Tài liệu ôn tập cho kỳ thi tuyển viên chức ngành y tế năm 2017 tai lieu vat ly tri lieu PHCN file 1

8
1:::'

~
(")

;::.--

0

c,

....,

0,

.....

z

::r:
}>,

.§:
;:::l

O"Q

~

::r: ><

}>, c

"
z

.p,

}»
,0> -I'
OJ
I
t-,)

0
0

~

}>~

z
-<
~

·0

(')

N-

;::rI:::

N-

c:::
e-e ,
r..>
.....

'"'
N""'!

, I:::
;:::s

O"Q

;::r·0
(")

-a
:c
·e

:::0

:c

Q'

......

~

(1

6

c;

z

-:c .:z::.>....-=

G>

~>~

(')

}>

C1
~

~

~-- ....

>,

r-

C)

Z

-<-- 0

=z
~

:t=ac .-

-c:

~

~,

Z r-

f:)

-=-=

ts Z
IC»

~

-I

c:-)

:c
C)

:z::.

·m>

'~

0

t!l

}>(~

z

G>

x
-<.
-I

:x:

C

.}»
-I

-<

-I

m>, '
..,.Jo.

OJ

,0>

-<

-t

m·•
' ".,

.,'

.


Chu bien

BS. HoANG HAl YEN
Tham gia bien soan
BS. HoANG HAl YEN
BS.

vO DUY CHINH

Sach kh6ng ban. C¢ng dong Chau Au tal trc kinh phi in cucn sach nay.
N¢i dung cua cuon sach thuoc ve trach nhiern cua 3 -((Llong cao dJng
trung h9C ky thu~Uy te' trung LIang (Truong Cao d~ng Ky thuat Y te I - Hal
Duong; Truong Trung hoc Ky thuat Y te II - Da Nang; Khoa Dieu duong Ky
thuat Y hoc, Truong Dai hoc Y DU<;1c
Thanh pho Ho Chi Minh).

noukl~

This publication is not for sale. The printing of this publication is funded
by the European Commission. The technical content of the publication is
the sale responsibility of the 3 National Secondary Technical Medical
Schools/Col/ege (Technical Medical College 1 - Hai Duong; National
Secondary Technical Medical School 2 - Da Nang; Nursing Faculty - Ho
Chi Minh University of Medicine and Pharmacy).


LdI GIOI THI~U

Nharn nang cao chat luong dao tao ngucn nhan luc ky thuat
vien y te', dong thoi d§ dap ung yeu cau giang day va hoc t~p cho
doi tuong ky thuat vien y te' bac trung h9C, tap th§ giang vien
truong Cao d~ng Ky thuat Y te 1 - B9 Y te t6 chile bien soan mOt

so giao tririh eho cac chuyen nganh ky thuat y teo Mac du cac tac
gia eta eo rat nhieu co g~ng trong qua trinh bien soan nhung do
thoi gian han hep, kinh nghiern chua co nhieu nen tap giao trinh
ch~c eh~ n (~()nnhieu thieu sot. Kfnh mong dU9C su IU9ng thir va
tham gia dong gop y kien cua cac th:iy co, cac ban dong nghiep va
hoc sinh d§ sira chua, b6 sung cho lfrn tai ban sau.
Xin tran trong cam en cac giao sir, tieri si va cac giang vien,
giflo vien ella Khoa Dieu dliBng - Ky thu~t Y h9C - D?i h9C Y dU9C
thanh pho He) Chi Minh va ella Trudng Trung h9C Kg thu~t Y te 2
da c9ng tac bien so?n b(>sach.
Xin tran tr9ng cam dn Chudng trinh Phat tri§n H~ thong Y
te' Vi~t Nam - EC da tai tr9 in an va s\i h6 tr9 giup dB clla Nha
xuat ban Y h9C d~ b9 giao trinh som dU9Can hanh.

HIEU TRUONG
TRUONG CAO DANG KY THUAT Y TE 1 - SQ Y TE
.-

..

a~A/
TS.

va Dinh

Chinh

3

/

Ml)C Ll)C

1.

Cac khai niern ve tan t?t. Phan loai tan t?t va each phong ngua

7

2.

Cac thuorig

15

t?t thir cap va each phong ngua

Tr icu chirng hoc benh than kinh

18

V?t ly tri lieu - Ph\lc h6i chuc nang tai bien mach mau nao

I

I·

~

-I- ~

Vat ly tri lieu - Phuc h6i chuc nang t6n thuong tuy song

45

Vat 1y tri lieu - Phuc h6i chuc nang liet day than kinh VII ngoai bie

53

7. ' Vat 1y tri lieu - Phuc h6i chuc nang benh bai nao

~

36

58

'I'ricu churig h9C bC)may ho hap

68

LUQng gia chuc nang h6 hap va c.ac ky thuat

77

*

., V?t 1y tri lieu trong benh ho hap

fl. V?t Iy tri lieu viern mang ph6i mu

84

12. Vat 1y tri 1i~u ap xe ph6i

88

13. V?t 1y tri li~u viem phe quan m(;tn tinh

93

14. Tri~u chung b~nh tim mq.ch

96

15. V?t 1y tri li~u b~nh tang huyet ap

104

16. Ph\lc h6i chuc nang suy tim

111

17. V$,t 1y tri li~u - Ph\lc h6i chuc nang nh6i mau cd tim

116

18. Tri~u chung b~nh khop

121

19. V?t 1y tri li~u - Ph\lc h6i chuc nang viem khop d(;tng thap ~

126

20. V$,t 1y tri li~u - Ph\lc h6i chuc nang thoai hoa khop "(

\

131

2l. V?t 1y trj li~u - Ph\lc h6i chuc nang viem quanh khop vai),(

136

22. V$,t 1y tri li~u hC)ichung c6 vai

138

~) _

(j \Jf\9

-

(»Yt ~

,

(r
C;b

~

0/

S

"

f- D t ')1,""2" ",
~ 0t~ »ttnJ JJJ
eJ.1

:5 1~
~I

t):
Jj

f\lD

I ~~

c,b", ,
J(,~

-

1)1G~o/1 JJ'~\\
5


-

-

-

---------------------

---

cAe KHAI NIEM
. VE TAN TAT
.
PHAN LOAI..TA'N TAT vA CACH PHUNG NGitA
'

Ml)C TIEU
1. Trinh bay cac van, de sue khoe, benh Iy

va qua trinh tan tat.

2. Trinh bay tinh hinh tan tat, phan I00i, dich t~ h9C va bien phap
phong ngua tan tat,
NQI DUNG
,,'

",.."

I.VAN DE

...,

sue KHOE

1. Ngltdi khoe rnanh

Nguoi khce rnanh la nguci kh6ng co am dau, benh tat, thoai rnai ve
th§ chat, vui ve ve tinh than, hoa nhap xa hoi, duoc sinh ra, ldn IEm,phat
tri§n, dude vui chci, h9C hanh, dao tao, lao dong san x u'at, cong hien, vui
huong tu6i gia.

Sue khoe la cua rieng moi ca th~, nhurig dong thci cimg la mot tai san
quy gia cua cong dong xa hQi.
Vi v~y bao v¢ sue khoe la quyen lei va nghia vu cao: ca cua nguoi dan
va Nga nh Y te cung nhli toan xa hQi.
2. Cae yeu to trong h~ thong eham soe sue khoe.

