DSpace at VNU: Thủ tục tố tụng tại phiên tòa xét xử sơ thẩm theo luật tố tụng hình sự Việt Nam trước yêu cầu cải cách tư pháp (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN VĂN CHUNG

THỦ TỤC TỐ TỤNG TẠI PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ
THẨM
THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
TRƢỚC YÊU CẦU CẢI CÁCH TƢ PHÁP
(trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN VĂN CHUNG

THỦ TỤC TỐ TỤNG TẠI PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ
THẨM
THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
TRƢỚC YÊU CẦU CẢI CÁCH TƢ PHÁP
(trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN NGỌC CHÍ

HÀ NỘI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn
trong luận văn bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung
thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Văn Chung


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC PHIÊN
TÒA SƠ THẨM HÌNH SỰ ............. Error! Bookmark not defined.
1.1.

THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ THẨM HÌNH SỰError! Bookmark not defined.

1.1.1. Phiên tòa sơ thẩm hình sự .................. Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Vai trò của thủ tục phiên tòa sơ thẩm hình sựError! Bookmark not defined.
1.2.

THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ THẨM HÌNH SỰ CỦA MỘT SỐ
NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI ................... Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Phiên tòa sơ thẩm một số nƣớc trong mô hình tố tụng hình sự
tranh tụng ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Phiên tòa sơ thẩm một số nƣớc trong mô hình tố tụng hình sự
thẩm vấn ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Phiên tòa sơ thẩm một số nƣớc trong mô hình tố tụng hình sự
đan xen ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.

KHÁI QUÁT LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA
LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ THỦ TỤC PHIÊN
TÒA SƠ THẨM TỪ SAU CÁCH MẠNG THÁNG TÁM (NĂM
1945) CHO ĐẾN NAY ....................... Error! Bookmark not defined.

1.3.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám (năm 1945) đến trƣớc
năm 1988 ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành BLTTHS (năm 1988) đến năm 2003Error! Bookmark
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................ Error! Bookmark not defined.


Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN VỀ
THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ THẨM HÌNH SỰ TẠI TỈNH
ĐĂKLĂK .......................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ
THẨM HÌNH SỰ ................................ Error! Bookmark not defined.

2.1.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thủ tục phiên tòa sơ thẩmError! Bookmar
2.1.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chủ thể tham gia
phiên tòa sơ thẩm ............................... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Quy định của pháp luật về các thủ tục khác tại phiên tòa sơ
thẩm hình sự ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.4. Những bất cập, hạn chế của BLTTHS năm 2003 về thủ tục tố
tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự ..... Error! Bookmark not defined.
2.2.

THỰC TIỄN VỀ THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ THẨM HÌNH
SỰ TẠI TỈNH ĐẮKLẮK .................. Error! Bookmark not defined.

2.2.1. Tình hình ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Một số tồn tại, hạn chế và nguyên nhânError! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................ Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP
NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ
LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ

THẨM HÌNH SỰ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƢ PHÁPError! Bookmark
3.1.

SỰ CẦN THIẾT PHẢI HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA
BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 2003 VỀ
THỦ TỤC PHIÊN TÒA SƠ THẨM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU
CẢI CÁCH TƢ PHÁP ....................... Error! Bookmark not defined.

3.1.1. Đòi hỏi của thực tiễn xét xử ............... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Yêu cầu bảo đảm quyền con ngƣời .... Error! Bookmark not defined.
3.2.

NỘI DUNG SỬA ĐỔI, BỔ SUNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ
LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2003 VỀ THỦ TỤC PHIÊN
TÒA SƠ THẨM .................................. Error! Bookmark not defined.


3.2.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật về thủ tục phiên tòa sơ
thẩm .................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Hoàn thiện các quy định của pháp luật liên quan đến thủ tục
phiên tòa sơ thẩm ............................... Error! Bookmark not defined.
3.3.

NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHIÊN TÒA
SƠ THẨM .......................................... Error! Bookmark not defined.

3.3.1. Đối với thẩm phán và hội thẩm nhân dânError! Bookmark not defined.
3.3.2. Đối với kiểm sát viên ......................... Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Đối với ngƣời bào chữa, ngƣời bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của đƣơng sự.............................. Error! Bookmark not defined.

