DSpace at VNU: Tiếp cận nhân học về sự tương trợ trong cộng đồng ở người Nùng Phàn Slình vùng biên giới Việt Trung

TIÉP CÀN NHAN HOC VE Si/ Tl/ONG TRO
•

•

•

«

TRONG CÓNG DÒNG Ò NGlTÒl NÙNG PHÀN SLÌNH
VÙNG BIÉN G I O Ì V I È T - TRUNG
Le Minh Anh

1. Vài net ve nguòi Nùng ò- càc diém nghién cù-u cùa tinh Lang Son, mot
tinh bién giòi Viet - Trung
Theo so lieu Tong dièu tra dàn so ngày 1 - 4 - 2009, dàn so finh Lang San là
732.515 nguòi, Irong dò dàn toc Nùng eó so dàn dòng nhàt - 314.295 nguòi, ehiém
42,9%; thù hai là dàn toc Tày - 259.532 nguòi, ehiém 35,43%; thù ba là dàn toc
Kinh - 124.433 nguòi, ehiém 16,98%, phàn bò ehù yéu ó càc Ibi tran, Ibi xa trong
tinh; sau dò là dàn toc Dao, San Chay, Hoa, Hmóng...* Cùng theo dièu tra dàn so
nam 2009, ó huyén Cao Lòc, nguòi Nùng eó 44.016 nguòi, ehiém 58,86%; nguòi
Tày - 23.539 nguòi, ehiém 30,55%); nguòi Kinh - 5.327 nguòi, ehiém 7,6%, con lai
là càc dàn toc khàe.
Theo so liéu dièu tra cùa Ban Dàn toc finh Lang San, hien nay toàn finh eó ba
nhóm Nùng (Nùng Chào, Nùng Inh, Nùng Phàn Slình), cu trù xen kè dén càp xa va
phan bò bau khàp càc huyén. Ibi trong tinh. Riéng nhóm Nùng Phàn Slình cu trù lai
càc xa: Thien Thuat, Thuàn Hoà, Thién Long, Hoà Bình, Yèn Le, Quang Tmng,
Minh Khai (huyén Bình Già); Van Thuy (huyén Bàc San); Bang Khành, Dòng Bue,
Khuàt Xa, Hiéu Khành, Yèn Khoài, Nhu Khué, Minh Phàt, Quan Bàn (huyén Lòc
Bình); Nam Nha, Dò San, Dòng Tàm (huyén Hiru Lùng); Vàn An, Chién Thàng,
Bàc Thuy, Lién San, Tàn San (huyén Chi Lang); Thuy Hùng, Già Cài, Thanh Lòa,

Thach Dan, Lòc Yèn, Cao Làu, Tàn Thành, Hai Yèn, Ibi tran Cao Lòc, Xuàt Le,
(huyen Cao Lòc); Tuóng Lang, VTnh Lai, Yen Phùe, Hoà Bình (huyén Vàn Quan).
Thon San HÒng
Thòn San Hong là mot trong 10 thòn cùa xa Già Cài. Thòn eó 5 bàn: Tinh
Slung, Nà Hùng, Tinh Pò, Con Mòi, Càng Nòe. Day là thòn thuàn nguòi Nùng Phàn

Vièn Dàn toc hoc.
. Tòng cuc Thóng ké tinh Lang San, 2010.

429


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HQITHÀO QUÓC TÉ LÀN THlT T U

Slình vói 67 ho già dình, 362 nhàn khàu. Trong thòn eó ho Ma (3 ho), ho Nòng (1 ho),
ho Ly (3 ho), con lai là ho Hoàng ehiém dòng nhàt (60 ho). Thòn càch trung tàm xà
35km, duòng dal dóc.
Trong co càu kinh té cùa thòn, nòng - làm nghiép vàn ehiém vi tri ehù dao.
Cày luong Ihye chinh là lùa hai vu/nàm, gòm lùa xuàn (30 màu, nang suàt
200kg/sào) va lùa mùa (40 màu, nang suàt 150kg/sào). Ngoài ra nguòi dàn trong
thòn con tròng ngò lai vói dién tich gàn 60 màu, nang suàt 200kg/sào va san. Ngò
ehù yéu làm luong Ihye phu va thue àn chàn nuòi, con san chi dùng vào muc dich
ehàn nuòi. Rau cài xanh duge càc ho già dình trong vói so luong khà lón de dùng
làm thùc àn va dem bàn ò thành phò Lang San. Ngoài ra, nguòi Nùng Phàn Slình
con tròng nhiéu loai cày àn qua khàe nhau. Do diéu kién dja ly cùa thòn, già dình
nào cùng eó vài sào ruòng de dàp ung cho nhu càu luong Ihye cùa ho già dình. Bình
quàn luong thyc nam 2011 dal 40kg/nguòi/thàng. Chinh vi thè khóng eó ho già dình
nào rai vào cành thiéu àn bay dui biìa.
Ve diéu kién sinh boat cùa thòn bién nay eó tói 1/3 so ho già dình eó nhà kién
co, nhùng ho con lai vàn sitih song duói ngòi nhà trình tuòng truyén thóng.

Nguòi Nùng Phàn Slình ò thòn nuòi nhiéu loai già sue nhu tràu - 87 con, bò 98 con, Ign 350 con/2.500kg va già càm (gà, vii, ngan) 2.340 con/1.500kg. Viéc dua
giòng Ign lai vào ehan nuòi tu dàu nhiJng nàm 90 cùa thè ky XX va su dung thùc àn
còng nghièp tu dàu nam 2003 dà tao nén sy thay dòi dàng ké ve phucmg thùc chàn
nuòi cùa nguòi Nùng Phàn Slình này. Chinh viéc chàn nuòi két bop gifra truyén
thóng vói phuang phàp mai dà tao nén mot nguòn thu nhàp lón cho eàe ho già dình.
Theo tinh toàn cùa lành dao thòn, trung bình nàm 2011, mot ho già dình ehàn nuòi
Ign thu dugc tu 15 dén 20 trieu dòng tién lai/ nani.
Ben canh dò, khòng thè khòng ké dén nguòn thu tu rirng cùa càc ho già dình.
Hièn nay rìmg da duge giao cho càc ho già dình va phàn lón là rùng tal sinh nhung
klioàng 3 nàm Irò lai day, hàu bèi càc cành rùng thòng cùa càc ho già dình trong
thòn déu dén tuoi khai Ihàc. Rat nhiéu ho già dình thu dugc tir 30 dén 40 triéu dòng,
eó ho thu dén 200 triéu dòng.
Theo y kién tu nhùng euòe thào luàn nhóm nguòi cao tuoi, nhóm trung nién,
nhóm Ihanh nién va nhóm hòn bop cho thày, qua trình tiép bién vàn bòa cùa nguòi
Nùng Phàn Slình bàt dàu dién ra sau còng euòe Dòi mòi dàt nuóe dén nay. Theo y
kién cùa càc nhóm thào luàn dua ra, diéu kién kinh té là làc nhàn quan trong nhàt
thùc day qua trình bién dòi này.
Thòn Nà Pheo
Thòn Nà Phèo là mot trong 6 thòn cùa xà Thanh Lòa, huyén Cao Lòc. Nà
Pheo là mot trong 4 thòn bién giói cùa xa, gòm eó hai bàn Nà Pheo va Con Phae.
430


TIÉP CÀN NHÀN HOC VE SU TUONO TRO...

