Tài liệu ôn tập cho kỳ thi tuyển viên chức ngành y tế năm 2017 tai lieu vat ly tri lieu cac benh than kinh cơ file 2

VLTLlPHCN eho nguO-i bi lie: bClI1lhdn

vai. Neu nhu su di dong la binh thuorig, yeu du nguo i benh I~n nfra g?P vai ra truce
trong khi thu dong xoay len tren va keo ra trurrc xirong vai, va xoay ngoai canh ray.
Khi do, cu' dong se VUQt qua 60° g~p ra truce rna khong dau (hinh 3.10).
3.2. Dau

CO'

Khi co tang twang luc hay bi rut ngan duoc keo gian cham, con dau eo th~ xuar hien
b\!_9gca. N~u mLI'CdQ keo duoc giarn di mot it thi con dau se giarn di.
4. R6i loan v~n dQng vai (shoulder

a

dysfunction)

Nhfrng v~n d~ ella vai tien khoi 6 nguoi benh li~t ban than la ban tr?t khop vai, dau, va
thi~u nhirng miu cir dong chirc nang. Ban tr~t khop vai xay ra khi b~t ky yeu t6 sinhca hoc nao giup eho sir 6n dinh k.h6p 6 chao-canh tay bi pha va. V6i nguai Ii~t ban
than, ban tr~t kh6p vai lien quan d~n sv thay d6i ella goe 6 chao. Trong m~t ph~ng
tran, binh thuang xuang vai duQ'c giG' mQt goc la 40°. Khi dQ d6c Clla 6 chao tra nen it
nghieng han (va th~ng dung han), xuO'ng canh tay se "truQi" xu6ng va ban tr~t kh6p se
x<'tyra. Sv thay d6i dQ nghieng Clla 6 cbao xay ra 6 ccl giai dot;ln li~t mSm va li~t cLIng.
Trong giai dO~l!1li~t m~m, xuang vai kh6ng con duQ'c gifr 6n dinh tren 16ng ngve b~ng
cae Co'bam vao no va se xoay xu6ng theo tae d<)ng clla trQng h,re. SI,l' xoay xu6ng ella
xuO'ng vai lam cho 6 chao th~ng dLrng han, va xuO'ng eanh tay bi ban tr~t xu6ng du6i
(hinh 3.11).

'.,;.

~f""

.. ",~~~.,-<.,.....,,,=,lIiI!OIol!

Iflnh 3.11. A. Xtl'ong vai xoay xu6ng vO'iban trc;ll
xuang dmh tay. B. Niu xuang vai dZr(lcxoay len
din tu {hi binh lhuong, xuong canh tay kh6ng can
bi ban {rc;l!

\

\

Trong giai do~n tang truO'ng l\1'c, S\1'keo xu6ng m~nh me Clla Co' lung ~'9ngva s\!' l~o<:lt
dQng ehll d<)ng ella eae Co' nang vai kh6i ph~t nguyen nhan lam cho 0 cM~ bi thang
dLmg va xuO'ng vai b~t d.1u bi keo len tren long ng\rc. Khi canh tay 6 tu the, hay khi
oL1'Q'edi d9ng o~n, du6i ra sau va xoay trang, thi ch6m xuO'ng canh tay se ban tr~t r~
truac (hinh 3.3 trang 24). M<)t lo~i bim tr?t thL1'ba la, ban tr~t len tren. No xiiy ra khl
VLTL cae b¢nh thJn kinh-co' - Truong Cao dang K;7thu(lt Y ti //

33


VITLIrI-ICN cho nguoi bi Ii?l ban than

_-----cac m~u chu dong xu5t hien tro lai bao gem ca su heat dong ella co nhi o~u va co
denta. Trong truong hop nay, xuong vai bi xoay xuong va keo len tren long nguc trong
khi chorn xirong canh tay xoay trong va dircc keo len diroi mom cung vai (binh 3.5.
trang 25).

---------------_

..

Dau xay ra 0 vai liet la h~u qua cua cua s~1'mgt can bang co vo'i su mat t5m van d6ng
do ban tr?t kh6p tr~m trong keo dai, va t5t ca nhirng nguyen nhan co th~ co cua can
dau vai rna khong phai do li~t. Su kethop cua m~t cir dQng chu dong va thu dong, m~t
kha nang chiu sire nang, va sir ban tr?t khop keo dai cu6i cung se d~n d~n tinh tr~ll1g
duQ'c gQi la can aau giao dun (sympathetic pain).
5. HQi chu'ng vai - tay (shoulder-hand

syndrome)

HOi chLrng vai tay b~t d~u vo-i Sl,I ~~
Clla ban ,tay v~ can ~Ian
t6a tU·vai d€n ca
dnh tay. Can dall nay gay can tro' sv t?P luy~n cac mau Cll' dQng, va lam cho ngU'ai
b~nh mu6n "bao v~" canh tay b~ng cach khong di dQng no. Hf?,nch~ ROM eua khap
vai, c6 tay, va cac ngon se xay ra ngay sau do.
G~
~~j ,Clla hQi chLmg ,vai-tay baa ,g6m m§t RqM kho'p v~i va, bim tay nhi~u
han, phll ne tram trQng, va mat tirih dim hoi Clla da. Dieu nay se dan den giai dO<;1nba
bao g6m m~t ch~t khoang cua xuang, bi~n d?ng mo m~m trAm trQng, va co rut khO-p.Rbi IOfln chuc nang him fay. Phan X? n~m clla ban tay binh tlmang bi~n m§.t
trU'o-clgan bim tay, va cac ngon se n~m I?i mot each nhanh chong va ch?c. Nguai bc;nh C<)
phi'ln XC;ln~m d6i hoi phai duQ'c lam gii1l11sv nlWY cam thong qua mot S\l' de ep nwnh
va chju su'Cn~ng.
Ban tay n~m ch?c co th~ duQ'c la111111~111
b~ng 111QtS\!'s~p x~p dLlllg (proper alignment)
dc kho-p va b~ng cach d?t mot Ivc ep len "g6c" ("heel") ban lay. Khi 1110 I1gon di,
KTV nen d~t ap Ivc len g6c Clla ngon tay thay vi keo dinh ng6n ccii ra, vi di~u nay se
lam ban tr~t kho-p ban d6t va kho-p lien d6t. Vo-i nguai li~t ban than, m~u chiu suc n?ng

co th~ dC;ltduQ'c a vi thE ng6i b~ng each nghieng nguai ra truac ti h~n khuyu va ding
tay; trong thE dU'ng b~ng cach nghieng nguai leri canh tay du6i; hay qua vj thE n5111
nghieng b~ng each xoay nguai ti len dng tay.
6. Cae v§n d~ ella hong, g6i, e6 chan, va ban chan
Cac v~n d~ clla hong, g6i, c6 chan, va ban chan o' nguo-i li~t ban than co lien quan vo-i
nhau. NhG'ng vein d~ nay tlmemg tra nen ro rang khi nguai b~nh a tu th~ dLrng, hay khi
hQ c6 g~ng d~ buo-c di. NhG'ng v~n d~ nhu V?y cung xu~t hi~n nhung nhy han khi
ngU'111UCcao han. Do Ie'!thi~ll S1,1'ki~m soat tu th~ clla than du6'i va ch?u, va di~u nay d§n
d~n tinh tr?ng tang truO'ng Ivc clla chi dU'ai.Thi~u S\!'ki~m soM va co sv hi~n huu cua
tinh trC;lngtang tnrang lvc qua dQ 0' mQt nhom Co' d~n d~n nhfrng tU'th~ b&t tlmo-ng Clla
nhu'ng khap k~ c?n. Vi d1,l:(1) g?P hong co th~ la h?u qua cua ch?u nghieng ra truo-c
do thi~u S1,l' ki~m soat b'l,.ll1gVa/hay la d,c cO' c?nh s6ng tang tnrang h,rc (hypertonic
paravertebral muscles); (2) g?P g6i co th~ la s~r bll trl!' d~ tranh nga ra truac n~u nhu
--------;-------~----,-------~--

VITI cae b¢nh th6n kinh-ccr - Trmyng Cao aring Kj! (hucit Y Ii II

---

..

..

_._- ----

34


VLTLIP HeN cho nguoi 0 i lie l ban than

nghieng chau ra truce qua d¢ va xuat hien gap hong; (3) g6i duoi qua co th~ la h~u qua
cua nghieng chau ra truce qua nhi~u voi hau qua la duong trong lire rai ra truce khop
gci; (4) g6i g~p hay duoi qua co th~ la S\.I' bu tnr cua sir tang truong hrc qua nhi~Ll cua

nhorn co bap chan (co sinh doi va co dep); va (5) g?P long c6 chan co th~ la h?u qua
cua nghieng chau ra truce qua nhi~u voi khop hong g~p.
tinh kh6ng 6n dinh nen duoc danh gia tren quan nie m nhirng
co ch~ btl tnr k~ can truce khi vach k~ hoach dieu trio H~u nhir sir duoi qua cua khop
g6i (; ngiroi li~t bim than duQ'c quy cho la do Sl,l'ki~m soM g6i khong duo No thucmg la
h~u qua cua s\!' thi~u ki~m saM cua than, hong, va ch?u; sv co clrng cua nhung CO' g~p
long c6 chan; va Ihay la ki~m soat c6 chan va ban chan kern.
.
Do vay, nhirng van d~ v~

VI. TIEN TRiNH DIEU TRJ
1. Mt.Jc tieu

Nhung m\1c tieu cua ti~n trinh di~u trj chQn IQc oUQ'cO?t tren nhfrng nguyen t~c sinh Iy
th~n kinh, va chung ouC)'cthi~t k~ o~ giup cho nguai b~nh h9C ll;li sv ki~m soat tu th~
cO'ban va nhung I11~U Clr o¢ng chuc niing. Chung baa g6rn:
•

Tai thi~t I~p s\!' ki~m soat tu th~ va tiii ren luyen SlY kjAm soat v?n d¢ng cho
nhi~m v\1ho?t o¢ng chuc nang cO'ban ;a- nhu'ng ky nang chi th~ tinh t~ b~ng
m~u hi~u qua va an toan;
,
Hu&n luy~n nhu'ng k9 nang chuc nang vai sv d6i xlrng cua than va Slr d\,ll1g
ben cang nhi~Llcang t6t;
. .
N gan ngua nhu'ng van d~ thlr phat Clla co ~O'~

khong th~ng tr\JC khap
rnalalignment), crau, va co rut.
- .

•
•

2. Tai thi~t I~p s,! ki~m soat tu' th~ (reestablishing

postural

nhung
nhfrng
ca hai
Uoint

control)

Trang m¢t Clr o¢ng binh thuang, s\!' ki~m soat tu th~ cua o~u, c6, va than la.m ch,o cac
chi th~ tv do hO<;1to¢ng. K9 naIlg cllUy~n va chiu tr<;mg Iw;mg len m¢t chi the giui
ph6ng cho chi th~ con 1l;1i~O<;lto¢ng nhu I~ vuO'n ta~, n~m,va bU,ong. Do v~y, ngu,ai bi
li~t ban than phai phat trien kha nang Idem soat dciu va t)lan de hQ c6 the ch_uyen va
chiu trQng IUQ'nglen m¢t ben nh~m giai ph6ng cho chi the kia hO<;1to¢ng. Thiet I?p S\1'
ki~m soat o~u va c6 cho phep tach bi~t (dissociation) OU'lCdai vai va dai chc:iukhoi cO'
thS , va tach biet. cae ch i th~ ra khoi cac oai (h1nh 3.12.)

Dfll ~
Vai

..

~al

Chi tren

~~

rD
- al. c h(,iU
A

Hong

...

