Một số vấn đề về tư điền, tư thổ ở nam bộ dưới thời nhà nguyễn qua tư liệu địa phương trường hợp ở tỉnh tiền giang (2013) nguyễn phúc nghiệp, hà danh hùng

MOT SO VAN DE VE TlT DIÉN, TlT THÓ Ò NAM BÙ
Dirdl THÒI NHÀ NGUYÈN QUA TlT LIÈU DIA PHlTONG:
TRlTÒNG HQfP Ò TINH TIÈN GIANG
Nguyin Phùc Nghi^p , Ha Danh Hùng

Tu diln, tu thè là loai ruòng dlt Ihuòc sd hùu cùa mot ngudi bay cùa mot sd
ngudi, ma chù sd hùu pbài chju Ihué tu dièn, tu Ihd. Trén thyc tè, tu dièn, tu thd
dugc nhà Nguyén Idn Irgng. Dèi vdi tu dièn, tu thè, tu nhàn dugc quyén mua bàn,
chuyén nhugng, dugc dén bù vdi mùc cao hom cdng dièn, cdng thd khi dugc Irung
dyng di xày dyng càc cdng Irình cdng cdng. Nhung, khàc vdi quyén tu hùu tuyét
dèi d phuomg Tày, tu dièn, tu thè d Viél Nam néu khdng dugc su dyng Ibi dugc nhà
nude chia càp eho radt sd hùu chù khàc'.
L Rugng dàt a Tièn Giang tuyft dai da so là tu dièn, tu- thè
Theo Dia bg Minh Mènh, Tièn Giang ed dièn tich tu dièn, tu thè là 159.832
mau^. Chia ra nhu sau:
- Dién tich tu dièn: 139.636 mau, ehiém 87,4%..
- Dién tich tu thè: 20.196 mau, ehiém 12,6%.
/./. Trong tèng sé 171.795 miu rudng dlt canh tàc cùa loàn tinh Ihì tu dièn, tu
thè ed din 159.832 mau, ehilm 93%. Day là mot ti le cao nlu so vdi mal bing chung d
Nam bg (tu diln, tu thè d Nam bg bình quàn ehiém 75%), chùng td mùc dò tu hùu
ve rudng dlt d Tiln Giang dà pbàl Iriln dén dò gàn nhu tuyét ddi.
Trong sé 139.636 mIu tu dién Ibi ed 102.622 mIu tu Ihào dièn (ruòng thip),
chilm 74%; 37.014 mIu tu som diln (ruòng gò), ehilm 26%).

* TS, Truòng Dai hoc Tièn Giang
** ThS. Trudng Dai hoc Tièn Giang
1. Tran Thj Thu Luang, 1994, Chi dò sd hùu vd canh tàc ruòng dal ò Nam bg mia ddu
thè kyXlX, Nxb TP Ho Chi Minh, tr.61.
2. Nguyen Dinh Dàu, 1994, Nghièn ciru dia bg triiu Nguyin: Dinh Tiràng, Nxb TP Ho Chi Minh,
ir.l 75 - 300 ; .\ghicn cihi dia ha triiu Nguyin: Già Dinh, Nxb TP Ho Chi Minh. tr.471 - 486.

408


MOT SO VAN OÈ Vè TU DIÈN, TU THÓ Ò NAM BÓ...

Con dièn tich tu thò dugc chia ra nhu sau:
- Dlt tròng cau (Vién lang thò): 17.813 mIu, chilm 88%).
- Dal tròng nhièu loai cày va nhà ò (Thè trach): 1.587 mau, chilm 7,8%.
- Dàt tròng dàu (Lang càn thè): 440 mIu, chilm 2,1%.
- Dàt tròng dùa nude (Dà diép thè): 263 mIu, chilm 1,4%.
- Dàt tròng dàu (Vu dàu thò): 91 mau, chilm 0,6%.
- Dàt tròng mia (Cam già thò): 2 mau, chilm 0,1%.
7.2 IVong so 187 thòn ò Tiln Giang, co din 182 thòn co ùr dila ùr thè, chilm 97,3%'.
Ba thòn co tu diln, tu thò nhilu nhit là:
- Thòn Bình Àn (nay Ihuòc huyén Gò Gòng Dòng): 4.684 màu"
- Thòn Vình Thanh (nay Ihuòc huyén Gò Gòng Tày): 3.922 mlu^
- Thòn Bình Xuàn (nay Ihuòc Ibi xà Gò Gòng): 3.638 màu"*
Ba thòn co tu dièn, tu thò il nhàt là:
- Thòn My Hào (nay Ihuòc huyén Chg Gao): 10 mau'
- Thòn Phù ligi (nay Ihuòc Ihành phó My Tho): 16,1 mau^
- Thòn My An (nay Ihuòc huyén Cài Bè); 16,4 mau^.
NIU mang 159.832 mau tu dièn, tu thè chia cho 182 thòn, ta co dién tich tu
dili, tu thò bình quàn cùa mèi thòn là 878 mIu. Theo thèng kè qua Dja ba Minh
Méih, ta thiy 71 thòn eó dién tich tu dièn, tu thè trén mùc bình quàn, chilm 39%.;
va 11 thòn dudi mùc bình quàn, chilm 61%. Sy chénh léch ly là dilu tlt nhién;
bdi/i dién tich tu dién, tu thd cùa mèi thdn nhièu bay il tùy thugc vào nhièu ylu tè,
nhuthdi dièm khai phà, làp thdn, dja bàn khai phà, nguèn nhàn lyc, v.v...
2. Dong sd hùu tu dièn, tur tho là mgt hif n tu-grng khà pho bién va dàc thù
troig càch thùrc sd hùu rugng dàt tu d Tièn Giang va cà Nam Bg
Khi ndi dén sd hùu tu dién, tu thè, ngudi ta Ibudng lién ludng dén sd hùu don

