An toàn lao động - Chương 19

Chương 19.Kỹ thuật phòng cháy chữa cháy-Khái niệm chung và nguyên nhân cháy nổ.
19-
1

Phần IV
KỸ THUẬT PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY.
Chương 19
KHÁI NIỆM CHUNG VÀ NGUYÊN NHÂN
CHÁY NỔ.
19.1. Tổ chức phòng cháy và chữa cháy ở nước ta
19.1.1. Sơ lược quá trình phòng cháy và chữa cháy.

Trước cách mạng Tháng 8 việc phòng cháy chưa được quan tâm, còn chữa cháy
mới được chú ý ở một số thành phố lớn như Hà Nội, Sài Gòn, Hải Phòng, Nam Định…
Sau Cách mạng Tháng 8 và trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, vấn đề phòng
cháy và chữa cháy đã được Đảng và Chính phủ rất quan tâm, đã có các khẩu hiệu, áp
phích tuyên truyền lan rộng khắp nơi về phòng cháy và chữa cháy, đã tổ chức các lực
lượng PCCC.
Sau hoà bình, Chính phủ đã hết s
ức cố gắng trong công tác PCCC, đã giáo dục ý
thức PCCC trong nhân dân và đã có nhiều biện pháp nhằm tổ chức PCCC trong các cơ
quan, xí nghiệp, công trường.
Ngày 4-10-1961 Hồ Chủ Tịch đã ký sắc lệnh quy định về quản lý của Nhà nước đối
với công tác PCCC.
Pháp lệnh ban hành ngày 23-3-1963 đã quyết định cấp bậc sĩ quan và hạ sĩ quan lực
lượng PCCC chính quy.
Trên cơ sở đó thì lực lượng PCCC ngày càng lớn mạnh cả v
ề số lượng và chất
lượng, các trang thiết bị, các phương tiện, máy móc về PCCC ngày càng phát triển và
hiện đại hơn.
19.1.2. Hệ thống tổ chức PCCC

Bộ nội vụ tổ chức ra cục PCCC (Bộ Công an).
UBND các cấp phụ trách việc quản lý công tác PCCC ở địa phương.
Ở các tỉnh thành phố trực thuộc trung ương, các sở, ty công an có phòng cảnh sát
PCCC và các đội công an khu vực.
Ở các thị xã, thị trấn, phường xã, thôn, cơ quan, xí nghiệp, công trường… thành lập
các đội phòng cháy, chữa cháy có tính nghĩa vụ của nhân dân, dưới sự chỉ đạo trực tiếp
của huyện, thị…
Ở các thành ph
ố, thị xã lớn ngoài các đội PCCC nghĩa vụ sẽ thành lập đội chữa
cháy chuyên nghiệp do kinh phí địa phương cấp.
Ở các xí nghiệp quan trọng ngoài các đội PCCC nghĩa vụ còn thành lập đội chữa
cháy chuyên nghiệp.
19.1.3. Nhiệm vụ và trách nhiệm đối với công tác PCCC
Điều 1 trong pháp lệnh:
Chương 19.Kỹ thuật phòng cháy chữa cháy-Khái niệm chung và nguyên nhân cháy nổ.
19-
2

Việc PCCC là nghĩa vụ của mỗi công dân, mỗi công dân phải tích cực đề phòng
không để nạn cháy xảy ra, luôn nâng cao tinh thần cảnh giác, triệt để tuân theo các quy
định về phòng cháy, chuẩn bị sẵn sàng để khi cần có thể chữa cháy kịp thời và hiệu quả.
Trong các cơ quan, xí nghiệp, kho tàng, công trường, nông trường việc PCCC là
nhiệm vụ của toàn thể cán bộ công nhân viên chức và trước hết là thủ trưởng đơn vị ấy.
Điề
u 9 trong pháp lệnh quy định: Người nào vi phạm các quy định về PCCC hoặc
gây ra tai nạn cháy thì tuỳ trách nhiệm nặng nhẹ mà bị thi hành kỷ luật hành chính, bị xử
phạt theo thể lệ quản lý trị an hoặc truy tố trước pháp luật.
19.2 Những vấn đề cơ bản về cháy nổ.
19.2.1. Định nghĩa.
Cháy là một phản ứng hoá học xảy ra nhanh, phát nhiệt mạnh và phát quang.