Chi duai

3. J 2. Sa aJ c~iQ S?f kidm sodt vt;in
a<.5ng trung uong giai ph6ng cho nhfmg
phdn xa hO(Jt a<.5ng
ffinh

VLTL cac o¢nh thdn kinh-cO' - Tmcmg Cao a6ng Ky thut;it Y ,d II

35


VLTLIPJ-ICN cho nguoi bi lief ban than

2.2. Kidm sociI drill

va c6

Nhirng anh hirong cua nhin, nghe va me 0<;10 Iii di~u chu y&u cho viec ki~m soat dAu
binh thirong. £)~ thi~t l?p SI),kiern scat o~u va c6, nhirng h~ thong nay can duoc sap
nhap van chuang trinh oi@u trio Nhfrng k ich thich thinh giac nen duoc dat 6 QUang

giira.
D~ thi~t J~p sir ki~m scat dilu va c6 t6t, du6i true (axial extension)
nhu 1a l].angS[lJT!_
chir lph~n ng;g:Ctre.~ va ~at d:i Y":a.
,i
q:m.e_ bmh thl.~ang. ChiU sue n?ng dell tren hal ~')se giup ~ho VI~~ chinh sua than ;,a
dinh huang dilu nleo duong gifra, Mac dau S\1' kiern scat dau va co thu~ie\.l
tri truo'Z--Sv kiern soattRan, than dn dircc nang dO' d~ co tu th~ dung truce khi bat d~u
di~u chinh d~u va c6 (hinh 3.13)

ffinh 3.13. Thidt lap S~I' kirim s061
ddu va cd vo'i than dU(lc nang d6
tid tll' thd thlmg

co

~

Nhu'ng Cll dQng Clla than dn duQ'c khuy~n khich thong chuy~n Slrc n~ng ra tmac, ra
sau, sang ben, va cheo, Sv chuy~n ttr ttl' trQng IUQ'ng sang ben len hong phai se t(10 ra
s\!, keo dai nhli'ng ca than ben phai, va lam ng~n nhling co than ben tnii (hinh 3,14)
VLTL cac benh !him kinh-co' - Trzrr'mg Cao riling KY Ihut;il Y ,d II

36


VLTL/PHCN

6 nguoi li~t ban than, dap ll'l1g chinh th~ se bi
khi~m khuyet mot ben. Do vay, chuyen trong
luong va nhfmg CLl'dong than thich hop cho
moi ben dn ducc dua vao chuang trinh dieu
tri. Tuy nhien, d~ co duoc nhirng CLIdong dua
than sang ben, khung chau phai co kha nang
duy tri a tu th~ trung tinh. N~u khung chau
nghieng truoc hay nghieng sau, chuyen trong
Iuong se khong xay ra khi than va khop hong
khong co kha nang dap irng d~y du. SI,! ki~rn
scat CLl'dong dua than sang ben va cheo se xay
ra d~ dang han n~u co duoc CLIdong cua chau
ra truce va ra sau, va cir dong cua dean song
that lung. N@u cot song ducc chinh thang 111Qt
each thu dong, nhung cir dong xoay va chco co
th~ ducc tao thuan. N~u cot song khong dUQ'c
chinll th~ng mQt cach tl11,1oQng, CLI'dQng xoay
se khong bao gia xay ra. 6 nguai b~nh bi li~t
ban than, ~o
cung cua chi duai ya su'm~r~Lr
~'~il~t1
thU'i;mg.$I ph~n t~o fa "iii! c6
~
do~n song that ILJ21y

eho ngll'()i hi liei him than

mull 3.14. Chuydn lrpng IlI'O'ng_..
sang phiri se keo dill eo' theln ben
phiri
,,_____

Ki~m soat dai (girdle control). Sl,l' tach bi9t (dissociation) clla dai vai va oai ch<1iu
khoi than co nghla la kha nang Clr dong cua oai vai va dai ch<1iutach )(hoi clr dQng cua
than. Ihi~u s1,l'tach bi~t co th~ do s~r cang clrng cua rno rn6m, Sl,!co clrng, hay thi~u S\J'
ki~rn soat v?n oQng. Sau khi xac oinh dUQ'c nguyen nhan, ta co th~ ch9n l1,l'a tllTQ'~
di~u trj I11Qtcach phu hQ'p, D~ tach bi~t dai kh6i than, nguai KTV co th~ (I
ha
Il1 than thon
ua vie'
. 0 I roi tao thuan Cll' don 1 t " i, ho~c (2)@?
I a I on dinh oai r6i tao thu<1inClr oQng tll' tharr,

Gii ! '

N~ll xuang vai khong di dong tren 16ng ngvc thi xuang canh tay khong th~ Clr d(mg
dung duQ'c, va b~t ky mot CLrdong tl1\1dQng nao CLlaxuang canh tay cung o~u t~o ra
con oall ho~c kho chju. N@u nlm khung chse khong Clr dQng dung a trong 6 c6i; va ng6i, oung; va oi se tra nen b~t thucmg,

Nhu-ng Clr dQng binh thucmg cua xuang vai se'cho phep xuang_canh tay tach biet khai
xuang vai thon
ua Sl,!t~o thuan C'I ' don xoa n oai va a r .,!, cLla xuO'ng
canh ta.

ron qua trinh chill SlfC n~n , chi tren di el1U ~n ra tmo'c ha d@n vi '
oay ngoai de xuan
'0 ra tmac va da
:Neu trong lilli chiu Slrc n~ng vai canh
tay g<:lP1ay du6i ma vai xoay trong hay cham xucmg canh tay Ian ra tmac thi SI,!tach
bi9t se khong th~ xity ra, M,Qt khi da co S~ tach bi~t, co th~ tai ren l~y~~ n~u-ng ~Lr
dQng binh thuang cua chuyen tr9ng IUQ'ng va chjll suc n~ng, va co the bat oau huan
luy~n chuc nang cho chi th~.
Cac chi th~ tham gia vao ca ho~t__99ng chuai mo- va chu6i dong, va no nen duQ'C hu~n
luy~n cho cit hai chuai, Ho?t dQn~
(closed-chain activity) la ho?t dong ma
VLTL cae benh thdn kinh-eo' - Tru:cmg Cao c1{mg Ky thu¢t Y Ii II

