Khảo sát giá trị văn hóa trong nghệ thuật tạo hình của chùa khléang tỉnh sóc trăng (tt)

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH TRÀ VINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH

ISO 9001:2008

NGUYỄN LÊ PHAN

KHẢO SÁT GIÁ TRỊ VĂN HÓA
TRONG NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH
CỦA CHÙA KHLÉANG TỈNH SÓC TRĂNG
NGÀNH: VĂN HÓA HỌC
MÃ SỐ: 60310640

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS. PHẠM TIẾT KHÁNH

TRÀ VINH, NĂM 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Trà Vinh, ngày 09 tháng 8 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Lê Phan

-i-

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.
Phạm Tiết Khánh – người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tận tình và tạo điều kiện
thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành gửi lời cám ơn đến quý thầy cô Phòng Đào tạo sau đại học
và Khoa Ngôn ngữ – Văn hóa – Nghệ thuật Khmer Nam Bộ của Trường Đại học Trà
Vinh đã giúp đỡ tận tình trong quá trình học tập cũng như trong thời gian thực hiện
luận văn.
Cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến quý thầy cô, những người đã
giảng dạy, giúp cho tôi những kiến thức bổ ích trong hai năm học tại đây.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình, cơ quan, bạn bè, những người
đã luôn bên tôi, tạo điều kiện, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình học tập
cũng như thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.
Chân thành cám ơn!
Trà Vinh, ngày 09 tháng 8 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Lê Phan

-ii-


TÓM TẮT
1. Phần mở đầu
Cộng đồng người Khmer ở Sóc Trăng là một trong những dân tộc thiểu số có
số lượng đông nhất so với các dân tộc thiểu số khác. Họ có bản sắc văn hóa truyền
thống lâu đời, trong đó các loại hình nghệ thuật giữ một vai trò rất quan trọng, đặc
biệt là nghệ thuật tạo hình, nó là nghệ thuật đặc trưng của mỹ thuật Khmer và cũng

là niềm tự hào của người Khmer Sóc Trăng.
Loại hình nghệ thuật này thể hiện đầy đủ và trọn vẹn nhất ở những ngôi chùa,
nơi chứa đựng những giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer. Vì vậy tôi chọn
đề tài: “Khảo sát giá trị văn hóa trong Nghệ thuật tạo hình của chùa Khléang tỉnh
Sóc Trăng”, đây là ngôi chùa Khmer cổ nhất ở miền Tây Nam Bộ và kiến trúc của
ngôi chùa này tiêu biểu đối với nghệ thuật tạo hình truyền thống của người Khmer.
- Thời gian thực hiện: Từ tháng 11 năm 2016 đến tháng 5 năm 2017.
- Địa điểm nghiên cứu: Trong phạm vi chùa Khléang tỉnh Sóc Trăng và một
số chùa Khmer khác trong tỉnh.
2. Phần nội dung
Nội dung của đề tài này nghiên cứu các đặc điểm của nghệ thuật tạo hình
truyền thống của người Khmer tại chùa Khléang tỉnh Sóc Trăng, từ đó tìm hiểu về
đời sống văn hóa vật chất và tinh thần. Trên cơ sở đó, nhận diện giá trị văn hóa trong
nghệ thuật tạo hình của người Khmer.
Phần nội dung của luận văn chia làm 3 chương:
Chương 1: “Những vấn đề chung”. Trong chương này sẽ khái quát về người
Khmer Sóc Trăng như: vị trí địa lý, lịch sử định cư và phát triển, đời sống sản xuất
kinh tế; Khái quát về đời sống văn hóa của họ như: văn hóa vật chất, văn hóa tinh
thần, văn hóa nghệ thuật, văn học dân gian, lễ hội; Khái niệm về nghệ thuật tạo hình,
lịch sử nghệ thuật tạo hình và những vấn đề liên quan đến luận văn, tạo cơ sở lý luận
cho những chương tiếp theo.