- Bao v~ va nang cao suc khoe cho m9i ng'Lidi
Phong ngua b¢nh t~t va tai n?n.
- Dieu tri sam, dung b~nh.
- Ph1,lchoi ch(tc nang cho nglidi tan t~t.
3. Cae dieu ki~n d~ bao dam sue khoe

- Bao dam dinh dUdng, d~c bi¢t cho ba m~ va tre em.
Cung cap n'Ltdcdu va tot.
- C6 moi trudng song tv nhien tot an toan xa hQi,tinh thliong va nhan h~u.

- Phuong ti¢n song va lao d9ng dU7
j

I


- Cham s6c y te toan dien: giao due sue khce phcng berih, chua benh
va phuc hoi chuc nang.
H. B"¢NH LyvA

QuA

TRINH TAN T~T

1. Benh

Khi mot tac nhan (vat ly, hoa hoc, sinh hoc, di truyen) lam thay d6i
sinh ly, sinh h6a cua co th~ goi If! qua trinh berih ly. Qua trinli benh ly
th uorig dien bien trd thanh benh.
Bcnh la do qua trinh benh ly tile dong vao te baa, co quan, h~ thong,
co th~ cua can nguoi, anh hucng den chuc nang h~ thong co th~ cua nguoi
benh c6 khi anh huong nghiern trcng den kha nang t6n tai cua nguoi benh,
Y hoc dieu tri c6 th~ tac dong VaG benh nguyen d~ cuu song va dieu
tri riguoi berih. M9t trong nhung kha nang xau cua benh la dan den
k h iern khuyet.
2. Khiem khuyet (impairment)
La su mat, thieu h\lt hay b'at thudng cau true, ehuc nang, giai ph~u,
sinh ly thudng do b~nh, tai n~n t~o nEm.
Vi dW

C\lt chi do vet thudng chien tranh ho~e tai n~n lao d9ng.
- Tre bi kern ph at tJ;'i~ntri tu$ do rn~ e6 thai thieu dinh dUdng, thieu iot...
- DlfC nhan ml'it d ngudi eao tu6i, dai thao dudng.
Tli ngudi khoe d~. khong am dau, tai n~n va khiem khuyet ta gQi la
phong ngua tan t~t buae 1, bao g6rn:
- Tiem chung rnd r9ng d~t ty l~ cao nhat.
- Phat hi~n b~nh sam, dieu tri kip thdi.
- Dao t?O can .b9 y te cd sd phai phil h<;Jpvai y te c9ng d6rig.
- Dam biw dinh dUdng eho xii h9i, d~c bi~t la ba m~ va tre em.
- Giao dl,le sue khoe trong toan dan.
- Bao v~ ba m~ tre em, ke ho~ch h6a gia dinh.
- Cung cap nuac s~ch.
- Bao v~ rnoi trudng song trong e9ng d6ng.
Xii h9i c6 nhieu tinh nhan ai, chong b~o ltjc.
- Phat tri~n nganh v~t
8

ly tri

li~u/ Ph\lc h6i chuc nang.

..


3. Giarn chtrc nang

La mat hoac giarn mot phan hay nhieu chirc nang nao do cua co th~
khiern khuyet tao nen.

Q~

Vi du:
- Do mat chi, di lai heat dong trd ngai.
- Do cham phat tri~n tam than trc khe khan ve hoc tap,
- Do due nhan ma t kh6 nhin thay,
Cac bien phap ngan ngua tinh trang khiern khuyet dan den giarn chirc
nang goi la phong ngua tan tat budc II, bao gtim:
- Dieu tri tot benh va Phuc h6i chirc nang cac truong hop khiem khuyet,
- Day nghe, tim cong an viec lam.
- Tao moi thuan lei eho cac chau khiem khuyet duoc h9C hanh, ph at
tri~n giao due dac biet.
- Ph at tri~n riganh Phuc h6i chuc nang.
4. Tim tat
Tinh trang nguoi benh do khiern kh uyet, giam kha nang can trd ngudi
d6 thvc hi~n vai tro eua minh d~ t6n t?i trong cQng d6ng ma phai phl).
th uQc m(>t phcln ho~c hoan toan VaGngudi khac d~ c6 th~ t6n t?i, trong hlc
cac ngudi khac cling tu6i, giGi, hoan canh thvc hi~n duc;1c.
C6 th~ n6i b~nh la do cac b~nh nguyen anh hUdng trvc tiep den cd th~
ngudi b~nh, con tan t$.t la vai tro cua ngudi bi b~nh anh hUdng den khong
chi ban than ngudi d6 ma ea xa hQi. Vi v$.y cach giai quyet b~nh va t$.t c6
khac nhau.
D~ phong ngua giam chuc nang khoi trd thanh fan t?t g9i la phong
. ngua tan t$.t bUGCII, bao g6m cac bi~n phap phong ng4a bUGCI, II.
III. TiNH HiNH TAN T~T

1. Phan lo~i tim t~t
Chia tan t$.t ra 3 nh6m:
,

.'

1.1. Tan t~t do rai/o?n

tam tha'n, ke' ca tre em ch~m phatOtrien trf tu~

1.2. Tan t~t the' chat bao gam

a. Tan t¢t do b~nh cd quan u¢n a9ng:
- Li~t cung do t6n thudng nao.


- Bai liet do t6ri thuong sung truce tuy song.
- Cac roi loan ve co.
- Cac benh ve khcp, xuorig.
Cac t6n thucng t~£n kinh ngcai bien,
b. Tan tat do to'n (hztdng cd quan cam giac:
- T6n t.huong thi giac,
-------------- -_.c-_- T6n th uong ve nghe n6i do benh phong.
- Mat cam giac ngoai vi,
c. Tan tt;,t do Ufn thlidng cac cC!q_ua_n:nojJang_:

- Cac benh ve tim mach.
Cac benh ve sinh due, tiet nieu, ..
- Cac benh ve noi tiet ...
1.3. De tan t~t

Nguoi c6 2 tan t~t trd len: nguoi die'c nhung lai rnu,
Vi trong Phuc h6i chirc nang, khac phuc hau qua tan t~t chu yeu thuc
hien 6 corig d6ng. D~ d~ nhan biet va d6 thuc hien cling nhu d~ tao thuan
loi eho nguoi tan t~t chap nhan tinh trang tall t~t cua minh va tang cuong

kha nang hop tac cua nguoi tan t~t, ngudi ta phan 16~i tan t~t nhu sau:
- N glidi c6 kh6 khan ve v~n d(mg.
- N glidi e6 kh6 khan ve h9C hanh,
- N glidi c6 kh6 khan ve nhin.
N glidi c6 kh6 khan ve nghe, n6i.
N gUdi co hanh vi xa 1:;t.
- N glidi
- N glidi

bi d9ng kinh.
bi mat cam giae.