37


VLTLlPHCN cho ngiroi hi 'hit hCln than

~~~.l,L'"-_"""L...U..!.J.l.Lh,-v.!:.:a~'
0~n~1a~tc..-!n_(1.iJg
a6', va cO'
6 dinh.
Heat dong nay ciing OUQ'Cgoi la "di. oQn_glrong vi lh~ chiu SLJ'Cnang:'. Thi chong trong
elm ky a~t
vi du - ban chan QUQ'cC6 dinh va co th~ di d9r:g tren ban chan. Heat
dong c4.fuoi me(open-chain activity) la chuyen dong cua chi the trong khong gian. Vi
du cho nEOng cir dong nhir v~y la vuori tay, an uong, t~m nra ...
Khi huan luyen cir oQng chi th~ cl1U;::' '. cho nguoi benh bi li~t ban than, KTV b~t
d§.u voi canh tay 6 oim ho?c Ian han 90 vi o' vi tri nay, cac cc ha va xoay xuong
cua vai va canh tay U'Q'Ckeo dai, no la vi th~ t6i uu ~~ t<;10tl1U?E:__

cho c~oaJ
xirong vai len va cac co gap cimh tay ra tmac. Khi huan luyen cac hO<;1to<)ng chuo i
Gohg, ban tay-chju sac (®18duQ'C 1116 ra'va O?t phfu1g
3. Cac hoat dQng chirc nang (functional

activities)

Muc tieu cua t~t ca cac k9 thu?t oi~lI td In phvc h6i ho~c t6i Ull boa cac ho~t oQng.
LlIon giu' trong o§.lI khai ni~m v~ ki~m soar O§.lIva than, va S\l' tach bi~t chi th~ trong
klli hu~n luy~n cac hO<;1toQng chLl'c nang.
.
3.1. Cham soc

t(li

giu'img

C§.n khuy~n khich s\r d6i xung va
oinh huang VaG ouang gj_iia. Nen
huang dan cho than nhan nguai
b~nh tham vi~ng, ng6i, noi chlly~n,
cho an .... tll' phia ben li~t ngoC;litrll'
khi nguai b~nh bi b{m manh. D§.u
g?P va nghieng ben tlmcmg g?P 6
nguai li~t ban than nen no dn dUQ'c
di~u tri sam ngay t<;1igiuang b~ng
each ke lot dung va ti;lO thu~n s\l'
du6i tr\Ic (nang c~m). Ep len g6c
ban tay li~t se chu~n bi cho vi~c ffillh 3.14. Ep len "g6c" ban tay chudn bi eho
chiu S(l'Cn?ng va nhli'ng h01;lt oQng ban tay chiu Slrc n(mg va nhCing hO(1t Gong ChLI'C

chuc nang sau nay (hlnh 3.14)
nang sau nay.
Chi duai co th~ dUQ'c d?t b~ng nhi~u cach vai 111\IC tieu la co duQ'c m~u Cll' oQng dung
sau nay. Thau nh~n cam thl,1 bim thE thong qua got chan dn duQ'c khuy@n klllch khi
hong va g6i GUQ'cgiG' 6 tlJ' th~ g~p nh~m chu~n bi cho sv chiu s(1'c n?ng len ban chan
khi nguai b~nh ng6i va dung. Tu th@ g~p nay cung tranh dlrQ'c S\f kich hOi;ltdu6i to an
bQ hay tang tmang 1\l'c du6i. £)~ chuAn bj cho W di chuy~n, chi duai co th~ QUQ'coat
nguQ'c vai cac m~u d6ng v?n.
D~ tranh nhiing v~n d~ v~ vai sau nay, trong chuang trinh di~lI trio nguo-i KTV dn Qua
VaG cach o~t tu' th~ cua xU'ang vai va ti;lo thu~n xuang vai o~ bao dam la xuang vai
dUQ'c keo ra tmac va xoay len y nhll' canh tay Oll'Q'cnang len khoang 60° g?P ra tmac
hay dang. N~lI nguo-i b~nh bi dau vai khi n~m nghieng phia ben li~t thi dn nhanh
chong di dQng Co' th~ sao cho xll'ang vai (y vi tri binh thuang tren 16ng ngvc.
VLTL cac b¢nh th6n kinh-cO' - Trzrcrng Cao aang Ky thud! Y rd II

38


VLTLlPHCN

cho ngu'()'i bi li¢l ban than

3.2. Liin l~t hay di chuyin tren giutrng (Rolling or bed mobility)
Khi Ian tir vi th€ n~m ngira sang narn nghieng, nguoi
huong tranh Ian sang ben li~t. Lan nen diroc thirc hien
d6i xung va chiu sire nang len phia ben li~t. Trong khi
tay li~t co th~ duoc d?t chong len giuong d~ khuyen

liet ban than thuong co khuynh
thea ca hai phia d~ djy manh S1,l'

narn nghieng phia ben lanh, ban
khich viec chiu sire nang (hinh

3.14).

T;;10thuan va duy tri su xoay than trong khi Ian se co hieu qua r6 r~t len truong lire cua
chi the. Su xoay than theo true d9~ giup lam nhe bot nhirng m~u dong van troi at cua
chi the, va giai ph6ng chi thfcho nhfmg heat dong co l11\lCdich.
3.3. Ng8i (sitting)
Tao lap sir kiern scat chau, d?cbi~t la trong mat phang tnroc-sau,

la di~u dn thiSt cho
mot vi thS ng6i t6t. Khung ch~u hai duac kiSm soat mot dch chu dong ~
~
ac Cll'dong c®-than "~ chlJy@n, tLQDgIgQ'I1R sang ~e . Vi th~ va S1,l' ki~m soa~
khung cMu se co anh huang dei1 vi the cua chi duO-i. Nhl ch~u duQ'c gifr o' vi the
nghieng sau, chi duo-i se co khuynh huang dang; va n~u ch~u nghieng truac, chi li~t se
co khuynh huang khep. Trong vi th~ ng6i, nguai b~nh li~t ban than co tinh tr?ng tang
tru'O'ng Ivc du6i Clla chi duai tr~m tr9ng c6 th~ bi~u thi sv nghieng truac cua ch~u, va
chi duai bi d~y dSn vi thS khep, xoay trong, du6i g6i va g~p long. S1,l' d~y cua chan
thuang di kern vai S1,l' d~y tofm bo ca th~ ra sau. Trong nhfrng truang hQ'p nhu V?y, dn
d?t ch~u tro l?i vi th~ trung tinh,
.
chuy~n tr9ng IUQ'ng va chiu suc
A
n?ng len m6i ben se giup tai thiSt
l?p sv ki~m soat ella tu th€ ng6i.
Khi ng6i, tranh buong thong tay
li~t ben than ma thiSu S1,l' nang do.
3.4. Dicit chuyin (transfer)

Nguai li~t ban than nen duQ'c d?y
cach dich chuy~n dSn m9i 10;;lid6
v~l (ghS, giuang, b~ xi) ttT m6i
ben. Di~u nay se d~y m;;lnh SlJ d6i
xung thong qua \chuy~n tr9ng
lUQ'ng, chiu suc n?ng, va xoay
thea m6i b~n, va no cho phep
nguoi b~nh hO<;ltdong 6 b~t ky
moi truang nao b~t k@ la SlJ sip
xSp d6 v~t trong nha la nhu thS
nao.
Ch~u khoi phat SlJ dich chuy~n
b~ng chuy@n tr9ng lUQ'ng ra tnr6"c,
va no di kern vai du6i than. M~u

Hinh 3.15. A. Dich chuydn vO'j S?l' kh()'i phat CLia
ch(lu va du6i C91 s6ng. B. Dich chuyin vO'iS~I' khc)'i
phat CLia vai va g(lp C9! s6ng

VLTL cac b¢nh thdn kinh-co' - Tnrerng Cao &ing KY !hurl! Y Ii 11

39


_~_______________________

_

!'~~_T~(~!t~~?!_~Jy__(~_!}_gl/'(h_l}LI_!_1!_(~(~?_~J~~n

ki~m scat v~n dong khang trong Iuc nhir th~ nay xufrt hien trong heat dong ngoi-quadung. N~u hai vai khoi phat S\J'dich chuyen bang chuyen trong hrong ra truce, cot
song se gap, va dieu nay khong tuang thich voi tir th~ thang dung (hinh 3,15, A va B)_
Khi di~u tri, dn can nhac nhfrng di~rn sau: (1) nh.Qng ell' don_g__dlach~H--4L3. than nen
d~ua
trinh dieh chuyen; (2) chi t,rer: khon,g ducc phep buo ng thong
ben than rna khong diroc nang do; (3) khong nen co gang de dung day hoan roan cho
d~n khi SV'ki~rn scat than va chau da co, va cho d~n khi nguoi benh co th~ bucc mot
buoc "nho" nham xoay toan bo ca th~ d~ dich chuyen.
3.5. Dung d~y (coming to a stan.d)
Kha nang du6i than, va gap chau va than tren khcp hong (nghieng chau ra tnrae) 13
di~u c6t y~u cho hOi;ltdong dLrng d~'y, Ng!0'i liet him than tl1l1ang dElythan h9 ra sau
khi c6 dung d?y nlm 1<'1
hau qua eua S\I'nghieng ch~J:U..il sau va su co clmg du6i Clla chi
~
Neu, nhu nguoi b~nh d§y nguai ra sau thay vi nghieng than ra truac t?i khap
hong thl can danh gia s\!' ding ella hong va hamstring,
Di kern vai S\l'ki~m soat than 0' tu th~ ra truae, trQng lu'ang phai dUQ'cchuy~n tll' ch~u
d~n_cban,
SI,I'ehiu Sl1'Cn?ng, len got chan li~t giLlp uc eh~ s\r ~?t du6i ~
duai
va cho phep tai ren luy~n s\!, kiem soat V?11dong ella cae ea a gai, hang, va ca chan,
Hai tay nguai b~nh nen dUQ'enang da d6i xu'ng trong khi dung d?y, ho~e nguai b~nh
dLlI1g1\1'cd~u ca hai tay d~ dAy / keo nguai dung d~y, Khi da du'ng th~ng, cae ca bl,lI1g
va cac ea du6i hong dn duQ'c t?O thu?n d~ gi1lp cho eh?u tr6 v~ ISlitu th~ trung tinl1,
va giup cho Sl,l'chiu su'e l1?ng duQ'c phan b6 d~u tren hai chan,
3.6. Qu} ddn ban qll;! (kneeling to half-kneeling)

Qua tr1nh ehuy~n tu th~ quy' sang ban quy (chan ch6ng chan quy) doi hoi S\l't00 thu?n
ho~c s\!' ki~m soat Chll dong ella nhCl'ng milll ell' dong cheo ella than, Th~ ban qU)' la
buo-c chuy~n ti~p clla th~ dung va nen c1uQ'ckhuy~n lJlich tlwc hien ca hai ben,

th~ ban quy vai chan m?nh a phia,tnr&e, nguai b~nh se ehuy~n va chiu ph~n 16n
trQng IUQ'nglen ph~n nlfa than li~t. Du6i hong, thanh t6 quan trQng nh~t ella bu6c di
cho nguai li~t ban than, c6 th~ c1uQ'ct':10,thu~n mot each d~ dang a tu th~ nay, Chuy~n
va chiu sue n~ng len hong li~t Iii di~u quan tr9ng d~ phat tri~n S\l' ki~m soat hong sang
ben, T.h.~ban guy v6i GhanIi~t a Rhia tnrac Iii ttf th~ thll?n loi d~ t<;io.tbu~!1cae Cll' dong
clla c5 chan, va gia t~ng SI,I'that;'; ~l~~~am tl1\l ban th~ thong q.~~_gQ.l£~_P,

d

M~c d§u quy va ban quy khong phai 18.mall ch1l'c nang thong thuang 0' nguai truang
thanh trong )1 nghTa Ja nhfrng ho?t dong s6ng binh thuO'ng, nhung n6 i?i r~t quan trQng
eho nguai li~t ban than dung d?y sau lr
3.7. D{mg (standing)
Vai hai chan d?t song song va can bang nhau, ngu'lJi b~llh li~t ban thEmco th~ b~t d§u
t?P chuy~n trQng IUQ'ng(truac, sau, sang ben, va cheo) va chiu Sll'Cn~ng, Ngll'c)'ib~nh
thuang co khuynh huang tranh chill SLfen~ng phi a ben li~t, d~e bi2t la trong th~ dung_
VLn cac b¢nh than kinh-crr - Truong Cao acing

Ky thudr

Y [(f 11

c/O


-----

VLTUPHCN

._----------------------------

efta

-

-

nguo/ bl hel han than