3.3.4. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục, pháp luậtError! Bookmark not defin
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 3

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS:

Bộ luật hình sự

BLTTHS:

Bộ luật tố tụng hình sự

CCTP:

Cải cách tƣ pháp

HĐXX:

Hội đồng xét xử

TAND:

Tòa án nhân dân

TANDTC: Tòa án nhân dân Tối cao
TTHS:

Tố tụng hình sự

VKS:

Viện kiểm sát

VKSND:

Viện kiểm sát nhân dân

VKSNDTC: Viện kiểm sát nhân dân Tối cao
XHCN:

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

Trang

bảng
Bảng 2.1: Số vụ án đã giải quyết trên số án thụ lý của các
loại tội từ năm 2009 đến năm 2013

69

Bảng 2.2: Kết quả xét xử phúc thẩm của Tòa án nhân dân

70Error!

tỉnh Đắklắk năm 2009- 2013

Bookmark
not
defined.

Bảng 2.3:

Bảng 2.4:

Kết quả xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân tỉnh
Đắklắk năm 2009- 2013

71

Nhân thân các bị cáo đã xét xử từ 2009 đến 2013

71

Bảng 2.5: Số lƣợng và trình độ công chức của hai cấp Tòa
án nhân dân tỉnh Đắklắk

Error!
Bookmark
not
defined.


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cải cách tƣ pháp nói chung, cải cách Tòa án nói riêng là những nhiệm
vụ quan trọng trong tiến trình đổi mới hệ thống chính trị và xây dựng, củng cố

Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đã đƣợc khẳng định trong nhiều văn
kiện quan trọng của Đảng, nhƣ: Nghị quyết Trung ƣơng 8 khóa VII; Nghị
quyết Trung ƣơng 3 và 7 khóa VIII; Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ IX của Đảng; Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ chính trị ngày
02/01/2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian
tới”. Đặc biệt, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị
về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”; Kết luận số 79-KL/TW
ngày 28/07/2010 của Bộ Chính trị; Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần
thứ XI… đã đề ra nhiệm vụ đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân
dân, với mục tiêu là xây dựng nền tƣ pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ,
nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bƣớc hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng
sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tƣ pháp mà trọng tâm là
hoạt động xét xử đƣợc tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao. Ngày
28/11/2013, Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII,
kỳ họp thứ 6 đã thông qua Hiến pháp mới, trong đó quy định Tòa án nhân dân
là cơ quan xét xử của nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện
quyền tƣ pháp, thể hiện sự phân công quyền lực Nhà nƣớc mạch lạc, đề cao
trách nhiệm của Tòa án trong việc thực hiện quyền tƣ pháp; Tòa án có nhiệm
vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con ngƣời, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã
hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nƣớc, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ
chức, cá nhân. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến của nƣớc ta, trong
Hiến pháp đƣợc quy định rõ “Tòa án thực hiện quyền tư pháp”.

1


Trong hoạt động tố tụng nói chung và tố tụng hình sự nói riêng, Tòa án
giữ vai trò là trung tâm. Có thể nói, hoạt động xét xử tại phiên tòa đƣợc xem
là hoạt động quan trọng nhất, đƣợc coi là trung tâm của quá trình tố tụng hình
sự. Thông qua phiên tòa, các chức năng cơ bản của tố tụng đƣợc bảo đảm

thực hiện một cách rõ nét, công khai, dân chủ và bình đẳng. Hội đồng xét xử
thực hiện chức năng của mình bằng việc đƣa ra những phán quyết khách
quan, đúng ngƣời, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm
oan ngƣời vô tội. Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính
trị nhấn mạnh: “Việc phán quyết của Toà án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả
tranh tụng tại phiên tòa”. Sau đó, trong chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm
2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị một lần nữa
yêu cầu: “Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền
hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo
hướng bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lượng tại
các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp…” [4].
Mới đây nhất, tại Nghị quyết số 37/NQ-QH13 ngày 23 tháng 11 năm 2012
của Quốc hội khoá XIII tiếp tục khẳng định: “Toà án nhân dân tối cao chỉ
đạo các Toà án tiếp tục đẩy mạnh việc tranh tụng tại phiên toà”.
Tuy nhiên, trong thời gian qua việc thực hiện chủ trƣơng này còn nhiều
hạn chế do nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong đó nguyên nhân chủ yếu là
do những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự 2003 (BLTTHS) còn bộc lộ
nhiều khiếm khuyết dẫn tới những bất cập, vƣớng mắc trong thực tiễn áp
dụng, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu của công cuộc cải cách tƣ pháp hiện nay.
Trên thực tiễn, hiện tƣợng vi phạm các quy định về thủ tục tố tụng vẫn xảy ra
ở nhiều phiên tòa gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của những ngƣời
tham gia tố tụng, ảnh hƣởng tới kết quả xét xử. Tình trạng kết án oan cho
ngƣời vô tội vẫn còn xảy ra gây bất bình trong dƣ luận, điển hình nhƣ: Vụ ông

