n g lièn
n g à n h các kh o a học tri n h ậ n (cognitive*
sciences) n h ẳ m m ụ c đ ích nghiòn c ứ u các hệ
th ô n g bicu hiện Iri t h ứ c các q u á trìn h x ừ lý
th ỏ n g tin c ù n g n h u n g h iê n cử u n h ữ n g
iiguyO tì \y t ò c h u c c á c k l ú ỉ i a n ^ ƯI n l u in c u a

con n g ư ò i tro n g m ộ t c a che íhcVng nh ất và
xác lập các m ôì q u a n hộ và s ự tác đ ộ n g q ua
lại g iừ a c h ún g,
C h in h là ch ịu à n h h ư ò n g cú a ỉhicn h ư ớ n g
đ ó và đ ặ c biột là cú a ìS m lý h ọc tri nh ận , má
cuối n h ữ n g n ã m 70 m ớ i có ihò d iển ra b u ô c
đ ộ t p h á trén con đ u ò n g hìn h Ihònh của ngón
n g ũ h ọc tri n h ậ n .

đ êh n g u y ê n Iv " p h á n ả n h " , nói đ c h s ự p h à n
biệt hai giai đ o ạ n ''c ả m h'nh" {câm giác, tri
giác) và '1ý tín h " (biốu tư ợ n g , khái niộm);
con nói đ ê h Iri n h ậ n là nói đ c h Ihu nh ận ,
tàn g trử và x ử Iv th ỏ n g tin, chô' biỏh th àn h
các tri thức.

2. v ể d ổ i tư ợ n g vá p h ạ m vi n g h ic n c ứ u củâ
n g ô n n g ữ h ọ c trí n h ậ n
T r o n g c u ố n sách c ù a m inh, n ă m 2005,
c h ú n g tôi có viết rằng: " N ê u p h ả i nói thật


L ý Toồti Thắỉt^ / Tợ}^ chi Khoa học Đ H Q G H N , Khoa học Xã hội wì Nhân ĩ>án 24 (2008) 178-185

180

v ắ n tắt rằ n g n g ỏ n n g ữ học ỉri n h ậ n là gì, thì

bụng; trẽn trời, d u ớ i sông; năm ríăm tr ờ i chờ

có th ể nói rằng: đó là m ột trư&riịỊ phái m ó i của

đợ i,... T ro n g n g ỏn n g ữ họ c tri n h ã n cỏ hăn

ngôn ngữ học hiện dại, tiến hành tfỊhiên árĩi

m ộ t xu h ư ớ n g riông, íh ư ờ n g đ u ọ c gọi là

ỉìgôn n g ữ trẽn cơ sớ w n kiìih n^ịhiệnt và s ự cảm

"Kinh ng h iộ m luận" (expericnH alism ), m à
n g ư ò i đ ứ n g đ ẩ u là n h à lâm lý h ọ c G. Lakoff,

thỉ4 của con ngtrời vê thế ^iói klỉảch quan cũng
như cái cách thức ỉĩià con tĩgười tri giác và ý
tĩiệm lĩoá các sự vật và sự tình cúa thềịỊÌỚi khách
quan ííớ"[6].

T ro n g đ ị n h n g h ĩa ấy, có th ế th ấ y răng:
a) V âh đ ể c h ứ c n ă n g cú a n g ô n n g ữ la
cô n g cụ cú a tư d u y k h ô n g đ ư ợ c đê' c ập tỏi, vì
chức n ă n g này cù a n g ỏ n n g ữ th ự c ra n ẽn

m ộ t n h à k in h ng h iộ m lu ậ n M ỹ nôi tiêhg.
d)
C ó nói đ ế n "cái cách th ứ c m à con
n g ư ò i tri giác v à ý n iệ m h ó a " - vì sao? Khi
n g h iê n c ử u n g ôn n g ữ Kr g óc đ ộ tri nh ận ,
c h ú n g ta p hái c h ấ p n h ậ n m ộ ỉ lu ậ n điôVn lý
th u y ê t rằng; các d â n tộc nói các th ứ tiếng
k h á c n h a u có ỉh ế " n h in " v à ''n g h ĩ" v ể thô'giỏi

đ ư ọ c kh ả o sáỉ rộ n g lớn hcm, n h ư là c h ứ c
n ă n g n h ậ n thức/tri n h ậ n . M ột tro n g n h ữ n g

h iện th ự c k h ỏ n g g iô n g n h a u ò m ộ t c h ù n g
m ứ c n à o đ ó (ch ú n g tôi sẽ nói kỹ h ơ n ó p h ẩ n

m ụ c đích c ú a n g ô n n g ữ h ọc trí n h ậ n c h ín h là

dưói). N g h ĩa là q u a n g ô n n g ữ ta có ỉ h ế ỉìm

n g h iê n c ứ u m ộ t cách to à n d iệ n c h ứ c n ă n g

h iếu cái cách th ứ c (the w a y /m o d e ) k h á c n h a u
tro n g s ự tri giác nói riên g và s ự tri n h ậ n t h ế