-iii-


Chương 2: “Nghệ thuật tạo hình truyền thống của chùa Khléang Sóc Trăng”.
Chương này sẽ đi vào nghiên cứu bản sắc văn hóa của người Khmer tỉnh Sóc Trăng
thông qua các loại hình nghệ thuật thuộc nghệ thuật tạo hình của chùa Khléang.
Chương này sẽ khái quát những vấn đề như: Tổng quan chùa Khléang; Kiến
trúc chùa Khléang; Nghệ thuật hội họa; Nghệ thuật trang trí; Đồ thờ tự; Khái quát tạo

hình chùa Khléang với một số chùa Khmer ở Sóc Trăng.
Chương 3: “Chùa Khléang Sóc Trăng – Những giá trị văn hóa”. Chương này
đề cập đến những giá trị văn hóa từ sự giao thoa qua quá trình gặp gỡ, giao lưu, tiếp
thu, gạn lọc, loại trừ, đổi mới những yếu tố văn hoá chung và riêng của từng dân tộc
để hoà hợp và phát triển.
Trong chương này gồm các phần: Vai trò, ý nghĩa của nghệ thuật tạo hình; Giá
trị nghệ thuật tạo hình trong đời sống của người Khmer Sóc Trăng; Giao thoa văn
hóa; Mối giao thoa tạo hình giữa các dân tộc.
3. Phần kết luận
Qua nghiên cứu nghệ thuật tạo hình của chùa Khléang tỉnh Sóc Trăng có thể
thấy, nghệ thuật tạo hình của người Khmer Sóc trăng đã có từ rất lâu đời, nó thể hiện
đầy đủ và trọn vẹn nhất ở ngôi chùa, đó là những công trình kiến trúc trang trí độc
đáo, có giá trị thẩm mỹ và mang đậm tính nhân văn, giữ được bản sắc riêng mang
nặng dấu ấn văn hóa dân tộc, là nhân chứng chứng minh cho phong cách truyền thống
mang tinh thần Khmer và triết lý Phật giáo.

-iv-


ABSTRACT
1. Introduction
The Khmer community in Soc Trang provin is one of the largest ethnic minority
groups in comparison with other ethnic minorities. They have the longest tradition of
cultural, in which art forms play an important role, especially in the visual arts, the art
characteristic of art Khmer and also the pride of Khmer people in Soc Trang.
- This type of art is presented most completedly in those pagodas, which contain
traditional of Khmer cultural values. That’s the main reason leading my choice on the
thesis: “Surveying cultural values in the visual arts of the Khléang pagoda in Soc Trang
province”. As one of the most ancient pagodas in the Southern West and architecture
of which is typical for the traditional Visual Arts of the Khmer people.

- Implementation period: From November, 2016 to May, 2017.
- The stuties were conducted in Khléang pagoda, Soc Trang province and
some other Khmer pagodas within the province.
2. Content section
The major content of this topic studies on the characteristics of traditional
Khmer art at Khléang Soc Trang province, from which it’s able to learn about the
material and spiritual culture. On that basis, cultural values in the visual arts of the
Khmer will be identified.
The content of the thesis is divided into 3 following chapters:
Chapter 1: “The common Problems”. This chapter will give an overview of
Khmer people in Soc Trang such as: geographical location, settlement and
development history, economic production; Overview of their cultural life including
material culture, spiritual culture, arts and culture, folklore, festivals; The concept of
visual arts, the history of visual arts and the thesis-related issues, these will form
theoretical foundations for subsequent chapters.
Chapter 2: “The traditional visual arts of Khléang Soc Trang Pagoda”. This
chapter is to explore the Khmer cultural via the art forms of visual arts.