2. Dich
. t~ hoc
. tan tat.
2.1. Nguyen nhan

tim t?t

- Do b$nh, tu6i ca~, tai n:;tn, bflm sinh.
- Ban than tan t~t t:;to ra tan t~t.
10


- Thai dQ sai cua xii hoi doi xi't thieu cong bang gay ra tan t?t hoac lam
cho tan t?t tram .trong hon. Xii hQi cang it chu y den nhu cau, kha
nang 'cua nguci tan t?t cang tao ra nhieu tan t?t hen.
Nen. y h9C phat tti~n cham, cham soc sue khoe ban d~u chua tot;nhieu nguoi benh mang nhieu di chung thuong t?t thu cap do dieu
t.ri khong d:iy du, kh6ng kip thoi, Y h9C tien tien cling co.th~ gay nen
tan t?t nhieu vi nhieu benh nhan nang duoc cuu song rna truce day

khong lam ducc.
Nganh Phuc h6i chuc nang yeu kern la m9t nguyen nhan gay ra nhieu
tan tat.
2:2. Djch ttf hoc tim t~t

Theo u'~c tinh T6 chuc Y te The gidi 10% nhan loai bi khuyet tat.
Rieng cac nude khu vue Tay Thai Binh Du'dng co 100 tri~u ngu'di bi tan t~t,
75% trong so h9 ch u'a du'<;Iecham so'c, ph\1c h8i.
Vi~t Nam theo u'oe tinh co
khoang 7 tri~u ngu'di tan t?t d kh&p m9i mien eua dat nu'oc, trong d6 co
tren 3 tri~u ngu'di co nhu e:iu ph\lc h6i ehue nang.

a

3. H~u qua ella tim t~t
3.1. Voi xii h9i

- N gu'di tan t$.t kh6ng tham gia san xu{i"t.
- Xii hQi phai d:iu tu' giup da h9.
- Ngudi chu'a tan t?t phai danh thi gid cham soc h9.
3.2. Vcii gia dinh

- Ngu'di tan t?t khong tham gia cac hoq.t dQng trong gia dinh.
- Gia dinh phai d~u tu' giup da.

Bi 'xii h9i

dem pha ...

3.3. £)01 v6'i ngU'oi tan t~t

-

90% tre em tan t?t chet tru'oe 20 tu6i.

- Ty l~ m&e b~nh cao.

- ft

du'<;1C
vui chdi, h9C hanh, dao tq.o.

- Thflt nghi~p cao, thu nh?p thflp, kho co cd hQi l~p gia dinh.
- Thu'dng thlje te nhieu ngudi bi khuyet t?t v§.n co kha nang nguy~n
v9ng, nhu c:iu nhu' nhung thanh vien khac trong cQng d6ng.
11


4. Phong ngCta tim t~t

Phorig ngua tan tat la nhiern vu quan
xa hoi, dac biet la can b9 y teo Phong ngua
dong vien moi thanh vien trong cong dong
bao g6m cac buoc phorig ngua tan tt).t I, II
chu y:

trong cua m6i thanh vien trong
tan t~t la dung moi bien phap,
giarn toi thi~u ty l~ tan tat. N6
va III. Nhirng dieu can dac biet

- Bao . dam dinh dudng cho ba me
va tre em.
....-.'-----_._._
- Ve sinh tinh khiet m6i truong.
- Dam bao cham s6e _yJ~ bg_Ild4u,.
- Pha t tri~n rong kh~R ml?-ngluoi phuc h6i chile nang tu dia phuorig tdi
-------___.:___:;,~-----'~~-----.-.---------.---------.t~
-~
- Kinh nghiern eho thay vung dan cu nao cang ngheo, v~ sinh kern,
cham s6c y te yeu thi tan t~t cang tang va tram trong.
Phorig ngua tan t~t la m9t c6ng vi~e doi hoi thay d6i each nhin nh?n
ve kha nang phong ngua tan t~t gia dinh, lang xii den d.c cd quan trung
tidng.
Trang nhieu trlidng h<;JpLa eo th~ phong ngua duqc tan t?t, h~n ehe
dtrqc h~u qua trllm tr9ng eha xii h9i, gia dinh va ban than ngudi tan t~t.

M9t uai vi dl;t.
4.1. Phong tan t~t b~i Ii~t
Cho tre uong v~c xin.
- Cho tre bli s\ra m~ cang lau cang tot.
- Khi tre sot do bl?-ili~t kh6ng duqe tiem b~p.
4.2. Phong tan t~t chan thU'O'ngnao
- V~ sinh thai nghen.
,

- Tranh

chan thlidng san khaa, khong d~ thai ng~t.

- Phong tai nl?-n..

\

4.3. Phong tan t~t do sang chan san khoa, ch~m phcit trie'n tinh than
- M~ c6 thai tranh dung thuoc.
- Baa dam dinh dUdng eho san ph\l.
- Kh6ng d~ thieu iot.

12


4.4. Phong tim t~t do ctuin thU'O'ng C9t song
- Giao due y te cong d6ng.
An toan lao d9ng, sinh heat. ':' '
Tranh bao luc, sir dung ruou, vii khi bua bai.
4.5. Phong tim t~t do phong
Corig d6ng khong E?Qva chap nhan nguoi bi phong vi co ~~y ho mdi
duoc phat hien sam, dieu tri kip thoi d~ ho kh6ng lay Ian va khong cui cut
4.6.

f)1J'

phong tim t?t do mil

- Bao dam du vitamin A, phong kho mat, dieu trj sam benh nhan co
kho khan ve, nhin hie chap toi. Nen an cac loai rau xanh sAm mau,
qua co mau.qua co mau vang vi giau vitamin A.
- Phong tan t~t do cac sang chan mat nhu dut day dan, day cao su,
phao, vat nhon, thee ban VaG mat.
- Gill mat sach.
4.7. fJe' phong tim t?t do cac cheft d9C trong kh6ng kh], thLic an, an toen

ttusc pntim, nU'O'cuong, noi lam vi~c
4.8. Mr;>t sO' thuoc dgc khi sti'dlJhg
Dung ,streptomycin

phai rat th?n tn;mg

cho tre nho co th~ gay diec.

- Khi m~ co thai ne'u sli d1,lng thuoc kh6ng th$.n trQng co th~ gay diec
hoi[t<.: <.:h@.rnphuL Lri&u L£un Lhfru eha aua Lre sau Hay.
4.9. Phong

ngim thU'O'ng tcJt thLtcci'p

Phong ngua thudng t~t thu cap cling la m9t ph:1n cd ban cua Phl,lc h6i
chuc nang.
- Sli dl,lng thuoc sai, l~m d1,lng thuoc ngay nay trd thanh van de bao v~
suc khoe va gay ra tan t$.t.
- M9t so thuoc dtiQc ke va sli d1,lng sai cho ba m~ co thai c6 th~ gay tan
t~t cho chau be.
Nhieu ngudi ngheo da dung tien mua thuoc diit tien nhung kh6ng
c§.n thiet, c6 khi rat nguy h~i d~ dung rna dang Ie hQ dung tien d6 d~
ph1,lc V1:l suc khoe: mua thuc an, tq_o nguon nuoc, sll d\lng viic xin, giao
d1,lcthich ung.

13


Thuoc rat can thiet, di nhien, nell' si't dung dung. Ngay nay tren 30
nghin 10?i thuoc co ban tren thi truong chi co khcang 250 10?i thuc su co

UtC

du ng chua benh (theo T6 chuc Y te The gioi).