n à y v ố n suô'1 m ộ t thời g ia n d à i chi đ ư ợ c x em
xét n h ư g ắ n với việc b iểu hiện th ê' giới tro n g
n g ô n n g ử v à với n h iệ m v ụ củ a tri n ă o là th ự c
h iện ỉư d u y .
b) Việc n g h iê n c ứ u các qu á trin h ìạ o sin h
và cám th ụ lời nói c ũ n g k h ỏ n g đ ư ợ c đ ể cập

tói (n h ư là m ộ t n h iộ m v ụ q u a n trọ n g của
n g ô n n g ữ họ c Iri n h ậ n ) vì tru y ể n th ố n g xưa
n ay v ẫ n coi đ â y là đ ô l tư ợ n g củ â n g ô n n g ữ
học tâ m lý (P sycholinguistics) (7,8)).
c) C ỏ nói đ ê h " v ố n kinh n g h iệ m " v à " s ự
cảm th ụ cú a con n g ư ờ i v ế th e giới k h á ch
q u a n " - vì sao? N g ô n n g ữ họ c ỉru y ể n th ố n g
nói c h u n g và n g ử n g h ĩa học n ó i riêng ít c h ú ý
đ ê h kin h n g h iệ m (experience); n h ư n g k h i nỏi
đé'n tri n h ậ n , đê'ĩ\ th ô n g tin, tri t h ứ c ý n iệm
thì k h ô n g th ể k h ô n g b ắ ỉ đ ẩ u t ừ k ín h n g hiệm .
K hi c h ú n g ta đ i tìm cách nhìn, cách n g h ĩ v ể
t h ế giới th ô n g q u a lả n g k ín h b à n n g ử của
n g u ò i Việt, h iện th â n tro n g n g ữ n g h ĩâ của
tiếng V iệ t c h ú n g la sẽ tìm th ây v ô v à n n h ữ n g
y ếu tô' củ a kinh n g h iệ m đ ư ọ c ỷ n iệ m hóa, rả't
k h á c vói tro n g các tiế n g A n -A u ; thí d ụ , b ìn h
th ư ờ n g , n h ư t ừ th ờ i ô n g bà ta, ta v ẫ n nói
tro n g tiến g Việt: lô ì bụng, n g h ỉ thâm trong

giói nói c h u n g củ a n g ư ờ i b à n n g ử . K h ô n g
p h ả i n g ẫ u n h iên m à tro n g b ộ m á y th u ậ ỉ n g ừ
cù a n g ô n n g ữ họ c tri n h ậ n có k há nhiêu
n h ử n g khái niộm có liên q u a n c h ặ t ch e vói
n h ữ n g cảch thứ c tri n h ậ n này, n h ư : cách lý
giài (contruals), p h ô i c ả n h (perspective),
đ iế m n h ìn (view po in t),...
M â y n ă m trò lại đ â y , tìm h iếu th ê m m ột
sô* sách v ò mới, vi d ụ C ro ft & C ru is e Í2(K)4)
( 9 Ị,

E vans

6í

G re en (2 0 0 6 )

[1 0 J,

P o p o v a

&

S lernin (2007) [11] c h ú n g lỏi th ấ y c ẩ n nói rỏ
h ơ n m ộ t h ai đ iể m sau:
Đ iếm đ ẩ u tiên có vẻ râ't đ o n g ià n n h ư n g
lại c ự c kỳ q u a n trọ n g là c h ú n g ta d ừ n g b ao
g iò q u ê n cái đ ịn h lô '"tri n h ậ n " củ a c ụ m d nn h
t ừ " n g ô n n g ữ h ọ c tri n h ậ n " (khác với, thí dụ:
n g ô n n g ữ h ọ c tá m lý, n g ô n n g ữ h ọ c xẵ h ộ l
n g ô n n g ừ học n h â n h ọ c . . . ) . Đ iế u này có
n g h ĩa là; n g ô n n g ử p h ả i đ ư ọ c tiếp c ậ n nghiên
c ứ u n h ư m ộ t k h ả n ă n g ( n ă n g lực) trì nh ận ,
m ộ t c ơ c h ê 'tr i n h ậ n , m ộ t q u á trìn h tri n h ậ n
h a y m ộ t c âu trú c tri n h ậ n , g iô ng n h ư n h ử n g
d ạ n g th ứ c tư ơ n g t ự k h á c tro n g b ộ m á y tri
n h ậ n v à h o ạ t đ ộ n g tri n h ậ n cú a co n ngưòi;


Lý ĩo à n ThârtỊị / TọỊ) chi Khoa học Đ H Q C H K Khoa học X5 hội và N hân vân 24 (2008) Ư 8-Ĩ85

181

thí d ụ : ch ú ý , tri giác, h ọc tậ p (learning), ký
ức (trí n h ó -m c m o rry ); tư d u y (thinking)...