chù tue là mot cà nhàn dùng tèn sd hùu mdl hay nhièu Ihùa rudng dàt'. Thè nhung.
1. N.uyèn Dinh Dàu, 1994, Nghién etru dia ha triéu Nguyén: Dinh Tu&ng, Sdd, tr. 175 - 300 va
N.uyén Dinh Dàu, 1994, Nghién ciru dia bg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr.471 - 486.
2. N.uyen Dinh Dàu, 1994, Nghién ciru dia bg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr.480.
3. N.uyén Dinh Dàu, 1994, Nghién ciru dia bg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr.475.
4. N,uyèn Dinh Dàu. 1994, Nghién cùu dia bg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr.481.
5. 7Nguyen Dinh Dàu, 1994, Nghién cùu dia bg triéu Nguyén: Dinh Tuàng, Sdd, tr.226.
6. N,uyén Dinh Dàu, 1994, Nghién cùu dia ha triéu Nguyén: Dinh Tuàng, Sdd, tr.251.

409


VIET NAM HQC - KY YÉU HQl THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJTU

trén thyc té, bién tugng dèng sd hùu tu dièn, tu thè là khà phd bién d Tièn Giang va
nhièu noi khàc d Nam Bg; lue là, lù hai cà nhàn Ird lén cùng dùng tèn mdl dièn tich sd
hùu. Hình Ihùc dèng sd hùu này dugc Trln Thj Thu Luomg, trong cudn Che dò sa nùu
va canh tàc ruòng dat à Nam Bó nira dàu thè ky XIX, ggi là sd hùu da chù. Ò day, dìng
sd hùu tu dièn, tu thè ed thè là nhùng chù sd hùu cu ngy cùng mdl thdn, ed Ibi -)ao
gèm nhùng ngudi cu ngy khàc thdn vdi nbau va cùng ed thè là nhùng ngudi cùng ùing
thàn toc.
Tuy nhién, van Iheo Trln Thj Thu Luomg, sd hùu don chù va ddng sd hùu kbòng
làch rdi nbau. Mdl chù sd hùu ed Ibi vùa dùng tèn mdl dién tich sd hùu, lai vùt ed
Ibi dùng tèn chung vdi nhùng ngudi khàc d mdl dién tich sd hùu khàc. Thi du, d
thdn Bình Thdi (nay thugc huyén Chg Gao) ed 107 chù sd hùu, nhung trong dd ed 8
ngudi vùa dùng tèn d loai hình don chù, vùa dimg tèn d loai hình ddng sd hùu".
Dèi vdi loai hình sd hùu don chù, nghTa là chi ed mdl cà nhàn dùng tèn sd lùu.
Cdn loai hình dèng sd hùu Ibi il nhll ed 2 ngudi va nhièu nhIt ed 7 ngudi dùmg tèn sd
hùu chung. Thè nhung, sé lugng ngudi dèng dùng lén sd hùu khdng ti le Ihuàn hay i le
nghjch vdi di?n tich sd hùu. Thi dy, 7 chù d thdn Tàng Hda (nay thugc huyén Gd Gòng

Ddng) chi sd hùu chung 2 mau 5 sào rudng, nhung 2 chù d thdn Tàn Phude (nay thidc
huyén Gd Cdng Ddng) lai sd hùu chung dén 136 mau rudngl
Sd dT d Tièn Giang va cà Nam Bg xult hign va tèn lai loai hình dèng sd lùu
rudng dlt tu là do hai nguyén nhàn sau:
- Nhùng ngudi dèng sd hùu ed quan h? hg hàng vdi nbau, nèn ddng thdi digc
thùa ké mdl dién tich sd hùu; do dd, dùng lén sd hùu chung.
- Mgl sé ngudi hgp tàc vdi nbau trong viéc khai khan dàt hoang. Va sau dd hg
cùng dùng lén sd hùu dién tich dà dugc khai hoang ày.
Ò day, nhùng ngudi dèng sd hùu khdng chia dién tich sd hùu ihành nhùn^ sd
hùu don chù nhd han là de chéng nan kièm tinh rudng dlt cùa dia chù dang ngày làng
pbàl Iriln manh va canh tàc dà manh mùn sé dem lai hi?u qua cao trong san xuàl.
Cd hai càch su dyng loai rudng dàt ddng sd hùu:
- Thù nhat, nhùng ngudi dèng sd hùu cdng dèng vi vdn, ihdc gidng, sire léo,
ngày cdng lao ddng va san phàm.
1. Iran Thi Thu Luong, 1994, Che dò .sa hùu va canh toc ruòng dàt dNam bg nùa dàu thè tq)YLX,
Sdd, IT.66.
2. Tran Thj 1 hu Luang, 1994. Chi dò sa hùu va canh tàc ruòng dàt à Nam ho nira dàu the k\' XIX.
Sdd, tr.68.
3. Tran Thi Thu Luang, 1994, Chi dò .sa hùu va canh tàc rudng dàt ò Nam bó nira dàu thè ky XIX,
Sdd, tr. 141.

410


MOT SO VAN DE VÈ TU' DIÈN, TU' THÓ Ò NAM BÓ...

- Thù hai. nhùng ngudi dòng sd hùu luàn phièn cày cày thùa rudng ma hg cùng
dùig tèn chung.
3. Tu dién, tu thò ò' Tièn Giang co su chénh léch rat Idn trong phàn phói
Lai day, co ngudi sd hùu dén hàng ngàn màu rudng dal, nhung cùng ed ngudi

chi co vài thudc ma thdi. Dièu dd chùng td sy phàn hda xà hdi dà rit gay gài. Xin
xen Bang 1 sé thày rò sy chénh léch ày d mot sd thdn tièu bièu:
Bang /. Su chénh léch trong phàn phòi ruòng dàt tu d mgt so thón
cùa Tièn Giang nùa dàu the ky XIX
Sd hihi dom
STT

Thòn

Hong sd hùu

Sd hùu lón
nhàt (mau)

Sd hùru nhò
nhat (mau)

Sd hùu Idn
nhat (mau)

Sd hiru nhò
nhat (mau)

Cam San

87,8

0,1

22,5

1,4

My Trang

84,7

0,6

75,4

18,4

Hòa San

34,8

0,0,11

0,5

0,0

L.