Do vay, d.n c6 mot S\1'ho tro ngoai lai khi tap dung truce khi nguoi benh co duoc su
ki~m scat t6t.
Ban chan li~t phai duoc dat dung vi the, va cu dong cua c6 chan (xuong chay di dong
tren ban chan dung yen) phai co th~ co nharn dat duoc 111Qtth§ dung chirc nang, Can
chuan bi ban chan cho the dung bang each d~t dung vi th~, tao thuan S\1'chuyen trong
luong thong qua got chan, lIC ch~ Sl,J' quap cac ngon chan, va tao thu~n cir dong cua c5
chan va miii ban chan. Nhirng sir chu~n bi nay duoc tien hanh trong vi the ngoi, ban

quy, hay khi chuyen trong IUQ'ng.
Khi dung, S\1'dung t116cua xirong vai va canh tay phai duoc duy tri, va chi tren nen
duoc eho chiu sire nang neu co th@duoc - vi d\l d?t hai tay len vai KTV, d~ giup eho
S\1'6n djnh eua than tren trang khi t$p luy~n cac cu' dong clla than du6i va hai chan.
3.8. Bu'{)'cdi (gait)
Tnrac l<.hid~t dUQ'csv di l~i mQt caeh dQc l~p, nguai b~nh li~t ban than nen dUQ'et?P

luy~n o~ d~t oUQ'csv ki~m soat cua than va cua hai chan trong th~ dung o~u tren hai
ban chan song song, th~ chan tmoc chan sau, va chju slrc ni:ing len moi ben.
Cac v§.n d~ chung cua dang di co th~ phan tach th~mh nhfrng v§.n d~ clla ki~m soat tban,
cua ki~m soat chi duai, va cua chi tren. Nhfrng vAn d~ ella giai dO<;lnch6ng khac voi
cac van d~ cua giai aO<;lnau nhung chung l<;lituang quan v6i nhau. Khi t?P luy~n dang

di cho nguai li~t ban than, nguai KTV nen chu tam vao ba giai dO<;lnthen ch6t: ti§p
nh~n trong luong (ch<;lmgot d~n b~ng ban chan), ch6ng kep (giC'rathi ch6ng d~n nhAe
got), va chinh Iy chi~ll rl?Jichan (giai dOi;lndu).
Trung giai do an ti~p nhan trong luang, nhi~m V\l Iii chuy~n trong luang cheo ra tmoe
va duQ'Ckhc':YipMt tu khung chau. Got nen ch<;lmdat tm6c,than tren va than duai nen
duy tri SVthang hang, va hong di d9ng tLrg$p sang duoi.
Trang giai dO<;lneh6n ke, nhiem Vl,lla chuv~n tron I
hia ngoai ot chan
den phia trong mui cpan Ban chan khong dUQ'cn~lra qua nhi~u, trong IUQ'n~pbai oUQ'c
cl~t len cac xuang clot ban chan, va cac thanh phan di o9ng clla hong va goi nen dUQ'C
t(;10thu$n.
Di~u ki~n tien quy~t cho giai dO<;lnclu bao g6m: (1) kha r:an~ phan tach h?ng kh?i
ch~u, va ch~u l<.hoi16ng ng\1'c, (2) ch$u va chi duoi c':Y
vi the n~m ~au than de ch~yen
d9ng con l~c Clla;chan th\1'c hi~n oUQ'chi~Ll qua, va (3) ca the tiep wc di chuyen ra
trU'ac trong khong gian.
3.9.

VU'0'I1,

ndm, va huang han lay (hand reach, grasp, and release)

Su di~u tri ban tay ani hoi mQt s~p x~p cAu truc khap binh thuang va s~ tai ren luy~n
et:;a e6 tay, dng tay, khu)IU, va vai. S~rtai ren luy~n .v~n d9ng Clla b':m tay nen di kem
cung vai l1hu'ng kich thich v~ sa mo, cam thl,l b~mthe, va thi giac. Nhli'ng Cll' dong ~lla
chi tren nen t$p trung ViiO Sl,l' khc':Yiphitt ttr ban tay, d~c bi~t 121khi bim tay dang nam

VLTL cac b¢nh th6n kinh-co' - Tnrcrng Cao i16ng K_fithut;ir Y rd II

41

0 nguoi li~t ban than, benh nhan thuong narn mot v~t n\i khoi phat cir dong
nr vai, di~u nay lam cho ban tay duoc d~t 0' ill' th~ khong chirc nang.

mot v~t.
,

,

,

Khi k iern soar than chua co, va khi ng6i lad di kern veri sir gia tang co cung nguyen
nhan la do cac phan irng lien hop (associated reactions), thi sir di~ll tri ban tay co th~
thuc hj~n a vi th~ n5m ngira hoac n51'11nghieng. f)i~ll tri cho hoar dong ban tay co th~
b~t d~ll til' vi th~ ngoi, voi than diroc nang do phia truoc bing each tua vao 1119tcai ban
cao, giG'ch?u va than 0 tu th~ t6t, va chiu sire nang tren hai khuyu va cang lay.
N~u C11 dong chirc nang chu dong cua ban tay kh6ng th~ thuc hien duoc, SI,.I' di~u tri
n~1lchu tam d~ vi~c lam giam di phan u'ng lien hQ'p. Phan ung nay Xl)' ra a tay li~t do
h?u qua cua nhG'ng hO<;1tdQng mQt-tay. Tay va bim tay li~t co th6 duQ'c d?t a th~ chiu
su'c n?ng trong tam nhin, va nhung ho~lt d(lng mc)t-tay co th~ dUQ'cdinb b?c nh5m giup
lam giam dj nhu'ng phan lrng lien hqp kh6ng mong mu6n, Nhung phEIl1 ung nay
thuang can tra Sl,r d6i xu'ng va s\l' chiu SLl'C l1?ng" N~u chung t(~n u:ti trong ITI9t thai
gian dai, \1?U qua se la tll' th~ bi bi~n d:;ll1g,co rut, va dall.

VLTL

CciC

bCnh lhcin kinh-cO' - Truong Coo dang f(ii Ihucll Y Id II

42


VLTUP HeN cho

VLTL/PHCN CHO NGUOI

I1g1/'()'f I
.

BJ TON THUONG

c,
<<1)

\

b

L

Ml)C TIEU
Sal! khi hoc xong bai nay, sinh vien se co kha nang:
1. m6 ta nguyen nhan va cac hoi chirng Him sang cua t6n

thuang tu

2. trinh bay nhirng bi~n chirng ella t6n thuong tuy s6ng;
3. xac dinh nhirng thanh t6 co ban cua ti~n trinh hrong gia

4. thE10luan nhirng bien pah 1p phuc h6i chirc nang.
NQIDUNG
tuy s6ng (spinal cord injury = SCI) la mot tinb trang the tharn rna - dua
VaGdo tr~m trong cua no, no co th~ gay nen nhimg SI! thay d6i sau s~c trong cuoc song
ella nan lilian. Hau qua cua SCI khong chi tac dong len cuoc song cua benh Man va
gia dinh, rna no con anh huang d~n ca xa hoi. SCI thuong xay ra a nhirng nguoi nang
dong, doc l~p nhung chi trong mot thoang ch6c thi bi li~t voi su m~t cam giac va m~t
heat dong cua co the, song l~ thuoc VaGnguoi khac cho nhfrng nhu du co' ban nhAt
cua minh. Do V?y, nguai b~nh dn mot chuang trinh plwc h6i chuc nang d~c bi~t va
mot s~rbQ'p tac t6t cua nhom ph\lC h6i nh~m cung cAp nhfrng phuang ti~n dn thi~t d~
ph at tri~n mot each s6ng hai long va hu'u feb sau t6n thuang cbo nguai b~nh.
Tbn thuong

I. cAc LO~I TON THUONG TUV SONG

T6n thuO'ng ttlY s6ng xay ra khi tuy s6ng bi hlly ho~i do ch~n thuang, ti~n trinh b~nh
t?t, hay nhu'ng khi~m khuy~t bfrm sinh. Nhfrng bieu thi lam sang clla t6n thuang thay
dbi tllY thuQc vao vi tI'l va do I'ong Clla thuO'ng t6n'()' tuy s6ng.
Li~t ttl chi (tetraplegia) lien quan d~n SI! khi~m khuy~t bay m~t ho~t dong v~n dong
valhay la cam giac do thuang t6n nhfrng phan do~n tuy s6ng c6. Cac ho?t dQng a hai
tay, hai chan, va than bi anh Imang.1~ Cy 1{d'fi.t".
Li~t h~ chi (paraplegia) lien quan d~n S\l'khi~m khuy€t hay mcit ho~t dong v~n dong
valhay la cam giac do thuang t6n nhfrng phan do~n tuy s6ng ng\l'c, th~t lung, hay cung.
PIW thuQc VaGt§.m muc thuang t6n, ho?t dong co thS bi khi~m khuySt a than valhay la
hai chi du&i. Thu?t ngli' nay kh6ng I}_oid€n nhli'ng t6n thuang ella dam r6i th&n kinh
th~t lung-cung (lumbosacral plexus) '1 nJ' "IC~1
Mot vai t6n thuang kh6ng hoan toan co nhfrng hinh anh lam sang khac bi~t vai nhfrn~
dftu hi~u va tri~u chlrng d~c thu. Sv hi§u bi§t v~ nhfrng roi chung lillic nhau co the
hilu ich cho nhom plwc h6i trong khi vl;lch k~ ho~ch plwc h6i chuc nang cho b~nh
nhan. Hinh 4.1. m6 ta giai ph~u hQc cua tuy s6ng .

.(}/ __HiJi cluing tilY trung tilm (central cord syndrome). Nhli'ng ch~n thuang khi ~6i gU,a
.,

thuang gay nen hoi chung tuy trL;ng Him. Ch~n thuang l?~i m'ly t,~o ra ~u xuat huyet
v~trung
tam cua tuy song, va no t~o ra s\l' khiem khuyet hOl;ltdong cua chi
VLTL cae benh th6n kinh-co' - Tnrong Cao dang K)! lhuc;i! Y ti II

43


, nhieu hon chi duoi. Da s6 nhfrng t6n thuong khong hoan roan (incomplete
bay nen hoi churig nay.

~---

..~~
- •....l..

lesion)

.

Cot trang sau (cam giac tu th€)

--- ......

Chi dU6'i}
Thall

Chi tren

Dai thap ben (v~n dong)

Chi dU6'i}
Than
Chi tren

Dai gai-thi ben (dau va nhiet
d(l, b~t cheo nr phia d6i ben
tnroc khi di len)

Dong mach tuy song trurrc

Hillh 4.1.

Thidt a6 cCit ngang cua tuy song

Hri cluing drng mach tuy trutrc (anterior spinal artery syndrome). HQi chung nay
thuong co nguyen nhan do ch~n thuong gap, trong do, nhtrng manh nho xuong hay SI,1I1
lam t6n hai dong mach tuy tnroc. J:!.Qat dOng vin d6n~m
giac dau v~_J1hL~t bi
~ d hai ben 0 diroi pbal1_oo.?!1__~L~~mJb1rQrrg.
Tien IUQTIgla .clLK~u cho sir h6i phuc
heat dong bang quang va truce trang, heat dong cua ban tay, va su di 19-i.
:-1._.1

i

liri chu'~g Brown-Sequard. ThOng tlmang,

nhu lei h~u ,qua eua t~m thuO'ng xl.lyen
thung (vet thUCYnghoa khi hay bi dam), chi mQt nua tllY sOng In bj ton hl;li. HQi chu'ng
Brown-Sequard
co tlnh eh~tlil mAt 1109-1c16ng.Y.fu:ldOng va caql.gia9_ ttr._th~ Cr_ciulg-bcn
(ipsilateral), va m~...cam giae dau o.J?hia ,c;!6_iben (contralateral).
Tien lUQ'ng eho sv
ph\lC h6i b't
H~u nhu t~t ca nguai b~nh d~u 09-t oUQ'c mQt vili muc oQ nao do eua
ho?t dQng di chuy~n, 80% lAy 19-ioUQ'c chue nang b~m tay, 100% co ki~m S03t bang
quang, va 80°;;) co ki~m soat tn,rc trfmg.

&t.

Hri chimg tuy sau (posterior cord syndrome). HQi chung nay rAt hi~m, h~u qua gay