đ ó củ a th ê 'g iớ i x u n g q u a n h ta n h ư m ộ ỉ chiêc

Với cách tic p cận m ó i này, các đ ơ n vị, các

c h u n g là c h ú n g ỉa sẽ lá ch riêng n ó ra, ý niệm

p h ạ m trù n g ô n n g ữ căn p h ải đ ư ọ c n g h iê n

h o á n ó n h ư m ộ t "h ìn h “ nối b ậ í h ơ n h ẳ n vể
p h ư ơ n g d iệ n tri giác so vói "nến" là co quan,

cứu tro n g m ôì tư ơ n g liên cù a c h ú n g với s ự tri
n h ận và s ự giải ihích m a n g tín h ư i n h ậ n vể
các h ìn h th ứ c này ph ái tính đ ẻ h s ự th a m gia
của c h ủ n g v à o các q u á trìn h tri n h ậ n và tấ t cả
các d ạ n g h o ạ t đ ộ n g vói th ỏ n g tin.
Đ iểm th ứ hai c ũ n g có v ẻ đ a n g iản n h ư n g
k h ô n g kém p h ẩ n q u a n trọ n g là c h ú n g la p hải
đ ứ n g trẻ n q u a n đ iế m h iệ n đ ạ i v ể tri nhận^ đ ẽ

xe m á y ( đ a n g đ ổ ờ c ạ n h cơ qu an), xu h ư ớ n g

và sẽ d iễ n đ ạ t tìn h h u ố n g đ ó b ằ n g câu;
“ X e m áy (cùa nó) đ ế ỏ cạnh Viện

h ơ n là m ộ t c âu n g ư ợ c lại, ng h e lạ tai vì chọn
co q u a n Viện làm "hình*' v à xe m á y ”n ế n “ n h ư
trong:
- ?Viện (N g ô n n g ữ học) ở cạnh xe m ảy của nó

p h à n tích, b in h luận. 0 trê n c h ú n g tôi đ ã nói
v ề hai c h ù " n h ậ n th ứ c " và "tri n h ậ n " , bảy g iò
c h ú n g tòi xin nói th ỏ m v ề th u ậ t n g ừ "tri

3, vể khái

n iệ m " ỷ n i ệ m " (và ý n iệ m hoá)

củ a n g ô n n g ữ h ọ c trí n h ậ n

g iác"(perception). Khi n g h iê n c ử u n g ô n n g ữ
N ế u n g ô n n g ử h ọc Iruyến ihông, phi tri

từ góc đ ộ tri n h ậ n , c h ú n g ta k h ò n g th ế hiếu
tri giác n h u tr o n g tâ m lý họ c tr u y ể n ỉh ố n g coi

n h ậ n luận, coi ý n g h ĩa là đôì tư ợ n g n g h iê n

đ ó là m ộ t h ìn h th ứ c cù a n h ậ n th ứ c (cao hơn
càm giác) p h à n á n h trự c ỉiếp v à trọ n v ẹ n sự

c ứ u q u a n tr ọ n g n h ấ t c ủ a nó, thì đòì vói n gô n
n g ữ học tri n h ậ n - đ ó là: ý n iệ m (tiếng Anh:

v ật với đ ẩ y đ ú các th u ộ c tín h củ a nó. N ỏ phái

đ ư ợ c h iếu tr o n g m ô i q u a n hệ với tri nh ận ,

concept).

tức là vói th ô n g tìn, vói u i thức; thí d ụ a h ư
trong cách h iể u sau: tri giác v ế m ộ t cái gì đó
íức là trở n ê n bict đ ư ợ c h ay cỏ đ ư ợ c tri th ứ c

d ù n g m ộ t ih u ậ l n g ữ đ ã qu en th u ộ c là "khái
n iệ m " đ ể d ịc h c h ữ " c o n c e p r , điểu này
k h ô n g p h ả i n g ẫ u n h iê n m à có lý d o k h o a học

v ể nó (to b e c o m e a w a r e o r g a in k n o w le d g e
of so m eih in g ...).
C ẩn c h ủ ý rằ n g n g ô n n g ữ họ c tri n h ậ n

c ù a nó.
T a hãy n h ìn s a n g n ư ớ c N g a v à ta có ỉh ể
th ả y ẩ n ý sâu xa c ủ a các nh à tâ m lý h ọc và

không chi cỏ c ách tic'p c ậ n đ ỏ ì tư ợ n g k h á c vói

n g ô n n g ữ h ọ c tri n h ậ n N g a tro n g cách d ù n g
t h u ậ t n g ữ : m ặ c d ù tro n g tiéh g N g a đ à có

n g ôn n g ừ họ c tru y c n thống^ m à hộ p h ư ơ n g
p h á p c ú a n ó c ù n g có n h ỉẽ u đ iể m khác, v ể
m ặ t này, lả m lý họ c tri n h ậ n cỏ vai trò râ't
q u a n trọng, b ò i vì n g ô n n g ữ họ c tri n h ậ n đ ã
ừng d ụ n g nhC'Tig th à n h tự u củ a nó; th í dụ,

n h ừ n g kết q u ả n g h iê n c ử u v ế c ả m th ụ thị
giác cùa tr ư ờ n g p h á i tâ m lý h ọc G estalt n h ư
là n g u y ê n lý tách biệt ‘‘hình" v à "nển" (figure/
g ro u n d seg reg a tio n ) đ â đ ư ợ c á p d ụ n g đ ể
kh à o sát v ể n g ô n n g ử v à n h ữ n g q u á trìn h tri
nh ậ n k h ô n g g ia n củ a con n g ư ờ i, C h ă n g hạn,
khi c h ú n g ta n g ắ m n h in m ộ t đ ô ì tư ợ n g nào