Tàn Hòi

165,3

0,1

33,1

4,3

,

Dién Trang

17,4

0,0,12

4,1

2,0

{

Bình Hai

36,4

0,2

23,1

0,7

i

Bình Thdi

49,6

0,2

35,4

7,5

•t

Tàn Tjnh

28,8

1,0

13,3

3,4

C

Phong Thuàn

11,3

0,4

3,8

3,6

11

Bình Phong

85,7

0,2

77,2

9,2

1

Tàn Nién Tày

89,3

0,1

44,0

0,6

i:

Tàng Hòa

225,0

0,2

47,4

0,7

1

Tàn Phudc

148,4

0,9

136,0

4,2

L

Thuàn Ngài

135,7

0,8

33,9

18,0

L

Tàn Phudc

190,3

4,1

41,9

3,6

1.

An Long Dòng

239,8

6,2

47,2

10,6

r

Binh Xuàn

1.106,7

4,9

0,0

0,0

]

A

{Nguìm: Tran Thi Thu Luang. 1994, Che dd sd hìhi vd canh tàc ruòng dàt à Nam Bó
ma dau thè ky XIX. Sdd, tr.75-87-117)
411


ViET NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU
4. Tu dièn, tu thò ngày càng t$p trung vào tay giai cap dja chù. Sd hùu lóìi
ehiém uu the trong ce cau sd hCru rugng dat d Tien Giang
Dya vào Dia bg Minh Mènh, Trln Thi Thu Luomg dà thóng ké vè viéc phàn
loai chù sd hùu rudng dal d ba tdng Lgi Trinh, Thanh Phong va Hda Lac nhu sau:
Bang 2. Phàn lo^i chù sd hihi rugng dat tu d ba tdng
Lgi Trinh, Thanh Phong, Hòa Lac nira dàu the ky XIX
Tong
TT

Phàn loai
Chù sd hùru

Thanh Phong

Lgi Trinh

Hòa Lac

So lugng Tìl? So lu-gng Til? So lugng Til?
chù sd hùu (%) chù sd hihi (%) chù sd hihi (%)

1 0 mau - 1 mau

154

9,1

83

16,6

30

4,7

2

1 mau - 5 mau

689

41,6

246

49,4

71

11,1

3

5 mau - 10 mau

335

0,2

73

14,6

103

16,1

4

10 mau-20 mau

252

5,2

61

12,2

134

21,0

5

20 mau - 30 mau

95

5,7

16

3,2

73

11,5

6

30 mau - 50 mau

88

5,3

10

2,0

100

15,7

7

50 mau - 70 mau

22

1,3

3

0,6

53

8,3

8

70 mau - 90 mau

9

0,5

2

0,4

24

3,8

9

90 mau - 100 mau

2

0,1

1

0,2

12

1,2

10 100 mau- 120 mau

6

3,0

1

0,2

0

0,0

11 120 mau- 150 mau

1

0,06

2

0,4

22

3,4

12 150 mau - 200 mau

1

0,06

0

0,0

7

1,0

13 200 mau- 1100 mau

0

0,0

0

0,0

8

2,2

Tdng cóng

1.654

100

498

100

637

100

(Nguón: Trln Thj Thu Luang, 1994, Chi dò sa hùu va canh tàc ruòng dàt d Nam Bg
nùa dàu thè ky XIX, Sdd, U.77-80-108)
NIU phàn làm hai loai, chù sd hùu ed dudi 5 mau va chù sd hùu ed trén 5 màu,
la ed kèt qua sau day:
- Chù sd hùu ed dudi 5 mau cùa ba long là 1.273 chù, ehiém 45,6%.
- Chù sd hùu ed trén 5 màu cùa ba tèng là 1.516 chù, ehiém 54,4So.
412


MOT SO VAN OÈ VÈ TU DIÈN, TU THÓ Ò NAM BÓ.
Qua nhùng sd lièu trén, ta thày ràng, sd hùu Idn chilm uu ibi trong co clu sd
hùu ruòng dal tu ò lién Giang; Ihàm chi, co thòn nhu Tàn Nién Trung kbòng co sd
hiru nhò, sd hùu nhièu nhàt cùa thdn này là 268,3 mau va sd hùu il nhll là 23,3 mau';
va ruòng dal d day pbàl trièn Iheo chièu hudng làp trung vào tay giai cip dja chù.
Xin phàn tich thèm dja ba hai thdn Bình Àn (nay thugc huyén Gd Cdng Ddng)
va Bình Phyc Nhàt (nay thugc huyén Chg Gao). Sd dì chgn hai thdn này là do thdn

Binh Àn ed dièn tich rudng dlt Idn nhll tinh Già Djnh va thdn Bình Phyc Nhll ed
dièn tich ruòng dal kVn nhll tinh Djnh Tuòmg trong nùa diu ibi ky XIX.
• Thòn Bình Àn:
Bang 3. Phàn loai chù sd hùu rugng dat tu d thón Bình Àn
STT

Phàn loai
chù sff hihi

So lugìig
chù sdhùu

Til?
(%)