nen boi S1,l' chen ep cua buau hoi;ic sv ngh~n t~c (infarction)cua
dQng m?ch tuy sau. V~
Him sang, cac cAm giac cam th\1 ban th~ (proprioception),
tri giac lap__.th~
(stereognosis),
phan biet haj __oi~m (two-point discrimination),
va rung bi m~t 0 ben
duai t6n thuO'ng.

H{Jichirng duoi ngf!'a (cauda equina syndrome). T6n h9-i chum ouoi ngva xi:ly ra khi
chAn thU'O'ng & C9t s6ng th~t lung 1 va thAp han. H~u qua la bj t6n thu'O'ng nO' ran V~11
oQng duo-i, va thuang la t61) tlmO'ng kh,ong_ho_~n toano Tri~u cht:rng cua 16n thuang flO
ran v~n oQngduo-i la tinh tr?ng li~t mem (flaccid paralysis) va khOng co hOi;lt dQng
phim X<;i tuy (spinal reflex).

H?i chirng ,!on IUY(conus ,medu{laris syndrome). ThuO'ng t6n tuy cung va nhu'J1g r~
thal1 kinh that lung o' trong Ong than kinh t?O ra hinh anh lam sang Ia mAt ho~t oQng va
cam giae chi duo-i, va lJ10ng co phan Xi;l bang quang va trvc trang.

vin cae be~h Ih6n kinh-eo - Trzl'cmg Cao a6ng KP thudl Y Id II

44


VLTUPHCN cho ngU'o'i bi 16n {huong liiy song
II. NHUNG BIEN CHUNG

T6n tlnrong tuy song eo th~ gay nen 10(111 van aOI1.K-t¥-_tcj (autonomic dysfunction),
m~t dun giac, li~t van dong, va m5t ki~m scat bang quang va true trang T~t ca nhirng
di~u nay d~n d€n nhirng bi€n chung thir cap, no Xll~t hien trong thai gian bi t6n thuong
cho suot cuoc doi Nhorn di~u tri phai nhan thirc duoc nhirng nguy co ti~m ~n cua cac
bien chung nay, va ket hop chac che nhung giai phap thich hop trong chuang trinh
di~u tri. Them nira, giao due benh nhan nhirng bien phap phong tranh la mot phan
trong chuang trinh phuc h6i chirc nang nr khi nhap vien cho d€n sau khi ra vien. Duoi
day Ja nhirng bien chirng thuong g?P a ngiroi bi t6n thuong tuy song. C1 ' Cl, (3' Cci rC.{,,(1 he h;~r
1. Nhfrng bi~n chlrng h6 h~p (respiratory

complications)

Cac bi~n chlrng h6 h~p thucmg xay ra va la v~n d@ti@mtang de dQa d~n cuoc sbng cua
ngll'ai bj SCI, va no co th~ xay ra dp thai hay (1 b~t ky thai gian naa sau khi bi t6n
thuang. Do li~t cac Co' ho h~p, sv giim1 thong khi ph~ nang se giam va no co th§ d~n
d~n nhu'ng v~n d~ y hQc thu phat.
Nhfrng t6n thuO'ng tren C4 lam li~t cac CO' thO' vao, va thucmg dn d€n h6 h~p nhan tc,lo.
Nhung Co' tho vao baa g6m: Co' hoanh va cac Co' gian suan (chu y~ll), Co' uc-don-chum,

b6 tren Co' thang, Co' b~c thang, va Co' ngl,l'c Ion (cO' phl,l trQ'). B~nh nhan li~t tu chi C4
c6 th§ co kha nang duy tri sv sbng rna khong dn ho h~p nhan tc,lOnhung co th~ luon
phai co may trQ' thO' ben cc,lnh. T6n thuO'ng C5-T12 lam li~t cO' gian sucm, va nguai
b~nh co the bieu 10 sv y€u cua cae cO' h6 hlip ph~l tr9'. M?c d~u hit vao ging slrc co th~
giam, nhung b~nh nhan nay thuang co kha nangbll tru. TAt ca nhung t6n thuang tren
TI a J~lTIlJi~l cae (;0 thiUlh bl,1ng a mot muc dO nuo do. Nhu'ng cO' thanh bl,1ng la nhu'ng
cO' lhlr ra ging Slrc, va do v~y li~t Jam giarn sv hl'l'u hi~u cih ho.
Nhun@
t~~mgquat cU,ab~,nh nMn li~t ttl' chi va li~t lw chi tll' ngvc giC'rad~n ngl,l'~
tren bao g6m tong thai chat tiet giam, giam di dong long ngvc, va sv thong khi phe
nang bi hem ch~; va nhung di~u nay d~n d~n tinh 1n;mg g~ong
khi p.b_~_}:!aI]._g_man
~.

--

2. Tim thu'o'Ug da (skin compromise)

Loet ndm (decubitus ulcer) lam gia tang r~t nhi~u thai gian phai n~m vi~n va vi~n phi
cling nhu anh huang d~n nhung chuc nang doc l~p.. M~t cam giac, sv bAt dong, hOc,lt
dong bang quang va trvc trang bi khi~m khuy~t, va nhling rb} lo~n tv tri lam da phai
trai qua mot thai gian dai chiu sv ti de, I1han nhum, nhi~t, va am uot. Tat ca nhung sv
kien do d~n d~n da bi t6n h~i. Khi II,l'C de len da vuqt qua ap Ivc trung binh CLla mao
m?ch se t~o nen sv thi~u mall CI,1C bQ (ischemia). N~u sv ti de du lau; Sl,l'ch~t t~ bao,
va cubi cung, thuOTIg t6n da se xay ra. Sv thvc hi~n sai cac ho?t dong chuc nang, nhu
dich chuy~n, co the lam da nhan nhum. Ti~n trinh I1CIY ,tc,lOra sv keo gia!1 va rach cac
mc,lchmau n~m giua lap da va lap Co' ben duoi. ?v thieu hl,1toxy va chat dinh dll'ang
cho da co th~ xiiy ra va h~ll qua la da bj thuang ton. K~i cam giac ~au va cam thl,1ban
th~ bi khi~m khuy~t, nguai b~nh co th~ kh6ng nh~n biet dUQ'c 1£1 ton thuang rno dang
xay ra ..

45
VLTL cac b?nh thdn kinh-ca - Tru/mg Cao tiling Ky thuc;ilY Ii 11


S \!' mch twang lire thanh mach mall co th~ tao ra s~rphu n~ ngoai bien va sir oxy hoa t§
bao kern cling d~n d~n h?u qua thuong t6n mo. Nhieu benh nhan bi t6n thuorig tuy co
tinh trang teat m6 hoi qua nhieu; va no k~t hop voi sir khong kim duoc ti§u tien lam
cho da phai bi ~m trot lau dai. Them Vra ngay sau khi bi t6n thuong tuy lam gia tang k118.nang xay ra thuong t6n da.
3. H~ huy~t ap tu th~ va phil n~ (orthostatic

hypotension

& edema)

H~ huyet ap nr th~ va phu n~ hai chan xay ra nhir la hau qua cua sir m~t nhfrng tac

dong giao earn. S1,.l'gian mach tao ra 11<;1
huyet ap, va no k~t hQ'P veri S1,.l'
rn~t ho?t dOng
bam clla ca a chi du6'i va ca bl,mg gay nen tlnh trc;ll1gU tr~ tInh ll1?ch (venous stasis).
M(rc dO phu n~ va nhfrng v~n de v~ lW huy~t ap tu th~ ph\1 thuOc VEWs6 lUQ'ng thuong
t611giao cam a vung tuy s6ng ngl,.I'Cva s6 lUQ'ng ca van bi li~t sal! khi bi th6n thuang
tuy.
4. Huy~t ){hai tinh ml;lch sau va Hit ml;lch ph6i
pulmonary embolism)

(deep

vein

thrombosis

&

Day la hai bi~n ch(rng nguy hi§m sal! khi bi t6n thuang ttly s6ng. Nhfrng tri~lI ch(rng
Clla huy~t kh6i tinh nwch sau a b~nh nhan bi mAt cam giac thucmg la S\1'xu~t hi~n clla
phu n~ mQt each r5 rang ho?c Ia khong d6i XLrnga chan.
Ca chE hillh tbanh nen huy~t kh6i tinh m?ch la s~1'(1'tr~ tllc1nhoan tinh nwch,

kich
ho?t dong mau, ap 11,J'clen hai chan bi bAt dong, va t6n thuang nOi m?ch gendothelial
damage). NgllY ca nay thuang xiy ra a t1l5n l~ th(1' hai d~n tll~n l~ thu 12 sau t6n
tlmang tlly s6ng.
5. Lo~n ph3n x~ tl}' tr! (autonomic

SI,.!'

d:rsreflexia)

Nhu'ng nguyen nhan thuang g?P nh<1tella lo?n phan X? tv tri la bang quang bi kich
thlch hay cang ph6ng, tn,rc trang dc1y ph an hay bi kich thieh, loet de ep, m6ng chan
qu~p vao, bong, kich thieh a cO' quan sinh dl,le, moi tnrang nong ~m, va 3.0 qll~n bo
eMc, Nhl1'ng dAu hi~u va tri~u chung clla 10l;1nphim X? tl,.1' tri la dall dc1udOt ng9t va du'
dOi; huy~t ap vUQ"ttren 40 mm Hg so v6'i tnr6c do; d6 m6 hoi va do bung a vung phia
tren thuang t6n, ret run ma khong co s6t; nghyt mLii; va cuang duang v~t.
Khi Xll~t hi~n 101;l11
phan Xi;lt\1' trt, d~u tien 1<1 phai lo~i be nht1ng k1ch thich dQc lWi.
NguCri b~nh nen dUQ'edi;it ngay a tu th~ th5ng d(rng (upright position) d~ t<;10ra mQt s~r
119huy~t ap tu th~, Ki6m tra xem h~ th6ng thong tiEu co bi tih nghen hay khong, va

nguCri b~nh phai duQ'c thong ti~ll ngay n~u co. Kham xet nhl1'ng nguyen nhan khac rna
no co th~ t?O ra nhfrng kich thlch dOc hl;li. N~ll nhfrng bi~n phap tren lchong lam 119
dUQ'chuyEt ap thi phai mai ngay bac 51.
6. Sl}'co cung (spasticity)

Sl,l'co c(rng la h~u qua cua t6n thuang no ran v~n dOng tren qua do, nhl'rng na ran v~n
dOng a dl1'6'i m(1'c thuang t6n duQ'c giai ph6ng kJ10i nhLi'l1ganh huang uc chE binh
VLTL cac b¢nh thdn kinh-cO' - Truong Cao dbng Ky thur;i{Y Ii II

46


VLTLIPHeN cho ngu'(n hi ton thuong tuy song

thuorig cua h~ thong tren tuy. Nhirng d§u hieu lam sang cua co cirng la S\J gia tang cua
nhirng phan X<;1
keo gian tnrong luc (tonic stretch reflexes) co nghia 13 gia tang su'
khang can khi keo gian thu dong, cac phan X<;1
gan sau tang qua mire, va sir k iern scat
tu' y cac co van bi khiern khuyet. Rung gi~t (clonus) va co gi~t co (muscle spasm) cling
co th€ hien hfru.
Co cung tram trong thuong gay dau, mat tarn van dong khop, giam sir dQc lap c;Pll'C
nang, gia tang nguy co rach va da, kho thuc hien cong viec v~ sinh hang ngay, cuung4
nhir gay r6i loan QUang tieu va QUang ti~u. Mac d~u sir co cirng thuong duoc xem nhu
121 mot phan irng x~u cua nguoi bi t6n thuong tuy, nhung no cling dem l<;1imQt vai hi~u
qua tich eve, Co cung co th~ giup ngan ngt'ra sv teo ca, ccli thi~n tu§n hoan (do v~y lam
giam ll' tr~ tinh m<;1ch),h6 trQ' Sl/ dao thai ch~t ti~t, va ho trQ' nhli'ng nhi~m V\l chu'c
nang,
Di~~ trj Sl,l' ~o c,u'ng bao g6m v~t ly trj li~u, h09t dong trj li~u, thu6c khang co cLrng,
thuoc uc che diem v~n dong, va ph~u thu~t. Nhli'ng ky thu~t thuang dung trong v~t Iy

tri li~u lei keo gian ch~m va keo deii (slow, prolonged stretching); Q~t tu th~ UC ch~
(inhibitive positioning); nhung cU' QQng xoay ch~m rai (slow, rotational movements);