Thòn co 31 ho già dình vói 174 nhàn khàu dèu là nguòi Nùng Phàn Slình. Trong
thòn co ba dòng ho: Luong (14 ho), Hùa (9 ho), Hoàng (8 ho) cùng cu trù. Thòn
eàch trung tàm xà 1 km va càch huyén ly Cao Lòc 17km.
Giòng nhu thòn San Flòng, trong co càu kinh té cùa Nà Pheo, nòng - làm
nghiép vàn ehiém vi tri ehù dao. Cày luong thyc chinh là lùa hai vu, lùa vu Xuàn 5

màu, lùa vu Mùa 35 màu. Do dia bình cùa thòn hi ehia cài manh nén so dién tich
canh làc hai vu rat han che va theo dò, nàm 2011 nàng suàt lùa chi dal lOOkg/sào.
Ngoài ra, nguòi dàn con tròng ngò vói dién tich 5 màu va mot dién tich khòng dàng
ké tròng san. Ngò va san là nguòn luong thyc ehù yéu dùng de ehàn nuòi già sue,
già càm. Già dình nào cùng eó mành vuòn nhó tròng rau xanh de bào dàm dù nguòn
rau cùa già dình. Do diéu kién dia ly cùa thòn dóc va tinh trang han bàn do thiéu
còng trình Ihùy lai nén bình quàn luong thyc theo dàu nguòi nàm 2011 chi eó
200kg/nguòi/nàm. Hién nay, trong thòn eó 5 ho thuòc dién nghèo theo bình xét àp
dung chnàn nghèo giai doan 2010 - 2015 (nhùng ho eó thu nhàp bình quàn tu
400.000 dòng/nguòi/lhàng Irò xuòng là bò nghèo ó khu vye nòng thòn) cùa Bò Lao
dòng - Tliuong bình va Xà bòi.
Nguòi Nùng Phàn Slình ò thòn Nà Pheo chàn nuòi nhiéu loai già sue (tràu 45
con, Ign 80 con), già càm (gà, vii, ngan...). Tu giùa nhùng nàm 90 cùa thè ky truóe,
Ign lai kinh té dà duge nuòi thay thè cho giòng Ign cùa dòng bào va dàu nàm 2000,
nguòi dàn dà két hgp nuòi theo phuang phàp vùa àp dung thùc àn chàn nuòi còng
nghifp trong hai thàng dàu, san do chàn nuòi theo kiéu tmyèn thóng. Tuy nhièn,
hình thùc chàn nuòi này khòng phàt trién manh do dàu ra khó fiéu thu. Duòng giao
thòng eli lai khó khan va xa Ibi tran huyén nén càc thuong lai khòng mày man ma vào
thòn mua già sue, già càm cùng nhu nhijng loai nòng thò san ma nguòi dàn làm ra.
Thòi diém chùng tòi lién hành dién dà là thòi diém nguòi dàn trong thòn dang
thu hoach nhya thòng bàn cho eàe thuong lai tu Ibi tran Cao Lòc de xuàt sang Tmng
Quòe. Rùng cùa thòn phàn lón dà phàn ehia cho càc ho già dình trong thòn va 100%
là rùng lai sinh duge tròng theo chuong trình vùng nguyén liéu giày theo ké hoach
cùa huyén Cao Lòc tu nàm 2004 va chuong trình 661 tu nàm 2009. Ben canh dò là
nguòn thu cùa ho già dình lù càc lao dòng di làm thué ben kia bién giói. Nàm 2009,
theo thóng kè cùa Còng an xà Thanh Lòa, riéng thòn Nà Pheo eó trén 30 nguòi
thuong xuyén sang làm thué ben Tmng Quòe. Còng viéc ehù yéu ma nhùng nguòi
lao dòng sang ben kia bién giói làm là tròng mia, chàm sóc, bón phàn, bóc he va thu
hoach mia, luong dugc Irà bình quàn khoàng 180 - 200 ngàn dòng/ngày.
Thón Pò Nghièu

Pò Nghièu nàm canh duòng cao toc Ha Nói - Lang San, gàn Ibi tran Cao Lòc
va là thòn Ihuòc trung tàm cùa xà Thuy Hùng. Thòn Pò Nghièu eó 95 ho, trong dò
431


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU
eó 1 ho Nùng Chào, 2 ho nguòi Kinh làm rè nguòi Nùng Phàn Slình, con lai là
nguòi Nùng Phàn Slình. Thòn eó càc dòng ho Lang (11 ho), Luàn (36 ho). Vi (13
ho), Dàm (11 ho), Hoàng (8 ho), Nòng (6 ho), Chu (5 ho)... cùng cu trù. Càc dòng
ho này eó nguòn gòc khàe nhau lù càc huyén Cao Lóc nhu Thach Dan, Tàn Thành,
Cao Làu... dén dmh cu tu nàm 1952.
Bue Iranh co càu kinh té cùa thòn Pò Nghièu khàe hàn vói San Hong va Nà
Pheo. Do gàn cùa khàu Hùu Nghi (trung tàm thòn càch cùa khàu chùng 5km), càch
Ibi tran Cao Lòc 5km, Ibi tran Dòng Dàng 5km va nàm canh duòng cao toc nén rat
thuàn lién cho viéc giao thuong buon bàn va lao dòng làm thué lai cùa khàu va vùng
bién giói. Truóe khi cùa khàu llùu Nghi mó, nguòi dàn trong thòn ehù yéu tròng
lùa hai vu vói nàng suàt khòng cao. Ben canh dò là tròng ngò so lugng il, ehù yéu là
ngò lai de ehàn nuòi. Bình quàn dal san xuàt nòng nghiép cùa thòn là 1,5 sào/nguòi.
Tuy nhién, tròng lùa truóe day là nguón thu nhàp chinh lai khòng òn dinh do phu
thuòc nhiéu vào thòi lièi, he thòng kènh muong thùy Igi dùng de tuoi liéu eliua
dugc dàu tu nhiéu, thuong xuyén mài mùa do han hàn. Ve làm nghiép, phàn lón
rùng cùa thòn là rùng lai sinh va mòi dugc tròng trong mày nàm Irò lai day bòi
chuong trình 661 va dy àn tròng rùng Vièt - Due nhung ehua duge khai Ihàe.
Kinh té cùa fiiòn Pò Nghièu cùng nhu nhiéu thòn bàn khàe cùa xà Thuy Hùng
chi thyc sir khòi sae khi cùa khàu Hùu Nghi di vào boat dòng. Nhiéu ho già dình
trong thòn (10 ho) da chuyén sang boat dòng kinh doanh tap bòa ngay tai trung tàm
cùa xà, canh Iruòng hoc va men theo duòng cao toc Uà Nói - Lang San. Nhung làp
tmng han cà là lao dòng chò gà qua bién giói cho eàe thuong lai cùa thành phò Lang
San va mot so tinh làn càn lén thu mua mang ve xuòi; eó mot so ho chuyén kinh
doanh duòng dai xuyén bién giói. Nhùng ho con lai khòng Iryc tiép kinh doanh Ibi

phàn lón so lao dòng dèu tham già làm thué ò cùa khan Hùu Nghi va vùng bién giói.
2. Mang Inói tiro-ng tro' ò* càc còng dong nghièn cuu
2. l. Tuang trgr trong sinh de va nudi con
Nguòi Nùng Phàn Slình quan niém hanh phùe cùa mot già dình là con cài
khòe manh, ngoan ngoàn va thành dal. Thàt là bàt hanh cho càc euòe hòn nhàn, càc
già dình néu vg bay chòng khòng eó khà nàng sinh con. Han thè nùa, khòng eó con
khóng chi là nói bàt hanh cùa cho càp vg chòng ày ma con là nói bàt hanh cho cà
già dình, dòng ho. Chinh vi le dò, trong suy nghi cùa nguòi Nùng Phàn Slình, nguòi
phu nù eó nhiéu con Ibi vi thè cùa ho trong già dình, dòng ho càng dugc kinh trong
han. Viéc mang thai va sinh de vùa là yéu lo sinh hoc vùa là yéu tò xà bòi, nén quan
niém ve sinh con va dac bièl là con trai de duy tri sy song cùa mot già dình, dòng ho
là vò cùng quan trong trong dòi song cùa nguòi Nùng Phàn Slình cà trong truyén
thòng va hién nay.
432


TIEP CAN NHÀN HOC VE SU TUONO TRO...