1

1 màu - 5 mau

1

1,5

2

5 màu - 10 màu

8

12,7

3

10 mau - 20 mau

9

14,3

4

20 mau - 30 mau

9

14,3

5

30 mau - 50 mau

11

17,4

6

50 mau - 70 mau

12

19,2

7

70 mau - 90 mau

2

%a

8

90 mau - 110 mau

1

1,5

9

110 mau-200 mau

7

11,2

10

200 - 1.000 mau

2

3,2

11

1.000 mau- 1.200 mau

1

1,5

63

100

Tóng còng

(Nguèn: Nguyen Dinh DIU, 1994, Nghién ahi dia bg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr. 129)
* Tóng dién tich ruòng dlt cùa thòn Bình Àn là 4.674 màu.
Qua bang thóng kè trén, la thIy:
- Chù sd hùu ed dudi 5 mau chi ed I chù, chilm 1,5%) sé lugng chù; chù sd
hùu này ed 4,9 mau, chi ehiém 0,1% dién tich rudng dlt cùa thdn.
Tran Thj Thu Luang, 1994, Che dò sd hùu va canh tàc ruòng dàt ò Nam bg nùa dàu thi ky XTK,
Sdd, tr. 105.
413


VI^:T NAM HQC - KY YÉU H Q I THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU

- Chù sd hùu ed trén 5 mau ed 62 chù, ehiém 98,5% sé lugng chù; 62 chù này
sd hùu 4.669,1 mau, ehiém 99,9% dién tich ruòng dlt cùa thòn.
Nhu vày, d thdn này, chù sd hùu ed tu 5 màu Ird lén ehiém uu thè tuyét lèi
trong dd ed 1 chù sd hùu ed dén 1.106,7 mau, ehiém 23,7%) dién tich rudng dal cùa
thdn; 1 chù sd hùu 501,3 mau, ehiém 10,7% dién tich rudng dlt cùa thdn. Rò ràag,
giai cip dja chù d day rIt manh, nàm trong tay tuyét dai da sé dién tich ruòng dàt.
sé lugng chù sd hùu dugc xem là nghèo chi ed 1 ngudi (4,9 mIu, ehiém 0,1% dién
tich rudng dlt), coi nhu khdng dàng kl.
• Thdn Bình Phyc Nhll:
Bang 4. Phàn loai chù sd hihi rugng dat tu d thón Bình Phuc Nhat
STT

Phàn I09Ì
chù sd hihi

So lirgrng
chù sd hùhi

Ti le
( % ) •

1

1 mau - 5 mau

12

11,9

2

5 mau-10 mau

18

17,8

3

10 mau-20 mau

21

20,8

4

20 mau - 30 mau

14

13,8

5

30 mau - 50 mau

16

15,8

6

50 mau - 70 mau

10

9,9

7

70 mau - 90 mau

3

3,0

8

90 mau-110 mau

2

2,0

9

110 mau-200 mau

2

2,0

10

200 mau - 400 mau

• 3

3,0

Tòng còng

101

100

(Nguàn: Nguyen Dinh DIU, 1994, Nghién cùu dia bg triiu Nguyin: Dinh Tirmg
Sdd, Ù.235)
* Tèng dién tich ruòng dlt cùa thón Bình Phyc Nhll là 3.550 mIu.
Qua bang thèng ké trén, ta thày:
- Chù so hùu co dudi 5 mIu ed 12 chù, ehiém 11,9% sé lugng chù: 12 chi dd
sd hùu 51,5 mau, chi ehiém 1,4% dién tich rudng dal cùa thdn.
- Chù sd hùu ed trén 5 mau ed 89 chù, ehiém 88,15% sé lugng chù; sd chùnày
sd hùu 3.498,5 mau, ehiém dén 98,6% dién tich ruòng dal cùa thón.
414


MOT SO VAN OÈ VÈ TU DIÈN, TU THÓ Ò NAM BÓ.

Nhu vày, tuy mùc dò co khàc, nhung cùng giòng nhu thón Binh Àn, ó thòn
Biih Phyc Nhàt, chù so hùu co lù 5 màu Irò lén ehiém uu thè gàn nhu tuyét dòi;
trcig dò chù co so hùu nhièu nhàt là 350,8 màu, ehiém 9,9% dién tich ruòng dal.
Ri ràng, sd hùu Idn cùa giai càp dja chù giù vi tri uu thè trong co càu sd hùu rudng
dà d thdn này.
DO dò, co thè kbàng dinh ràng, so hùu Idn ehiém uu thè trong co càu sd hùu
rumie dò rat cao. Dà co nhùng dja chù sd hùu lù hàng tram dén hàng ngàn mau rudng
dà. lièu bièu là Truang Thj Lo co 350 màu d thdn Bình Phyc Nhàt'; Nguyen Thi
Hiomg ed 501 màu, Mac Vàn Ldc co 1.106 mau d thdn Bình Àn^; Le Vàn Iliéu ed
2.78 màu d thdn Bình Xuàn^.
Dja chù khdng chi ed rudng dàt d mdl thdn ma cdn ed d mdl sd thdn khàc nhu:
diichù Tran Vàn Phièn, nàm 1857, ed 335 màu rudng d càc thdn Bình Càch, Song
Thnh, Duang Xuàn**; dia chù tèn là ST, nàm 1826, ed 11 day rudng thugc loai hình
dcn chù d càc thón Bình Hiép, Dòng Thanh, Bình Thành, Tàn An Tày va 4 day
rumg Ihuòc loai hình dòng sd hùu d càc thdn Phù Long, Phù Da^; dja chù Duang
Tal Bdn nàm 1856 ed 272,3 màu rudng d càc thdn Yèn Ludng Ddng, Yèn Ludng
Tà', Tàn Cuomg, Thuàn Ngài, Tàn Duàn Trung^.
Ngoài rudng dàt, dja chù cdn ed lai san Idn, bao gdm nhà va dd già dyng. Dja
chi ST d thdn Bình Thành ed 1 Ida nhà ngdi ba gian 2 chài va 365 mdn dò già
dyig^; dja chù Tran Vàn Phièn d thdn Bình Càch ed 1 Ida nhà ngdi, gdm 1 chinh
dumg 1 gian 2 chài, I nhà khàch 3 gian 2 chài, I nhà bép 3 gian 2 chài va hàng
tran mdn dd già dyng^; dja chù Nguyen Vàn Cy d thdn Ddng An ed 1 Ida nhà ngdi
3 gan 2 chài. 66 mdn dd già dyng, 1 hàu gài, 500 hòc thdc, 30 quan tièn^.
Khàc vdi mot sd dja phuomg khàc, d Tièn Giang, dja chù là nù gidi ehiém mdl
ti 1: khdng nhd. Lhdn Binh Àn ed 10 nù sd bum chù ed tu 20 màu dén 501 màu trén
Idi? sd 63 sd hùu chù cùa cà thdn, ehiém 16%. Mudi nù dja chù này sd hùu 964
mài trén tdng sd 4.674 màu rudng dal cùa cà thdn, ehiém 21%o. Trong sd 10 dia chù
cui thdn này, nù dja chù Nguyén Thj Huang sd hùu dén 501 màu, dùng thù hai