chju suc n$.ng (weight bearing); l<;1nhtrj li~u (cryotherapy), bo bot uc ch~ (inhibitive
casting); phan h6i sinh hQc (biofeedback); va t~m h6 (pool therapy),
7. Sl,l' m~m nheo (flaccidity)

Nhli'ng t6n thuang na ran v~n dong duo'i gay nen li~t mSm vai tinh tr<;1ngkh6ng co
hO<;1t
dong phim X<:l tuy ben duai thuang t6n. No thucmg xay ra khi bi t6n thuang tu' L 1
tra xuoug. Sv mem nheo co the gay nen nhung van de nhu sau; long leo khop Goint
hypermobility) hay khong vung (instability), m~t din b~ng il,rc ca (muscle imbalance),
teo ca (muscle atrophy), ki~m soat tu th~ kem (poor postural control), va phu nS.
,

'

Of

8, Nhi~m trung dmyng ti~t ni~u (urinary

I

,

-

."._,...

tract infection)

Trong giai dO<;lndp tinh cling nhu thai ky d~u cua chuang trinh ph\lC h6i, tren 80%
nguai bi t6n thuang tuy s6ng bi nhi~m trung duang tiSu. Cling khong c6 gi dang I1g<;tc
nhien khi nhiSm trung duang ti~u v~n la bi~n chung thuang g~p nhlh, T6n thuang tuy
s6ng lam r6i lo~n sv t6ng thai mfoc ti~u (m~t k~t hQ'pca thl'mh bang quang va ca vong
= detrusor-sphincter dyssynergias). Nhli'ng t6n thuang na ran v~n dong tren co th~ dua
d~n tinh tr<;1ngco cung bang quang va ca yang, r6i 10(ln hO<;1tdong t6ng thai, co thl'mh
bang quang phi d~i, va nuoc ti~u nguQ'c dong (reflux). T6n thuong a trung khu ti~u
ti~n (micturition center) gay nen bang quang li~t nheo va giam truang hlC cua c~c ca
t§ng sinh mon cling nhu ca vong, Sv nhi€m trung thucmg xuycn vn lien t\lc co the gay
nen Sliln th~n (nephrolithiasis),
th~n U nuac (hydronephrosis),
Vier~1 th~n, mu
(pyeloneprhitis) ho~c 6 ap xe quanh ni~u dlilO(periurethral abscesses). Tat ccl oeu co
th~ dan d~n tinh tr<;1ngsuy th~n (renal failure).
I-I~uh§t b~nh nhan bi nhiSm trung duang ti~u 121 khong co tri~u ~hlrng r6 ran&. Thuan&
g~p la s6t nhy va m~t m6i toan than (general malaise), va dieu nay co the h~n che
nguai b~nh trong sinh hO<;11.
On llilnh (chill), s6t cao dQt ngot (spiking fever), buon non
VLn cac b¢nh thdn kinh-cO'~ Trw7ng Cao dang Kji thu9l Y ti II

47


VLTL/PHCN

cho nguoi bi tOI1thirong ILlYsong

(nausea), non mira (vomiting), dt) m6 hoi (sweating), kho chiu vung bung (abdominal
discomfort), co cirng gia tang, di tieu khong tv chu nhieu han, luong nuoc ticu thua
nhieu, va nuoc ti~u due, nang mui (cloudy malodorous urine) la nhirng d&u hieu chi

bao co v§n d~ a duong ti~u bao gorn ca nhiern trung duong ti~t nieu.
9. Nhii'ng bi~n cluing tieu h6a (gastrointestinal

complications)

Nhfrng bien chimg thuong g?P nh&t la tao b6n kinh nien (chronic constipation), phan
v6n cue (fecal impaction), va tieu chay (diarrhea). Nhirng nguoi bi ton thuong tL1Y
song cfing c6 nguy Co' bi r6i loan true trang thir cap do sir dung lau dai chuang trinh xu'

ly dai tien.
XLI'1)1 duong dai ti~n sau khi bi t6n thuong tuy bao gorn ti~t thuc d~ bao dam mot ch~
dO an nhi~u ch&t xa (dietary fiber intake), slr. dl,lIlg tQa duQ'c glycerine va kich thich
tn,l'c trang b~ng tay d~ t~o ra ho?t dong phan x~ trl,Ic trang, va m6c phan b~ng tay
(manual evacuation). Hu6ng d~n nguai b~nh t~o phan x~ d<;liti~n b~ng each h2111gngay
di tieu dung gia la di~u thi~t y~u trong chuang trinh phvc h6i trv'c trang.
III. PHl)C HOI CHifC NANG
1. LU'{;rng gia
Khai thac b~nh Sll' va lUQ'nggia m()t each ky luang se cho bi~t duQ'c l11lrCdo tr~m trQng
va t~m 111lrCt6n thuang th~n kinh, va n6 se hu'u 1cll d~ thi~t l~p muc tieu thv'c tien. T~t
ca nhCrng ITnhV\l'Cdn IUQ'nggia bao g6m nhu du6i day:
B~NH

sir

C~n xem xet dn th<:lnb~nh Slr thong qua b~nh an tru6c khi ti~p xuc v6i b~nh nhan.
Dibu nay se cung dp nhfrng thong tin dn thi~t, cung nhu cho bi~t nhfrng di~u dn
phai dn th~n de tham kham dUQ'Chi~u qua va an toano B~nh SLl' nen bao g6m nhu'ng
thong tin ca nhan, ch~n doan, ngay bi thuO'rig t6n va nguyen nhan, qua trinh di~ll tri
noi/ngo~i khoa, tinh tr~ng dinh duang, va nhfrng chuang trinh phvc h6i Chll'C nang
tru6c d6. Them vao d6, tibn slr xa h<)icung dUQ'cghi nh~n baa g6m nghS nghi~p tru6'c

day, hO::111 dnh sinh s6ng, titih tr~ng hon nhan va gin dinh, va tinh tr;;J.ng htlt
thu6c/u6ng ruQ'u.
TRI~U CHUNG CHU QUAN
B§t ky nhU'J1gdiSu gi c6 lien quan 111ab~nh nhan trinh bay dbu phai dUQ'c mo ta
Nhu'ng trinh bay Clla b~nh nhein vS !11l,lctieu, nhC'rngr6i IO<;ll1,
nhu'l1g s~r quan 1<1111d~lI
phai dUQ'cdua vao.

nAu

HI~U KHAcH QUAN

C~n thvc hi~n lUQ'ng gia khach quan h~ th~n kinh, ca-xuO'ng, tim m~ch, da cung nhu
lUQ'nggia chu'c nang.
VLTL cac bel1h thim kinh-cO' - TnrCrng Cao tl6ng KJ; thur)t Y tJ II

48


-

-

-

-----

-----------------------------------------------

VLTLIPHCN cho nguo'Z bZ Ion thuong lliy song

•

Da: T6n thuong da duoc ghi chu v~ su tram trong.vi tri, dQ rong va sau, rnau sac,
co bay khong co rnui, ti~t dich, hoac lo loet.
.

•

Than kinh: Cam giac benh nhan duoc mo ta bci thi~t dean da (dermatome).
Nhirng kham xet bao gem (1) sir phan biet s~c-cun (sharp-dull discrimination) hay
SI)' nhay cam nhiet dQ d~ thir dai gai-thi ben, (2) cham nhe d~ thir dai gai-thi truce,
va (3) earn giac ban th€ hay cam giac rung d~ thir cot trang sau cua tuy sorig. Cam
giac se diroc ghi nhan la toan ven, giam, hay m~t h~n theo tung ti~t doan. Phan xa
gan sau va cac day than kinh SQnao cling can duoc kharn xet.

•

V(in diing: dn

thir nghiern co bang tay theo ti~t dO<;1ncO' d~c hi~u (specific

myotome), No cho phep ch~n doan t~m mLI'Cva t1nh eh~t d~y du cua t6n thuang.
Ti~n trinh thi'r cO' b~ng tay duQ'c m6 til bai Kendall va McCreary, va Daniels va
Worthingham. H~ th6ng su dvng thang b?c 6 di~m; b~c 0 = Kh6ng nhin hay So'
th~y stJ co cO'; b~c1 = Nhin th~y StJ co cO' nhung chi th~ kb6ng Cll' d(mg; b~c 2 =
Chi th~ cu dQng h~t t~m nhung kh6ng co trQng ItJc; b~c 3 = Chi th@ell' dQng h~t
t~m khang tr9ng ItJc; b~c 4 = chi th~ eu dQng h~t t~m vai suc d~ khcing vU'a phai;
b~c 5 = Sirc mC;lnhcO'binh thucmg,
•

Cit drng chirc nang WI hO(lt drng sang himg ngay: Cac clr dQng chll'c nang dn

IUQ'nggia la di chuy~n tren giucmg, dich chuy~n, di chuy~n b~ng xe lan, s~1'di l<;1i.
Cac hOC;lt
dQng s6ng hang ngay bao g6m an m?c, t~m ri'ra, vi~c nha, cham soc bang
quang va trtJc trang; va suc b~n bi. Ph~n nay chi thtJc hi~n khi co S\l' 6n djnh v~ nQi
va ngo<;1ikhoa.

• ram v(in drng:

T~m v~n dQng co dUQ'ccua chi tren va chi duai cling nlm cua than
minh phai duQ'c xem xet. C~n chu y la pMi ghi nh~n v~ cu' dQng nang chan th~ng,
g~p lung c6 chan, g~p va du6i hong, va t~t ca cu dQng ella chi tren. Nhu'ng Cll'dQng
do d~c bi~t quan trQng d@thvc hi~n nhi1'ng ky nang chu'c nang nhu dich chuy~n,
m~c ao qu~n, t~m ri'ra, ho?c di l<;1i.Tat ca nhfrng b~t thuang v~ tu th~ cling phii
duQ'c ghi chep,

•

Dati: Vlmg gay amI va cam giac dau c~n duQ'c mo t<'l.B~t ky d\lng C\lhay phuong
thuc di~u tri v~t Iy gi
lam giam dau cling dn duQ'c ghi chep.

•

Di [(Ii: Mo ta dang di bao g6m ca stJ h6 trQ'dn cho vi~c mang hay cai b~t ky d\lng
ql chinh hinh n2lD,kha nang d~ dlrng d~y, nhu'ng S\l' I~ch I?c d~c bi~t trong ~ang di,

de

va kha nang d~ ng6i tra lC;li,C~n ghi nh~n s\l' di l,;litren m~t bang, duang doc thoai
thoai, via he, b~c thang, va dia hillh g6 gh~. Ohi vao h6 sa n~u nguai b~nh su d\lng
dVng ql chinh hinh hay bat ky d\lng C\lb6 trQ'nao khac.
'..
.
nANH CIA THEO TIEU CHuAN ASIA
Tieu chu~n ASIA (Hi~p bQi T6n thuong Ttly s6ng Hoa Ky) duQ'c dung d~ t<;10thu~n IQ'i.
cho vicc
giao ti~p gifra nhfrno0 nouai
lam lam sang va nhfrng
nha nghien Cll'UduQ'c
.
b
"
chinh xac han. B~ng caeh kham xet mQt cach co ~~ thong nhfrng tiet dO<;1nda
(dermatome) va ti~t dO<;1nco (myotome), nguai ta co the xac dinb duQ'c phan dO<;1n
tllY
VLn cae b¢nh than kinh-ca - Tnrong Cao dang KjJthu(lt Y ti II

49


bi anh huorig do t611thuong tuy. Kham nghiem th~n kinh ASIA bao g6m kharn x~t
cam giac va van dong; va n6 duoc dung d~ xac dinh t~Ol rmrc bi tfm thuong cung nhu
OlUC dQ ton thirong lc'lhoan toan hay khong h0<111 toan
l'
\01'\ ,t\\l,i~) /(~ (/ do C(l~I' C)tClu \1, \/(I,t do,\(J' tr-ocil!t b;,'I!~''h;'l0cj'
o

I~\(C.

'/

\'

)'

GJ.

.
1_,

Q

!

'1-.

I

'L

-_;___:__I

,

1

\ . ~
\

7_

C

i

i'~

\

!

,(.

(I)

SENSORY

/_. _-T

\

()

KEY SENSORY POINTS

C, LI G H T

PIN

o TOUCH

PRICK

F~ l

L

("

C2
C3
CIj

2

._ normal

\ ~H_~_not testable

C5

C6
C7

C8
T1

1"2

T3

T4

1'5

.; Key
Sensory
Points

T6

T7

18
1'9
';'1 f)

T 11
T12
Ll
[2
L3

L.4
S1

82

S3

C~=~]Any

54·5
+i." •..
'.r,