Ba me va thay th uoc nen nhd kh6ng bao gio tiern cho tre em khi chau
bi cam lanh, so't (ta goi la cum) vi chau co th@ bi bai liet, neu tiern bap cho
cha u thi chac chan se bi liet. M9t mui tiern khong dung, kh6ng can thiet
tha t nguy hai cho sire khoe con nguoi. N gay nay trong y h9C chi tiern khi
crin th iet.
Chien tranh la mot nguyen nhan gay tan t$.t nang ne. Chien tranh
hien dai tan pha nhieu benh vien, truong h9C, co. Sd y te, nha etta, pho'
phuorig gay nen chet choc, ngheo nan, d~c biet tao ra nhicu nguoi tan t~t
tr a m trong. Ngay nay, chien tranh gay chet choc va tan t~t cho nglidi dan
nhieu han la binh linh, diftcbi¢t ph\l nu, tre em va nglldi co tu6i. Do do, da'u
trunh cho hoa binh, 10?i tru c.;hien tranh eung la phong ngua Um t~t.
IV. KET LU!N

Suc khoe la von quy cua loai ngudi, tan t~t hi m9t bat hl;mh. Hi@u r5
qua trinh tan t$.t va phong ngua tan t~t la nhi¢m V\l quan tr9ng cua c9ng
d6ng. Chung ta lam cho toan xii h9i y thuc dU<;1C
chap nh~n ngudi tan t~t
coi h9 co quyen l<;1i,nguy¢n v9ng nhu cac thanh vien khac. Chung ta cung
lam cho ngtidi tan t~t thay r6 h'ach nhi¢m cua minh trong c9ng dong va
x~i h9i.
Cling nhli phuong cham phong b¢nh, phong ngua tan t~t 18.nhi¢m V\l
hang d~u, 13.dl1dng loi chien 1119C cua nganh ph\lc hoi chuc nang.
LUQNG GIA
1. Neu cac yeu to'trong

h¢ tho'ng cham soc suc khoe.

2. Neu cac dieu ki¢n d~ dam bao suc khoe.
3. K~ cac b¢nn ly va qua trinh tan t~t.
4. Cach phan lo~i tan t~t, cua

T6 chuc

Y te The gioi.

5. Nguyen nhan, h$.u qua va cach phong ngua tan t~t.

14


r. c

-::

cAc THlIlJNG TAT
. THO' CAP vA CACH PHUNG NGlrA
'

Ml)C TIEU

,

1. Trinh bay nguyen nhan gay th ttdng't? t'th'(t cap. ,- , ," ,'"
.

I'

1 "

.

2. Trinh bay phuong phap de phong thuong t?t thu cap.
NQIDUNG
. l,

1. NGUYEN NHAN GAYTHU'dNG

T~T THU CAP

1. Teo co
Nhfing bAp thtt nghi lau khon,~d9ng
thi se giam bot sue manh_ya
nho lai. Vi du khi cat bang b6 bot chan ra ta 'nhan thay chan nho va yeu.
C6 hai tntdng hop teo co:

At than klnh
kinh
hcac
duoc
phuc

Day la truong hop xay ra khi bap thit nho lai va khong can day thgn
di vao d6 niia. Vi du: neu mot rigtroi bi mat th~n kinh do bi sot bai liet
day than kinh bi dut do vet thuong, thi bAp thit khong th~ heat d9ng
va se teo di rat nhanh. Loai teo nay nghiern trong nhat va khong th~
h6i lai bang' each t?p: Phai h9i chan d~ c6 th~ phjiu thuat chinh hinh .

. 1.2. Teo cO'vi kh6ng eLl d9n9
Co khong cli. d9ng m9t thdi gian lau se b£t dftu nho va yeu di. Nhung
trong trudng hQp nay, neu dUQc t?P, thi nhung bAp thitl d6 dftn dftn se
m?nh va IOn len.
''
2. 51! co rut eua bap thit
Sv co rut cd lam h?n che cli. d9ng khop xudng vi b£p thit va gan thit
bao bQc khop xudng d6 rut ngAn l?i va giam bot S'lJdeo dai. S'lJco rut nay la
m9t b~nh t?t thli cap va xay ra khi m9t khop xudng khong cli. d9ng deu d~n
trong ph?m vi hOSltd9ng eua n6. Sv co rut cling can c6 th~ xay ra nhtt rri9t
b~nh t$.t d~u tien.
Vi du: nhu khi c6 seo cung xung quanh khop xttdng sau khi khop
xUdng bi thudng hay hti hong. Sv h?n che cli. d9ng cua khop xudng chan
doan dUQc bAng cach chung ta thi't chuy~n d9ng cua n6. Ho?c gia se c6 s'lJ
'.

?

15


de khang lam cho no kh6ng con co th~ cli dong' rna kh6ng dau don su co rut

hai nhat la su co rut cua khop xuong h6ng, goi va xucng vai. Su co rut d
hong va dau goi thucng xay ra khi benh nhan ng6i cung tren mot cai ghe
hoac narn cong tren giuorig lau. <) vi tri nay, khop xuong h6ng va dllu goi it
duoc duoi thang ra. St;l co rut nay xuat hien khi benh nhan kh6ng th~
eh uyen dong khop xucng duoc (vi bi t~ }i~~
>,hR~S S6)~(lI1,g>

,b9t J/'~X1!~he'I.G~";Ie ..: v
dorig) hoa c kh6ng muon tap so bi dau hay vi hroi bierig. Su co rut cling xay
ra khi mot nglidi berih yeu duoc d~ narn d the kh6ng dung qua .lau tren
g iuorig hay tr en ghe, St,t co rut cling se xay ra doi voi b~nh nhan co chung
b~p thtt bi co gi~t keo dai (cli d9ng kh6ng tt;l y) glln khop xUdng. Khi co t6n "
th lidng th cln kinh trung lidng.
3. Loang XLtdng

-

B~nh loang xu'dng nghla la xu'dng mem yeu va co nhieu 16hdn sau khi
-.
.-~
mat chAt v6i. B~nh loang xlidng xay ra khi m9t ngltdi kh6ng v(ln d(hig
xlidng khop binh thu'dng. Vi d\l: khi tay ho~c chan bi bo b(>t lau ngay ngudi
ta kh6ng th~ di b9 duClc. Khi m9t ngudi bi loang xudng dung calci nhieu,
chat v6i mat di va d6i khi se c6 sai t~o ra ij trong bang Quang ho~c th?n.
Chat v6i lam cho m.~nh va ben vung. Tinh tr~ng nay duquang tuyen x. 6 trong phim neu c6 b~nh loang xudng S8 tha'y xUdng giam
ci!m quang. B~nh loang xudng c6 th§ gay cac bien chung:
+ Dau xu'dng.
+ Xlidng d~ g§.y.
+ Bai tiet qua nhieu chat v6i va do d6 S8 t~o soi h~ tiet ni~u.
4. Loet do de ep
. Ch6 da bi lo~t la m9t ch6 da bi ho~i ttt nguyen nhan do ch6 d6 bi de ep
qua lau, mau kh6ng luu th6ng den duClc. Da, b&p thit, can rn~c va xUdng
deu bi liEm can vao ch6 lij loet: da loet xay ra t~i nhung ch6 rna xUdng nha,
chi co m9t lOp da mang bao bQc. Nhung ch6 biho~i ttt thudng g~p la:
4.1. XUO'ng cimg

Ch6 nay bi hO<;littt khi b~nh nhan n&m ngtta m9t thdi gian lau.
Th lidng ch6 da nay se r9ng them ra vi co rn9t vung IOn cua xUdng cung de
len da.
4.2. Vung roefu chuyen Jon
Ho?i tli xay ra t~i ch6 vung mau chuy~n IOn khi benh nhan n&m
nghieng rn9t thdi gian lau ch6 da loet thudng tron va nha.
16

t,


4.3. Vimg I! ngo'j
...

~

Hoai tli xay ra tai ch6 u ngoi nay khi benh nhan ng6i m9t thoi gian
qua lau.
4.4. XU'ong got chan