1. Iguyén Dinh Dàu, 1994, Nghién ciru dia hg triéu Nguyén: Dinh Tu&ng, Sdd, tr.l55.
2. fguyén Dinh Dàu, 1994, Nghién ciru dia bg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr. 167.
3. fguyèn Dinh Dàu, 1994, Nghién ciru dia hg triéu Nguyén: Già Dinh, Sdd, tr.l 82.
4. i Tuong phàn già tèi Tran Vàn Phién vàn tu - Tu lièu dja phuang.
5. . Tuang phàn già lai ST danh vàn tu - Tu liéu dja phuang.
6. làn chia già tài cùa Duang Thj Huang ò Gò Còng nàm 1894 - Tu liéu dja phuang.
9. uang phàn già tài Nguyén Vàn Cii vàn tu - Tu liéu dja phucmg.
415


VI$T NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlTTlT
trong danh sàch nhùng dja chù ed nhièu rudng dlt nhàt cùa thdn Bình Àn . Thdn
Bình Phyc NhIt ed 12 nù sd hùu chù ed tu 20 mau dén 350 mau trén tdng sd 101 sd
hùu chù cùa cà thdn, ehiém 12%. Mudi hai nù dja chù này sd hùu 1.036 mau trén
tèng sé 3.550 mau ruòng dlt cùa cà thón, ehiém 29%); trong dò 2 nù dja chù là
Truang Thj Lo (co 350 màu) va Nguyén Thj Vàng (co 239 màu) dimg thù nhll va
thù nhi trong danh sàch nhùng dja chù eó nhièu rugng dlt nhàt cùa thón Bình Phyc
Nhltl Thòn Bình Xuàn (nay thugc huygn Gò Còng Dòng) eó 7 nù sd hùu chù ed lù
20 dén 48 màu trén tèng sé 40 sd hùu chù cùa cà thdn, ehiém 18%. Bay nù dja chù
này sd hùu 269 màu trén tèng sé 1.190 mau rudng dlt cùa cà lhdn, ehiém 2 3 % \
Dièu dd phàn ành yéu té bình dàng nam nù trong sd hùu rudng dlt va vai Ird cùa
phy nù trong nèn kinh té ndng nghi?p d Tièn Giang bèi nùa dIu thè ky XIX.
D I md róng di?n tich ruòng dlt, giai cip dia chù lgi dyng sy tùng thilu cùa
nòng dàn, thàm chi, sy phà san cùa mgt sé dja chù, dà dùng lién mua ruòng dal cùa
hg. Xin lièi ké ra day vài trudng hgp vè nan kiém tinh rugng dlt cùa dja chù:
* Dia chù tén là ST ed tóng cgng 15 day rugng, gèm:
- 6 day thùa ké tu cha m? de.
- 4 day thùa ké khdng hoàn toàn tu cha mg vg, tue là dùng tén chung vdi nhùng
anh em thugc ben vg.
- 5 day mua cùa 5 ngudi là bà Guang d thón Binh Hiép, òng Xuàn d thdn

DÒng Th^nh, òng Thiéu, òng Hoa, òng Due d thdn Tàn An Tày^
* Dia chù Tran Vàn Phién ed tèng cgng 335 mau rugng, gèm:
- 50 mau thùa ké tu cha mg de.
- 285 mau mua cùa dng Huyén (45 mau), òng Lam (74 mau), dng Thinh (8 mau),
òng Hùng (2 mau), dng Le (2 mau), bà Thanh (25 mau) d thdn Bình Càch; bà Hào
(8 mau), bà San (43 mau) d thdn Duang Xuàn; dng Dùng (63 màu), dng Trach va
ÒT\g Tuyén (10 mau), dng Luàn (5 màu) d thdn Song Thanh^
Nhu vày, sé rugng dlt ma dia chù Trln Vàn Phién mua cùa ngudi khàc ehiém
dén 85% tèng dién tich rudng dlt cùa dng ta. Qua dd, ta thIy nan kiém tinh ruòng
dlt cùa dia chù diln ra rIt quyét lièi.
1. Nguyén Dinh Dau, 1994, Nghién cùu dia bg triiu Nguyin: Già Dinh, Sdd, U. 198.
2. Nguyen Dinh Dau, 1994, Nghién eùu dia bg triiu Nguyen: Dinh Tuàng, Sdd, tr.l45.
3. Nguyen Dinh Dau, 1994, Nghién cùu dja bg triiu Nguyin: Già Dinh, Sdd, tr.l97.
4. Tuang phàn già tài ST danh vàn tu - Tu liéu dja phuang.
5. Tuang phàn già tài Tran Vàn Phién vàn tu - Tu liéu dja phuang.
416


MOT SO VAN OÈ VÈ TU OIÈN, TU THÓ Ò NAM BÓ.