Trong điều kiện bình thường, hiện tượng xảy ra cháy nổ là do phản ứng hoá học
giữa các chất cháy (dầu, khí, than…) với các chất oxy hoá (không khí, oxy…)
Trong một số điều kiện thì không có oxy cũng xảy ra cháy nổ như hiđrô và một số
kim loại khác có thểcháy trong môi trường khí clo, đồng, trong hơi lưu huỳnh...
19.2.2. Lý thuyết của quá trình (oxy hoá khi cháy) bốc cháy.
Quá trình bốc cháy của các chất khí, chất lỏng và rắn xảy ra tương đối giống nhau
và gồm các giai đoạn.
Oxy hoá bốc cháy và chảy theo mức độ tích luỹ nhiệt lượng do kết quả của phản
ứng oxy hoá khí và hơi, tốc độ phản ứng tăng dần dẫn đến chảy và xuất hiện ngọn lửa.
NhiÖt ®é
Thêi gian
td
t0
tb
t'b
tc

Hình 19_ 1 Sơ đồ biến đổi nhiệt độ trong chất cháy theo thời gian.

Giai đoạn đầu nhiệt độ tăng từ t
d
đến t
0
chậm. Khi đạt đến nhiệt độ bắt đầu ôxy hoá
t
o
nhiệt độ sẽ tăng nhanh.
Tăng đến t
b
là nhiệt độ bốc cháy.

Tăng đến t
b
' ngọn lửa xuất hiện, t
c
là nhiệt độ chảy.
1. Nhiệt độ bốc cháy của 1 số chất.
- Gỗ: t
b
= 250 ÷ 350
0
C
- Than bùn t
b
= 225 ÷ 280
0
C
- Than đá t
b
= 400 ÷ 500
- Xăng t
b
= 240 ÷ 500

Chương 19.Kỹ thuật phòng cháy chữa cháy-Khái niệm chung và nguyên nhân cháy nổ.
19-
3

ChÊt r¾n
Nãng ch¶y
bèc h¬i

ChÊt khÝ
oxy hãa
ChÊt láng
Bèc h¬i
Bèc ch¸y
Ch¸y

Hình 19_ 2 Sơ đồ quá trình bốc cháy của các chất.

- Dầu t
b
= 230 ÷ 500
- Nhựa thông t
b
= 253 ÷ 275
- Cồn etylen t
b
= 400 ÷ 600
19.2.3. Điều kiện và hình thức cháy.
19.2.3.1. Điều kiện cháy
- Chất cháy: Các chất ở thể rắn, lỏng, khí đều là hợp chất hữu cơ gồm các thành
phần chính cácbon (C), hyđro (H), oxy (O).
- Chất oxy hoá: Gồm không khí, oxy nguyên chất, clo, flo, lưu huỳnh.
Các hợp chất: amon nitrat (NH
4
NO
3
), kali clorat (KClO
3
), axit nitric (HNO

3
).
- Mồi gây cháy: Có thể là ngọn lửa trần, tia lửa điện, hồ quang điện.
Ngoài ra còn có mồi gây cháy ẩn do các quá trình hoá học, sinh học, ma sát hoặc do
tiếp xúc với bề mặt nóng của thiết bị.
19.2.3.2 Hình thức cháy.
- Cháy hoàn toàn: Diễn ra khi có đủ lượng không khí, các sản phẩm tạo ra không có
khả năng tiếp tục cháy.
- Cháy không hoàn toàn: diễn ra khi thiếu không khí, các sản phẩm tạo ra có kỹ
năng tiếp tục cháy nổ như axêtôn, Anđêhít.
19.2.4. Sự bùng cháy, bắt cháy, bốc cháy và tự cháy.
19.2.4.1. Bùng cháy.
Nhiệt độ bùng cháy là nhiệt độ thấp nhất khi đó hơi của một chất tạo ra ở trên bề
mặt của nó hỗn hợp với không khí bị bùng cháy khi gần ngọn lửa.
Ví dụ: hơi rượu khi gần ngọn lửa…
19.2.4.2. Bắt cháy
Nhiệt độ cháy là nhiệt độ mà khi đó chất cháy bị bắt lửa và tiếp tục cháy khi đã bỏ
mồi lửa đi.
Chương 19.Kỹ thuật phòng cháy chữa cháy-Khái niệm chung và nguyên nhân cháy nổ.
19-
4

19.2.4.3. Bốc cháy:
Là sự cháy xuất hiện do sự đốt nóng hỗn hợp cháy khi không có tác dụng trực tiếp
của ngọn lửa.
19.2.4.4. Tự cháy
Là sự cháy xuất hiện khi không cần có nhiệt lượng từ bên ngoài, mà do nhiệt độ của
quá trình hoá học (oxy hoá), lý học (hấp thụ oxy), sinh học (sự hoạt động của tế bào vi
khuẩn diễn ra ngay trong chất đó).
Tự cháy trong hoá học: rơm rạ, mùn cưa và dầu mỡ động thực vật, vải, các loại than

bùn…
Các chất gây cháy: do tiếp xúc với nước như kim loại kiềm (natri, kali…)
Các chất hoá học tự cháy khi trộn v
ới nhau, trong đó có các chất oxy hoá dưới dạng
khí lỏng rắn: haloit, axit nitrơríc, ba ri, clorat…
19.2.5.Đặc trưng cháy nguy hiểm của các chất.
19.2.5.1. Cháy các hỗn hợp hơi khí với không khí.
Nồng độ giới hạn cháy (nổ) dưới là nồng độ thấp nhất của hơi, khí trong không khí
có thể bốc cháy nổ.
Nồng độ giới hạn cháy (nổ) trên là nồng độ cao nhất của hơi khí trong không khí
vẫn có thể còn bốc cháy (nổ).
Giữa nồng độ giới hạn dưới và trên gọi là khoảng cháy (nổ).
Bảng 19_ 1 Nồng độ giới hạn bốc cháy của một số chấ
t.