Tù nhùng quan niém nhu vày, khi nguòi phu nù sinh con thuong duge già
dình, dòng ho rat tran trong va chàm sóc càn than. Sy chàm sóc này khòng ehi lù
nhùng bua àn cùa san phu ma con duge thè hién qua nhùng le nghi lién quan dén
sinh dà va nuòi con nhu le dal lén, le làp bàn thò mu...
Sau khi già dình eó nguòi sinh con Ihuòng càm mot cành cày xanh truóe cùa
nhà de bào fin cho mgi nguòi bièl va kiéng khòng vào trong nhà ba ngày dàu, vi sg
nhùng nguòi khòng thuòc già dình dén thàm se mang hòn via cùa dùa tré so sinh dò di.
l ù liéu cùa chùng tòi thu thàp dugc lai càc diém nghién eùu cho thày, phu nù
thuong là nguòi thyc hién viéc thàm bòi va lang qua cho càc san phu mòi sinh con.
Trong thàng dàu fièn, ho bang ben noi va ben ngoai dén thàm bòi va lang qua cho
nguòi sinh con khòng dién ra cùng mot thòi diém. Do cu trù trong cùng mot bàn va
thuong mòi dòng toc cu trù trong mot khu vye nhàt dinh trong làng nén dòng bào

thuong ehia ra hai, ba ngày eó mot nguòi dén thàm va làng qua. Qua lang vào dip
này là nhùng loai thùc àn ma dàn làng coi là eó nhiéu chat dinh duòng nhu trùng
gà, Ihit gà, Ihit Ign de già dình che bién cho san phu àn làng cuòng sue khòe, nhiéu
sua de nuòi con. Nhùng khoàn qua lang nhu vày, dugc già ehù ghi chép càn than
vào mot cuòn so, vói muc dich sau này nhùng già dình dà mang làng qua eó nguòi
sinh nò Ibi dem làng lai.
Nguòi Nùng Phàn Slình quan niém, phii nù khi mòi sinh con ehi duge àn mot
so thùc àn nhàt dinh, tuy nhién trong dòi song Ihuòng ngày già dình khòng eó dù
diéu kién tich Ifiy va duy tri thyc phàm nhu vày trong thòi gian dai (khoàng trén ba
thàng). Chùng tòi thày ràng, viéc cài thòi gian dén thàm nhu vày là do dà eó sy sàp
dal tmóe thòng qua lòi tmyèn mieng cùa nhùng nguòi phu nù trong dòng toc. Muc
dich cùa viéc ehia thòi gian thàm bòi là trành cùng mot lue già dình nhàn duge
nhièu thyc phàm tù nhùng nguòi dén thàm, trong khi san phu khòng àn bèi se òi
thiu va sau dò khòng con dò de dùng. Chinh vi vày, viéc thàm phu nù sinh con cùa
nguòi Nùng Phàn Slình Ihuòng dién ra trong thòi gian dai. Vói nhùng già dình
thuòc dòng ho lón trong thòn Ibi viéc dén thàm bòi dién ra lai vài thàng. Day eó thè
eoi là mot sy luong trg phi chinh thùc ve kinh tè ma ehù yéu là thyc phàm chinh de
san phu dùng trong nhiéu ngày.
Tuy nhièn, trong bòi cành bòi nhàp kinh tè nhu hién nay, lang phàm cùa
nhùng nguòi trong cùng dòng toc dang eó xu huóng thay qua làng bang lièn. Vào
thòi diém chùng tòi lién hành nghién eùu, dàu hiéu này mòi chi thày xuàt hién ò
diém nghién eùu thuòc xà Thuy Hùng, mot diém eó quan he buon bàn vói cùa khàu
Tàn Thanh va Ihuòng eó boat dòng làm thué phi nòng nghiép.
Khòng chi eó nhùng vài phàm Ihuòng ngày duge ho bang mang dén làng san
phu, ben canh dò con là sy ehia sé nhùng tri thùc tmyèn thòng trong nuòi va chàm
433


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU
sóc tré so sinh. Nhùng nguòi dén thàm hàu bèi là phu nù dà eó già dình va eó kinh

nghiém nuòi con. Nhùng ehia sé ve kinh nghiém, kién thùc dàn gian trong viéc nuòi
duòng tré là vò cùng quan trgng, dac bièl vói nhùng nguòi phu nù làm me làn dàu.
Theo chùng tòi, day cùng duge coi là mot sy luong trg ve mal tinh Ihàn bay ky nàng
rat quan trgng va duge phò bién trong dòi song bang ngày cùa nguòi Nùng Phàn
Slình ò Cao Lòc, Lang San.
2.2. Tap quàn tuang tra trong dàm cudi
Hòn nhàn va già dình cùa nguòi Nùng Phàn Slình hiéu hién rò sàe Ihài vàn
hoà toc nguòi vói nhiéu già tri truyén thóng. Tù dòi này qua dòi khàe, trai qua bao
thè he, cuòi xin cùa nguòi Nùng Phàn Slình dà Irò thành phong tue riéng, mang bàn
sàe dàn toc vói nhùng quy dinh thòng nhàt ve nghi le, phuang thùc va nhùng buóe
tò chùc nhàt dinh. Ngày cuòi là mot ngày quan trgng vói lùa dòi, là ngày bào hiéu
ràng eha me dà làm tròn nghìa vu va tràch nhiem nuòi day con cài truòng thành.
Ò day, chùng tòi khòng di vào mò là ve le nghi dàm cuòi truyén thòng cùa
nguòi Nùng Phàn Slình ma chi phàn tich mòi quan he cùa nhùng nguòi tham dy le
cuòi thòng qua sy trg giùp ve kinh tè nhàm thày rò han mang luói quan he trong
còng dòng noi day.
Thòng Ihuòng già dình dà eó sy chuàn bi truóe dò khoàng 1 nam de làm le
cuòi cho con. Viéc tién hành le cuòi chinh thùc, theo phong tue cùa nguòi Nùng
Phàn Slình phài trai qua nhiéu buóe va thòi gian dai. Chinh khoàng thòi gian này là
de hai già dình chuàn bi ve kinh té cho dàm cuòi cùa con cài minh. Dac biel là ben
già dình nhà trai phài nuòi nhiéu Ign, gà, chuàn bi lai vài tram lit rugu va gcio, mot
phàn de dùng lai nhà minh, mot phàn là le mang sang nhà gài.
Hòn le Ihuòng da dugc hai già dình thòng bào vói nhau va dinh tmóc ngày,
thàng de chuàn bi mgi thù cho mot dàm cuòi thài chu dào. Nhung do diéu kién cùa
dòng bào con nhièu khó khan, han nùa lai phài lo nhiéu khoàn trong mot lue nén
Ihuòng là qua sue vói già dình ho. Cho dén thòi diém chùng tòi khào sài, nhùng làp
tue trg giùp Ign, rugu, gao cùa eàe già dình ho bang, anh em, bà con trong thòn bàn
cùa nguòi Nùng Phàn Slình vàn dang hién hùu manh me.
Nàm 1989, già dình óng Làng Vàn Khai' ò thòn Pò Nghièu, xà Thuy Hùng
tò chùc cuoi con trai dàu cùa minh dà nhàn dugc sy trg giùp ve rugu, Ign cùa nhùng

ho già dình trong dòng toc va ban hùu duge chùng tòi thòng ké ò bang duói day.
Bàn Pò Nghièu eó trén 10 dòng ho cu trù nhu ho Luàn, hg Vi, Nòng, Hoàng,

Tén cùa nhiing nguòi cung càp tin trong bài dà dugc làc già thay dèi de dàm bào quyén bào
màt thòng tin cà nhàn.