* Dja chù Duang Tàn Bòn d lhdn Yèn Ludng Ddng ed tdng cdng 272 3 mau
aiòng, gòni:
- 240 màu thùa kè tir cha me.
- 32,3 màu mua cùa òng Tao (12,6 mau), bà Phi (3 mau) d thdn Tàn Cuomg;
òng Tinh (2,6 màu), dng Nhu (4,5 màu) d lhdn Tàn Duàn Trung; dng Lùa (2 mau) d
lhdn Thuàn Ngài; dng Thjnh (7,6 màu) d thdn Yèn Ludng Tày'.
Ngugc lai vdi nhùng dia chù ngày càng md rdng dién tich rudng dlt Ibi ed
khdng il dja chù bi phà san, pbài bàn ruòng dal cùa minh. Dièu dò chùng tó trong
nói bó giai càp dia chù dà eó sy phàn bòa gay gài. Xin ké ra day vài trudng hgp
tièu bièu:

Bang 5. Danh sàch mgt so dja chù bàn rudng
& Tién Giang nùa dau thè ky XIX
STT

Thón

Hg va tén
dia chù bàn rugng

So rugng bàn
(mau)

1

Bình Càch

Le Vàn Lam

74

2

Bình Càch

Vg chòng òng Hoàng

67

3

Song Thanh

Nguyen Vàn Dùng

63

4

Duang Xuàn

Òng Chin

5

Bình Càch

Nguyen Vàn Huyén

45

6

Duomg Xuàn

Le Thj San

43

7

Phù Hòa

Bà Lgi, òng Liém

36,6

8

Phù Hòa

Vàn Quang Bich

29

9

Phù Hòa

Vucmg Nggc Slc - Trln Thj Cól

10

Song Thanh

Nguyen Vàn Liéu

50,3

27,6
20

(Nguón: Tuang phàn già tài Tran Vàn Phién vàn ty - Tu liéu dia phuang)
5. Phuang thùc khai thàc ruòng dat cùa dia chù
Giòng nhu giai càp dja chù cùa cà nude, dja chù d Tién Giang su dyng phuang
thirc phàl canh thu tó trong viéc su dyng ruòng dal cùa minh. Dja tó ma dja chù thu

1. Bàn chia già tài cùa Duang Thi Huang d Gò Cóng nàm 1894 - Tu liéu dja phuang.
417


VlfT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlfTU
cùa là dièn chù yéu là thòc. Ngoài ra, con co thèm nhùng khoàn khàc nhu gao, vjt.
sàp ong (de làm nèn), v.v...
Sau day là vige phàl canh thu tó cùa mot so dja chù d Tiln Giang:
* Dja chù Trln Vàn Phièn d thdn Binh Càch (nay thugc xà Tàn Bình Thanh.
huy?n Chg Gao)'. Dudi day là hai bang thèng ké vè mùc phàl canh thu td cùa dja
chù Trln Vàn Phién nàm 1857 va nàm 1860:
+ Nàm 1857:
Bang 6. Vi?c phàt canh thu tó cùa dja chù Tran Vàn Phién nàm 1857
STT

Thón

So rugng
phàt canh (mau)

Mure dja tó
(già)

Bình quàn mùc

dja tó (gia/mau)

1

Bình Càch

23

290

12,6

2

Bình Càch

45

250

5,5

3

Duang Xuàn

43

550

12,7

4

Song Th^inh

41,5

350

8,4

5

Bình Càch

38

550

14,4

6

Song Thanh

36,5

330

9,1

7

Duang Xuàn

33

550

16,6

8

Bình Càch

27

320

11,8

9

Bình Càch

23

290

12,6

Cgng

335

3.760

11,2

(Nguón: Tu nhàn là sy dù yél là Trln Vàn Phién vàn tu - Tu liéu dja phuang)
Qua bang thèng ké trén, ta thIy:
^ - Nàm 1857, dia chù Trln Vàn Phién phàt canh 335 mau rugng d ba thón Bình
Càch, Duang Xuàn, Song Thanh, dja tó thu dugc là 3.760 già thòc; va mùc bình
quàn dja tó là 11,2 gia/mlu.
- Co 6/9 trudng hgp dja chù Trln Vàn Phièn thu dja td cao hom mùc bình
quàn, ehiém 67%; va 3/9 trudng hgp thu Ihip hom mùc bình quàn, ehiém 33%.

1. Tu nhàn là su dùr yet là Tran Vàn Phién vàn tu - Tu liéu dja phuang.
418


MOT SO VAN OÈ VÈ TU OIÈN, TU THÓ Ò NAM BÓ.

+ Nàm 1860:
Bang 7. Viéc phàt canh thu tò cùa dja chù Tran Vàn Phién nàm 1860

STT

Thòn

Mùc dja tò

So ruòng
phàt canh
(thùa)

Thòc (già)

Gao
(già)

Vjt
(con)

Sàp ong

(miéng)

