Nghệ thuật thơ trào phúng Nguyễn Khuyến và Trần Tế Xương

CHỦ ĐỀ
NGHỆ THUẬT THƠ TRÀO PHÚNG CỦA NGUYỄN
KHUYẾN VÀ TRẦN TẾ XƯƠNG
A. Thông tin chung:
I. Đơn vị:
II. Lĩnh vực: Ngữ văn
III. Người viết: Trương Thị Cẩm Xuân
B. Nội dung:
NGHỆ THUẬT THƠ TRÀO PHÚNG
CỦA NGUYỄN KHUYẾN VÀ TRẦN TẾ XƯƠNG
A. Thông tin chung:
I. Giới thiệu chung
1. Nội dung chương trình các môn được tích hợp trong chủ đề
a. Các bài được tích hợp: SGK Nâng cao
- Tiến sĩ giấy, Ngữ văn 11, 1tiết
- Vịnh khoa thi Hương, đọc thêm Ngữ văn 11, 1tiết
b. Phương án dạy học chủ đề
- Thời điểm thực hiện: Phân phối chương trình
- Số tiết thực hiện: 1 đến 1,5 tiết.
- Đối tượng dạy học: Lớp 11
c. Ý nghĩa xây dựng chủ đề
- Giúp học sinh có những kiến thức mở rộng về nghệ thuật trào phúng nhằm đáp ứng
yêu cầu của chương trình thi chọn học sinh giỏi.
- Giúp học sinh có những kỹ năng làm việc nhóm một cách tích cực, hợp tác đạt hiệu
quả và có những kỹ năng sống trong môi trường học tập nhóm.
2. Mục tiêu của chủ đề tích hợp:
a. Kiến thức:
- Tiến sĩ giấy: Tiếng cười nhẹ nhàng mà thâm thúy châm biếm hạng người chỉ có hư
danh mà không có thực học. Chút thoáng tự trào về sự bất lực trước thời cuộc của bản
thân
- Vịnh khoa thi hương : Cảm nhận được thái độ phản đối, tấm lòng yêu nước của nhà

thơ
- Có những kiến thức khái quát như khái niệm và biểu hiện của nghệ thuật trào phúng
thể hiện trong tác phẩm văn chương.
Kỹ năng:
- Làm việc nhóm
- Trình bày một vấn đề và bảo vệ quan điểm cá nhân.
- Cảm nhận và phân tích một vấn đề từ tác phẩm văn học
- Liên hệ so sánh một vấn đề giữa các tác phẩm
- Vận dụng kiến thức văn học để giải quyết tình huống thực tiễn.
b. Định hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh:
- Giúp HS phát triển những phẩm chất sau:
1


+ Năng lực phê phán, đấu tranh với những biểu hiện xấu xa
+ Hình thành ý thức học thật, kiến thức thật để góp phần dựng xây đất nước
- Giúp HS rèn luyện và phát triển năng lực:
+ Tự học: phát hiện nghệ thuật trào phúng trong các tác phẩm nêu trên.
+ Giải quyết vấn đề và sáng tạo: tìm ra và phân tích cụ thể các biểu hiện nghệ thuật
trào phúng tác phẩm trên, thấy được cảm hứng yêu nước nhà văn gửi gắm.
+ Năng lực thẩm mĩ: bồi dưỡng năng lực phê phán cái xấu
+ Năng lực hợp tác: giúp HS tăng cường đoàn kết, giúp đỡ nhau vượt qua khó khăn.
3. Sản phẩm cuối cùng: (?)
4. Phương pháp dạy học
- Phát vấn, diễn giảng
- Thảo luận, trình bày một vấn đề
II.
Kế hoạch dạy học
1. Khởi động:
- Đặt câu hỏi về tính trào phúng trong văn học, những biểu hiện của tính trào phúng ở một

số tác phẩm văn học dân gian. Sau đó dẫn đến tính trào phúng trong một số tác phẩm văn
xuôi trung đại.
2. Hình thành kiến thức:
Nội dung
Định hướng của giáo Hoạt động của học Kết quả học tập
viên
sinh
I.
Khái quát Phát vấn:
- Học sinh chuẩn bị Học sinh hình thành kiến
về nghệ thuật 1. Thế nào là trào phúng? bài trước theo yêu thức về nghệ thuật trào
trào phúng
2. Biểu hiện của nghệ cầu của GV.
phúng: Đó là những sáng
thuật trào phúng
- Học sinh làm việc tác viết ra để chế giễu, đả
3. Giới thiệu một số tác cá nhân.
kích những thói hư, tật
phẩm mà các em biết - Nhân xét, bổ sung xấu, những con người và
mang tính trào phúng
ý kiến của bạn.
sự việc tiêu cực bằng cách
gây cho người đọc cái
cười mang tính chất chê
bai, phê phán, răn bảo.
II.
Nghệ thuật - Giáo viên chuẩn bị vấn Bước 1: HS tổ chức 1. Trào phúng để chê bai
trào phúng trong đề cần thảo luận theo nhóm, thảo luận những hiện tượng xấu
bài Tiến sĩ giấy nhóm để học sinh tự chuẩn theo yêu cầu của GV xa, giả dối
(Nguyễn Khuyến) bị ở nhà.