+.0
0
TOTALS

= .'.c=J

{O+O --------- =

(fvlAXtrv~UM) (56)

(56)

c:J

anal sensation

(Yes/No)

·:PIN:;P·~!W~'~«q~;i!J~.:;·:~,-t;,C"(rna~/112)
UGHT;;fB'oh~:;SCOAe:;:". (max
-,

.

'-'.: :·'I.'-::~>: .'

, :.:.:,.", _',_..

,:.,",.:,.

.

112)

(56) (56)

Hinh 4.2. Bang khant cam giac ASIA (Courtesy American Spinal Injury Association
International, Atlanta, Go)

VLn cac benh than kinh-co - Truong Coo cltmg Ky thud! Y td Jl

50


VLTLlPHCN cho ngU'oi bf t6n thu'ong Illy song
Kham dun giac bao g6m thir nghiem 28 ti~t dean da cho moi ben bang cam giac cham
kim (pin prick) va sa nong (light touch), Sir danh gia duoc thuc hi~n 6 nhirng di~m
cam giac chu yeu (key sensory points) va duoc cho di~m thea thang di~m ba (threepoint scale): 0 == khong co cam giac (absent); 1 = giam (impaired); 2 = binh thuong
(normal), Cong cac diem lai va tinh tong s6 di~m cua kim cham va sa nong. H6 tro
cho viec kham xet 28 diem cam giac la kharn cam giac hau men (anal sensation), va
cam giac thu nhan duoc duoc danh gia 121"co" hay "khong". Thong tin cua ti~t dean da
dean cung la d~u hieu quan trong d~ xac dinh l6n thuong fa hoan loan hay kh6ng hoan
loan

1

(hinh 4.2)
~"'_

R

S'

J\

e

0

o

']ic,t.

t9";\c..

MOTOR

<- So;';'

KEY MUSCLES

'/ SO

'7

L

vO: 0

vOz_

3

z

:0

L

C2

r

.,

c:,

I-

4

r -.,

C4

~ ci
C6
C7
C8
T1

T2

T"
~)

T4
T5
T6

T7
T8
'\"9
T10
T 11

T12
L1

,.1

"c'

,

Wlisi extensors

t: leer.

Eibowextensors

clt.:c\ d\"~CJC~ .'

Finger flexors (distal phalanx of miLidle fingel')
Finger abductors (little finger)

CjGli" ,-O:~. "~l;.l
c!et'lC,j

(6' 1cccJ

"~OV"

"

,
~ ,
,
~
4

}

).

-1

1

1 I-

,~

I-

I- 1
II'1-

,

~
~

r ... l,.
l-

~'

, " ",

l- i

.. .,

l- .

l- i

~
Cjcir ki'lJ
(tel;;'1 cJ6~

L2
L3
lA

Hip flexors
Knee extensors

L5

LOI1~lu(:!p.xtt:nsor:,
Anklepl8nwrllexors

Ankle cJorsiilexors

Sl
S2

83

I-

84-SI.L.

TOTALS

r-

1

tLvci;

'~J:'o'j"--

..
~"'"\

L
I

(.) ~~I

~vr''-

:hcc
~c"
11-- l,c-'" vl.:""

A-\)'J ' '"

,r '

, ,}
.J

~IC'r_ .£iflij_'

1
L

!

m] Voluntary anal contraction (Yesir~o)

'~-

,J

o +[] = ..1

(MAX IMUM) (50) (50)

]

MOTOR SCPHE

(100)
J

Hin" 4.3. Bang kham vt;ind(jng ASIA (Courte!>yAmerican Spinal Injury Association
International, Atlanta, Ga)
VLn cae b¢nh thein kinh-cO' - Truang Cao dang J(_v thut;it Y ti II

51

l


VLTLIP HOY cho nguiri..~Ltd!.~thll'O'I7_f?_.~!!)_,\~,.,
Kharn van dong diroc thirc hien bang each thir 10 ti~t doan co cho m6i ben, Lire cua

m6i ca QUO'cdinh bac va cong cac di~m s6 ella ben phai va ben trai. Sir co rut co chu )'
cua ca vong h~u man ciing duoc ghi nhan. Cung voi thong tin v~ cam giac 0 hau mon,
thong tin v~ v~n dong cua ca vong cung diroc dung d~ xac dinh xern la ton thuang tuy
la hoan toan hay khong hoan toan (hinh 4.3).
Sau khi hoan t,h kharn xet cam giac va van dong, chung ta xac dinh duoc t~m mire
th~n kinh cam giac (sensory neurological level), t~m mire th~n kinh van Gong (motor
neurological level), thang bac t6n thuong ASIA (ASIA impairment scale), va vung con
bao t611 mot phan (zone of partial preservation). Thang bac t6n thuong ASIA (duoc
sua d6i boi Frankel va nhfrng nguai !t6n tl1U'ang. N6 duQ'c di~n dCiltnhu duai day:

)l

Hoan toano Khong co ca.m giac hay hO<;ltdong v~n d0ng 0 ph an dO~ll1cung
(sacral segment) S4-S5.
Khong hoan toano Co cam giac nhung kh6ng co hO<;ltdong v~n dong duai t<~m
muc th~n kinh va trai rong d~n phan GO~ll1cung S4-S5.
Khong hoan toano HO<;ltdong v~n dong can Guqc bao t6n duai tfim 111Lrcth~n
kinh, va da s6 nhu'ng ca ChLIch6t (key muscle) ben duai t~m muc th~n kinh
co 1\l'cca duai b~c 3.
y~,10 lC' \.c.c < h
Khong hoan toan. Ho?t dong v~n dong can dUO'cbao t6n duai t§m muc th5n
kinh, va da s6 nhu'ng ca chu ch6t (key muscle) ben duai t~m muc th~n kinh

co 11;1'c
ca b~c 3 hay han.
Jil 0,8' ~d kl.::):~
Binh thucmg. Cam giac va ho?t dong v?n dong la binh thuong.

A
B
C

>

D

>

E

Di kem vai nhu'ng thong tin d5 liet ke o· tren, Tieu chdn danh gia s\!' Doc I?p ChLl'C
nang (Functional Independence Measure = FIM) cung duQ'c ASIA d~ xu~t d~ me) ta tilC
dong Clla t6n thuang tllY len ho?t dong cua nguoi b~nh. FIM luO'ng gia nhu'ng I1nh v~rc
hO:;1tdong khac nhau b~ng deh su d\mg thang di6m bay (7-point scale) d~ mo ta s6
luO'ng trQ' giLlp cho nguoi b~nh. Luqng gia bao g6m nhfrng lTnh vllc nhu la t\1' cham
soc, ki~m soat ca vong, Sl,!di dQng, SI! di l<;li,Sl,l' giao ti~p, va SI,l' nh~n thu'c xii hoi (hlnh
4.4)
7. Doc l~p hO~ln to an (DLlI1g1tIC, An toan)
6. Doc l~p co di~u ki~n (Dl,mg ql)

Khong c5n
ngU'{ri tn:_r
giu~

o·
~

U

:~
~

L~ thuQc it
5. Giam sat
4. H6 tr9' t6i thibu (B~nh nhan thl,xChi~n = 75%+)
3. H6 trq trung binh (B~nh nhan tlwc hi~n = 50%+)

C~n

ngU'(ri tr~r

giup
L~ thuQc ho~m toim
2. H6 trO' t6i da (B~nh nhan thl,!c hi~n = 25%+)
1. H6 trO'toan bo (B~nh nh3.n tlwc hi~n = 0%+)
,-_.,-_ .. --_._Hin" 4.4.

Tiell

.----.----~--'~

chu6n acinh gia S!I' Dr)c /tip CJlll'c ncmg (FIM)

VLTi cac benh than kil7h-co' - TrU'Crl7gCao tiring KjJ thu(ll Y Ii 11

52


VLTLIPHCN cho ngltoi bi Ion thuimg IUY s6ng

------------------2. Muc tieu di~u tr]

Thi~t lap muc tieu di~u tri la mot tien trinh dong va n6 phai thea sat vo i k~t qua IUQ'ng
gia. M6i v~n d~ v~ phuc h6i chirc nang da diroc phat hien thi "nen duoc diln dat being
nhicng muc.JijJj__f}j_l__hd dd co thd do luang du(Yc nang hfC rna nguoi benh c6 thd dat
dirac",

--

--

-

Nhirng y~u t6 dn phai din nhac trong qua trinh thi~t l?p muc tieu, vi no co th~ han ch€
ket qua heat dong ella nguoi benh, bao gorn tu6i tac, th~ trang, nhirng vfin d~ v~ noi
khca, chan thuong chinh hinh di kern, kha nang nh~n thirc, nhirng van d~ v~ tam ly, S\1'
co gi~t, sue b~n bi, sire manh co, ROM, nguon luc tai chinh, va dQng co' eua nguai
b~nh.
2.1. Nhimg ml:lc tieu dizi hfll1: nhii'l1g kdt qua t6ng quat.

Duai day la nhlmg nwc tieu dai h<;lnphu hQ'p voi t~t ca nhfrng b~nh nhfm bi t6n thuO'ng
tuy dn ph1,lch6i. Tuy nhien, khi ap d1,lngcho tung nguai b~nh rieng Ie thi m1,lctieu
dn phai dUQ'Cvi~t mQt each (\1 th~ (ch~ng h<:tns6 IUQ'ngthai gian, s6 dQ cua ROM ..... )

va phu hQ'pvoi tinh tr<:tngclla nguai b~nh,
•
•
•
•
•
•
•
•
•

•
•
•
•

B~nh nhan se d<;ttI duy tri duQ'c ROM h0311toan (y t~t ca d.c khap.
B~nh nhan se d<;1tduQ'c suc m<:tnhcO' t6i da co th~ co a t~t ca nhfrng cO'khong bi anh
huang.
B~nh nhan se d<:ttduQ'c dung lUQ'ngho h~p t6i da (maximal respiratory capacity).
B¢nh nhfin se ng6i th&ng nguai dUQ'cma khong co bi~n chung.
B~l1h nhan se d<;ltduQ'c sue chiu dvng t6i da khi ng6i ma kh6ng bi t611thuang da.
R9nh nhun se khong bi loet da trong subt qua trinh ph1,lCh6i.
B~nh nhan se d<;ltdUQ'estl'e b~n t6i da cho h~ tim m<:tch.
B~nh nhan / nguai cham soc th\1'c hi~n dm;jc mQt each dQc I~p nhu'l1g bai t~p t<:tinha
d~ duy tri I gia tang sue n1<;1nh
CO',ROM, suc bSn, va dung IUQ'ngho h~p,
N guai cham soc se hoan t~t khoa hu~n luy~n va thao tae dung nhfrng bai t~p v~
cham soc cho nguai b~nh,
B~nh nhan I nguai cham soc trinh bay va thao tac d(mg s\1'v~n hanh cua d1,lngC1,l

trQ'giup va each biiO quan.
B~nh nhan th\1'c hi~n dung nhung ho<:ttdQng W cham soc.
Hoan thanh t~t ca nhfi'ng di~u chinh v~ nha eira duQ'c d~ xuh
Chi d~n tuy~n tham v~n chuyen mon cho b~nh nhan ngo<;litru tmae khi xu~t vi~n.

2.2. Nhfmg mflc tieu dizi hfln: nhfrng kdt qua hOflt di)ng chirc nang.

Nhi1'ng m\IC tieu hO<;ltdQng chtrc nang dUQ'c thi~t I~p theo nhG'ng linh v\1'c sau: di
chuy~n tren giuang (bed mobility), djch chuy~n (transfer), chuy~n tr9ng lUQ'ng(weight
shift), di chuy~n b~ng xe Ian (wheelchair mobility), Xl!' Iy xe Ian (wheelchair
management), di l<;li(gait), an u6ng, trang di~m (grooming), an m~c, t~m ru'a, xu' Iy
bang quang va trvc trang, v~n chuy~n (transportat~on), giao ti~p, cham soc da, va
ROMI tll' tb~.
VLTL cac benh rhein kinh-cO' - Tnu'mg Cao dang Ky thu(il Y rd II

53


f

LLtdC1(\ \;;

\\\

ClL'

',ACe \

C.C~M (j,e;\..

TK

~ tnl (J,\\i~

.\'~ \10V\iAU(j' ( V_t-c-:~,'- 1~,~-t(l'7'i- ,
\
.:
,\,~t''1\\ ,1../.2 ,I"~,,J\,
.:
•
.,! 2.3. Nhimg ~1l:lc,t~eu n~ap hun:
" ~~~:(l
,,::~
(~~~\
J(J{\~J

VLTLlPHCN

,---

_

-

,-, ,

cho ngiroi bi tOI1 thuong

'

J~C\\'\;1"t~~'9: 1-(\\ (\\,':(1('), 'oICf" C\C\il ' Crcl(J

IIi)'

s617g
-

•
-'))\<'

l(l~'

NhG'ng 'm~c tieu ngan han thirong trinh bay nhirng thanh to cua nhirng k,9 nang ChLl'C
(l~tlng, va h~u h~t duoc thiet I~p hang tuan hay hai tuan mot I~n, Trong giai a0<;111dp