434


TIEP CAN NHÀN HOC VE SU TUONO TRO..

Dàm,... vói 95 ho. Dòng hg Làng chi eó 11 hg già dình. Dòng hg này eó nguòn gòc
tù xa Thach Dan cùng huyén Cao Lòc di cu dén nàm 1952.
Bang 1: Trg giùp trong dàm cuòi cùa già dình òng Làng Vàn Khài
Già dinh óng Khài
du-g-c mirng giùp
khi cu"ói con trai

Mirng giùp cùa
òng Khài sau khi
cuòi con trai'

Quan he vói già
dình óng Khài

Dói sành sau khi
cuòi con trai

Lang Thi Va:
31 kg Ign quay

Ve nhà mòi nàm
1993:31 kg Ign
quay

Con gài cùa co mot
ehù ho

Giùp lai bang
nhau

Làng Vàn Dòng

80kg Ign hai

Anh mot ehù hg
sinh song lai xà
Thach Dan

Òng Khài dugc
mùng giùp (ng):
80kg Ign hai

Làng Van San:
10 litrugu^

Em chu mot ehù hg

Òng Khài dugc
mùng giùp (ng):

10 lit mgu

Làng Vàn Hùc:
10 lit mgu

Con trai cùa bàc
mot ehù ho

Òng Khài dugc
mìmg giùp (ng):
10 lit rugu

Cùng dòng toc vói
òng Khài

Giùp lai bang
nhau

Anh trai con bàc
rugt song ó xà
Thach Dan

Òng Khài dugc
mùng giùp (ng):
10 lit mgu

Chàu cùng
dòng toc

Giùp lai bang

nhau

Anh rugt òng Khài

Òng Khài dugc
mùng giùp (ng):
10 111 mgu

Làng Vàn Chung:
10 lit rugu gao

Me màt nam 1998:
lOtii rugu

Làng Vàn Cheng:
10 lit mgu

Làng Vàn Phi: 10
Ut mgu
Làng Vàn Tung:
10 Ili rugu

Ve nhà mai nàm
1999: 10 Ili rugu

1. Vào thòi diém già dình òng Làng Vàn Khài cuoi con trai dàu con rat nghèo, truóe dò già
dình khóng eó diéu kién trg giùp nhùng già dinh trong dòng toc va bang xóm trong bàn.
2. Vào thòi diém tò chùc cuoi con trai dàu già dình òng dùng hét 110 lit rugu gao.

435

VIÉT NAM HOC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU

Làng Vàn So:
20.000 d

Con òm di bènh
vién da khoa tinh
nàm 1990: 20.000d

Cùng dòng hg cùa
chùhg

Giùp lai
bang nhau

Luàn Vàn Phgm:
IO Hi rugu

Cuòi con trai thù ba
nàm 1991:
10 hi rugu

Ban cùa vg ehù hg
(Chù tich UBND
xà Thuy Hùng
nàm 1989)

Giùp lai

bang nhau

Duong Vàn Choc:
10 lit rugu

Ve nhà mòi nàm
1996: 10 hi rugu

Hàng xóm, canh
nhà cùa chù ho

Giùp lai
bang nhau

Hàng xóm cùa
già dình

Giùp lai bang
nhau: 200.000 d

Nguòi trong
dòng toc

Òng Khài dugc
mùng giùp (ng):
358.000 d

Duang Vàn Chién...
Danh sàch nhùng
nguòi trong dòng

toc va hàng xóm
cùng ban bè dén
mùng giùp trong le
cuòi gàn 100
nguòi; so lién
nguòi mìmg niiiéii
nhàt là 20.000d va
itnhàtlà5.000d.
Tòng còng dugc
558.000d

Càc le nghi cùa càc
ho già dình trong
bàn

Nguón: Tir so ghi chép cùa già dình òng Làng Vàn Khài, xà Thuy Hùng.
Qua bang trg giùp này cho thày, ben canh anh em hg hàng mot Ihit là nhùng
nguòi tryc tiép trg giùp già dình, con eó nhimg mòi quan he khàe lù hàng xóm, dòng
nghiép cùng làm viéc vói nhau. Vào thòi diém già dình òng Khài tò chùc cuòi con
trai dàu, vg òng dang giù cuong vi Chù tich Hòi Lièn hiép Phu nù xà Thuy Hùng.
Viéc trg giùp nhùng vài phàm cùa nguòi Nùng Phàn Slình khòng bao già tinh
lai va thòi gian giùp dò Ihuòng rat dai, chi dén khi nào già dình nguòi trg giùp eó
viéc Ihì nguòi dugc giùp dò mòi mang dén tra lai. Tham chi dòi cha ehua Irà dugc
Ibi dén dòi con trai ó cùng vói eha, me eó tràch nhiém Irà. Thòi diém chùng tòi dén
thòn Pò Nghièu làn dàu vào thàng 12 nàm 2010, già dình òng Khài vàn ehua Irà hét
so rugu dugc bà con trg giùp vi nhùng già dình này vàn ehua càn dén mac dù già
dình hg dà eó viéc le nghi trong chu ky dòi nguòi va già dình òng Khài co lòi de
nghi Irà lai khoàn trg giùp tmóc dò.
436

TIEP CAN NHÀN HOC VE SU TUONO TRO.

Trong dàm cuòi khòng ehi eó sy tuang trg ma con eó viéc mùng giùp cùa
nhirng nguòi dén dy tiee cuòi. Chùng tòi dà fièn hành thòng kè lai già dình òng
Luong Vàn Tù ò thòn Nà Pheo, xà Thanh Lòa, té chùc cuòi cho con gài ut ngày 8
thàng 10 Àm lich nàm 2011. Già dình làm 20 màm co vói 160 khàch tham dy trong
bua liée chinh cùa già dình (theo truyén thòng cùa nguòi Nùng Phàn Slình Ibi màm
eó bao giò cùng ngòi 8 nguòi/màm). Chùng lòi dà cùng òng Tù dge cuòn sé ghi
danh sàch nhùng nguòi mùng trong dàm cuòi con gài de làm rò han mói quan he
cùa nhùng nguòi này vói già ehù.
Bang 2: Trg giùp trong dàm cuòi cùa già dình òng Lu-ang Vàn TùMùng giùp cùa óng
Tu' truóe khi cuòi
con gài