(Trong nhóm có - Tiến sĩ giấy (Nguyễn
và Vịnh khoa thi
nhóm trưởng, thư Khuyến:
Hương(Trần Tế - Tại lớp, GV mời đại diện ký)
+ Về hình dạng bề ngoài:
Xương)
nhóm trình bày kết quả Bước 2: Đại diện Cờ, đai là những thứ quí
1. Trào phúng để thảo luận.
nhóm trình bày kết giá vua ban để vinh qui
chê bai những
quả học tập của bái tổ
hiện tượng xấu xa - Câu hỏi thảo luận
nhóm.
+ Về chức danh bên
Phân tích và minh chứng Bước 3: Các nhóm ngoài: Cùng gọi ông nghè
biểu hiện tính trào phúng khác nhận xét, góp → Tất cả được tạo dựng
về nội dung trong tác ý, bổ sung (nếu có)
từ những điều hết sức đơn
phẩm
Bước 4: Các nhóm giản không tương xứng
- Nhóm 1: . Tiến sĩ giấy đặt câu hỏi phản với danh vọng cao quí:
(Nguyễn Khuyến)
biện cho vấn đề của Mảnh giấy màu nhỏ bé,
- Nhóm 2: Vịnh khoa thi nhóm bạn. Nhóm vài nét son cũng làm nên
hương (Trần Tế Xương)
bạn phản hồi.
thân giáp bảng
2

- Vịnh khoa thi hương:
Kì thi với tất cả sự ô hợp,
nhộn nhạo, lôi thôi của thi
cử và cái nhố nhăng của
xã hội Việt Nam trong
buổi đầu giao thời (sĩ tử
lôi thôi, quan trường ậm
ọe thét loa, hình ảnh quan
sứ và bà đầm)
2.
Tính
trào
phúng
trong
giọng điệu, thái
độ tác giả

+ Nhóm 3. Tác giả bộc lộ
tính trào phúng trong
giọng điệu, thái độ qua từ
ngữ, hình ảnh thơ nào?

2. Tính trào phúng trong
giọng điệu, thái độ tác
giả
- Tiến sĩ giấy (Nguyễn
Khuyến:
+ Sự châm biếm những kẻ
mua quan bán tước trong
xã hội thực dân nửa phong

kiến nhố nhăng đương
thời
+ Ông coi chúng là tiến sĩ
giấy, không có thực tài,
chỉ có hư danh, bề ngoài
hào nhoáng nhưng bên
trong lại rỗng tuếch.
+ Tự trào bản thân: tuy
danh vị của ông do thực
tài mà có nhưng trước
thực tại đất nước phải lui
về ở ẩn thì chẳng khác gì
với bọn hư danh
- Vịnh khoa thi hương:
+Chuyển đổi giọng từ mỉa
mai châm biếm sang trữ
tình để kêu gọi, đánh thức
lương tri trí thức.
+Câu hỏi phiếm chỉ
không chỉ hướng đến các
sĩ tử thi năm đó mà còn là
những người được xem là
nhân tài đất Bắc hãy
“ngoảnh cổ mà…nước
nhà” để nhận thấy nỗi
nhục của người dân bị mất
nước, căm ghét bọn tay
3

sai.
3. Nghệ thuật + Nhóm 4: Tính trào
biểu hiện tính tào phúng trong nghệ thuật
phúng
biểu hiện của hai bài thơ

3. Nghệ thuật biểu hiện
tính trào phúng
- Tiến sĩ giấy (Nguyễn
Khuyến: cách nói mỉa
mai, đặc biệt câu thơ đậm
chất triết lí ở cuối bài
- Vịnh khoa thi hương:
+ Lựa chọn từ ngữ, hình
ảnh, âm thanh đảo trật tự
cú pháp.
+Nhân vật tữ tình tự nhận
thức, bộc lộ sự hài hước,
châm biếm

4. So sánh nghệ
thuật trào phúng
thơ
Nguyễn
Khuyến và Trần
Tế Xương

4. So sánh nghệ thuật
trào phúng thơ Nguyễn
Khuyến và Trần Tế

Xương
- Tiếng cười của Nguyễn
Khuyến nhẹ nhàng, thanh
thoát đầy lòng bao dung
của một người thành đạt,
nhưng chính vì làm quan
thấy hết những sự bất như
ý trong quan trường,
không cách gì hóa giải
được đành phải cáo lui về
ở ẩn
- Tiếng cười của Trần Tế
Xương thì mỉa mai , châm
biếm chua cay pha một
chút hậm hực của một
người không thành đạt, thi
mãi ông chỉ đổ được Tú
Tài. Tiếng cười của ông
hướng nhiều đến xã hội
vùi dập người tài

3. Củng cố kiến thức:
Nêu suy nghĩ của bản thân về vấn đề: Thỏa hiệp hay lên tiếng với cái xấu, cái ác
trong xã hội hiện tại?
4. Vận dụng kiến thức:
Chọn một tác phẩm của Nguyễn Khuyến hoặc Trần Tế Xương để nhận ra đối
tượng đả kích bằng nghệ thuật trào phúng
5. Tìm tòi mở rộng:

4

Liên hệ với các tác phẩm văn học văn học hiện đại để so sánh cách thể hiện và cách
nhìn của nhà văn và nhận ra sự xuyên suốt của tính trào phúng ấy
III. Thiết bị dạy học và tài liệu bổ trợ
1. Thiết bị dạy học
- Máy tính.
- Hình ảnh minh họa
2 . Tài liệu bổ trợ
- Tài liệu nghiên cứu về nghệ thuật trào phúng thơ Nguyễn Khuyến và Trần Tế
Xương

5