ờ đây, m ộ t lẩn n ữ a , c h ú n g tôi lại k h ô n g

th u ậ t n g ữ “p o n jatie" (m à ta q u e n dịch là
“kh ái niệm") n h ư n g h ọ k h ô n g d ù n g th u ậ t
n g ữ n à y , m à c h u y ế n t ự th u ậ t n g ữ tiêh g A nh
thà n h : kontsept, ko n tsep tu a rn ỵi, c ố i đ ế dịch
ch o đư ợ c, c h o s á t cái tin h th ầ n tri n h ậ n của
c h ữ * co n cq yt"[ì\\.
T h ấ y đ ư ọ c đ iể u đ ó , nên khi giới thiệu
n g ô n n g ữ h ọ c tri n h ậ n ò Việt N a m , c h ú n g tôi
đ ă có ý tứ c ân n h ắ c khi chọn dịch th u ậ t n g ữ
niệm", n h ư đ ă thấy.


182

i ỹ Toàn Thân^ ỉ Tọ]ì chi Khoa hừc D H Q C H N , Khoa học Xã hội ĩứ Nhản ĩĩản 24 (2008) Ì78'IS5

Vậy thì *khái niộm" trong n g ô n n g u học

chi là kêi q u ả củ a q u á trìn h tư d u y , q u á trình

tru y c n th ố n g k h á c gi vói “v n iệ m " tro n g n g ò n
n g ừ h ọc tri n h ậ n ? T h e o thiển ý ciia c h ú n g tôi,

p h á n á n h thê*giói k h á ch q u a n vào đ ã u óc con

có m áy điếm chính, q u a n trọng h a n cả n h ư sau.
T ro n g n g ô n n g ừ họ c Iru yển thống; th u ậ t
n g ữ “khái niộm" đ ư ợ c v ay m ư ợ n từ Lôgich
học và ỉhưcmg đ ư ọ c nói đ ế n tro n g hai trư ò n g
hợp:
+ Khi n g ư ờ i la b à n đôh c h ứ c n ả n g th ế
h iện tư d u y cú a n g ô n n g ử ; thí d ụ , sách n g ỏ n
n g ử họ c đại c ư a n g ò ta th ư ờ n g viè't rằng:
k h ô n g có l ừ nào, câu n à o m à k h ỏ n g biêu hiện
khái niệm hay t ư tưòng;
+ Khi n g ư ò i ta b à n đ ế n ng h ĩa “biểu niệm"
(h ay “s ó bic’u") củ a tù , tứ c là với k hải n iệ m
m à từ b iêu hiện
Đ ỗ H ữ u C h â u từ n g nói rât rõ: "Toàn bộ s ự

n g ư à i; m à n ỏ là sản p h ẩ m cú a hOiit đ ộ n g tri
n h ậ n , n ó là cái chứữ đ ự n g ưi th ứ c h ay sự
h iếu biê”t củ a con n g ư ờ i v ể the giới trê n co sò
k in h ng h iộ m tử đ ò i này q u a đời khảc, n ỏ v ừ a
m a n g lín h n h â n loại p h ố q u á t vừ a m a n g tính
đ ặ c th ù d à n tộc (d o ch ỗ n ó g ầ n kô't c h ặ t chõ
với n g õ n n g ừ và v ă n h ó a cú a d â n ìộ c đó). T ù
khái n iệ m th en c h ô t nàv, rnôi đi tới d ư ọ c
n h ữ n g k hái n iệm k h á c củ a tri n h ậ n nhu :
k h u n g tri nh ận , sơ đ ổ h ìn h ảnh, m ô hìn h tri

n h ậ n , đ iê n d ạ n g v à p h ạ m trù hóa, k h ò n g
gian tinh th ẩ n ,... T r o n g n g ò n n g ữ họ c tri
n h ậ n hiện n a y nôi lên hai cách íiep r â n khác
n h a u khi n g h iê n c ứ u ý niộm: h o ặ c ỉh iên vể

vật, hiện tượìĩg được phản ánh vào tĩc d u \/ cho các

m ô ì q u a n hộ n g ô n n g ữ - v ả n hó a h o ặ c th iên vẽ
m ô ì q u a n h ệ n g ô n n g ữ -tri nh àn .

k h á i n iệ m và các tlíuộc tinh dược phảtĩ ánh vào

C ủ n g cỏ th ế nói m ộ t cách k h á c là: nêu

khái m êm thành các d ấ u h iệ u cùa khái n iệ m '\

khái niộm là đ a n vị cú a tư d u y thi ý n iệm là
đ o n vị cú a ý íh ứ c (ticn g Anh:

"T h u ậ t n^ịữ nịỊÙ' ìĩhiệu (lôgic) được đưa vào V

biểu tỉiệm là

tư ơ n g đ ư ơ n g vớ i Hếng N ga: soznanie; xin
đ ừ n g d ịch n h á m c h ữ n à y th à n h " n h ậ n ih ứ c"

Đ iểu nảv k h ò n g có gì lạ vì c h ú n g ía vô'n
th ư ờ n g hiểu kh ái niộm n h ư h ìn h íh ứ c p h à n

đ ế l ừ đ ó k h ả n g đ ịn h ý n iệ m là Ih uộ c VC n h ậ n
thức). C h ín h tro n g khi n g h iê n c ứ u ý th ứ c
íbẳnK n g ỏ n ngử), n g ư ò i ta phôi q tian tăm đen
các q u á trin h ý n iệ m h o á và p h ạ m trù hoá thê

m ật nét nt^hia" [12].