Hoai tli xay ra tai ch5 nay khi benh nhan nam ngua mot thoi gian
qua lau,
4.5. xu'Cmg mat ce
Hoai tli xa; ra tai ch6 nay khi benh nhan ~&m nghicng mot thoi gian
qua lau.
Nhung bat cu d noi nao, ch6 da Id cling tien tri~n mot 'each d?c biet,
Truce nhat, da co mau do va co th~ phong len. Dlln dan ch6 nay s~m mau
r6i trd thanh den va cung. Sau vai tuan, ·ch6 da bi chung hoai ttt se 19t dan
ra va d~ lai mot 16 sau .. Neu khong con ap luc de ep len ch6 da Id loet nfia,
ch5 da ld nay se 1anh dlln va se dong v~y lam da moi. Neu m9t ch5 bi de

nen va b~nh nhan khong nhuc nhi6h thi da se bi 1d loet ngay chi sau 1
tieng d6ng h6. Chi co m9t phuong phap d~ de phong da Id loet la phai chu
tr9ng den sl;l thay d6i vi tri cho b~nh nhan 1uon, thudng m(>t gid m(>tllln, do
1a phuong phap dieu tri loet.
II. PHUdNG PHAp

DE PHONG

THUdNG T~T THU CAP

Chung ta c6 th~ de phong hllU:het thu'ong t~t thu cap bflng ba phu'ong
phap. Vi nhung phu'ong phap nay qua dan gian ma ngudi ta cho 1a khong
quan tr9ng. Cfin phai nho r&ng ngu'di binh thudng khong bao gid ngu han
30 phut ma khong nhuc nhich ,m9t Ifin. H9 crt d9ng ho?c trd minh rna
thudng v~n ngu. Trai l?i b~nh nhan thu'dng hay n&m hang gid khong nhue
nhich neu bi li~t bi dau hay yeu. Chung ta phai nhan m?nh 1a chung loet
da co th~ nay sinh trong m(>ttieng d6ng h6 neu khong co sl;l thay d6i vi tri,
tu the. Ba phuong ,phap phong ngua thuong t~t thu cap.D~6la
1.Tlft~P
Trong tat ca cac tru'dng hQP, b~nh nhan c6 th~ tl;l t~p m9t minh khi
con n&rn tren giu'dng hay tren ghe di d(>ng. Neu b~nh nhan c6 th~ dung len
di b(>,thi tot nhat, b~nh nhan tl;l t~p het suc cang tot, t~p hai ba IAn m5i
ngay. M9t b~nh nhan rat yeu co th~ t~p b&ng cach nghieng ben nay r6i
nghieng ben kia, n&m nglia r6i den n&m sap hay ng6i d~y tren giudng.
Cang ngay b~nh nhan cang tang them suc m?nh thi cang nen tv t~p nhieu
l~n. Trong ngay chung ta phai nh~c nhd b~nh nhan t~p luy~n va c6 trach
nhi~m 10 cho h9 t~p 1uy~n.
T2-VLTL...

17

2. Tap thu dQng

Nsu benh nhan khong th~ cli dong khop xuong duoc vi dau, yeu hay vi
te liet thi ho phai t:;"p thu dong bang each nho gia dinh, y ta hay kg thuat
vieri vat 15'tr] li~u t~p Iuyen cho.
3. Thay d6i

vi

trl

Hang ngay benh nhan nen tap dung len.ngdi xuorig, narn xap, nam
ng ua hay narn nghieng rat quan trong, khong neri giu nguyen vi tri hen
mot gid. Vi tri narn sap la vi tri tot cho benh nhan khi phai nam tren
giuorig. Dung len rat quan trorig. Neu benh nh an khong th~ dung len mot
minh, chung ta co th~ dung cai ban nghieng hay phuong ph ap khac d~ t~p
cho benh nhan dung
III. RET LU~N

Thong thuong chi chu trong cuu song den nguoi benh rna it chu y den
thuong tat thu cap. Thuc te thuong t~t thu cap gay ra nhieu bat h?nh cho
nhieu ngudi b~nh. Phong ngua thuong t~t thli cap la phuong phap quan
tr9ng eua PHCN,e:1n duC/cth\le hi~n sdm mQi-noi, mQi hic d m9i cd Sd dieu
trio La phuong cham phong b~nh, phong ngua tan t~t,la nhi~m Vl,l hang
dfiu eua nganh PHCN e:ln duC/cth\le hi~n sdm ...
LUQNG GIA
1. Neu nguyen nhan chinh gay thuong t<1tt I;hu e[\p.

2. K~ 3 phuong phap t~p luy~n de phong thudng t?t thu cap.

TRIEU
. CHIiNG HOC
.. BENH THAN KINH
-

,

MVC TIEU
,

1. Giai ph~u' cd ban h~ th:ln kinh.

2. Cae thay d6i ve tinh th:ln, v?n d9ng, cam giae va dinh dlidng co khi
co t6n thliong th:ln kinh trung liong va ngo?i bien.
3. Cach kham phat hi~n m9t so phan X? binh thudng va b~nh ly khi
co t6n thliong th:ln kinh.
4. Cae bi~u hi~n roi lo?~ co tron va cac roi lo:;tn ehuc nang day thlln

kinh S9 trong b~nh ly th:ln kinh.
18

'


NQI DUNG
1. KHAI NI:¢M VE THAN KINH HQC - B:¢NH THAN KINH

- Thftn kinh Ia mot chuyeri nganh cua y hoc ,c6 nhiern vu nghien cuu

nhirng bi~u hieri tren lam sang, benh nguyen, benh sinh cling vdi cac ',.
bien phap dieu tri va phong ngua benh than kinh. . .
+

Ve giai

phjiu h~ than kinh bao- g6'm nao, tuy song (thu(k than kinh
trung uong), cac r~ than kinh.icac dam roi, cac.day ~J:lftn,kinh, k~ ca
12 doi day than kinh S9 (thuoc thftn kinh ngoai bien).

+ Don vi giai phau co sd cua cac t6 chuc than kinh ia te bao than kinh
hay can goi la noron.
+ Sinh ly: co sd heat dong cua than kinh la phan xa, do la su dap ung
cua co th~ doi vdi kich thich thong qua h~ thong earn giac va h~
thong van d9ng.
- B~nh thftn kinh la b~nh gay ra do t6n thttdng th\lC th~ cac h~ thong
cua h~ thftn kinh rna bi~u hi~n thu yeu tren lam sang la roi lo~n cam
giac (cam giac nong: dau, nong, lq_nh, xuq giac ...; cam giae sau: tlithe,
vi tri...) b~nh' nhan co bi~u hi~n tang, rhlIt hay giam cam giae. Roi
·Ioq.n v$.n d9ng bao g6m li~t 'nlia ngu'di, li~t 2 chan, li~t m9t vai nh6m
cd, roi IOq_nd9ng tac, ngon ngu ...
-I-

BOnh Lll1iu kinh chiem ty l~ tuang ctoi cao (2% bQnh tq.t noi chung)
co Wi 60% b~nh nhan khi di kham b~nh phan nan ve tri~u chung
lien quan den h~ thftn kinh.

+ Ta khong du\1Cnhftm l§.n giua 2 khai ni~m "B~nh thftn kinh" va "Dien".
Dien la b~nh ly ve tam thftn gay ra do ho~t d9ng
loq.n, lam bien d6i blIt thu'dng trong hanh vi, tac phong,

ngudi b~nh. Tuy nhien cac b~nh ly ve thftn kinh cling co
thftn va cac b~nh ly cua chuyen khoa khac nhu N9i
Truyen nhi~m ...
II. MQT

s6 DIEM

cua nao b9 bi roi
tinh cam, y thuc
lien quan tai tam
khoa, Nha khoa,

Cd BAN VE GIAI PHAU H~ ,THAN KINH

H~ thftn kinh Ia cd quan chu d9ng toan th~, ph\l trach hoan toan m9i
ho~t d9ng song cua con ngudi .
.,.1. Ndron

- La don vi giai ph§.u co sd cua h~ thdn kinh - m6i noron g6m co than
te bao va cac nhanh keo dai, trong do co m9t s\1i trl,lc va cac nhanh
canh. Cac nhanh canh thudng nho va ng:1n, co nhi~m Vl,ld§.n truyen
cac xung d9ng di tai than te bao.

