Nghiên cứu mối quan hệ giữa đa dạng sinh học thân mềm chân bụng (Gastropoda) trên cạn với hàm lượng chì, asen trong đất tại xã Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn (Luận văn thạc sĩ)

BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG SINH HỌC
THÂN MỀM CHÂN BỤNG (GASTROPODA) TRÊN CẠN VỚI
HÀM LƯỢNG CHÌ, ASEN TRONG ĐẤT TẠI XÃ BẰNG LŨNG,
HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN

CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG

VŨ THỊ LAN HƯƠNG

Hà Nội, Năm 2017


BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG SINH HỌC
THÂN MỀM CHÂN BỤNG (GASTROPODA) TRÊN CẠN VỚI
HÀM LƯỢNG CHÌ, ASEN TRONG ĐẤT TẠI XÃ BẰNG LŨNG,
HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN

VŨ THỊ LAN HƯƠNG
CHUYÊN NGÀNH : KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG
MÃ SỐ

:60440301

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.HOÀNG NGỌC KHẮC

Hà Nội, Năm 2017


CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Cán bộ hướng dẫn chính : TS.Hoàng Ngọc Khắc
Cán bộ chấm phản biện 1: PGS.TS.Đỗ Văn Nhượng
Cán bộ chấm phản biện 2: TS.Phạm Đình Sắc
Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại: Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội
HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Ngày 19 tháng 09 năm 2017


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan:
Bản luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của riêng tôi, được thực
hiện trên cơ sở nghiên cứu thực địa ở khu vực thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn,
tỉnh Bắc Kạn. Dưới sự hướng dẫn khoa học của TS.Hoàng Ngọc Khắc. Các số liệu
về kết quả của luận văn là trung thực, khách quan và chưa được công bố trong bất
cứ công trình nghiên cứu nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

VŨ THỊ LAN HƯƠNG

ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn, trước tiên tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo
TS.Hoàng Ngọc Khắc đã trực tiếp hướng dẫn, truyền đạt kiến thức thực tế, phương
pháp luận, đôn đốc kiểm tra trong suốt quá trình nghiên cứu.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Khoa Môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và
Môi trường Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ trong quá trình học tập và hoàn thành
luận văn này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới UBND thị trấn và người dân thị trấn Bằng Lũng,
huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ cung cấp tài liệu, thông tin cần thiết trong
quá trình nghiên cứu.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất.
Song cũng còn nhiều hạn chế về mặt kiến thức nên không tránh khỏi những thiếu
sót mà bản thân chưa thấy được, rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm 2017
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

VŨ THỊ LAN HƯƠNG


iii

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Đặt vấn đề ...............................................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu ...............................................................................................1
3. Nội dung nghiên cứu...............................................................................................2
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ...........3

1.1. Tổng quan về địa điểm nghiên cứu ......................................................................3
1.1.1. Vị trí địa lý ........................................................................................................3
1.1.2. Một vài nét khái quát về địa hình ......................................................................4
1.1.3. Khí hậu, thủy văn ..............................................................................................5
1.1.4. Các nguồn tài nguyên ........................................................................................5
1.2.Tổng quan về kim loại nặng Pb, As trong đất .......................................................8
1.2.1. Khái niệm ..........................................................................................................8
1.2.2. Các nguồn phát sinh kim loại nặng ..................................................................8
1.2.3. Ảnh hưởng của Pb, As trong đất tới sinh vật và con người. ..........................10
1.3. Tổng quan về thân mềm chân bụng trên cạn .....................................................13
1.3.1. Khái niệm, đặc điểm hình thái ........................................................................13
1.3.1.6. Miệng vỏ ......................................................................................................15
1.3.2. Điều kiện sống (môi trường sống, hoạt động sống) ........................................15
1.3.3. Các nghiên cứu về thân mềm chân bụng (Gastropoda) ..................................16
1.4. Tổng quan các nghiên cứu về mối quan hệ giữa đa dạng sinh học với hàm
lượng kim loại ...........................................................................................................18
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....19
2.1. Thời gian nghiên cứu, địa điểm nghiên cứu, quy trình nghiên cứu ...................19
2.2. Dụng cụ thu mẫu ................................................................................................22
2.3. Phương pháp thu mẫu ........................................................................................24
2.3.1.Đối với mẫu đất ................................................................................................24
2.3.2. Đối với mẫu ốc cạn .........................................................................................24
2.4. Phương pháp xử lý mẫu .....................................................................................24


iv

2.4.1. Xử lý mẫu đất ..................................................................................................24
2.4.2. Xử lý mẫu ốc ...................................................................................................25
2.5. Phương pháp phân tích mẫu ...............................................................................25