1

Binh Càch

1

180

2

4

3

2

Binh Càch

1

170

2

4

'3

3

Binh Càch

1

150

2

4

3

4

Binh Càch

1

120

2

2

5

Bình Càch

1

100

2

2

6

Binh Càch

1

80

2

2

7

Bình Càch

1

80

2

2

8

Bình Càch

1

80

2

2

9

Bình Càch

1

80

2

2

10

Binh Càch

1

80

2

2

10

1.120

26

23

Còng

12

(Nguon: Tu nhàn là sy dù yet là Trln Vàn Phién vàn tu - Tu liéu dja phuang)
Qua bang thèng kè trén, ta thIy:
- Nàm 1860, dièn chù Tran Vàn Phièn phàt canh IO thùa rugng d lhdn Bình
Càch (nàm 1857, phàt canh mdng d cà 3 thdn va don vj tinh là mau), dja Id thu dugc
là 1.120 già thdc, 12 già gao, 26 con vjt. 23 miéng sàp ong (nàm 1857, dia td khdng
ed gao, vii, sàp ong); mùc dia tó bình quàn (chi tinh thòc) là 112 gia/lhùa.
- Mùc dja tó cao nhll là 180 gia/lhùa; Ihip nhll là 80 gia/lhùa. Mùc chénh léch dén
100 gia/lhùa.
- Co 4/10 trudng hgp dja chù Trln Vàn Phièn thu dja Id cao hom mùc bình
quàn, ehiém 40% va 6/10 trudng hgp thu thIp hom mùc bình quàn, ehiém 60%.
* Dja chù Duomg Vàn Uy d thòn Tàn Myc (nay thugc xà Tàn Bình Thanh,
huyén Chg Gao)'. Dudi day là bang thóng kè vè mùc phàt canh thu td cùa dja chù
Duomg Vàn Uy nàm 1860:
Tàn Muc thòn dia ha - Tu liéu dia phucmg.
419


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU^
Bang 8. Vi?c phàt canh thu to cùa dia chù DuoTig Vàn Uy nàm 1860

STT

Thón

So rugng
phàt canh
(mau)

1

Tàn Myc

2

Mùc dja tó
Thòc
(gi?)

Bình quàn
(gia/mau)

Gao
(gì?)

Vjt
(con)

Sàp ong
(miéng)

17,1

260

15

2

4

4

Tàn Muc

11,0

200

18

2

2

3

Tàn Myc

9,2

110

12

2

2

4

Tàn Muc

8,0

100

12

2

2

5

Tàn Myc

4,2

53

13

2

2

6

Tàn Muc

3,6

50

14

2

2

7

Tàn Myc

1,6

43

26

0.5

1

1

8

Tàn Myc

1,4

20

14

0

1

0

9

Tàn Muc

1,2

34 .

28

0.5

1

1

57,3

870

14

8

17

16

Còng

(Nguón: Tàn Myc thón dia ba - Tu Ii?u dia phuang).
Qua bang thóng ké trén, ta thay:
- Dja chù Ducmg Vàn Uy phàt canh 57,3 mau d d thdn Tàn Myc; dja td thu
dugc là 870 gi?i thdc, 8 già gao, 17 con vjt, 16 miéng sàp ong; mùc bình quàn dja td
(chi tinh thdc) là 14 gia/mau.
- Mùc dia tó cao nhàt là 28 gia/mau, thIp nhàt là 12 gi?i/màu. Mùc chénh l?ch
dén 16 gia/mau.
- Cd 6/9 trudng hgp dia chù Duomg Vàn Uy thu dja td cao hom mùc binh quàn,
ehiém 61%, ed 3/9 trudng hgp thu thIp hom mùc binh quàn, ehiém 33%).
* Dia chù Trln Vàn Hgc d thdn Song Thanh (nay thugc xà Tàn Bình Thanh,
huyén Chg Gao). Dudi day là bang thèng ké mùc phàt canh thu td cùa dja chù Tran

Vàn Hgc nàm 1860':

1. Song Thanh thòn dja ba - Tu liéu dja phuang.
420


MOT SO VAN OÈ VÈ TU OIÈN, TU THÓ Ó NAM BÓ..

Bang 9. Vi^c phàt canh thu to cùa dja chù Tran Vàn Hgc nàm 1860

STT

So ruòng
phàt canh
(thùa)

1

Mùc dja tò
Thóc
(g«a)

Binh quàn
(gia/mau)

Gao
(gì?)

Vjt
(con)

Sàp ong
(miéng)

4

290

72,5

6

6

3

2

3

255

85,0

0

6

3

3

2

150

75,0

1

3

2

4

1

70

70,0

2

2

1

Còng

10

765

76,5

9

17

9

(Nguón: Song Thanh thòn dja ba - Tu liéu dja phuomg)
Qua bang thóng kè trén, la thày:
- Dja chù Tran Vàn Hgc phàl canh 10 thùa rugng; dia tó thu dugc là 765 già
thóc, 9 già gao, 17 con vjt, 9 miéng sàp ong; mùc bình quàn dja tò (chi tinh thóc) là
76,5 gia/lhùa.
- Mùc dja tó cao nhàt là 85 già thóc/thùa; thap nhat là 70 già thóc/thùa; mùc
chénh léch chi co 15 già thóc/thùa.
- Co 1/4 trudng hgp dja chù Tran Vàn Hgc thu dja td cao hom mùc binh quàn,
ehiém 25%>; ed 3/4 trudng hgp thu thIp hom mùc bình quàn, ehiém 75%.
Qua viéc phàl canh thu td cùa càc dja chù Tran Vàn Phién, Duomg Vàn Uy va
Tran Vàn Hgc, ta thày:
- Dja chù phàl canh toàn bg dién tich rugng dàt ma hg là sd hùu chù.
- Mùc thu dja td cùa dja chù lù 10,5 già thdc (242 kg)/mau dén 14 già thdc
(322 kg)/mau va lù 76,5 già thdc (1.760 kg)/lhùa dén 112 già thdc (2.576 kg)/thùa.
Néu san \uang cùa mdi màu lù 500 kg - 600 kg thdc, thi dia td ehiém tu 48% - 54%
hoa lgi ma là dién thu dugc.
- Ngoài thdc tò, dja chù cdn thu thèm gao, vjt va sàp ong cùa là dièn.
Chinh vi thè, da phàn là dién làm vào tinh cành khdn dòn, ng nàn do khdng ed

dù thdc td de ndp cho dja chù. Trong sd ghi ng cùa dja chù Tran Vàn Phièn nàm
1860 co dén 22 là dièn thiéu ng thóc tó; va so thóc dò quy ra thành tièn là 1.909
quan tièn va 2 nèn bac; thàm chi, co ngudi khàt han dén nàm thù tu ma vàn chua Irà
421