tinh, nhfrng I111)C tieu ngiin han diroc i?p ra d~ chuan bi cho nguoi berth chuyen qua
giai dean hai cua qua trinh ph1,1Ch6i. Do vay, nhirng giai phap aib tri nham d~n 13.t6i
thieu hoa nhfrng bi~n chirng, va lam ngiroi benh van dong. Khi qua khoi giai doan cap
tinh, nhirng m1,1ctieu ng~n h<;1n- nhu la b?c thang a~ a<;1tduQ'c m1,1etieu dai h<;111,
13.hu'u
fch a~ aanh gia xem chuang trinh di€u trj co ti~n tri~n dung nhu mong mu6n hay
kh6ng.Hang tu~n, xem xet I?i nhfrng nwc tieu ng~n h,.3.11 eo O<;1t
dUQ'c hay khong 13.r~t
dn thi~t. Khong ca Sl! ti~n bQ co th~ eho bi~t la dn phai d.n nhElc va xem xet tr6 I?i
nhil'ng m\le tieu dai h<;ln.
3. Pht.Ic h8i Chll'C nang giai do~n

dp

tinh

Xu Iy b~nh nhan bj t6n thll'ong ttlY trong giai dO~1I1dp tinh b~t o~u b~ng vi~c phong
ngLra, Phong hgll'a nhfrng bi~n chLmg thLI'cap lam cho t6c oQ ehuy~n sang giai oO<;ln
ph\lC h6i oll'Q'cnhanh chang, va no ccli thi~n oll'Q'c kha nang la nguai b~nh se tra th3.nh
1119t thanh vien hfru feh cua xa hQi, Trong giai dO<;1ndp cua qua trinh p1we h6i, nguoi
b~nh co nguy eO' cao bj loet de ep, co rLltkh&p, thuyen t~c t1nh m~ch sau, va suy giam
ho h~p.
3.1. Phimg ltgi'm: [()(it

tie ep.

Cham soc da phong ngua dll'Q'cb~t o~u b~ng vi~c ki~m tra dn th~n. Nhu'ng Vlll1gco u
xuO'ng ea nguy co cao nh~t, Nhu'ng vtmg Chll y~u dn tham sat bao g6m xu-o'ng cLmg,
xuong canh ch~u, mAu chuy~n I&n, g6t, m~t ca, g6i, ch~m, xuong vai, khuyu, va
nhu'ng mom gai, C5n thay 06i tu th~ d~ phong loet. Nhu'ng tll' th~ o~ d?t b~rlh nhan CO
th~ la n~m ngfra, n~m nghieng ben phai va ben trai. n~m nfra nghieng, n~m nLl'asAp.
Chem lot b~ng, g6i hay b~ng nhfrng t~m d~m m~m quanh nhfrng 1,1xuong d~ lam gi3m
bOt nhung Sl! de ep ti~m tang. Chem 16t trvc ti~p len cac 1,1xll'ong b~ng nhfrng cai g6i
hay t~m o~m cLrng ca th~ lam gia tang Ivc oe ep,
Ban o~u, tll' th~ ngll'oi b~nh a tren giuong nen duQ'c thay oEli mEli 2 gia. Sau do, thai
khoang co th~ tang dfrn len d~n 6 gia khi chuy~n qua giai dO<:lnph1,1ch6i, nhung no ph1,1
thuQc vao su'C chju d\rng eua da b~nh nhan. MQt khi nguo'i b~nh oa co nhu'ng hO<;1t
d(lng ben ngoai gill'ang thi cung dn phai rAt can th?n 06i voi nhfrng b~ m?t chju Sll'C
n?ng,
3.2. Phong ngi'm: co rut khop.

Sv co nit hinh thanh co th~ do O?t tll' th~ sai, ho?c ngay ca vi~c cim tr6 hO<;1tdQng ti~111
tang, Bai t~p ROM hang ngay giup ngan ngua co I'Llt.Nhu'ng b~nh nhal1 xu At hi~n tinh
tn;mg co cu'ng d6i hoi phai dll'Q'ct~p thll'ang xuyen hon do gia tang nguy cO' phrlt tri~n
thimh co rut. Nhfrng Sl! co ng~n hay keo dai eo khong mong mu6n dn pbai duQ'c ng[lll
ngua. Vf d\!, b~nh nhan bi t6n thuong ttlY T 12 ca th~ Stl'd1,1ngd1,1ngC1,1chinh hi11.ha~ oi

,_,

,.

VL,TL c~7c ben/1lh6n kinh-c(l- Trzrimg Cao Gang K;7 thun! y!J II

y:::.l\o~·
, '.
" _
'\" Fi ,(~\~cl'f:CJ t\\,-" /\0~J d~v~\~ ;tlet JLC" (:l-6~i t\i cb c'"t6,'L
c\l -h; Hi ctV\[J ,-11S,t
\'\(i('i'L 'h.C\\!Cl

\0 ,llLt)

:!-\.Lq

I

r

kc td

5c/


VLTLIPHeN cho ngll'CJ'i hi 1617 thuong lLiy song
lai. Tuy nhien, neu nhung ca g~p hong bi ngan thich irng (adaptive shorten) do ng6i xe
Ian lau dai thi se lam cho S1,l" di lai bi kho khan.
Nhirng diem can luu y khac o6i vo: nguoi benh bi t6n thuong tuy co th~ bao gom: (1)

cac ca hamstrings nen OU'keo dai dS co thS nang thang chan d§n 110°-120° rna
khong lam keo gian nhirng ca duoi lung (S1,l" k~t hop giira co hamstring duoc keo dai
voi sir cang cua nhung ca du6i hong tao ra su 6n dinh v@ thang bang o' tir the ngoi
thang chan va trong khi dich chuyen), va (2) n§u nhir co tam d~u canh tay bi y§u hay
li~t, su ngan thieh ling cua co g?P khuyu se lam han che ky nang djch ehuyEn eua
nhCrngb~nh nhan bi li~t ttl"chi gifra hay th~p.
3.3. Phong ngim: thuyen tdc tinh m(lch sfiu.

Thuyen titc tlnh m~ch sau la bi~n ehtrng thtl' e~p tlmang g?p. Giai phap c1ib tri co hi~u
qua bao g6m: (I) dung bit t~t d~ll1h6i va bang thun b\lI1g, (2) di oQng sam, (3) d?t tu
th~ d~ tranh de ep len nhung m?ch mau 10n,'(4) t~p tho Sal!, va (5) u6ng nuoc dgy du.
3.4. Phong ngim: nhimg biin cltimg

Ito

hAp

Trong giai do~n dp, c~n chtl tr9ng d~n vi~c phong nglra cac bi~n chtrng thu d.p cua
ph6i va nang cao ho~t dQng ho h~p co s~n. Kha nang dS tho eua nguai b~nh phai duQ'c
t~o l?p truac khi doi hoi b~nh nhan thvc hi~n nhfrng hO<;ltoQng.
T/j.PLUyeN NHilNG

•

CO THO' VAO

T~p co' hofmh:' Kh6i c1§.u,t~p ca hoanh 6 tu th~ n~m ngu·a. T<;lo111Q1 up h,rc nh~ khi
th6 vao d~ t?P luy~n co hoar-ill bLY~u vua !2hai (hinh 4.5.). Ap ll,.rcqua 16n co th~
can tr6 Sl! co cua ca hoanh. Khi co hoanh bitt d§.u m~nh han, KTV c~n di~u chinh

Ivc d~ khang cho thich h9'P. Co th~ t~p ca hoanh b~ng cach d~t v~t n~ng len thanh
l:_\!E!_g. Buae ti~p theo trong t?P luy~n duQ'c chuy~n tlr n~m ngua sang vi th~ ng6;-

Hinh 4.5. T(tp luy¢n co' hoemh. A, Cach d(ltlay va Ill' thi CLtanguai b¢nh ai t(lO thu(tn cho co'
hocmh va kidm chd hO(lt a(mg n/a co' phll (IV. B, S(I' ap'ch¢c dU9'C duy lri trong Slf(j[ qud lrinh
hit velD.Chi dU,(Yiaur.;c ke lot btmg g6i o· [II' lhdg(tp ad ngan cMn S~( keo cang cLia lhemh b~tng
VLTL cac b¢nh tlujn kinh-co' - Truong Coo cldng K_iJthu(ttYr§ 11

55


V_L_TL_I_P_H_C::.....N__:_c_h..:_o_n_s;:>g_u_:__·()'i
bi t6!_7thuong tLiY:\'?!7_3

________________

•

T~p co phu tro': Khi co
hoanh bi suy y~u,
t~p
rnanh cac co phu tro Q~ gia
tang sir thong khi. Tap luyen
co phu tro voi nr th~ nam
ngira voi sir keo gian nhe
nhfrng co nay. Sir keo gian
dat QUO'cbang each dang.zai
va xQ_f1~gQ_ai, du Qj__k_huyu ,
'.
-..----,

c~pg tay ~~-Qjy~i
thLtnmg __unb. Ban tay cua
KTV d~unrc 1L~ len nhfrng
co' QUO'c tao thuan. N giroi
b~nh QUO'c huang d~n cach
tho n~l
(Hinh 4.6)

can

In 11h 4.6. Tap luyen C(J phu tro: Cach il~l{ ban
toy va tu thi ngutii benh

TONG THAI CHAT TIET (SECRETION

CLEARANCE)

Chat ti~t phai QUO'Cdi chuyen nr nhu mo phAi d~n duong h6 h§.p tren Q~ t6ng thai ra
ngoai, D~n hru tir the, go hay v6, va I~c hay rung QUO'c dung Q~ dat GUQ'cti~n trinh nay.
Khi chon Iva k9 thuat, dn xet xem co 6ng d~n Iuu ngvc hay t6n thuO'ng lang ngvc hay
kh6ng.
Ha co hi¢u qua la ttl' dtll1g d~ dien G?t s\!' ho duO'c h6 trQ', d~mh eho nhG'ng b~nh nh3.11
khong co kha nang t6ng thai m~mh. KTV d~t m?nh ca hai ball tay len th~\I1hb\lI1g. Sau
khi g~ng slrc hit VaGt6i Ga, nglraj b~nh ho va KTV h6 tr9' cho thanh ngvc/b\lng bi yEu
co l;;ii.T;;to mot Ivc nh~ huang len tren va vao trong len thanh b\lng co th~ QUO'cdLlI1g
QS gia tang ap h,rc trong 6 b\lng nh~m mang l?i sv ho co hi~u qua hO'n. Tninh t<;10lTI(lt
Ive Ian len mtii ki~m xuang lrC vi co th~ gay t6n thuang (Hinh 4.7)

ffinh 4.7. Ho co hi¢lI qua, A, Cach aat ban toy
theo 197 thu91 Heimlich. B, Ho co hieu qua thanh

ng~rc truCrc. Cang toy CLIO toy duM ngt'ra tao ra
m()l /vc len lren va VUV 1rang trang qua trinh ho
ViTL cac benh thdn kinh-cO' - Tnr&ng Coo riling Ky thurlt Y tJ II

56


VLTII? HeN cho nguoi bi Ion thuong tuy song
Benh nhan co th~ hoc each tu ho
ray VaG tay o~y cua xe Ian, oi~u
khoi d~u trong khi hit vao. Ti€n

co hieu qua. D§ chuan bi ho, nguo i benh quang mot
nay lam tang hieu qua hit vao. Tay kia dua cao len
trinh dircc tiep di~n bang each gifr hoi lai , r6i gap

manh than va ho (hinh 4.8)

.. ,.

{

B

Dat benh nhan a tu th~ ng6i thang cang sam dmg t6t
o~ thuc o~y vi~c tu di 09ng va
r-""
chuyen ttl' giai dean mot sang giai 00~1l1hai cua tien trinh phuc hoi. Tuy nhien, can
phai hoach dinh k~ hoach mot each can than: M9t M thong gh~ ngoi co nang 00' va
giam hrc de phai duoc nghi oSn. Chu y o~n tinh trang giam huyet ap nr th~.

't

Can huang d~n nguo'i b~nh ngay cach chllyb trQng 11l:Q'ng
(weight shift) hay giam l1,l'C
ti oe (pressure relief). Kh6i d~u, chuy~n trQng luqng ouqc thl,l'c hi~n 1116i30 phut 1119t
Ifrn, va duQ'c thay obi tuy VaGOnh t1'<:1ng
da eua nguo'i b~nh. C~n thuang xuyen ki~m tra
da cua b~nh nhan. T6ng thai gian o~ ng6i gia tang d~n tlly thea suc chiu o\mg cua
nguai b~nh. Cfin thea d5i oap ung tim ph6i bao g6111nhip tim va tfin s6 ho h~p, huy~t

ap.
4.

Phl,lc h6i chfrc nang:

d~t dU'Q'c nhfrng

l\.~t qua chu'c nang

Nhu'ng thanh t6 then ch6t ti~p day cfrn phai co d~ co th~ o?t dUQ'cnhfrng ky nang Chll'C
nang: (1) suc m<;inhCCi o~y du, (2) ROM thieh hQ'p, (3) h~ ho h~p 6n dinh, (4) da toan
v~n, (5) Sll'Cchiu dl,l'ngkhi ng6i th~ng, va (6) suc b~n clla h~ tim lTI?ch ofry ou.
57
VLTL cae b¢nh thdn kinh-co' - Tru'&ng Cao dcing Kj! thu(lt Y td II