-v-


This chapter will also cover issues such as overview Khléang Pagoda; Khléang
Pagoda Architecture; Art painting; Decorative art; Worshiping items; An overview
of Khléang Pagoda and other Khmer Pagodas in Soc Trang.
Chapter 3: “Soc Trang Khléang Pagoda - Cultural values”. This chapter will
deal with cultural values via cultural intercourse in the process of meeting,
exchanging, acquiring, filtering, eliminating and renewing common and particular
cultural elements of each ethnic group in order to harmonize and develop.
This chapter includes the following sections: Roles, meanings of visual arts;
The value of visual arts in the lives of Khmer people in Soc Trang; Cultural

interference; Create interfaces between peoples.
3. Conclusion
Through the study of the visual arts of the Khléang temple in Soc Trang
province, it can be seen that the visual arts of the Khmer Soc Trang have long
existence, which are fully and completely represented in the temple. The architecture
of the unique, valuable aesthetics and bold humanity, retain its own identity with the
impression of ethnic culture, is a witness to the traditional style of Khmer spirit and
philosophy and Buddhist principles.

-vi-


MỤC LỤC
Trang
Trang tựa
Quyết định giao đề tài
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ii
TÓM TẮT ............................................................................................................ iii
ABSTRACT ........................................................................................................... v
MỤC LỤC............................................................................................................vii
DANH SÁCH CÁC HÌNH ................................................................................... X
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 6
4. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 6
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ......................................................................... 6
5.1. Ý nghĩa khoa học ..................................................................................... 6
5.2. Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 7

6. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu ...................................................... 7
7. Bố cục của luận văn......................................................................................... 8
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ........................................................... 9
1.1. Khái niệm về văn hóa và đời sống văn hóa ................................................... 9
1.1.1. Khái niệm về văn hóa ............................................................................ 9
1.1.2. Khái niệm về đời sống văn hóa .............................................................. 9
1.2. Khái quát về người Khmer Sóc Trăng......................................................... 11
1.2.1. Khái quát chung về vị trí địa lý ............................................................ 11
1.2.2. Lịch sử định cư và phát triển ............................................................... 13
1.2.3. Đời sống sản xuất kinh tế .................................................................... 16

-vii-


1.3. Khái quát những đặc điểm văn hóa của người Khmer Sóc Trăng ................ 18
1.3.1. Văn hóa vật chất .................................................................................. 18
1.3.2. Văn hóa tinh thần ................................................................................ 19
1.3.3. Văn hóa nghệ thuật .............................................................................. 22
1.3.4. Văn học dân gian ................................................................................. 23
1.3.5. Lễ hội .................................................................................................. 25
1.4. Khái niệm về nghệ thuật tạo hình ............................................................... 28
1.5. Lịch sử nghệ thuật tạo hình của người Khmer - Truyền thống và phát triển.30
1.5.1. Nghệ thuật Kiến trúc ........................................................................... 31
1.5.2. Nghệ thuật Điêu khắc .......................................................................... 32
1.5.3. Nghệ thuật Hội họa.............................................................................. 33
1.5.4. Nghệ thuật hoa văn trang trí ................................................................ 33
CHƯƠNG 2: NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH TRUYỀN THỐNG CỦA CHÙA
KHLÉANG SÓC TRĂNG .................................................................................. 35
2.1. Tổng quan chùa Khléang ............................................................................ 35
2.2. Kiến trúc chùa Khléang .............................................................................. 37

2.3. Nghệ thuật điêu khắc .................................................................................. 40
2.3.1. Chất liệu điêu khắc .............................................................................. 40
2.3.1.1. Chất liệu gỗ .................................................................................. 40
2.3.1.2. Chất liệu đá .................................................................................. 40
2.3.1.3. Kim loại ....................................................................................... 40
2.3.1.4. Xi măng ....................................................................................... 40
2.3.2. Thể loại và đề tài điêu khắc ................................................................. 41
2.4. Nghệ thuật hội họa ..................................................................................... 41
2.5. Nghệ thuật trang trí..................................................................................... 43
2.5.1. Các mô típ trang trí chùa Khléang ....................................................... 43
2.5.1.1. Mô típ các loài vật truyền thuyết .................................................. 43
2.5.1.2. Mô típ hoa lá – thực vật ................................................................ 48
2.5.1.3. Mô típ ngọn lửa ............................................................................ 49

