Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn theo luật hôn nhân và gia đình năm 2000

Header Page 1 of 237.

Footer Page 1 of 237.


Header Page 2 of 237.

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các thông
tin, số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất cứ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Vĩnh

Footer Page 2 of 237.


Header Page 3 of 237.

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lêi cam ®oan
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................

8

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài .......................................

8

2. Tình hình nghiên cứu đề tài .............................................................

9

3. Mục đích nghiên cứu.........................................................................

9

4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu ...................................

10

5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................

10

6. Cơ cấu của luận văn ..........................................................................

11

Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT
LÀ TÀI SẢN CỦA VỢ CHỒNG .........................................................

12

1.1. Một số khái niệm ............................................................................

12

1.1.1. Khái niệm tài sản ..............................................................

12

1.1.2. Khái niệm chế độ tài sản của vợ chồng ..............................

15

1.1.2.1. Quyền của vợ chồng đối với tài sản chung...........

16

1.1.2.2 Quyền của vợ chồng đối với tài sản riêng ..............

25

1.2. Quyền sử dụng đất trong quan hệ hôn nhân ...............................

28

1.2.1. Quyền sử dụng đất là tài sản chung của vợ chồng ............

30

1.2.2. Quyền sử dụng đất là tài sản riêng của vợ, chồng .............

32

1.3. Quyền sử dụng đất liên quan đến chế độ tài sản của vợ chồng
theo pháp luật HN&GĐ của Nhà nước ta từ năm 1945 đến nay .....

Footer Page 3 of 237.

34


Header Page 4 of 237.

1.3.1. Quyền sử dụng đất liên quan đến chế độ tài sản của
vợ chồng theo pháp luật ở miền Nam trước ngày thống nhất
đất nước (30/4/1975) ....................................................................

34

1.3.2. Quyền sử dụng đất liên quan đến chế độ tài sản của
vợ chồng theo pháp luật HN&GĐ của Nhà nước ta từ Cách mạng
tháng Tám năm 1945 đến nay .......................................................

35

1.3.3. Quy định của pháp luật hiện hành về trình tự, thủ tục
đăng ký quyền sử dụng đất ..........................................................

40

Chương 2: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
VỀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VỢ CHỒNG KHI LY HÔN ....

45

2.1. Ý nghĩa của việc giải quyết tranh chấp quyền sử dụng
đất của vợ chồng khi ly hôn .................................................................

45

2.2. Nguyên tắc chung khi giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất
của vợ chồng khi ly hôn ........................................................................

47

2.3. Xác định các loại quyền sử dụng đất là tài sản chung của
vợ chồng ................................................................................................

53

2.3.1. Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng được Nhà nước giao,
giao khoán, cho thuê sau khi kết hôn............................................

53

2.3.2. Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng có được từ thu nhập
hợp pháp trong thời kỳ hôn nhân.................................................

54

2.3.3. Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng được thừa kế chung, được
tặng cho chung hoặc vợ chồng nhận thế chấp ............................

54

2.3.4. Quyền sử dụng đất mà mỗi bên có được trước khi kết hôn do
được chuyển đổi, chuyển nhượng, thừa kế, nhận thế chấp hoặc
quyền sử dụng đất mà mỗi bên được Nhà nước giao, cho thuê trước
khi kết hôn có thoả thuận là tài sản chung ..................................
Footer Page 4 of 237.

55


Header Page 5 of 237.

2.3.5. Quyền sử dụng đất mà vợ chồng được Nhà nước công nhận
trong thời kỳ hôn nhân ..................................................................

56

2.4. Đường lối giải quyết cụ thể đối với từng loại tranh chấp về quyền sử dụng
đất của vợ chồng khi ly hôn .................................................................

58

2.4.1. Đối với quyền sử dụng đất được Nhà nước giao ................

59

2.4.2. Đối với quyền sử dụng đất được Nhà nước cho thuê .........

64

2.4.3. Đối với quyền sử dụng đất của vợ chồng được chuyển đổi,
chuyển nhượng, thừa kế chung, nhận thế chấp trong
thời kỳ hôn nhân............................................................................

68

2.4.4. Đối với quyền sử dụng đất của vợ chồng được Nhà nước
công nhận ......................................................................................

68

2.5. Thực tiễn giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của
vợ chồng khi ly hôn ...............................................................................

69

2.5.1. Tình hình chung……………………………………………… ..

69

2.5.2. Những thuận lợi, khó khăn trong thực tiễn giải quyết
tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn ..........

71

2.5.3. Những vướng mắc, bất cập trong công tác giải quyết tranh
chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn ....................

72

2.5.3.1. Một số nguyên nhân chủ yếu của những vướng mắc,
bất cập ...........................................................................................

72

2.5.3.2. Những vướng mắc, bất cập thường gặp của Toà án trong
thực tiễn giải quyết tranh chấp .....................................................

75

Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN
SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VỢ CHỒNG KHI LYHÔN ...........................

89

3.1. Hoàn thiện pháp luật về quyền sử dụng đất và nguyên tắc giải
quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn. ........
Footer Page 5 of 237.