2.5.1. Phương pháp phân tích mẫu đất ......................................................................25
2.5.2. Phương pháp phân tích mẫu ốc .......................................................................26
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..............................29
3.1. Hàm lượng Pb, As trong đất...............................................................................29
3.1.1. Hàm lượng As trong đất tại KVNC ................................................................29
3.1.2. Hàm lượng Pb trong đất tại KVNC .................................................................31
3.2. Đa dạng sinh học thân mềm chân bụng trên cạn................................................33
3.2.1. Danh sách thành phần loài ..............................................................................33
3.2.2. Cấu trúc thành phần loài .................................................................................36
3.2.3. Đặc điểm phân bố của ốc cạn ở khu vực nghiên cứu ......................................40
3.2.4. Các chỉ số đa dạng sinh học thân mềm chân bụng trên cạn ............................43
3.3. Mối tương quan giữa hàm lượng kim loại nặng với đa dạng sinh học thân mềm
chân bụng trên cạn. ...................................................................................................45
3.3.1. Mối quan hệ giữa các chỉ số đa dạng sinh học với hàm lượng As..................47
3.3.2. Mối quan hệ giữa các chỉ số đa dạng sinh học với hàm lượng Pb ..................53
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................61
KẾT LUẬN ...............................................................................................................61
KIẾN NGHỊ ..............................................................................................................62
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................63
PHỤ LỤC


v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
AAS

Phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử

BL

Bằng Lũng

BP

Bộ phận

BTNMT

Bộ tài nguyên và môi trường

ĐDSH

Đa dạng sinh học

GHCP

Gíơi hạn cho phép

KLN

Kim loại nặng

KVNC

Khu vực nghiên cứu

MT

Môi trường

OTC

Ô tiêu chuẩn

QCVN

Quy chuẩn việt nam

TCCP

Tiêu chuẩn cho phép

TCVN

Tiêu chuẩn Việt Nam


vi

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các khoáng vật chứa asen trong tự nhiên ...................................................9
Bảng 2.1. Đặc điểm sinh cảnh các vị trí thu mẫu tại thị trấn Bằng Lũng .................19
Bảng 2.2. Phương pháp phân tích các thông số trong phòng thí nghiệm .................25
Bảng 3.1. Kết quả phân tích hàm lượng As trong đất ...............................................29
Bảng 3.2. Kết quả phân tích hàm lượng Pb trong đất ...............................................31
Bảng 3.3. Thành phần loài Thân mềm chân bụng trên cạn tại KVNC .....................34
Bảng 3.4. Cấu trúc thành phần loài thân mềm chân bụng trên cạn tại KVNC .........36
Bảng 3.5. Số lượng cá thể các loài ốc cạn thu được .................................................38
Bảng 3.6. Sự phân bố của các loài trên các sinh cảnh ..............................................40

Bảng 3.7. Các chỉ số đa dạng sinh học thân mềm chân bụng trên cạn .....................43
Bảng 3.8. Các chỉ số ĐDSH ốc cạn và hàm lượng As, Pb trong đât ........................46


vii

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Bản đồ địa chính khu vực thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn, tỉnh
Bắc Kạn .......................................................................................................................3
Hình 1.2. Bản đồ địa hình thị trấn Bằng Lũng ............................................................4
Hình 1.3. Bản đồ các loại đất của toàn tỉnh Bắc Kạn .................................................6
Hình 1.4. Bản đồ khoáng sản của thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .. 7
Hình 2.1. Sơ đồ các vị trí lấy

mẫu

...................................................................................................................................22
Hình 2.2. Sơ đồ quy trình phân tíchmối quan hệ giữa ĐDSH ốc cạn với hàm lượng As,
Pb trong đất ...............................................................................................................23
Hình 3.1. Hàm lượng As trong đất thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn .................30
Hình 3.2. Biểu đồ hàm lượng Pb trong đất thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn ....33
Hình 3.3. Tỷ lệ (%) các họ, giống, loài trong các phân lớp ốc cạn ở khu vực
nghiên cứu .................................................................................................................37
Hình 3.4. Biểu đồ độ đa dạng về số lượng cá thể giữa các họ ốc cạn ở KVNC .......39
Hình 3.5. Tỷ lệ số loài tìm được trong các sinh cảnh ...............................................42
Hình 3.6. Độ tương đồng của thân mềm chân bụng trên cạn giữa các điểm khảo sát ...43
Hình 3.7. Sự biến thiên của các chỉ số ĐDSH tại cái vị trí lấy mẫu .........................45
Hình 3.8. Biểu đồ mối tương quan giữa hàm lượng As và số loài S ........................47
Hình 3.9. Phương trình hồi quy giữa hàm lượng As và số loài(S) ...........................48
Hình 3.10. Biểu đồ mối tương quan giữa hàm lượng As và N .................................48

Hình 3.11. Phương trình hồi quy giữa hàm lượng As và mật độ N ..........................49
Hình 3.12. Biểu đồ mối tương quan giữa hàm lượng As với d .................................50
Hình 3.13. Phương trình hồi quy giữa hàm lượng As với d .....................................50
Hình 3.14. Biểu đồ mối tương quan giữa hàm lượng As với độ đồng đều J’ ...........51
Hình 3.15.Phương trình hồi quy giữa hàm lượng As và độ đồng đều J’ ..................51
Hình 3.16. Biểu đồ mối tương quan giữa hàm lượng As với chỉ số Shannon H’ .....52
Hình 3.17. Phương trình hồi quy giữa hàm lượng As và chỉ số Shannon H’ ...........53
Hình 3.18. Biểu đồ mối tương quan giữa hàm lượng Pb và số loài S ......................54


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full