-viii-


2.6. Đồ thờ tự .................................................................................................... 50
2.7. Khái quát tạo hình chùa Khléang với một số chùa Khmer ở Sóc Trăng ....... 50
2.7.1. Tạo hình chánh điện ............................................................................ 51
2.7.2. Tạo hình mái chùa ............................................................................... 52
2.7.3. Tạo hình Sa la...................................................................................... 52
2.7.4. Tạo hình cổng chùa ............................................................................. 53
2.7.5. Tạo hình tháp để cốt ............................................................................ 54
CHƯƠNG 3: CHÙA KHLÉANG SÓC TRĂNG – NHỮNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA
.............................................................................................................................. 56
3.1. Vai trò, ý nghĩa của nghệ thuật tạo hình ...................................................... 56
3.2. Giá trị nghệ thuật tạo hình trong đời sống của người Khmer Sóc Trăng ...... 57
3.2.1. Giá trị về giáo dục nhận thức và nhân cách .......................................... 59
3.2.2. Giá trị về tinh thần ............................................................................... 60

3.2.3. Giá trị thẩm mỹ ................................................................................... 61
3.2.4. Giá trị về việc gắn kết cộng đồng......................................................... 62
3.3. Giao thoa văn hóa ....................................................................................... 63
3.3.1. Giao thoa văn hoá vật chất.................................................................. 65
3.3.2 Giao thoa văn hoá tinh thần .................................................................. 66
3.3.3. Giao thoa trong lễ hội tín ngưỡng ........................................................ 67
3.4. Mối giao thoa tạo hình giữa các dân tộc...................................................... 69
3.4.1. Giao thoa kiến Trúc ............................................................................. 69
3.4.2. Giao thoa điêu khắc ............................................................................. 70
3.4.3. Giao thoa hội họa ................................................................................ 71
3.4.4. Giao thoa trang trí................................................................................ 72
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 74
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 76
PHỤ LỤC ............................................................................................................. 82

-ix-


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Số hiệu hình

Tên hình

Trang

Hình 1.1

Bản đồ hành chính tỉnh Sóc Trăng

12

Hình 2.1

Bản vẽ chùa Khléang

38

Hình 2.2

Rắn thần Naga

44

Hình 2.3

Chim thần Krud

45

Hình 2.4

Vũ nữ Kayno

45

Hình 2.5

Chằn (Yeak)