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQl THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ' TU'
hét ng'. Lue bly gid, tinh trang dja chù cho là dièn vay ng vdi lai suàl cao Ird nèn
rIt phé bién. Vi thè, nàm 1850, khi làm Kinh lugc su Nam ky, Nguyen Tri Phutmg
dà quy djnh: "cho vay khdng dugc qua ba phàn Idi mèi tbàng; va néu sé lai cdng lai
qua sé vén lue dIu thi màc nhién coi nhu xda ng"l Tuy nhién, trén thyc tè Ibi nan
eho vay nàng lai van cu phàt trièn. Bouchet trong luàn vàn Essai sur les moeur: et
Ics Institutions du peuple Annamite (1861) cho biét, màc dù nhà nude quy djnh lai
sult là 36%/nam (tue 3%)/thàng); nhung mùc lai sult thyc té là 60% - 120%/nàm
(tue 5% - 10%./lhàng), cdn vay mugn ngin han là 800% - 1.200%/nàm (lue 66'''o 100%)/thàng)l
Ngudi lình canh rudng dlt cùa dja chù, phin Idn là ndng dàn, nhung cùng ed
ngudi là huang ehùc. Vi nhu d thdn Long Tri ed 5 buomg cbùc lình canh/10 ngjdi
lình canh cùa toàn thdn, ehiém 50%"*; thdn Song Thanh ed 2 buomg chùc lình
canh/I3 ngudi ITnh canh cùa toàn thdn, ehiém 15,4%)^ thòn Bình Càch eó 3 hu.mg
chùc ITnh canh/10 ngudi lình canh cùa toàn thdn, ehiém 30%^ Dièu dd chùng td,
huang chùc khdng nhIt thiét phài là dia chù.
Tdm lai, cùng nhu toàn Nam bg, Tièn Giang là vùng dlt mdi dugc khai homg
lù thè ky XVII - XVIII. Vi thè, khdng nhu càc dja phuomg khàc trong loàn qudc,
rudng dlt d Tièn Giang tuygt dai da sé là tu dièn, tu thè. Tai day, tu dièn, tu ihó ed
sy chénh léch rIt Idn trong phàn phèi, ed ngudi sd hùu dén hàng ngàn màu ruìng
dlt; nhung cùng ed ngudi chi ed vài thudc ma thdi, chùng td sy phàn hda xà hg; dà
rlt gay gài. D$c bigi, tu dièn, tu thè ngày càng làp trung vào tay giai càp dja chù sd
hùu Idn ehiém uu thè trong ca càu sd hùu rugng dlt d Tièn Giang, qua ùình liei ty
rugng dlt da dièn ra vdi mùc dg rlt cao. Dièu dd dà din dén sy xult bién màu thuàn
giùa dia chù vdi ndng dàn tà dièn. Tuy nhién, cùng pbài thIy ring, chinh dièu do dà

tao ra mot khèi lugng ndng san dèi dào, làm cho kinh té hàng hda ed dièu kién phàt
trién manh me.

1. Tu nhàn là su dù yet tà Tran Vàn Phién vàn tu - Tu liéu dja phuang.
2. Quòc su quàn trièu Nguyen, 1972 - 1974, Minh Ménh chinh yiu (tàp2), Bàn djch cui Vò
Khàc Vàn va Le Phuc Thièn, Tu sàch Co vàn xuat bàn, Sài Gòn, U. 94.
3. Huynh Lùa (chù bién), \92,\,Lichsùkhaiphdvùngdàt Namhó,'^xhJ?HhCh\ Minh, tr. 58.
4. Long Tri thòn dja ba - Tu liéu dia phuang.
5. Song Thanh thòn dja ba - Tu lièu dja phuang.
6. Binh Càch thòn dja ba - Tu liéu dja phuang.
422


MOT SO VAN OÈ VÈ TU OIÈN, TU THÓ Ò NAM BÓ.

Tài liéu tham khào
1. Bau chia già idi cua Diams^ Thi Ihrcmg d Gò Cóng nàm IS94.
2. Nguyen Dinh Dàu, 1994, Nghién cùu dia bg triiu Nguyin: Dinh Tuàng, Nxb TP
Ho Chi Minh.
3. Nguyen Dinh Dàu, 1994, Nghièn cim dia bg triiu Nguyén: Già Dinh, Nxb TP He Chi Minh.
4. H u\ nh I .ùa (chù bién), 1981, Lich .su khai phd vìmg dàt Nam bó, Nxb TP Ho Chi Minh.
5. Tran Thi Thu Luang, 1994, Che dò sd hùu vd canh tàc rugng dàt d Nam Bó nùa ddu
thè ky XIX, Nxb TP Ho Chi Minh.
6. Quóc su quàn triéu Nguyen, 1972 - 1974, Minh Ménh chinh yéu (tap 1 - làp 6), Bàn djch
cùa Vò Khàc Vàn va Le Phuc Thién, Tu sàch Co vàn xult bàn. Sài Gòn.
7. Long Tri thòn dja ha.
8. Song Thanh thón dja ba.
9. Tàn Muc thòn dja ha.
10. Tuang phàn già tài Nguyen Vàn Cii vàn ty.
11. Tuang phàn già tài ST danh vàn tu.

12. Tuang phàn già tài Trln Vàn Phién vàn tu.
13. Tu nhàn tà su dù yét tà Trln Vàn Phién vàn ty.

423