á n h ở d ạ n g khái q u á t nhẳ'ỉ các s ự vẵt, hiẻn
tượ ng; và q u a đ ịn h n g h ĩa ây có ỉh ế th ấ y rá't
rõ tư tư ớ n g " p h ả n á n h lu ận " tro n g lôgich
h ọ c tâm lý học vả n g ô n n g ữ h ọc tru y c n th ốn g
ỏ ta.
N h ư n g ihự c ra cò n có n h ử n g cách q u a n

giới k h á ch q u a n , 0 N g a hiộn n ay đ a n g nối
lên xu h ư ó n g n g h iê n c ứ u ý th ứ c (b ẳ n g ) n g ôn
n g ữ (jazykovoe so z n a n ie ) m à Ih àn h ỉ ố cô't lõi
củ a n ó liì tri th ứ c (znanie), là ý niệm .
C ủ n g p h ả i nói th ê m rằ n g tr o n g qu a n

n iệm k h á c thí d ụ , th e o O x fo rd D iction ary o f
Psychology [13) thi "co n c e p t" đ ư ọ c đ ịn h
n g h ĩa n h ư sau: " M ộ t biểu tượHịi tin h than, tĩf

n iệ m củ a m ộ t s ố n h à tâ m lý họ c và n g ô n n g ủ
h ọc tri n h â n , ý n iệm k h ỏ n g chi đ ư ợ c biểu

tiỉởrĩg (ìdea)ĩhaỵ ý n g h ĩ (thought) tư ơ n g ứn<Ị với

h iộn b ă n g từ , m à m ộ t ý niộ m p h ứ c lạ p có thỏ

m ột thự c the riêng biệt hay m ội lỚỊĩ th ự c thề, hoặc

đ ư ợ c b iếu hiện b ằ n g cả m ộ t câu. Thí d ụ ,

với các thuộc tinh điển m ẫu hay xá c định của

n h ử n g c âu m à tru y ề n th ố n g n g ữ p h á p
th ư ờ n g coi là " đ ổ n g n g h ĩa cú p h á p " (đư ợc

th ự c th ể hay lớp th ự c th ể ây, vôh có th ể là cụ th ế
hay ìà trừ u tirợng".

Đôì vói tâm lý h ọ c và n gò n n g ữ h ọc tri
nh ận , ý niộm Iru ỏ c h ê t k h ô n g p h á i v à k h ò n g

p hái sỉn h t ừ c ù n g m ộ t c ấu trúc sâu, n h ư n g
k h á c n h a u ó câu trú c b ế m ặ t) th ự c ra c ần phải
đ ư ợ c coi là " d j n g h ĩa " n h a u v'ỉ đ ó là hai cảch


Lý Toàn ThÃn^ / TợỊf chi Khoíi học D H Q G H N , Khoữ học X â hội và NhĂn văn 24 (2008) i7$-lS5

"ý niộm h ỏ a ", hai '"cách lý giái'" khác n h a u vế
c ù n g m ộ t s ự tình, ỉhí dụ:
- Bilì actĩt a Wtilrus lo loì/cc "Bin g ử i m ột
con hài cSu đ ô h /c h o G ioi xơ"
•
Bill ^cnt Ịoựce (ỉ ĩOỉìlrua "Bin gửi G ioixo

183

bôi vì nẽ'u đ ó là m ộ t bụi sim h a y bụi m u a
thâ*p h ơ n con n g ư ò i thì chác la c h ú n g ta sẽ
p h á i nói khác, n h ư tro n g m ộ t tiếu íh u y ế t
tiếng A n h d ự n g th à n h p h im nôi tiêng:
- TiẽhíỊ chim hót tr o n g bụi m ận gai
C ẩn chú ý rằ n g ý niộ m cò n g ắ n bó chắl

m ộ t co n hni cãu"
N éu câu th ứ n h ấ t cỏ giới từ "to" đ è chi rõ
"ìổ\ đ i" (p a th ) cù a con hải c ẫu v à lôì đi n à v là

chẽ với p h ạ m trù và s ự p h ạ m trù hóa. T h ế
giới x u n g q u a n h t
cái p h ư ơ n g d iện c ủ a s ự ý n iệ m hoá d ư ọ c làm
nõi trội h o n n h ữ n g p h ư ơ n g đ iệ n còn lại; íhì

h iệ n tư ợ n g (n h u : th ú vật, cảy côì, m à u sắc,
h in h dáng,...) m à co n n g ư ờ i p h ả i n h ặ n diện,

tro n g câu th ứ hai việc k h ô n g có giói t ừ ''to''
cho thấy ý đ ịn h cũ ã n g ư ờ i nói là m u ô h làm

p h â n loại (và đ ặ t te n cho ch ún g). Sự p h â n
loại là m ộ t q u á trìn h linh th ẩ n (m ental

nối trội cái q u a n hệ só h ử u cú a Joyce đóì vói
con hài cấu , bòi vì khì co n v ạ t h o à n th à n h

process) p h ứ c tạ p th ư ờ n g đ ư ọ c gọi là "sự

ch u ycn đi cú a n ỏ thì n ò sẽ là tài sán c ú a Joyce
{chứ k h ô n g cỏn là củ a Bill nữa).
C ác Sữ đ ổ h in h á n h (im ag e schem as) cũ n g

p h ạ m ÌTÌẰ tri n h ậ n , hay các ý niệm.