89


Header Page 6 of 237.

3.2. Kiến nghị trong công tác thi hành án...........................................

101

3.3. Một số kiến nghị khác ....................................................................

102

KẾT LUẬN ............................................................................................

104

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................

106

Footer Page 6 of 237.


Header Page 7 of 237.

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

1. BLDS:

Bộ luật dân sự

2. DLBK:

Dân luật Bắc kỳ

3. DLTK:

Dân luật Trung kỳ

4. DLGYNK:

Dân luật giản yếu Nam kỳ

5. HĐTP:

Hội đồng thẩm phán

6. HN&GĐ:

Hôn nhân và gia đình

7. HĐXX:

Hội đồng xét xử

8. TAND:

Toà án nhân dân

9. TANDTC:

Toà án nhân dân tối cao

10. UBND:

Uỷ ban nhân dân

11.VKSND:

Footer Page 7 of 237.

Viện kiểm sát nhân dân

12.VKSNDTC:

Viện kiểm sát nhân dân tối cao

13. XHCN:

Xã hội chủ nghĩa


Header Page 8 of 237.

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Ly hôn - về mặt xã hội nó gây ra những hậu quả có tính tiêu cực và là mặt
trái của quan hệ hôn nhân.Tuy nhiên, trong thực tế cuộc sống điều này vẫn thường
hay xảy ra và yêu cầu điều chỉnh pháp luật đối với vấn đề ly hôn là rất cần thiết.
Để khắc phục phần nào những mặt trái của ly hôn, cần giải quyết đúng đắn những
hậu quả pháp lý sau ly hôn nhằm đảm bảo mục tiêu điều chỉnh của pháp luật nói
chung và Luật HN&GĐ nói riêng, trong đó có việc giải quyết tranh chấp về tài sản
là quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn.
Theo quy định của pháp luật nước ta, “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do
Nhà nước đại diện chủ sở hữu” (khoản 1 Điều 5 Luật Đất đai năm 2003). Cá nhân,
cơ quan, tổ chức chỉ có quyền sử dụng đất.
Quyền sử dụng đất với tư cách là quyền tài sản, được phép tham gia trong
giao lưu dân sự, từ đó phát sinh các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể liên quan.
Nội dung của quyền này không chỉ được quy định cụ thể trong Bộ luật Dân sự năm

2005, Luật Đất đai năm 2003, mà còn có một số nội dung quy định khá cụ thể
trong chế định Ly hôn của Luật HN&GĐ năm 2000. Thực chất, trong quan hệ hôn
nhân, quyền sử dụng đất cũng là một loại tài sản riêng của vợ, chồng hoặc tài sản
chung của vợ chồng. Tuy nhiên do quyền sử dụng đất là một loại tài sản mang tính
chất đặc biệt, thường có giá trị thực tế và giá trị sử dụng lớn nhất, có ý nghĩa nhất
trong khối tài sản chung của vợ chồng nên tranh chấp về tài sản của vợ chồng khi
ly hôn diễn ra khá phổ biến về số lượng và phức tạp về nội dung,việc giải quyết
gặp nhiều khó khăn, chậm trễ, nhiều vụ việc phải xét xử nhiều lần do không có
những quy định điều chỉnh một cách cụ thể, rõ ràng, ảnh hưởng đến lợi ích chính
đáng của vợ chồng và các thành viên khác trong gia đình. Do đó, yêu cầu cấp thiết

Footer Page 8 of 237.


Header Page 9 of 237.

đặt ra hiện nay là phải hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng
đất của vợ chồng khi ly hôn và đưa các quy định đó vào áp dụng trong thực tiễn.
Từ thực tiễn nêu trên, chúng tôi chọn đề tài “Giải quyết tranh chấp về quyền
sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn theo Luật HN&GĐ năm 2000” làm đề tài luận
văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đề tài “Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn
theo Luật HN&GĐ năm 2000” chưa được đề cập một cách toàn diện và đầy đủ
trong một công trình chuyên khảo nào ở nước ta.
Đã có một số sách tham khảo, khoá luận tốt nghiệp của cử nhân hoặc một số
bài viết đăng trên các tạp chí Luật học, tạp chí Nhà nước và pháp luật, tạp chí Toà
án nhân dân, báo Pháp luật … như: Hà Thị Mai Hiên - “Quyền sở hữu chung và
chế độ tài sản của gia đình trong pháp luật Việt Nam”; Hà Thị Mai Hiên - Phan
Trung Lý - “Vấn đề tài sản giữa vợ và chồng trong dự thảo Luật HN&GĐ ”;