Giới hạn % Giới hạn %
Các chất
Dưới Trên
Các chất
Dưới Trên
Amôniắc 15,5 27,0 Dầu hoả 1,1 7,0
Axetylen 2,5 30,0 Cồn mêty líc 6,72 36,5
Xăng 0,76 5,4 Oxit êtylen 3,0 30,0
Benzen 1,41 6,75 Nhựa thông 0,8
Nguy hiểm nhất là nhiệt độ bốc cháy của đa số các chất bằng 200÷260
0
C.
Trừ hyđro phot phoric (P
2
H

4
)
19.2.5.2. Cháy các chất lỏng
Bảng 19_ 2 Nhiệt độ bốc cháy giới hạn của một số chất.
Giới hạn % Giới hạn %
Các chất
Dưới Trên
Các chất
Dưới Trên
Axetôn -20 +6 Dầu sô la 116 174
Xăng -36 -7 Dầu máy biến áp 122 163
Dầu chạy máy +4 +35 Nhựa thông 32 53
Dầu thắp sáng +45 +85
16.2.5.3. Các chất rắn
Bảng 19_ 3 Nhiệt độ bốc cháy của các chất rắn.


Chương 19.Kỹ thuật phòng cháy chữa cháy-Khái niệm chung và nguyên nhân cháy nổ.
19-
5

Tên chất cháy
Nhiệt độ bốc
cháy (
0
C)
Tên chất cháy
Nhiệt độ bốc
cháy (t
0

C)
Phốt pho 287 Mùn cưa, gỗ thông 214
Gỗ thông 236 Các tấm gỗ sợi 222
Vải, sơn, cao su 308 Than bùn 165
Giấy dầu 303
19.2.5.4. Cháy, nổ bụi.
Bụi của các chất cháy và bụi trong khói lò rất nguy hiểm về cháy.
Bụi băng trên các thiết bị, công trình dẫn đến cháy âm ỉ và bốc cháy.
Bụi lơ lửng trong không khí dẫn đến nổ nguy hiểm. Nồng độ giới hạn dưới = (25 ÷
30)g/m
3
. Nồng độ giới hạn trên rất cao không thể có được trong thực tế.
19.2.6. Đặc trưng nguy hiểm về cháy nổ của ngành sản xuất.
Theo Tiêu chuẩn Việt Nam về PCCC chia làm 6 hạng: A, B, C, D, E, F.
- A, B gồm các ngành sản xuất liên quan đến việc chế biến, sử dụng vận chuyển,
tàng trữ các chất lỏng dễ cháy.
- C gôm các ngành gia công, sử dụng các chất rắn, lỏng, với nhiệt độ bùng cháy ≥
120
0
C.
- D, E: Gia công sử dụng các chất không cháy.
- F là các ngành sản xuất chỉ gây nổ.
19.3 Nguyên nhân gây cháy và biện pháp phòng cháy.
Trong sản xuất và trong sinh hoạt luôn có các chất cháy: oxy trong không khí và
mồi gây cháy.
19.3.1. Nguyên nhân
19.3.1.1. Do không thận trọng khi dùng lửa:
- Bố trí các quá trình sản xuất có lửa ở gần nơi có vật liệu (chất) cháy dưới khoảng
cách an toàn.
- Dùng lửa để kiểm tra sự rò rỉ hơi khí cháy, hoặc xem xét các chất lỏng cháy.

- Không theo dõi khi đun bếp (ga, củi, dầu) với ngọn lửa quá to.
- Hong sấy vật liệu, đồ dùng, quần áo trên bếp than, điện.
- Ném vứt tàn đóm vào nơi có vật liệu cháy.
- Đốt củi nương rẫy dẫn đến cháy r
ừng.
- Đốt pháo.
19.3.1.2. Sử dụng, dự trữ, bảo quản, nguyên, nhiên vật liệu không đúng.
- Các chất lỏng, khí dễ cháy không được chứa trong bình kín.
- Xếp các chất có khả năng gây cháy ở gần nhau hoặc lẫn lộn.
- Bố trí các bình chứa khí ở nơi có nhiệt độ cao.
- Vôi sống để ở nơi ẩm ướt.
19.3.1.3. Cháy xảy ra do điện.