19

i"l'",


- Sci true la phan keo dai, c6 nhieu nhanh ben thucng duccbao boc bdi
mot lop Myelin, n6 c6 nhiern vu d§.n truyen cac xung d<)ng tu than

ndron tdi cac khop than kinh.

- Tu' ncron hinh thanh nen cac cau true thari kinh, bao gam cau true
chat xarn (la than te bao than kinh) vdi nhieu trung tam khac nhau d
nao va tuy song. Ttl sci true va te bao than kinh dern hinh thanh
chat td.ng la cac ducng dari truyen huang tam (cac duong cam giac)
cac ducng dan truyen ly tam (cac dUdng van dong). Toc d9 d~n
truyen phu thuoc duong kinh sci true va dQ day VQbee Myelin. Ngoai
ra, voi cau true trong kh6ng gian cac sci true dan cheo nhau nen toc
d<)d§.n truyen l~i cang nhanh va c6 th~ bu tru cho nhau khi bi t<1n~
thudng. Day cling la cd sd cho van de ph\1-Choi chuc nang khi co t6n
thlidng h~ th~n kinh.
2. Cali t~o h~ than kinh trung Ltdng
2.1. Nao bp
- Nao dliQCbao v~ trong 'h9P S9, bao b9C bdi h~ thong cac E1a?~ nhtt
~,.
mang nh~n va dich n~
co tac d1,lng chong chan d9ng
va cac va d~p muc do nhe, vua
-------=----.

------.

.- ..!.-.~... ,,-

.

- DttQc nu6i duBng_!&i mang .!!l?_ilil_uy, he th~n~mach
nhtt
d9ng m~ch nao trliac, 1]ao giua,

nao sau...·
-----..:___---_ .....:..--._---_._. __ ..._- ..__
,~----,.........
.-..._..

mau phong phu
~

Nao bao gam nhieu .....__,pb~n:
+ Hai ban c~u @i nao d\!gc noi~
bdi gian nao (dai thi, h~
khau nao, tuyen yen, giua hai dai thi 1a naOtnat ba). Ti~u nao n:1m
phia sau than nao, dliQc g~n VaGthan nao bdi 3 cuong ti§u nao tren,
giua va duai.
+ Than' nao bao gom c~u nao va hanh tuy, hanh tuy tiep giap voi tuy
song

Hinh 1. So

20

do nao b6 d9C


2.2. Tuy

song

- La phan tucng d6i don gian ella h~ than kinh, b:'it dftu tu ngang d6t
song CI, keo dai den bo tren d6t s6ng L2 g6m- 31 khoanh tuy, phan

cudi cling eua tuy song la phan du6i ngua (t~p trung r~ cac day than
kinh) chieu dai tuy khoang 42- 45 ern.

o dean tuy

c6, 7 d6t song chua 8 khoanh tuy c6. Tu dean nguc D1- Ds
tuy song narn cao hen than xuong song 1 khoanh tuy, d ngang D3 da
chua khoanh tuy D4 hoac D5, dean D7 ', Dl2 cao hen xudng song 3
. khoanh tuy, L1 - 81 chenh lech khoang 5 khoanh tuy. .Doan tuy-tu Sr - den tuy cut narn trong dean xtidng L, - L2• i
?

' • ','

: ,

.

.:-

...

"

: .,.',-;:'

.. ',';'

:,

J

- Chuc nang cua tuy s6ng dua tren hoat dong ella cac vong cung phan
xa (cung phan xa g6m hai te' bao: te' bao hudng tam phu trach da.n
truyen cam giac tu da, cd den sung sau tuy s6ng n6i tiep vdi te bao .
v~n d9ng n&m tq_isung trtide clla tuy s6ng thea sQi 1y tam ra cd quan
ttidng ung va gay dap ung phan xq_...). Phan Xq_n'ay chiu sl,t chi phoi
m9t phftn bdi vo nao qua te bao v~n d9ng d vo nao (te bao v~n d9ng thtt
nh8:t) nhd sQidlin truyen thu9c b6 thap.
' .
Tuy song 1a ndi q~lai cua cac d®.n.g v~n d9ng ~a cam giac. (Tuy song
co hai phftn 1a ch8:t trang d ngoai va ch8:t xam d trong hinh clift H hay hinh
"
,.~
con btidm.)...-

-

Sung sau

C<'>tben

Sung

b€m

Hinh 2. Cau t~30tuy song.

2.3.

Cau t;;lo tha'n

kinh ngo;;li bien

-- Th§.n kinh ngoq_i bien dUQctinh tu te bao v~n d9ng n&m d sung trudc
tuy (te' bEW v~m dQng thu 2) va te bao cam giac n&m d sung sau tuy
trd ra ngoai den cac re, cac dam r6i, cac day th~n kinh, k~ ca 12 doi
day th~n kinh 89.
('


-

Cac re than kinh chui qua cac 16 lien hop than dot song d hai ben d)t
song ra ngoai, Bao g6m re truce chi phdi van d9ng, re sau chi phoi

cam giac. Re van d9ng va cam giac hop lai tao thanh cac nganh trudc,
nganh sau (chi pho] ca van dong va cam giac), Tir day tao ra cac dam
roi va cac day than kinh, co 2 dam roi chinh la: dam roi th an kinh
canh tay, va dam roi that lung cung. Cac day than kinh xuat ph at til
dam roi canh tay bao g6m: day than kinh tru, quay, giira; tu dam rOl
th at lung cung bao g6m: day than kinh toa, than kinh then, th an
kinh bit ... Cac day th~n kinh xuat ph at tu cac nhan trong so: 12 doi
day than kinh so.
.~.

?

•

III. TRI.1};u CHuNG KHI TON THUONG THAN KINH

Viec kharn va ph at hien day du cac trieu trurig trong benh 1y th an
kinh d~ ehih doan b~nh thu9c trach nhi~m eua bac SI dieu trio Tuy~
nhien, ky thu*t vien PHCN phiH biet lu1o~n ve chuc nang (cam giac, vl%tn'd9ng ...) khi co b~nh ,!:y th~n kinh,
trong suot qua trinh dieu tri cung phu khi ra vi~n. Tu d6 c6 th~ de ra
ke ho~ch ph1,lc,hoi chuc nang chinh xac, stt d1,lng cac ky thu*t ph1,lc
h6i chuc nang thich h<;lpdoi vai tung ngudi b~nh C1,lth~ tren lam
sang. Ngoai ra ~i~c 1u<;lnggia ngudi b~nh thudng xuyen con giup theo
d6i tien tri~ri c\ia b~nh trong dieu trj va tien lU<;Ingb~nh.
1. Tr~ng thai tam than
D~ ket qua kham va lu<;lng gia chinh xac, c6 gla tri ta phai xac
dinh tr~ng thai tam th~n cua ngudi b~nh. Vi chi khi ngudi b~nh
thljc slj dnh tao mai co th~ h<;lptac vai ky thul%ttvien (KTV) trong
kham IU<;Inggia, tu d6 cho ket qua chinh xac va hqua trinh dieu trio
- LU<;lnggia ngudi b~nh qua noi chuy~n vai h9 va hoi ve:
+ Dinh huang khong gian': hoi b~nh nhan dang d dau? C6 biet noi
dang kham b~nh khong?