Già dinh óng Tir
duo'c mùng giùp
khi cuòi con gài

Quan he vói già
dình óng Tu

Dói sành sau khi
cuòi con gài

Luong Vàn Vào cuòi
con trai nàm 2002:
75kg Ign móc hàm

75kg Ign móc hàm +

10 hi rugu^

Con cùa anh rugt
bò chù bò

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):
10 hi rugu

Luong Vàn Kiém

2.000.000 d

Anh em cùng

Dà Irà sau mot
thàng cuòi con gài
òngTù

dòng toc

Luong VànÈn

2.000.000 d

Anh em cùng
dòng toc

Dà Irà sau mot
thàng cuòi con gài

òngTijP

Luong Vàn Thugng
cuòi con gài nàm
2006: 80 kg Ign móe
hàm

80kg Ign móc hàm

Con trai ùl bàc
mot cùa ehù hg

Giùp lai bang nhau

Lirong Thi Thit cuoi
con gài nàm 2008: 10
hi rugu gao

10 lit rugu gao +
200.000d

Già dình em gài
ehù ho

Òng Tù duge
mùng giùp (ng):
200.000 d

1. Già dinh òng Tù là mot trong ba ho co kinh té khà nhàt thòn Nà Pheo theo két qua phàn loai
kinh té ho cùa UBND xa Thanh Lòa nàm 2011.

2. Vào thòi diém cuoi con gài òng Tù, già dinh dùng hét 160 hi rugu gao.
3. Thieo quan niém cùa nguòi Nùng Phàn Slình ò Thanh Lòa Ibi viéc mugn lièn de té chùc vào
le nghi se dugc già dình lo Irà lai.

437


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THU TU

Luong Vàn Dién

10 lit rugu gao

Già dình con trai
cà cùa ehù rugt
ehù hg.

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):
10 litrucYu.

Luong Xuàn Minh

20 lit rugu gao

Chàu cùng dòng
toc

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):

10 lit mgu

Luong Vàn Ty ve nhà
mai nàm 2007: 80 kg
Ign móc hàm + 10 lit
rugu

80kg Ign móc hàm +
10 lit rugu gao

Chàu cùng dòng
toc

Giùp lai bang nhau

Luang Vàn Pén

10 lit rugu gao

Chàu cùng dòng
toc

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):
10 lilrmni

Hùa Vàn Khào

20 lit rugu gao

Em trai cùa me
chù ho (càu rugt)

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):
10 lit rugu.

1.200.000 d

Ban cùa co dàu

Co dàu dugc
mùng giùp (ng):
400.000 d

4.300.000 d

Hg ben ngoai cùa
vg chòng chù hg

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):
1.100.000 d

2.400.000 d

Anh/em rugt cùa
vg chòng chù ho

Òng Tù dugc

mùng giùp (ng):
800.000 d

1.000.000 d

Nguòi cùng hg
ben kia bién giói

Òng Tù dugc
mùng giùp (ng):
600.000 d

Cùa hòi mòn cùa già dình òng Tù cho con gài ve nhà chòng: 4,2 triéu dòng bao gòm
lién, chàn man, quàn ào, xoong, chàu, phich dung nuóe; 2 chi vàng tri già 6,2 triéu
dòng.
Nguón: So ghi chép cùa già dình òng Luong Vàn Tù, thòn Nà Pheo, xà Thanh Lòa.

438


TIÉP CÀN NHÀN HOC VE s u TUONG TRO...

Già dình òng Tù trong nhièu nàm qua là mot trong so il hg ò thòn bièl finh
toàn làm àn lù tròng thòng lày nhya, con cài sang ben kia bién giói tròng mia thué,
ehan nuòi... Theo két qua phàn loai kinh tè hg già dình nàm 2010 cùa Ùy ban nhàn
dàn xà Thanh Lòa, già dình òng là 1 trong 3 hg già dình eó kinh té khà nhàt thòn Nà
Pheo. Khi lo chùc cuòi con gài òng da chuàn hi 200kg gao té, 450kg Ign, 120 lit
rm.ni..., fièn mài 10 triéu dòng. Theo tinh toàn cùa già dình, sy chuàn hi này cùng
nhùng nguòi dà eó y kién truóe vói già dình gùi lai phàn trg giùp ma óng dà giùp
hg truóe dò là dù cho dàm cuòi cùa co con gài. Tuy nhién, vàn eó nhùng thành vién

trong dòng toc dén mùng giùp, òng khòng lù ehòi sy thién tinh cùa hg.
Qua làng bang lièn nói bai nhàt là le mòi luàn Irà, mòi tràu, luàn mgu... cùa
co dàu khi ve nhà chòng. Co dàu mòi Irà, tràu, rugu... nhùng nguòi cùng dòng toc,
anh em mot thit, eó dàu duge nhùng nguòi này mùng qua bang tién. So lièn ma
nhùng nguòi mùng lai co dàu sau mòi luàn mòi tù 10.000 dén 20.000 dòng, tùy tàm
cùa lìrng thành vién trong dòng toc va nguòi thàn. Tiép sau dò, khi le cuòi duge tò
chùc lai nhà trai Ibi eó dàu va ehù rè cùng làp lai viéc mòi nhùng luàn Irà, tràu, rugu
nhu ben nhà co vói nhùng nguòi cùng dòng toc va mot thit ben nhà chòng va lai
duge nhan qua mùng bang tién tù 10.000 dén 20.000 dòng. Tai thòi diém dò, chùng
tòi thày nguòi làng qua eò dàu il nhàt là lO.OOOd va nhièu nhàt là 50.000d. Ben canh
nhùng mòn qua mùng cùa nhùng nguòi trong dòng toc cùa ben già dình co dàu va
ehù ré, eò dàu con nhàn duge cùa hòi món cùa bò me de va tién làm vòn cùa bò me
chòng. Nhùng phàn qua này dugc cài ngay vào trong hòm va dugc nhùng nguòi
phu nù gành giùp tù nhà co dàu ve ben nhà chòng de vào buòng riéng.
Dàm cuòi thuong dién ra trong 2, 3 ngày, trong dò 1 ngày là liée chinh. Viéc
làm eó cho mot so lugng lón nguòi tham dy nhu vày, già chù khóng thè dàm tràch
duge ma ihuòng phài nhò dén anh em hg hàng ben noi, ben ngoai. Nhu trong dàm
cuòi cùa già dình òng Tù, bèp truòng là mot nguòi em cùng dòng toc bièl chi huy
va nàu càc mòn theo truyén thòng ngon nhàt thòn. Ben canh dò là mot dòi ngù
nhiéu nguòi cùng tham già de eó thè tao nén mot bua eò thàt hoàn bào cho già chù.
Nhùng nguòi trong cùng dòng toc khòng thè vàng mal trong le mòi tràu dua va dòn
dàu, dac biét là le cài eò gà 'fiay khà cóy"" dugc thày cùng dai dién cho hg nhà trai
làm le ben nhà gài truóe sy chùng kién cùa hg hàng nói toc ben nói, ben ngoai cùa
eò dàu truóe ngày cuòi chinh thùc vài ngày.
Sy giùp dò, tuong trg trong dàm cuòi cùa nguòi Nùng Phàn Slình khóng chi
eó ve vài chat ma con thày sy giùp còng lao dòng. Mói quan he giùp còng va dàe
biét là tinh thàn tràch nhiém cùa nhùng nguòi eó quan he dòng hg vói già ehù dà tao
nén mot bue Iranh ve sy trg giùp trong nghi le dàm cuòi cùa nguòi Nùng Phàn Slình
day màu sàe hon.
439