là n h ừ n g s ự ý niộm hoá k in h ng hiộ m , và ẩn

4. v ể q u á n đ iế m "'tư ơng đối l u ậ n " củ a n g ô n

d ụ c ũ n g là m ộ t cách ý n iệ m ho á kinh nghiộm .
H ơ n n ử a ý n iệ m có th ể đ ư ợ c b iếu hiộn
b ằ n g n g ỏ n từ và có the k h ô n g . M ộ t ý n iệm

n g ữ h ọ c trì n h ậ n

n h ư "tim đon"' nói v ể n h ữ n g ý n g h ĩ sâu kín
và x.â’u xa cú a co n n g ư ờ i, v ể n g u y ê n iàc, p h ải

ta th ư ờ n g có the g ặ p m ộ l luận đ iế m cỏ tinh

già định s ự hiện tổn củ a m ộ l ý niộ m k h á c nói
v ể n h ữ n g ý n g h ĩ thSm kín và tò'ỉ đ c p c ú a con
ngứòi tu v nỏ k h ô n g đ ư ợ c " t ừ v ự n g hóa"
trong tiẽh g V iộl
Ý niộ m c ũ n g bao q u á t hcm, toàn d iệ n h ơ n
cái "n g h ĩa biêu n iộ m " củíì ịù , vi n ó hiộn th ân

trong tất cả các cách s ử d ụ n g củ a t ừ (nghĩa
đ en hay n g h ĩa b óng, b ìn h th ư ờ n g h ay tu
từ, ..) và k h ô n g p hài chi Iro n g m ộ t từ. T ro n g

p h ạ m trù hoá*' m à sàn p h ấ m củ a n ó là các

T ro n g các sách n g ô n n g ữ họ c đại c ư a n g ò
p h ố q u á t lu ậ n (u n iv e rsalism ) rằng: tư d u y
{với n h ử n g kết q u à là k h ái niộm, p h á n đoán,
s u y lỷ) là m a n g tin h n h á n loại, còn n g ỏ n n g ữ
m ớ i có tính d â n tộc. T ro n g n g ữ p h á p học
c h ứ c n ă n g luận, C a o X uân H ạ o là m ộ t nh à
p h ổ q u á t lu ậ n quyc'l ii ộ t ông viê't: ".-.v à nếu
ta chap ìĩhận m ột phâìi nào qunn ĩiiệm của E.
Sapir và B. L W harf, cớ th ể tư d u ỵ khác ìthau v ể
m ột s ự tìn h ... n h ư n g cá ch tr i g iá c củ a to à i
n g ư ờ i d ố i v ớ i h iệ n th ự c là m ộ t (c h ủ n g tôi

đ ịn h nghĩn v ẽ t ừ " câ y " c h ă n g hạn, n g ư ờ i ta
(hường chi đ ư a ra n h ữ n g th u ộ c tính "cấ n và

n h ấ n m ạ n h “ LTT), và dù h ệ ìhỏhg các ngôn n g ữ
có plĩãn chia th ế g iớ i khác
dcn đ â u ... dù

đ ủ '' n h ư là " g ic n g th ự c v ậ t'', "có thản, lá rỏ
rột"; k h ô n g thày ai nói đ ê h th u ộ c tín h chiẽu

nị*ử pháp của các ngôìì n g ữ có phân biẽì các
phạm trù , các chứ c nủng, các sắc độ tìn h thái m ột

cao cùa n ó (so vói co n n g ư ò i, th u ờ n g là cày
thì cao hơn). N h ư n g n c u n h ư th è 'th ì ta kh ô n g

cách khác nhau dêh đău, th ỉ cá ch c ả m th ụ

thê hiếu đ ư ợ c cái c a sò íri n h ậ n gi ch o p h é p
ta diễn đ ạ t rằng:

n h a u (ch ú n g tôi n h â h m ạ n h - L T T )../' (14).

- Có coĩi cò trê n câ]/ tre kia kìa

n h ữ n g s ụ tìn h c ủ a th ê g iớ i h iệ n th ự c v ã n n h ư

Rât có íh ế la C a o Xuân H ạ o v ẫ n đú ng !
N h ư n g s ự th ự c là t ừ 1991 đ ến nay, đ ã 17 n ăm


184

L ỳ Toàn Tỉiđỉi^ / Tạjy chi Khoa học D H Q G H N . Khoa học X ã hội và Nhân ỈVỈII 24 (20()S) Ĩ78-Ĩ85