+ Dinh huang ve thdi gian: hoi thu trong tu~n? Gid kham b~nh, hie do
la bu6i sang hay bu6i chieu? ..
+ Dinh huang ban than: hoi ten tu6i, nghe nghi~p b~nh nhan? Thdi

gian bi b~nh, tri~u chung lam ngudi b~nh quan tam.
Tu nhung cau hoi tren ta danh gia dunhan, hi~u qua ve b~nh slt, tien slt b~nh va dien bien cua no tu d6 tien
hanh cac buac kham tiep theo.

22

2. Roi loan

ve

cam giac

- Su tham l~ham Him sang cam giac rat quan trong, KTV phai chuan bi
d~y du dung cu nhu: kim nhon, cac ong nghiem dung nude nong,
lanh, cac d6 va t can thiet khac phuc vu cho viec kharn xet ...
- Cac roi loan ve earn giac duoc chi a lam 2 lcai:
Rdi loen cam giac kbect: quan

La roi loan cam giac duoc ph at hien qua tharn kharn, bao gam: cam
giac nang (cam giac xiic giac, dau, nong, lanh) cam giac sau (cam giac ve
hinh khoi
v~L, cam giac phun bi~t 2 diem, xac dinh duoc vi trf, tv the' cac
phan co th~ trong kh6ng gian).

do

Cac bi~u hien roi loan cam giac khach quan' bao g6m:
. Mat hoac giarn cam giac
_. Ma't cam giac: benh nhan hoan to an khong nhan biet dUQccac kich·
thich khi kham.
.
NgUdi b~nh co th~ mat hoan toan cac lo~i cam giac ho~c chi mat mQt
vai cam giae nhu dau, nong, l~nh ... trong khi cac cam giac khac vftn con.
Giam cam giac 1a bi~u hi~n mue dQ nh~ hdn, cae cam giac tren kh6ng

bi mat hoan toan rna chi bi giam. NgUdi b~nh vftn co th~ nh~n biet
dUQc cac cam giae nhung phai voi cudng dQ m~nh hdn binh thudng
hoi;ic la ngudi b~nh co bi~u hi~n Iftn lQn cac lo~i cam giac· voi nhau
(l~nh thanh nong, kich thich nong l~i gay ra cam giac dau ...). Tuy
nhien d~ phat hi~n va danh gia chinh xac muc dQ mat, giam cam giac
cftn kham· va so sanh voi ben lanh, voi vung vi tri kh6ng bi t6n
thudng, kh6ng bi roi lo~n cam giac tren cd th~ ngudi b~nh. Trong khi
kham bao b~nh nhan nh:1m m:1t hay quay m~t di d~ ket qua kham
dUQCkhach quan.
. Tang cain giac
- Thudng gcliptrong cam giac.dl;lu, khi ta kich thich voi cUdng dQ binh
thudng (ch~m nh~ tay van ngudi b~nh ho~c mQt lu6ng gio th6i nh~)
b~nh nhan eung cam thay rat dau, st;l dau nay co th~ vftn con t6n t~i
khi ta thai kich thieh.
3. Rai lo~n

ve

v~n dc)ng

va

tntdng h!c cd

- V~n d9ng la do cae yeu to kich thich v~n dQng, dieu hoa v~n dQng va
cd h,tc chi phoi.
- Neu mQt trong cac yeu to tr€m kh6ng binh thudng< thi chuc nang v~n
d9ng se bi roi 10'iln. Truoc day co st;l quan ni~m cho ding chuc nang

23

J


van dong va truong luc co la khac nhau. V~n d9ng 1a thuc hien dong
tac con truong luc la tham gia duy tri tu the, xong thuc ra 2 chirc
nang nay glln lien nhau, muon van dong' duoc phai c6 trucng Iuc co,
muon duy tri truorig luc va lam manh co benh nh an phai van d9ng.
- Khi benh nhan bi tan thucng than kinh gay roi loan van dong thuong
bi~u hien barig li~t (hoan toan -hoac kh6ng hoan toan), xWlt hien cac
van dong
dong bat thucng (run, rnua giat, rmia von ...).

tv

3.1.

u«
..

La tinh trang giarn hoac mat hoan toan van d9ng hiru s, benh nhan.
kh6ng thuc hien duoc cac cli dong' theo y muon do co kh6ng nhan duoc cac
xung than kinh kich thich tu vung v~n d9ng vo nao toi, hoi,ic cd Ivc, trlidng
ll:1ccd yeu kh6ng thvc hi~n dliqc d9ng tac vi t6n thliong te bao v~n d9ng
sung trlioc tuy hoi,ic re, day th<1n kinh, cung c6, th~ do t6'n thlidng dlidng
cam giac gay ru.
Tu}' theo nguyen nhan, vi tri t6'n thliong, muc t6'n thlidng rna cac cd
bi li~t phan bo d 112 nglidi, 2 chi dlioi, tu chi ho~c khu trlioc d m9t so cd,
nh6m cd do n~, day th<1n kinh chi phoi. C6 2 lo:;ti li~t tuy ndron v~n d9ng hi
tan th lidng:

. Li~t mem:
'.~

- Chia lam hai lo:;tila li~t mem trung liong va li~t mem ngo:;ti bien.
- Li~t mem ngo:;ti bien: la do t6n thlidng ndron v~n d9ng dlioi (Noron
thli 2). Than ndron nay nllm d sung trlioc tU)! song, cac nh8.nh, siJi
tr\lc ella n6 la m9t ph<1n clla cac re, day th<1nkinh, t~n cling d cac Cd.
Ndron nay thu nh~n nhung kich thich kh6ng nhung clla ndron v~n
d9ng tren ma con ca clla cung phan x:;t tUY. Khi ndron v~n d9ng dlioi
bi t6'n thlidng cd kh6ng nh~n dli<;JCbflt ky kich thich nao nua va gay
hi~n tli<;Jngli~t memo (Vi chlic nang clla noron v~n d9ng 2 1a duy tri
trlidng Ivc cd va thvc hi~n phan x:;t). Bi~u hi~n tren lam sang bllng
trlidng Ivc cd giam, phan' x:;t gan xliong giam hoi,ic mat. Nhung rai
lo:;tn dinh dlidng xuflt hi~n, teo cd nhanh va m:;tnh hdn li~t cling, kern
theo b~nh nhan c6 bi~u hi~n thoai hoa di~n Cd, b~nh nhan kh6ng c6
roi 10~n cd tron (tru h9i chung duai ng\ia 1a li~t ngo:;tibien nhling l~i c6 1'51
10:;tncd tron).
- Li~t mem trung lidng: do tan thliong te bao v~n d9ng trung lidng
(Ndron thli nhflt hay te bao thap) than noron nay nllm d vo nao, tr.licJc
ranh Rolando (h6i tran len). Sqi tr\lc clla n6 la m9t ph<1n clla b6 thap,
t~n cling khi tiep xuc voi ndron v~n d9ng thu hai (nllm d sung trlidC
tuy). Khi bi t6'n thlidng cac noron thap gay hi~n tli<;Jngsoc tU)! lam
anh h lidng den noron v~n d9ng sung trlioc tU)! khien trudng Ivc cd