2


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Dƣơng Thanh Biểu (2008), “Mô hình tố tụng hình sự Việt nam đáp ứng
yêu cầu cải cách tƣ pháp”, Tạp chí kiểm sát, (18-20).

2.

Trƣơng Hòa Bình (2014), “Độc lập tƣ pháp trong Nhà nƣớc pháp quyền
XHCN, bảo đảm cho Tòa án thực hiện đúng đắn quyền tƣ pháp”, Tạp chí
Cộng sản, (864).

3.

Trƣơng Hòa Bình (2014), “Tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt
động của Tòa án nhân dân, tƣơng xứng với chức năng, nhiệm vụ “Tòa án
là cơ quan xét xử của nƣớc CHXHCN Việt nam, thực hiện quyền tƣ
pháp””, Tạp chí Tòa án nhân dân, (07).

4.

Bộ chính trị (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 về một số
nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội.

5.

Bộ chính trị (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 về Chiến
lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt nam đến năm 2010,
định hướng đến năm 2020, Hà Nội.

6.

Bộ chính trị (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 về Chiến

lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội.

7.

Lê Cảm (2005), “Bàn về quyền tƣ pháp – nội dung cơ bản của chiến lƣợc
cải cách tƣ pháp đến năm 2020”, Tạp chí kiểm sát, (23).

8.

Nguyễn Ngọc Chí (2003), “Tố tụng tranh tụng và các vấn đề cải cách tƣ
pháp ở Việt nam trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền”, Tạp
chí Nhà nước và pháp luật, (11).

9.

Nguyễn Ngọc Chí (2008), “Đảm bảo sự vô tƣ của ngƣời tiến hành tố
tụng, ngƣời phiên dịch, ngƣời giám định trong tố tụng hình sự”, Tạp chí
Nhà nước và pháp luật, (08).

10. Nguyễn Ngọc Chí (2009), “Một số yếu tố ảnh hƣởng tới nguyên tắc
“Thẩm phán và hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật””, Tạp
chí Nhà nước và pháp luật, (02).

3


11. Đại học quốc gia Hà Nội (2014), Giáo trình luật tố tụng hình sự, Nxb
Đại học quốc gia, Hà Nội.
12. Nguyễn Thị Thúy Hằng (2014), “Một số kiến nghị góp phần thực hiện có
hiệu quả nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa hình sự”, Tạp chí Tòa án

nhân dân, (11).
13. Nguyễn Hữu Hậu (2006), “Cần nhận thức đúng đắn về “tranh tụng” và
“tranh luận” để nâng cao kỹ năng tranh luận của kiểm sát viên tại các
phiên tòa hình sự”, Tạp chí kiểm sát, (08).
14. Nguyễn Thị Thúy Hoàn (2011), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về
giới hạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong luật tố tụng hình sự Việt
nam, Luận văn Thạc sĩ luật học, Đại học quốc gia, Hà Nội.
15. Hoàng Mạnh Hùng (2006), “Một số ý kiến về tiếp tục đổi mới tổ chức và
hoạt động của Tòa án nhân dân trong bối cảnh cải cách tƣ pháp”, Tạp chí
Nhà nước và pháp luật, (09).
16. Nguyễn Quang Lộc (2013), “Bộ luật tố tụng hình sự - một số vƣớng mắc
và kiến nghị sửa đổi, bổ sung”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (11).
17. Phan Gia Ngọc (2006), “Tòa án không nên có chức năng buộc tội”, Tạp
chí Tòa án nhân dân, (04).
18. Nguyễn Văn Nhớ (2014), “Hoàn thiện quy định về quyền hạn, trách
nhiệm của chủ tọa phiên tòa trong tố tụng hình sự theo yêu cầu cải cách
tƣ pháp”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (14).
19. Từ Văn Nhũ (2002), “Đổi mới thủ tục xét xử nhằm nâng cao chất lƣợng
tranh tụng tại phiên tòa hình sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (10).
20. Nguyễn Thái Phúc (2007), “Mô hình tố tụng hình sự Việt nam – những
vấn đề lý luận và thực tiễn”, Tạp chí kiểm sát, (18).
21. Đinh Văn Quế (2004), “Vai trò của Hội đồng xét xử trong việc tranh
tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (01).
22. Đinh Văn Quế (2006), “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về việc xét hỏi
của kiểm sát viên tại phiên tòa”, Tạp chí kiểm sát, (08).