VIÉT NAM HOC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU
Qua hai truòng hgp trén day vào hai thòi diém khàe nhau cho thày, he thòng
luong trg bay giùp dò dà thè hién tinh thàn gan két cùa càc già dình trong còng
dòng khi eó nhùng sy kién dàe biét lièn quan dén nhùng le nghi quan trgng trong
chu ky dòi nguòi. Day là mang luói tao nén sy eò két còng dòng trong dòng toc thè
hién qua nhùng nguòi duge quyén tham già vào viéc tàng qua cho eò dàu, ehù ré va
hg nhàn lai miéng tràu cau bay mot chén rugu. Quan trgng hon là sy luong trg ve
vài chat nhu Ign, rugu, gao bay thàm ehi cà tién cùa nhùng nguòi thuòc dòng toc
ben nói bay ben ngoai càng thè hién rò nel hon. Dò chinh là sgi day eò két còng
dòng trong bòi cành xà bòi eó nhùng thay dòi ò nhùng thòi diém khàe nhau cùa lich
su. Tap quàn trg giùp mang tinh phi thuong mai trong dòng toc, cóng dòng thòn bàn
là mot làp quàn làu dòi cùa nguòi Nùng Phàn Slình ò tal cà eàe diém nghièn eùu.
Cho dén nay khòng ai eó thè nhó duge nhùng làp quàn này co nguòn gòc lù bao
giò, chi biét hg dà duy tri tù nhiéu dòi nay.
2.3. Tap quàn tuang tra trong tang ma
De bào hiéu cho nguòi da chét, con chàu phài làm day dù nghi le khòng duge
de sòl bàt eù buóe nào. Tang ma là mot boat dòng mang tinh già dình, dòng toc va
còng dòng, nò gàn vói tin nguòng, tòn giào va dinh hình eàe làp lue, nép song va
quy làc ùng xù cùa mòi già dình, dòng hg, còng dòng. Chinh vi vày, khi de càp dén
lang ma cùa nguòi Nùng Phàn Slình, theo chùng tòi, khòng ehi don thuàn là nhùng
nghi le ina con bao gòm nhùng quy làc hay the ùng xù, càc boat dòng cùa cà nhàn,
già dình, dòng ho, còng dòng lién quan dén nguòi qua eò trong long thè càc mòi
quan he trong còng dòng dò.
Thuong ngày, nguòi Nùng Phàn Slình luòn thè hien tinh co két già dình, dòng
hg, còng dòng manh me, trong dàm tang Ibi sy co két này càng duge thè hién manh
me han. Khi nghe fin eó nguòi mài, bà con hg hàng, thòng già, dàn bàn déu dèn hòi
thàm va eó tràch nhiém giùp dò già ehù gao, rugu, Ign, tién... de lo lang ma cho
nguòi qua dòi.

Qua khào sài buóe dàu cùa chùng lòi, sy eò két còng dòng thè hién qua dàm
ma rò nel nhàt chinh là "bòi hàng phucmg", mot lo chùc phi quan phuang chuyén
giùp dò lang ehù càc còng viéc trong tang ma. Tò chùc này dugc thành làp thòi gian
gàn day, tai thón San Hong là nàm 1998, thòn Nà Pheo - nàm 2005, thòn Pò Nghièu
- nàm 2002. Dièu hành hàng phuòng này co mot boi truòng va mot bòi phò, so
thành vién cùa hàng phuòng chinh là so ho già dình trong thòn. Khi nhàn dugc fin
bào cùa già ehù, nguòi bòi truòng co tràch nhiém thòng bào cho toàn bò bòi vién.
Mòi mot già dình bòi vièn phài cu mot thành vièn trong ho già dình dèn de giùp dò
già dình tang ehù va hg Ihuòng dem theo rugu, gao, cui, so lugng tùy theo lùng
phuòng quy dinh.
440


TIÉP CÀN NHÀN HOC VE SU TUONG TRO.

Dèn nhà tang ehù, bòi truòng va bòi phò tryc tiép bàn bae vói già dình tang
chù càc viéc nhu mòi thày cùng, thòi gian làm ma, ngày giò làm càc le chinh, ngày
già, dia diém dua ma. Tal cà ehi phi cùa mot dàm ma se duge bòi truòng, bòi phò
tinh toàn va thòng bào vói già ehù so Ign, gà, mgu, gao, lièn de già ehù tinh toàn
xem già dình eó lo dù khòng, néu khòng dù Ibi lién hành dal vàn de mugn nhùng
già dình nào trong thòn. Thòng Ihuòng eàe dàm ma cùa nguòi Nùng Phàn Slình già
chù dèu hi rai vào tinh thè bi dòng do khòng eó sy chuàn bi ve Ign, rugu va gao nén
Ihuòng phài hòi mugn anh em trong dòng hg truóe, néu khòng eó mói bòi bà con
trong thòn. Sau khi dà eó sy thòng nhàt va lén ké hoach ve eàe khoàn chi cho dàm
ma, bòi truòng va bòi phò se lièn hành phàn thành eàe nhóm de cùng nhau giùp tang
chù lo chu toàn cho nguòi qua co.
Càc thành vièn cùa lùng nhóm ty chiù tràch nhiém ve càc dò dùng, dung cu
làm viéc. Thòng Ihuòng hg mang dung cu cùa già dình minh dèn va khi xong viéc
thi ty càm ve nhà. Mae dù da eó sy phàn còng rò ràng cùa eàe nhóm nhung trén
thyc té eàe nhóm Ihuòng eó sy luong trg làn nhau vi càc nghi le cùa dàm ma Ibi

nhièu, nhùng vài phàm de cùng tè cho mòi làn cùng khàe nhau. Chinh vi thè sy dièu
hành cùa bòi truòng là rat quan trgng tao nén mot sy vàn hành thòng nhàt. Càc
thành vién hàng phuòng eò mài day dù tù ngày dàu cho dén khi ra ma.
Nàm 2008, trong mot khào sài cùa chùng tòi ve dàm tang cùa nguòi Nùng
Phàn Slình xà Già Càt cho thày, òng bòi truòng phàn càc nhóm trong hàng phuòng
trén 10 nhóm khàe nhau: nhóm chuàn bi ào quan; nhóm chuàn bi nhà tàng; nhóm ty
nhue; nhóm dào huyét; nhóm làm thit gà, Ign, de; nhóm làm càu thang ra ma; nhóm
chuàn bi tang phuc...
Sy vàn hành thóng nhàt cùa mgi thành vién trong hàng phuòng duge cu thè
bòa qua quy uóe hàng phuòng dà dugc xày dyng thành vàn bàn trong quy uóe xày
dyng thòn bàn vàn bòa. Quy uóe eó tòn ehi, muc dich, eó diéu kién Irò thành bòi
vièn, eó phàn càp chùc bòi truòng, hòi phò, càc nhiém vu chung, càc khoàn dòng
góp, càc còng viéc trong mot dàm hiéu, quy dinh xù phat néu vi pham. Mgi còng
viéc trong dàm tang do bòi truòng phàn còng, bòi phó ghi chép tal cà càc khoàn
giùp cùa càc thành vién trong già dình, dòng toc, bà con trong hàng phuòng va càc
khoàn chi phi de sau dò gùi lai cho già chù.
Hòi hàng phuòng dà thè hién finh thàn gàn két càc thành vièn trong còng
dòng. Trong tang ma, vai Irò cùa dòng hg va nhùng nguòi dòng toc duge chùng lòi
ghi chép trong dot dién dà lai thòn San Hong, xà Già Càt qua dàm ma già dình òng
Hoàng Vàn Dién thàng 7 nàm 2008. Càc khoàn già chù dugc trg giùp tù vice phùng
vièng, giùp dò trong dàm tang dugc thè hién qua bang sau.