ỉrôi qua, và đ ă có n h ữ n g luận chứng^ n h ữ n g
kiẽh giâi k h o a họ c m ói, khiên c h ú n g ỉa phải

t r u n g ỉâm cù a b ứ c ả n h ; thí d ụ là m ộ t co n hồ,

n g h ĩ lại, n g h ĩ th ê m v ể t ư tư ở n g p h ố q u á t luận.
Sau đ â y là m ộ t ìh i d ụ ỉh ự c n g h iệ m tâ m lý

vện, tai tròn; iKì sin h v ie n T r u n g Q u ô c lại chi
n h ìn q u a co n hổ, còn s a u đ ó họ đ ế ý đc'n các

tiên h à n h n ă m 2005 6 Đ ại họ c M ich ig an (Mỹ):
27 s in h v iê n d u h ọc n g ư ờ i T r u n g Q u ồ C

p h ẩ n k h á c cù a p h ờ n g ncn b ứ c a n h n h ư có
v ũ n g n ư ớ c d ư ớ i c h â n con hổ, sau n ó là m ột

(14 n a m , 13 n ữ ) và 25 sin h viên n g ư ờ i M ỷ và
Tây Âu(10 n a m , 15 n ừ ) đ ư ợ c m ò i th a m gia
thí n ghiệm : h ọ đ ư ọ c m ờ i v ả o m ộ t c ân p h ò n g ,
n gổ i cách m ộ t m à n h ìn h (52, 8cm), m ắ t n h ìn

cây to. D o đ ó , khi đ ư ọ c xem các b ứ c ả n h lãn
t h ứ hai, sin h v iên T r u n g Q u ố c k h ô n g n h ặ n ra

th ẳ n g (k h ô n g n h ìn s a n g hai bên), đ a u c ũ n g

trê n tròi, td lại c h o n ó đ a n g c h ạy trẽ n d ư ờ n g

g iữ ỉh ă n g v à đ ư ợ c đội m ộ t chiếc m ũ đ ặ c biệt

băng). Sinh viên n g ư ờ i M ỹ và T â y Ả u ỉhi

có g ắn c a m e ra đò th e o d ô i c h u y ê n đ ộ n g củ a

n g ư ọ c lại, h ọ dễ d à n g n h ớ là d ă th ấy b ứ c ản h
có m á y b a y này^ n h ư n g lại k h ó nổi rõ là nó

n h ẵ n cãu. H ọ đ ư ọ c c h iếu cho x e m lẩn l ư ọ t 36
b ứ c ảnh, có h ìn h m ộ t co n vật h a y đ ổ v ậ t (cải
th u y c n , m á y b a y ) trê n m ộ t p h ô n g n ể n nào
đó, c ứ 03 g iâ y m ộ t bức. Sau khi x em xong,
h ọ đ ư ọ c m ò i s a n g m ộ t p h ò n g khác, n g h i 10
p h ú t n h ư n g k h ô n g p h ả i đ ê ăn uôVig, m à đ ể

và h ọ b ă ỉ đ ẫ u n h ậ n d ọ n g n ó râ^t ìo, m ìn h vằn

là b ứ c ả n h cũ n ếu ta th a y d ổ i p h ô n g n ẽ n củ a
b ứ c tra n h (thí d ụ , th a y vì m á y b ay d a n g b ay

đ a n g bay trê n trời h a y d a n g đ ậ u ỏ s ả n bay.
M ộ t tro n g n h ù n g tác giã c ú a thí n g h iệ m này,
R. N i s b e t t cho rảng: "D ườĩĩiỊ tỉh ư s ự khác nhau
tron^Ị cách tiưp nhậĩí tlìôìĩg tiu từ ĨUÔÌ tnrờn^ị
x u n g (Ịnanh là h ệ quả của n h ữ n g ncrt vân hóa

q u ê n đ i n h ữ n g b ứ c ả n h v ừ a xem b ằ n g cách
là; h ọ đ ư ợ c y ê u cẵu là m tính n h ẩ m vói p h é p

khác nhau m à con ngieời được giáo lỉục trong dó".

tín h tr ừ đi 7 là p h é p Ir ừ n h ấ m k h ó n h ấ t b ắ t
đ ẵ u t ừ 100 c h o đ ê n hết, đ ế b u ộ c b ộ n ă o cù a

tri n h ậ n , c h ú n g ta k h ô n g có con đ ư ờ n g nào
k h á c là p h á i c h ấp n h ậ n t ừ b ỏ m ộ t s ố giáo
đ iể u đ ả rấ t q u e n Ih u ộ c c ủ a n g ô n n g ữ học

h ọ p hái h o ạ i đ ộ n g rấ t ỉích cục. S au 10 p h ú t
đỏ, h ọ lại đ ư ợ c đ ư a đ i x em tiế p các b ứ c ảnh,
với m ộ t cách th ứ c có k h á c đi n h ư sau: n g ư ờ i
la v ừ a chiẽU lại các b ứ c ả n h cù 100%, v ừ a xen
v à o chiếu 36 b ứ c ả n h k h ỏ n g còn h o à n toàn
g iô n g n h ư c ũ m à có c h ỏ "m ớ i" là th a y đổi

B ước c h ân vào đ ịa h ạ t cúa n g ô n n g ữ học

tru y ề n th ố n g , và d ẫ n d ã n là m q u e n , họ c hỏi
n h ữ n g k hái ni&m m ó i, th e n c h ố t c ú a tả m lý
họ c v à n g ô n n g ữ học Iri n h ậ n • đ ó c h ín h là
m ộ t tro n g n h ữ n g c ò n g việc có th e đ ư ọ c coi Icì
"th ờ i s ự " c ủ a giói n g ô n n g ữ h ọc c h ủ n g la

con v ậ t (hay đ ổ vật) m ớ i trế n p h ô n g n ể n cu

hiện n a y ...