46

Hình 2.6

Rea Hu

48

Hình 2.7

Hoa văn hình ngọn lửa. Ảnh: Chan Vitharin & Preap
Chanmara 2005

49

Hình 2.8

Chánh điện chùa Khléang

51

Hình 2.9

Cổng chùa Khléang

54

Hình 3.1

Tháp Chùa Dơi, chùa Xẻo Me và chùa Khléang

70

-x-


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cộng đồng người Khmer ở Nam Bộ là một trong những dân tộc thiểu số có số
lượng đông nhất so với các dân tộc thiểu số khác ở Việt Nam (khoảng hơn 1,3 triệu
người), họ cư trú chủ yếu và lâu đời ở vùng Tây Nam Bộ. Riêng tỉnh Sóc Trăng, số
lượng người Khmer chiếm gần 31% dân số của tỉnh và chiếm hơn 31% tổng số người
Khmer tại Việt Nam.
Cũng như các cộng đồng dân tộc khác ở Việt Nam, cộng đồng người Khmer
có bản sắc văn hóa truyền thống lâu đời và có điểm gần gũi với ngôn ngữ, chữ viết,
tôn giáo và phong tục người Khmer Campuchia, đồng thời họ cũng có những nét đặc
trưng riêng biệt, được thể hiện trong văn hóa, nghệ thuật, lối sống, sinh hoạt, lễ hội,
chùa chiền... gắn liền với quá trình sinh hoạt, lao động sản xuất.
Trong tất cả những nét văn hóa đặc sắc của người Khmer, thì nghệ thuật giữ
một vai trò rất quan trọng. Nghệ thuật có mặt trong mọi sinh hoạt văn hóa và đời
sống. Từ âm nhạc, mỹ thuật, múa, đến sân khấu.v.v. đều có những ảnh hưởng sâu sắc
đến đời sống văn hóa của cộng đồng người Khmer. Và khi nói đến các loại hình nghệ
thuật của người Khmer, chúng ta không thể không kể đến nghệ thuật tạo hình, vì đây
là nghệ thuật tổng hợp nhiều loại hình mỹ thuật, nó là nghệ thuật đặc trưng của mỹ
thuật Khmer và cũng là niềm tự hào của người Khmer Nam Bộ nói chung, người
Khmer Sóc Trăng nói riêng.
Nghệ thuật tạo hình của người Khmer ở Sóc Trăng là một di sản văn hóa vật
thể quí giá, vốn đã tồn tại từ rất lâu đời và phát triển mạnh mẽ cho đến nay. Loại hình
nghệ thuật này thể hiện đầy đủ và trọn vẹn nhất ở những ngôi chùa, nơi chứa đựng
những giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer. Do đó nó cần được tìm hiểu,
nghiên cứu có hệ thống và khoa học.

Mỗi ngôi chùa Khmer là một bảo tàng về nghệ thuật tạo hình, nó thể hiện qua
kiến trúc, điêu khắc, bích họa, trang trí trên trần, trên cửa, cột, hàng hiên, bệ tượng,
thân tượng… với những mô típ hoa văn rồng rắn, hoa lá, chim muông, thú vật xung
quanh những sự tích về Phật.

-1-


TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Phan An, Nguyễn Xuân Nghĩa (1984), Dân tộc Khmer - Các dân tộc ít người ở
Việt Nam - các tỉnh phía nam, Nxb KHXH, Hà Nội.
[2]. Phan An (1984), Một số vấn đề kinh tế - xã hội của vùng nông thôn Khmer
ĐBSCL trong vấn đề dân tộc ở ĐBSCL, Nxb KHXH, Hà Nội.
[3]. Phan An (2009), Dân tộc Khmer Nam Bộ, Nxb Chính trị Quốc gia.
[4]. Meher Mc Arthur (Phan An dịch) (2005), Tìm hiểu Mỹ thuật Phật giáo, Nxb Mỹ
thuật, Hà Nội.
[5]. Minh Anh, Hải Yến, Mai Ký (2008), 25 Lễ hội đặc sắc ở Việt Nam, Nxb Hồng
Đức, Hà Nội.
[6]. Toan Ánh (2005), Tìm hiểu phong tục Việt Nam qua tết lễ hội hè, Nxb Đồng Tháp.
[7]. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sóc Trăng (1994), Lịch sử tỉnh Đảng bộ Sóc Trăng, Tập1.
[8]. Nguyễn Chí Bền (1991), “Lễ hội và nguồn gốc dân gian Khmer”, Tạp chí Văn
hóa Nghệ thuật, (05), tr. 41-49.
[9]. Nguyễn Thanh Bình (2000), “Nguồn gốc địa danh hành chính tỉnh Sóc Trăng”,
Kỷ yếu Hội thảo khoa học lịch sử hình thành và phát tiển tỉnh Sóc Trăng trước
năm 1945, tr. 31-49.
[10]. Trần Thanh Bình (12/2000), “Nguồn gốc địa danh hành chính tỉnh Sóc Trăng”,
Tài liệu hội thảo khoa học lịch sử hình thành và phát tiển tỉnh Sóc Trăng trước
năm 1945.
[11]. Nguyễn Công Bính, Lê Xuân Diệm, Mạc Đường (1990), Văn hóa và cư dân
đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Khoa học Xã hội.