441


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TlT
Bang 3: Tro- giùp trong già dình òng Hoàng Vàn Dién
STT

Tèn vàt

phàm/tóng

Dòng ho/ngu-òi
trong ho

Hàng phu'òtig/
dàn trong thòn

Quan he
thong già

Phàn phùng viéng
1

Gao: 200kg

45kg

155kg

0

2

Tièn: 2.000.000 d

500.000 d

1.000.000 d

500.000 d

3

Lgn: 50kg

50kg

0

0

4

Gà: 15kg

8kg

0

7kg

5

Cui: 500kg

0

500kg

0

0

0

Phàn vay mugn
1

Lgn: 200 kg

200kg

2

Rugu: 150 lit

100 lit

3

Tién: 10 triéu d

7.000.000 d

50 lit
3.000.000 d

0

Nguón: So ghi chép cùa già dình òng Hoàng Vàn Dién ò xà Già Càt.
Qua bang trén cho thày bue tranh ve sy tuong trg, giùp dò ve kinh té va còng
lao dòng cùa còng dòng va già dình trong dòng hg là rat chi fiét. Khi co nguòi qua
eò Ibi nguòi dàn trong thòn thuong co 2 tràch nhiém, tràch nhiém cùa hòi hàng
phuòng va tràch nhiém cùa quan né hg hàng thàn toc vói nguòi qua eò, dà thè hién
mòi quan he mang finh nhiéu ehièu trong còng dòng xà bòi nguòi Nùng Phàn Slình
ò Cao Lòc. Dò chinh là sy cam két giùa càc cà nhàn va he) già dình cùa mang luói
xà bòi vói càc ben lién quan mot eàch ty giàc, phàn càp trén nèn tàng già dình, dòng
toc va còng dòng (Nguyén Anh Tuàn, 2011).
3. Két luan
Qua 3 diém nghièn eùu cho thày, lai mòi thòn thuong eó mot dòng hg eó sò.dàn
lón hon va cùng là dòng hg dèn cu trù dàu tién trong thòn. Nhùng thành vién song
trong cùng mot thòn thuong quàn tu va hgp thành mot nhóm thàn toc. Ben eanli dòng
hg lón vói so ho, so nhàn khàu dòng là nhùng dòng hg eó so ho, nhàn khàu il hon
Ihuòng eó mòi quan he thòng già vói hg lón (Càm Trgng, 1977) va càc dòng hg khàe,
Nhu vày, trong mot còng dòng thòn bàn mac dù eó nhùng dòng hg khàe nhau cùng
442


TIÉP CÀN NHÀN HOC VE SU TUONG TRO...

sinh song nhung nò bòi dù càc mòi quan he thàn toc, quan he thòng già giùa hai già
dình khàe toc hg vói nhau. Chinh nhiing mòi quan he ehàng chéo trong mot còng
dòng sinh song dà tao thành mot mang luói càc quan he xà bòi cùng nhau duy tri va
tuang trg làn nhau trong nhùng le nghi quan trgng cùa chu ky dòi nguòi.
Trong euòe song Ihuòng ngày, mòi quan he dòng toc cùa nguòi Nùng Phàn
Slình eó phàn mò nhat vi hg khòng eó nhà thò hg va trong càch xung bò khòng eó
sy phàn biét con òng bàc hay con òng chù, ma phàn biét bang càch ai nhìn thày mal
Iròi truóe là anh, bàt luàn dò là con òng chù hay óng bàc (Phan Ngge Thuong,
2000). Nhung mòi quan he thàn toc cùa hg lai sàng tò trong nhùng le nghi lièn quan

dén chu ky dòi nguòi thòng qua viéc trg giùp ve kinh tè va còng lao dòng. Trg giùp
tao thành mang luói quan he cùa hg già dình vói càc ho già dình khàe cùng dòng
toc, ho già dình eó mòi lién he thòng già trong còng dòng. Mòi hg già dình sinh
song trong thòn bàn vùa eó tràch nhiém cùa mot nguòi cùng dòng toc vùa eó phàn
dòng góp cùa chinh hg vào nhùng le nghi trong chu ky dòi nguòi cùa hg già dình
khàe trong còng dòng.
Càc le nghi trong chu ky dòi nguòi nhu sinh nò, cuoi xin, ma chay là noi
mang luói quan he xà bòi thóng qua sy luong trg dugc vàn hành nhu mot he thòng
bò trg xà hòi. Theo tap quàn cùa nguòi Nùng Phàn Slình, càc le nghi càng dòng
ngucri dèn dy va hg càng ò làu va uòng rugu nhi?t tinh thi uy tin va vi thè cùa già
ehù càng lón. Chàng han trong dàm cuòi, nguòi dén dy luòn duge hoan nghénh, vi
hg dà giùp làm cho le nghi cùa già ehù thèm linh dình, nhàt là sau khi dà dy bua fiée
chinh cùa buoi hòn,le ma tham già vào phàn le ''sài hóng" tang qua cho eò dàu (co
dàu mài nuóe, mài tràu, mài mgu nguòi thàn hg hàng ben già dình eó va già dình
nhà chòng, co se dugc nhàn lai fièn boac vòng bae cùa nhùng nguòi eò mài hg). Hg
eó thè chuyén trò vói nhau trong le tang va ò lai làu hon de bay tò sy trg giùp tinh
thàn cùa minh vói già chù, noi Ihuòng khòng dugc làm eò bàn linh dình nhu nhùng
le nghi khàe.
Qua nhùng le nghi trong chu ky dòi cùa nguòi Nùng Phàn Slình ò Cao Lòc, eó
mg: xu huóng dua eà quan he dòng toc va quan he hg hàng vào trong mang luói cà
nhàn va bò già dình. Trong mòi quan he này khòng han chi eó nghiéng ve mòi quan
he ben dòng hg nói ma nò con mèm déo hon trong viéc tao thành mang luói quan he
dòrg hg nói, dòng hg ngoai va dòng hg ben vg, mac dù quan he dòng toc ben noi
vàr dugc uà thich hon.
Trong bòi cành hòi nhàp kinh té vùng bién giói cùng vói còng euòe còng
ngtiép bòa, hién dai bòa dàt nuóe ò vùng nòng thòn mién nùi thi mang luói quan he
eù£ càc thành vién dòng toc vàn ehua vugl ra ngoài ranh giói cùa còng dòng thòn
bar va nhùng il nghi thòng qua tuong trg bang kinh tè va còng lao dòng giùp nguòi
Nùig Phàn Slình duy tri vj thè gàn két chat che hon trong còng dòng.
443

VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ* TlT

Tài liéu tham khào
1. Le Minh Anh (2006), "Vài net ve tinh trang dói nghèo cùa nguòi Nùng ò xà Lièn San,
huyen Chi Làng, linh Lang San", Tap ehi Xà hói hgc, so 1, nàm 2006, tr.77 - 82.
2. Le Minh Anh (2010), "Hòn nhàn tmyén thóng cùa nguòi Nùng Phàn Slình", Tap chi
Vàn hóa Nghe thugt, so 327, thàng 9 nàm 2011, lr.21 - 26.
3. Le Minh Anh (2012), "Tin nguòng thò cùng cùa nguòi Nùng Phàn Slình à vùng cao
bién giói (Nghién eùu ò huyén Cao Lòc, Tinh Lang San)", Tap chi Nghién eùu Dàng
Vawi,sÓ6(147),lr.49-57.
4. Bùi Thè Cuòng (chù bién, 2010), "Phàn lich chùc nàng trong nghién eùu xà hói", in
trong: Phuang phàp nghién ciru xà hói vd lich sic, Nxb Tù dién bàch khoa, Ha Nói.
5. Ta Long - Ngò Thi Chinh (1994), "Quan he luong trg ò mot vài làng Viél Ihuóc tinh Ha
Bàc", Tap chi Dan toc hgc, so 3, Ir. 7-10.
6. Emmanuel Pannier (2008), "Phàn lich mang luói xà hòi: eàe ly thuyét, khài niém va
phuang phàp nghién eùu", Tap chi Xà hai hgc, so 4, Ir. 100 - 115.
7. Erik ìlamis (2010), "Quyén lue ò Viél Nam nhìn tù trong ra: nhùng chuyén djch qua
khòng gian va thòi gian va kliài niém cùa nguòi Viél ve nói va ngogi", in trong; Hién
àgi va dóng thài cùa truyén thóng d Viét Nam: Nhirng tiép càn Nhàn hgc, quyén 1, Nxb
Dai hgc Quòe già Thành phò Ho Chi Minh.
8. Tran Van Ha (2006), "Bién dòi càc nghi le uuyén thóng lai hai làng nguòi Dao ò tinh
Quàng Ninh (1994 - 2004)", Tap ehi Dàn toc hgc, sé 5, Ir. 12 - 19.
9. Luu Hùng (1993), "Buóe dàu lìm hiéu quan he còng dòng làng trong xà hòi nguòi
Thugng", Tap chi Dàn toc hgc, so 3, Ir. 51 - 60.
10. Luu Hùng (1994), "Ve viéc nghién cóu tò chùc va quan he xà hgi càc dàn toc", Tap
chi Dan tgc hgc, sé 1, tr. 51 - 54.
11. Luong Van Hy (1993), "("ài càch kinh tè va sy tàng cuòng le nghi ò hai làng mién Bàc
Viét Nam", in trong: Ljunggren Borje (chù bién), Nhùng thdch thùc trén con duòng

cài càch ò Dóng Duang, Nxb Chinh tri quòe già. Ha Nói.
12. Luong Vàn Hy (2010), "Qua va vòn xa hòi ò hai còng dòng nòng thòn Viél Nam", in
trong: Hién dai vd dóng thdi cita truyén thóng à Viét Nam: nhùng tiép càn nhàn hgc
(quyén 1), nhiéu làc già, Nxb Dai hgc Quòe già Thành phò Ho Chi Minh.
13. Yunxiang Yan (1996), The Flow ofgifl: Reciprocity and social network^ in a chinese
village, Sanford University Press.
14. Nguyén Thi Yen (1998), "Tìm hiéu yéu tò tin nguòng trong le bòi cùa nguòi l'ày,
Nùng", Tap chi Vàn hóa dàn gian, so 1, Ir. 3 - 10.
15. Nguyén Thi Yèn (2001), "Thò Màu trong tin nguòng cùa nguòi Tày, Nùng", Tap chi
Vàn hóa dàn gian, so 5, Ir. 28 - 36.

444


TIÉP CÀN NHÀN HOC VE SU TUONG TRO...

16. Nguyén Thi Yen (2004), "Mot so hình thùc fin nguòng dàn gian cùa nguòi Tày, Nùng
Viét Nam va Choang Trung Quòe", Tap ehi Ddn toc hgc, so 2, tr. 12-23.
17. Nelly Krowolski (2002), "Ho, Dòng hg va khòng gian hòn nhàn ò Tà Thanh Gai, mot
làng ngoai ò Ha Nói", in trong: Làng ò vùng chàu thó Song Hong: vàn de con bò ngò
(Philippe Papin - Olivier Tessier), Trung tàm Khoa hgc xà bòi va nhàn vàn Quòe già.
18. Robert Layton (2007), Nhàp món ly thuyét Nhàn hgc, Nxb Dai hoc Quòe già TP. Ho
Chi Minh.
19. Marcel Mauss (2011), Luàn ve hiéu tàng - Hình thùc va ly do cita su trao dói trong càc
xà hói co sa (Nguyén Tùng dich), Nxb Tri thùc, Ha Nói.
20. Olivier Tessier (2010), ''Giùp da va luong trg trong còng dòng làng qué ò mién Bàc
Vièt Nam: Quan he giùa tinh doàn két va sy phu thuòc", in trong: Hién àgi va dóng
thài cùa truyén thóng a Viét Nam: nhùng tiép càn nhàn hgc (quyén 1), nhiéu làc già,
Nxb Dai hgc Quòe già Thành phó Ho Chi Minh.
21. Nguyén Khàe Tung (1974), "Tù mòi quan he hg hàng thè hién trong cu trù nòng

thón"..., Tap chi Dàn toc hgc, so 2, Ir. 68-73.
22. Nguyén Thi Ngàn (2010), "Quan niém ve hòn, linh hòn cùa nguòi Nùng Phàn Slình ò
Thài Nguyén", Tap chi Nghién ciru Dóng Nam A, so 6, Ir. 55 - 58.
23. Càm Trgng (1977), "Quan he dòng hg trong càc bàn cùa nguòi Thài ò vùng Tày Bàc",
Tap chi Dàn toc hgc, so 1, tr.73 - 80.
24. Ha Dình Thành (2002), "Yéu tò tin nguòng tòn giào trong mot so tmyén ké dàn gian
cùa nguòi Tày, Nùng", Tap chi Ddn toc hoc, so 3, tr. 3 6 - 4 1 .
25. Hoàng Hoa Toàn - Dàm Thi Uyén (1998), "Nguòn gòc lich su càc toc nguòi Tày,
Nùng ò Viét Nam", Tap chi Dàn tgc hgc, so 2, Ir. 29 - 42.
26. Hoàng Thi Thiéu (2002), "Thò cùng trong già dình dòng bào Nùng", Tap chi Dàn toc
•'à Thdi àgi, so 40, tr. 13.
27. Nguyén Anh Tuàn (2011), "Tang ma cùa nguòi Nùng Phàn Slình", Tap chi Dàn toc
hgc, so 6, tr. 36 - 46.
28. Nguyén Anh Tuàn (2011), "So ng dai - vòn xà hòi: dinh de giói han ve trao dòi xà bòi
lay nhùng mói lién he lién chù thè (Tiép càn Nhàn hgc lù mot dàm ma ò làng Nùng
Phàn Slình, linh Thài Nguyén)", Tap ehi Dàn toc hgc, so 5, tr. 25 - 34.
29. Pham Ngge Thuong (2000), "Tù thàn toc trong xung ho cùa nguòi Nùng (tiép càn
duói gòc dò ngòn ngù vàn bòa)", Tap ehi Ngón ngù hgc, so 3, tr. 55 - 58.
30. Vuong Toàn (2012), "Sy khàe bièl giùa càc ngành Nùng ò Viét Nam va nhirng càu hòi
zòn bò ngò", in trong: Cóng dóng càc toc nguòi ngù he Thài -Kadai ò Vièt Nam truyén
'hóng, hói nhàp va phàt trién (ky yéu bòi thào Thài hgc làn VI), Nxb Thè giói, Ha Nói.

445