h o ặ c n g ư ợ c lại th ay đ ố i p h ô n g n ế n m ó i tro n g
khi con v ậ t (h a y đ ổ vật) vẫn n h ư củ. N h iệ m
v ụ cú a các s in h v í ê n ^ h ử n g h iệ m vièn là ph ải

Tài liệu th a m khảo

trả lời thật n h a n h xcm h ọ đ ă n h in th â y b ứ c
ả n h đ ó ó iãn chièu trư ó c h ay c h ư a ? K êt q u ả
râ't th ú vị, h ó a ra là n g ư ò i p h ư ơ n g Đ ô n g và
n g ư o i p h ư ơ n g Tây có "cách n h ìn Ihê^ giới"

k h á c n h a u ; cụ t h ế là: lúc b a n đ ẩ u h ọ đ ề u
g iốn g n h a u là n h ìn v à o p h ò n g (nển) c ủ a b ứ c
ả n h (m ất k h o ả n g 4/10 giây)^ n h ư n g sau đ ó thì
k h á c • n ếu s in h v iên M ỹ n h in v à o đỗi tư ợ n g

[1] T rấ n V ản Cơ, Ngòn ngừ học tri nhận (ghi ch ó p và
su y nghĩ), NXB K hoa học Xã hội, H à N ội, 2007.
[2] N g u y ễ n H o i, H ộ h ìn h n h ậ n th ứ c tro n g n g h iên
c ứ u n g ố n ngữ, Tạp chi Ngốn n^tf, sô" 1(212), H à
N ộú 2W7.
[3] D iệp Q u a n Ban, C o g n itio n : N h ậ n tri v à n h ện
t h ứ c C onccpt: Ý niộm h a y k hàl nivm , TợỊy chi
N gôn ngữ, sỗ '2(225), H ả N ội, 2008.


Lv Toàn llĩắỉig / Tajfchi Khoa học DHQ GHN, K)wa học X ã hội và Nĩiẵn vân 24 (2008) Ì78‘ ĩ85

[4| N. Chomsky. Linguistics and Adjnccnt Fields: A
P orson.il View, In The Chom sh/nn Turn (od. by

Kashcv, A.). Oxford Univ. Press Inc, New York,
1991.
[5| R.L. Siilso, Psỵchõío^u. Allyn and
Bacon, Inc. Boston-London-Sydney-Toronto,
(Bản dịch tichg Nga 1992), 198S.
ị6| Lý Toàn Thán^
ngừ học tri rìhậỉì: Từ ỉý
thui^éì đại arơìig đén thtrc tĩtiêhg Việt, NXB Khoa
học x«ì hồi Hà Nội, 2005.
|7) A.A.

Leontev,
F ru m k m a,

[9) w. Croft, D.A. Cruse, Cognitive Linguistics.
Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
(10] V. E vans, M- G rw n , Cogrfỉ/íi>e iinỊỊuistics: A n
Introduction, E d in b u rg h : E din b u rg h U niversity
P ress U d r 2006.
(11] Z.D.
P o p o v a,

I. A.

Stern in,

Kof^nitivnaja

iingvistika, Izdatelstvo Vostok- Zapad, Moskva,
2007.
(12] ĐỒ H ữ u C h â u , T ừ vự ng • ngừ nghĩa tiĩn g Vĩệt,
NXB G iáo d ụ c H è Nội, 1981.

I^d ateístv o

(13] A.M. Colman, A dictionary of PsỊ^choỉogỵ, Oxford
Univ. Press Inc., New York, 2006.

Psifkhoiingvistika, Iz d atclstv o

(14] C ao X uân H ạo, T iỉh g Việt: Sữ thào ngừ pháp chức

Psykhoỉingvistika,

Akadcmip nauk, Moskva, 1997.
|8) R .M

185

Academjo, Moskva, 2007.

năng, NXB K hoa h ọ c Xẵ hội, H à N ội, 1991-

Rethinkừig about the key conceptions of
Congnitive Linguistics
Ly Toan Thang
V ietnam In stitu te o f Lexicography and Enq^clopedia - ViO LE,
Ĩ Lieu Ciai, Ba D inh, H anoi, Vietnam

In the context o f p re s e n t linguistics in V ietnam , th e a im o f th e c u r r e n t p a p e r is to discuss
so m e differences in V ie tn am ese lin gu ists's co n cep tio n s of th e C o gniH on a r d th e C ognitive
Linguistics, u is h o p e fu l ỉh a t th r o u g h clear d e fin itio ns a n d in te rp re ta tio n s o f th e key notions,
such as th e object o f c o g n itiv e linguistics, "co n c e p t" a n d "co n c e p tu a liza tio n ", a n d "linguistic
relaiivity", the m a in th o u g h ts o f c og n itive linguistics will b e u n d e r s to o d a d e q u a te ly a n d in
unified m a n n e r b y V ie tn a m e s e linguists.