[12]. Trần Văn Bính (2000), Giáo trình Lý luận văn hoá và đường lối văn hoá của
Đảng, Nxb Chính trị Quốc gia.
[13]. Trần Văn Bính (2007), Lý luận văn hoá và đường lối văn hoá của Đảng Cộng
sản Việt Nam, Nxb Lý luận chính trị.
[14]. Trần Văn Bổn (1997), Phong tục lễ nghi người Khmer Nam bộ, Bản đánh máy.
-76-


[15]. Trần Văn Bổn (1999), Một số lễ tục dân gian người Khmer Đồng bằng sông
Cửu Long, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
[16]. Trần Văn Bổn (2002), Phong tục và nghi lễ vòng đời người Khmer Nam Bộ,
Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.
[17]. Bộ Văn hóa Thông tin (2003), Báo cáo dự án đề tài hoa văn truyền thống tiêu
biểu trong trang trí chùa Khmer Sóc Trăng.
[18]. Nguyễn Khắc Cảnh (1996), Vấn đề nguồn gốc và sự hình thành cộng đồng người
Khmer ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, Trường Đại học Tổng hợp TP.HCM.
[19]. Nguyễn Khắc Cảnh (1997), “Chùa khmer Nam bộ tỉnh Sóc Trăng - một công
trình nghệ thuật kiến trúc độc đáo”, Tập san KH Trường Đại học Khoa học Xã
hội và Nhân văn, Tp. Hồ Chí Minh, (01).
[20]. Nguyễn Khắc Cảnh (1998), Phum sóc Khmer Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb
Giáo dục.
[21]. Nguyễn Khắc Cảnh (2000), “Đôi nét về đặc điểm phân bố dân cư và hình thái
cư trú của người Khmer Sóc Trăng”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học lịch sử hình
thành và phát triển tỉnh Sóc Trăng trước năm 1945, tr. 133-142.
[22]. Doãn Chính (1999), Lịch sử triết học Ấn Độ cổ đại, Nxb Thanh Niên, Tp. HCM.
[23]. Đoàn Trung Còn (2001), Lịch sử nhà Phật, Nxb Tôn Giáo, Hà nội.
[24]. Chu Xuân Diên (2002), Văn hóa dân gian Sóc Trăng, Nxb Tp.Hồ Chí Minh.
[25]. Nguyễn Xuân Diệu (2000), “Góp phần tìm hiểu về mối quan hệ và sư ̣ giao lưu
văn hóa giữa các tộc người Việt-Khmer-Hoa ở Sóc Trăng trong tiến trình phát
triển”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học lịch sử hình thành và phát triển tỉnh Sóc Trăng

trước năm 1945, tr. 143-147.
[26]. Nguyễn Đăng Duy (1997), Văn hoá tâm linh Nam Bộ, Nxb Hà Nội.
[27]. Michael Kampen O’Riley, Phan Quang Định dịch (2005), Tìm hiểu Mỹ thuật
Phật giáo, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.
[28]. Mạc Đường (1981), Quá trình phát triển dân cư và dân tộc ở Đồng bằng sông
Cửu Long từ Thế kỷ thứ XV đến thế kỷ thứ XIX, Nxb Dân tộc học.