4


23. Đinh văn Quế (2007), Bình luận khoa học bộ luật tố tụng hình sự, Nhà

xuất bản tổng hợp Thành phố Hồ Chí Mịnh, Tp. Hồ Chí Minh.
24. Quốc hội (1985, 1999, 2005), Bộ luật hình sự, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội.
25. Quốc hội (1988, 2003), Bộ luật tố tụng hình sự, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội.
26. Quốc hội (1992), Hiến pháp nước CHXHCN Việt nam, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
27. Quốc hội (2002, 2014), Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
28. Quốc hội (2002, 2014), Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội.
29. Quốc hội (2013), Hiến pháp nước CHXHCN Việt nam, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
30. Nguyễn Quang Sơn (2004), “Tính độc lập và chỉ tuân theo pháp luật của
thẩm phán và hội thẩm nhân dân trong hoạt động xét xử”, Tạp chí dân
chủ và pháp luật, (01).
31. Tòa án nhân dân tỉnh Đắklắk (2009), Báo cáo tổng kết công tác năm
2009 và phương hướng nhiệm vụ năm 2010, Đắklắk.
32. Tòa án nhân dân tỉnh Đắklắk (2010), Báo cáo tổng kết công tác năm
2010 và phương hướng nhiệm vụ năm 2011, Đắklắk.
33. Tòa án nhân dân tỉnh Đắklắk (2011), Báo cáo tổng kết công tác năm
2011 và phương hướng nhiệm vụ năm 2012, Đắklắk.
34. Tòa án nhân dân tỉnh Đắklắk (2012), Báo cáo tổng kết công tác năm
2012 và phương hướng nhiệm vụ năm 2013, Đắklắk.
35. Tòa án nhân dân tỉnh Đắklắk (2013), Báo cáo tổng kết công tác năm
2013 và phương hướng nhiệm vụ năm 2014, Đắklắk.

5

36. Tòa án nhân dân Tối cao (1974), Thông tư số 16/TANDTC ngày
27/7/1974 hướng dẫn về trình tự xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, Hà Nội.
37. Tòa án nhân dân Tối cao (1996), Hệ thống hóa về tố tụng hình sự, Hà Nội
38. Tòa án nhân dân Tối cao (2001), “Nâng cao chất lƣợng thủ tục tố tụng tại
phiên tòa xét xử vụ án hình sự - những vấn đề lý luận và thực tiễn”, Công
trình nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, Hà Nội.
39. Tòa án nhân dân Tối cao (2004), Nghị quyết số 03/2004/HĐTP ngày
02/10/2004 về hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ nhất
“những quy định chung” của BLTTHS năm 2003, Hà Nội.
40. Tòa án nhân dân Tối cao (2004), Nghị quyết số 04/2004/HĐTP ngày
05/11/2004 về hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ ba
“xét xử sơ thẩm” của BLTTHS năm 2003, Hà Nội.
41. Nguyễn Quỳnh Trang (2008), Thủ tục tố tụng tại phiên tòa hình sự sơ
thẩm, Luận văn Thạc sĩ luật học, Đại học quốc gia, Hà Nội.
42. Trƣờng Đại học luật Hà Nội (2009), “Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình
sự nhằm nâng cao hiệu quả xét xử theo tinh thần cải cách tƣ pháp”, Đề
tài nghiên cứu khoa học cấp trường, Hà Nội.
43. Viện khoa học pháp lý (2006), Từ điển Luật học, Nxb từ điển Bách khoa
- Nxb tƣ pháp, Hà Nội.
44. Viện ngôn ngữ học (2010), Từ điển tiếng Việt, Nxb từ điển Bách khoa,
Hà Nội.
45. Trịnh Tiến Việt (2012), “Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt nam
về oan, sai và các giải pháp phòng, chống nhìn từ góc độ cải cách tƣ
pháp”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (03-04).

6