24


giarn, phan X? gan xuong mat, kern theo r6i loan dinh dudng nhu teo
co nhung rnuc d9 nhe hen liet ngoai bien, benh nhan khong bi~u hien
thoai 'hoa dien co xong lai co. r6i loan co tron (dai ti~u tien khong tu

chu hoac bi dai ti~u tien), xuat hien mot so phan X? benh Iy... nhu
ph an X? Babinski, Hoffman, Clonus (rung giat gan got) ...
Sau giai dean nay, te bao sung trudc kh6ng con bi s6c nfia, h6i phuc
dan, chuc nang cua no duoc khoi phuc, trong khi te bao van d9ng thir nhat
(chuc nang lam giarn trucng luc co va thuc hien dong tac tu chu) da t6n
thucng kh6ng .thuc hien duoc vai tro cua no len truong luc co tang dan, .
pharr xa gan xtidng xuat hi~n v~rtang len.- B~nh nhan chuy~n tu-li~t mem- .
sang li~t cilng .
. Li~t cilng:
Chi do t6n thtidng h~ thfln kinh trung tidng (t6n thtidng te bao v?n
09ng thil nh~t) nhting d giai oo?n mU9n hdn. B~nh nhan co bi~u hi~n
tang trtidng ll,iC cd, tang phan xq. gan xtidng, cac phan X? b~nh 1y bat
thtidng d giai do?n trtioc xuat hi~n v~n t6n t?i: Babinski, Hoffman, phan
X? Baco (phan X? tl,i 09ng tuY). B~nh nhan bi~u hi~n r6i lo?n dinh
dtiang, teo cd nhting milc nh~, va ch?m, khong co thoai hoa di~n cd, v§.n
co r6i lo?n cd tron.
Kham d~ phat hi~n li~t
- Kham cd Ivc:
+ Kham cd 1vc ngQn chi, g6c chi, so sanh cd ttidng ilng hai ben, so
sanh cd d6ng v?n, d6i v?n.
Danh gia cd ll,iCb§.ng cach t?O ra nhfing Ivc d6i khang trvc tiep voi
tinh nang tac d\lng clla tung nhom cd m9t va b§.ng cach xem ngtidi b~nh co
thvc hi~n dtiQc nhfing cli 09ng thong thtidng ch6ng l?i sl,i tac d9ng clla
trQng l\ic hay khong (gid cao tay, nang chan khoi m?t gitidng). Khi kham
cfln chu y phan bi~t b~nh nhan khong thvc hi~n dtiQc d(mg tac do dau, cling
khop ... Ve kham cd Ivc co cac nghi~m phap nhti Barre chi tren va Barre chi
dtioi, nghi~m ,phap gQng kim, Mingazzini ... d{ phat hi~n bi~u hi~n li~t kin
dao (li~t kh6ng hoan toan). Tu ket qua kham phan chia cd hfc ra lam 6 b?c
tu b?c 0 den b?c 5 tuy theo milc 09 cac d9ng tac b~nh nhan thl,ic hi~n dtiQc.
- Kham trtidng Ivc cd:

+ D9 ch~c mem clla cd (Sd n~n cd xem d9 ch~c, n~o so sanh hai ben).
+ D9 ve vfly: l~c tay chan b~nh nhan voi Ctidng d9 gi6ng nhau ca hai
ben danh gift d9 ve vfly c6 tay, c6 chan. Neu trtid.ng ll,iCcd giam thi
09 ve vfly tang va ngtiQc l?i tntdng ll,iCcd tang thi ,d9 ve vfly giam .
.+ D9 co du6i t6i da: cho cli d9ng g?P du6i t6i da d~ danh gia neu
tntdng h;lCcd tang thi goc gap du6i se gioi h?n nhieu va ngti<;1clQ,i.
25 '


3.2. Cae cLrdpng kh6ng

ur cbu

Cac nhan xam trung uong (nhan du6i, th~ Luys, nhan do, liem den ... )...
tao thanh h~ thong ngoai thap, Than noron ngoai thap narn trong cac nhan
do, cac sci di xuong bang nhung duong khac nhau va t1}n cling (J nhfrng
noron sung truce tuy song. H~ ngoai thap c6 tac dung trong nhirng d9ng tac
kh6ng tu chu (vung tay khi buoc, 'chop miit dieu tie't ... ) trong ph5i h<;lpva .
dieu hoa trucng luc co.
26


Khi co t6n thuorig cac nhan xam hay h~ thong ngoai thap (vi du benh
Parkinson)
se gay ra nhirng dong tac khong tv chu nhu run, mua von, mua
giat. .. tang truong luc co hoac co rai loan truong luc co (hie tang, hie giam).
Tuy nhien benh nhan khong tang phan xa g_an xuong, ,khong co phan xa
berih 1y Babinski, Hoffman ...

· Run

- La ke't qua cua nhieu s1;1co co dai nghich nhau, khong tv chu, nhip
nhang, nhanh va co bien d9 nho. D:Itctinh cua trieu chirng la giarn hay
mat di khivan dong hiru y va khi ngu, tang khi nguoi benh xuc d9ng ..
- Run chu yeu a ngon chi nhat la 2 tay, benh nhan khong kicm ch6 n6i
cli dong nay. Khi runxuat hien a vung ham mat khien cli d9ng ham
cua b~nh nhfin giang nhu mi~ng con tho ~ang nhai.
· Mua vdn

_. La eli d9ng khong t1;1chu, ch~m' va gfin nlnt lien

Ll,lc

d ng9n chi t~o

hinh anh nhung d9ng tac mua. B~nh nhan mat kha nang duy tri tu
the' cua cac cd ngon tay, ngon chan, ludi hollic cac ~hom cd khoe. Ne'u
d ban tay thi b~nh nhan co dao d9ng khong d6ng b9 ch~m cua cac
ngon, va c6 tay nhu du6i, dang' cac ngon, sau do l?i l~t up va gglpcac ngon
l?i trong khi c6 tay ngita len.

- d chan

cac ngon luc thi g$.p l?i kern ban chan nghieng, ap vao trong,
luc thi dang cac ngon, uon ngon cai len va ngoc c6 chan len. d mllit
thi ludi ngudi b~nh co th~ uan keo ra ngoai r6i l?i th\lt vao trong, moi
thi cong len. Cae tri~u chung tren ding khi xuc d9ng, lao d9ng nlling,
khi co nhieu tieng d9ng, mat di trong giac ngu. Mua vdnco th~ g:Itp
trong m9t sa b~nh nhu bq_inao, sau viem nao, di chung tai bien m?ch
mau nao, b~nh Wilson ...
· Mua gi~t

- D9ug tac g~n tudng t1;1nhu mua vdn nhung h6n d9n, ~hong co nhip
di~u, bien d9 luc nhanh luc ch$.m, hie r9ng, luc h~p, cUdng d9 mq.nh.
'Cac tri~u chung rai loq.n ctt d9ng g6m co nhan m:Itt, cli d9ng mi~ug
, mep, cli d9ng bat thudng cua cac chi giang nhtt gi$.t mua, rai loq.n
phat am va nuat khi cac cd moi, cd h~u bi anh huang. Trong mua gi~t
thudng kern theo giam trudng h;lC cd.
- Muc d9 nh~ cua mua gi$.t chi xuat hi~n khi ngudi b~nh duy tri m9t cli
chi nao do ho:Itc ngudi b~nh trd len v\lng ve trong m9i d9ng taco Th~
n(lng m·ua gi~ t xuat hi~n tv nhien ngay ca khi nghi ngdi. Sv xuc d9ng
va v$.n d9ng co khuynh huang lam tang them d9ng taco Mua gi~t hay
gllip trong Parkinson, thglp tim va nhung b~nh ly t6n thudng h~ ngo?i
. thap khac.
27