-77-


[29]. Vũ Minh Giang (2006), Lược sử vùng đất Nam Bộ Việt Nam, Nxb Thế giới, Hà Nội.
[30]. Trần Văn Giàu (1980), Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, Nxb
Khoa học Xã hội, Hà Nội.
[31]. Trịnh Thanh Hà (2002), Phật giáo Theravada trong đời sống văn hóa tinh thần
của cộng đồng người Khmer Nam Bộ tỉnh Sóc Trăng, Luận văn tốt nghiệp Thạc
sĩ, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tp. Hồ Chí Minh.
[32]. Phạm Thị Phương Hạnh (2011), Văn hóa Khmer Nam Bộ nét đẹp trong bản sắc
văn hóa Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia – Sự thật, Hà Nội.
[33]. Phú Văn Hẳn (2000), “Những cột mốc cơ bản trong lịch sử phát triển Sóc Trăng
từ khi hình thành đến năm 1945”, Kỷ yếu hội thảo khoa học lịch sử hình thành
và phát triển tỉnh Sóc Trăng trước năm 1945, tr. 92-96.
[34]. Sơn Phước Hoan (1998), Lễ hội truyền thống của đồng bào Khmer Nam Bộ,
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[35]. Phạm Anh Hoan, Hứa Sani (2002), “Chùa - Trung tâm sinh hoạt Văn hóa tinh
thần của người Khmer”, Tạp chí Bông Sen, (10), Tr. 34 – 36.
[36]. Sơn Ngọc Hoàng (2012), Tìm hiểu nghệ thuật sân khấu Rôbăm của dân tộc Khmer
Nam Bộ trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng, Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Sóc Trăng.
[37]. Hội Khoa học lịch sử Việt Nam (2006), Lược sử vùng đất Nam Bộ Việt Nam,
Nxb Thế giới.
[38]. Nguyễn Việt Hùng (2000), “Bước đầu tìm hiểu vài đặc điểm nông thôn Sóc

Trăng thời kỳ trước năm 1945”, Kỷ yếu hội thảo khoa học lịch sử hình thành và
phát triển tỉnh Sóc Trăng trước năm 1945.
[39]. Võ Thành Hùng (2011), Nghi lễ vòng đời người khmer Sóc Trăng, Nxb Văn hóa
dân tộc.
[40]. Đỗ Huy (2001), Mỹ học - khoa học về các quan hệ thẩm mỹ, Nxb Khoa học Xã
hội. Hà Nội.
[41]. Lê Hương (1969), Người Việt gốc Miên, Nhà sách Khai Trí, Sài Gòn.
[42]. Trần Hồng Liên (1996), “ Về sinh hoạt văn hóa hiện nay trong ngôi chùa Khmer
ở Sóc Trăng”, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, (số 11), Tr. 38.
-78-


[43]. Trần Hồng Liên (2002), Vấn đề dân tộc và vấn đề tôn giáo ở Sóc Trăng, Nxb
Khoa học Xã hội.
[44]. Vũ Đình Liệu (1987), “Sưu tầm nghiên cứu di sản văn hóa nghệ thuật của các
dân tộc ở phía nam”, Mấy đặc điểm văn hóa ĐBSCL, Nxb Tổng hợp Hậu Giang.
[45]. Đinh Văn Linh (1998), Văn hóa Khmer trong quá trình giao lưu và phát triển ở
ĐBSCL, Nxb Tổng hợp Hậu Giang.
[46]. Sơn Lương (1998), Bản sắc văn hóa người Khmer tỉnh Sóc Trăng, Luận văn tốt
nghiệp Đại học Đông Nam Á.
[47]. Sơn Lương (2005), “Vài suy nghĩ trong việc giữ ǵn và phát huy bản sắc văn hóa
truyền thống Khmer tỉnh Sóc Trăng”, Tạp chí Văn hóa Sóc Trăng,(số 12), tr.811.
[48]. Trường Lưu (Chủ Biên) (1993), Văn Hóa người Khmer vùng đồng bằng sông
Cửu Long, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
[49]. Nguyễn Văn Lý (1996), Hoa văn trang trí các nước Đông tây, Nxb Mỹ thuật.
[50]. Lê Du Mục (2003), “Vài nét về nghệ thuật tạo hình của người Khmer ở đồng
bằng Nam Bộ”, Tạp chí Mỹ thuật, (số 82).
[51]. Sơn Nam (1997), Lịch sử khẩn hoang miền Nam, Nxb Trẻ, Tp.HCM.
[52]. Sơn Nam (1997), Cá tính miền Nam, Nxb Trẻ, thành phố HCM.
[53]. Trần Thanh Nam (2000), Phát triển đời sống tinh thần của đồng bào Khmer

Nam bộ trong công cuộc đổi mới đất nước, Luận án tiến sĩ triết học, Hà Nội.
[54]. Nguyễn Xuân Nghĩa (1981), “Giao hoán tín ngưỡng ở người Khmer vùng đồng
bằng sông Cửu Long”, Thông báo khoa học của ngành Sử học các trường Đại
học), (số 2), Nxb ĐH và THCN, Hà Nội.
[55]. Nguyễn Xuân Nghĩa (1987), “Lễ hội Nông nghiệp cổ truyền của người Khmer
vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, Tạp chí Văn học dân gian, (04), Tr.16-20.
[56]. Châu On (1988), “Một vài thể loại văn học dân gian ở ĐBSCL”, Tìm hiểu vốn
văn hóa dân tộc Khmer Nam bộ, Nxb Tổng hợp Hậu Giang.
[57]. Nguyễn Đình Phúc (1980), “Vẻ đẹp một số loại hình nghệ thuật Campuchia”,
Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, (2).

-79-


[58]. Nguyễn Đình Phúc (1981), Vài nét về văn nghệ truyền thống Campuchia, Nxb
Khoa Học Xã hội, Hà Nội.
[59]. Thanh Phong (2002), “Mấy nét về Bảo tàng văn hóa Khmer Sóc Trăng”, Đặc
san Văn hóa Sóc Trăng Xuân Nhâm Ngọ, Tr. 56- 58.
[60]. Nguyễn Phan Quang (2000), Những sử liệu mới về Sóc Trăng, Nxb Văn nghệ
Tp.HCM.
[61]. Huỳnh Thanh Quang (2011), Giá trị Văn hóa Khmer vùng Đồng bằng sông Cửu
Long, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự Thật, Hà Nội.
[62]. Sorya (2000), “Một nét đẹp văn hóa mang bản tính người Khmer Sóc Trăng”,
Kỷ yếu hội thảo khoa học lịch sử hình thành và phát triển tỉnh Sóc Trăng trước
năm 1945, tr.175-178.
[63]. Lâm Thanh Sơn (1997), Ngôi chùa trong đời sống văn hóa của người Khmer
tỉnh Sóc Trăng, Luận văn thạc sĩ Khoa học Văn hóa, Hà Nội.
[64]. Trần Minh Sơn (1996), “Bước đầu tìm hiểu mối giao lưu văn hóa qua sự tiếp nhận
văn hóa Việt của người Khmer ở Sóc Trăng”, Tạp chí Khoa học Xã hội, (2).
[65]. Lê Bá Thanh (2004), “Nghệ thuật kiến trúc – trang trí chùa Khmer Nam Bộ”, Tạp

chí Thông tin Mỹ thuật Trường Đại học Mỹ thuật Tp.HCM, (số 1&2), Tr.18- 21.
[66]. Trần Ngọc Thêm (2012), Cơ sở Văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Tp.HCM.
[67]. Châu Thành Thơ (1993), “Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Xà Tón”, Tạp chí
Hội Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh, (số 7), Tr. 28 – 29.
[68]. Nguyễn Khắc Thuần (2000), Đại cương lịch sử văn hóa Việt Nam tập 2, Nxb
Giáo dục, Tp.HCM.
[69]. Phan Thị Yến Tuyết (1993), Nhà ở, trang phục, ăn uống của các dân tộc vùng
Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.
[70]. Lê Văn (1993), Nghệ thuật tạo hình của người Khmer vùng ĐBSCL, Nxb Văn
hóa Dân tộc, Hà Nội.
[71]. Viện Văn hóa (1993), Văn hóa của người Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long,
Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.

-80-


[72]. Thạch Voi (1993), “Tín ngưỡng - Tôn giáo của người Khmer vùng ĐBSCL”,
Về văn hóa của đồng bào Khmer ở ĐBSCL, Nxb Văn hóa Dân tộc.
[73]. Thạch Voi (1993), Phong tục tập quán của người Khmer vùng ĐBSCL, Nxb
Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
[74]. Trần Quốc Vượng (2007), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

-81-