Nguyễn Văn Cừ - “Chia tài sản chung của vợ chồng khi hôn nhân đang tồn tại”;
Nguyễn Văn Cừ - “Quyền sở hữu của vợ chồng theo Luật HN&GĐ năm 2000” ;
Nguyễn Văn Cừ - “Quyền bình đẳng của vợ chồng đối với tài sản

thuộc

sở

hữu chung hợp nhất theo Luật HN&GĐ năm 2000”; Bùi Thuỷ Nguyên - “Trách
nhiệm liên đới của vợ chồng đối với

giao dịch dân sự”…Nhưng nhìn chung, các

công trình nói trên chỉ đề cập đến chế độ tài sản của vợ chồng ở các khía cạnh, các
giai đoạn khác nhau, hoặc những tranh chấp về tài sản nói chung của vợ chồng khi
ly hôn, (hoặc nghiên cứu một cách toàn diện tất cả những vấn đề chung về chế độ
tài sản của vợ chồng như Luận án của TS. Nguyễn Văn Cừ - “Chế độ tài sản của
vợ chồng theo Luật HN&GĐ Viêt Nam”), nhưng lại không đi sâu vào nghiên cứu
những tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn, chưa có một công
trình nào đề cập một cách toàn diện và đầy đủ về những tranh chấp đó như ở đề tài
này.
Footer Page 9 of 237.


Header Page 10 of 237.

3. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích các quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005, Luật
Đất đai năm 2003, Luật HN&GĐ năm 2000 và các văn bản pháp luật khác có liên
quan để tìm hiểu những vướng mắc bất cập trong thực tiễn giải quyết tranh chấp về

quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly hôn, làm sáng tỏ những cơ sở lý luận và
thực tiễn, đặc biệt là cơ sở pháp lý trong quá trình giải quyết tranh chấp trong thực
tế. Từ đó, chúng tôi đưa ra một số kiến nghị với mong muốn góp phần hoàn thiện
pháp luật về vấn đề này.
4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài “Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng
đất của vợ chồng khi ly hôn theo Luật HN&GĐ năm 2000” là:
+ Những quy định chung của pháp luật về tài sản
+Vấn đề tài sản thuộc sở hữu chung hợp nhất của vợ chồng
+ Tài sản là quyền sử dụng đất của vợ chồng
+ Vấn đề giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly
hôn theo Luật HN&GĐ năm 2000.
Tìm hiểu nguyên nhân của những tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ
chồng khi ly hôn, từ đó đưa ra một số giải pháp khắc phục cũng như phương
hướng hoàn thiện pháp luật về hôn nhân và gia đình ở nước ta hiện nay.
Với đề tài “Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của vợ chồng khi ly
hôn theo Luật HN&GĐ năm 2000” mà phạm vi nghiên cứu chủ yếu đề cập đến
việc xác định những vấn đề có liên quan đến quyền sử dụng đất là tài sản chung
của vợ chồng và đường lối giải quyết cụ thể đối với tranh chấp về quyền sử dụng
đất của vợ chồng khi ly hôn.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài chủ yếu sử dụng phương pháp nghiên cứu
sau:
Footer Page 10 of 237.


Header Page 11 of 237.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
* Nghị quyết, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước

1.

Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 về chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020

* Văn bản pháp luật
2.

Bộ luật Dân sự nước CHXHCN Việt Nam (năm 1995, năm 2005),

Nxb

Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3.

Bộ luật Dân sự Sài Gòn năm 1972

4.

Bộ luật Dân sự Bắc kỳ năm 1931

5.

Bộ luật Dân sự giản yếu Nam kỳ năm 1883

6.

Chỉ thị số số 15/2000/CT-TTg ngày 9/8/2000 của Thủ tướng Chính phủ về
việc tổ chức thi hành Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000.

7.

Công văn số 116/2004/KHXX của TANDTC ngày 22/7/2004 về việc thực

hiện thẩm quyền của Toà án nhân dân theo quy định của Luật Đất

đai

năm

2003
8.

Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 1992 (Sửa đổi bổ sung năm
2002)

9.

Luật Đất đai năm 2003.

10.

Luật HN&GĐ Việt Nam (các năm1959, 1986, 2000).

11.

Luật Gia đình năm 1959 dưới chế độ Ngô Đình Diệm

12.

Nghị định số 70/2001/NĐ-CP của chính phủ quy định chi tiết thi hành
Luật HN&GĐ năm 2000.

13.

Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của Chính phủ về thi
hành Luật Đất đai năm 2003

14.

Nghị quyết số 35/2000/QH10 ngày 9/6/2000 của Quốc hội về việc thi hành

Luật HN&GĐ năm 2000.
Footer Page 11 of 237.


Header Page 12 of 237.

15.

Nghị quyết số 02/2000/ NQ-HĐTP ngày 23/12/2000 của Hội đồng

phán TANDTC hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật

HN&GĐ

Thẩm
năm

2000

16.

Nghị quyết số 02/2004/NQ-HĐTP ngày 10/8/2004 của Hội đồng

phán TANDTC hướng dẫn áp dụng pháp luật trong việc giải

Thẩm

quyết các vụ án

Dân sự, Hôn nhân gia đình
17.

Pháp lệnh số 13/2004/PL-UBTVQH 11 của Uỷ ban thường vụ Quốc hội
ngày 14/1/2004 về thi hành án dân sự

18.

Sắc luật 23/7/1964 quy định về giá thú, tử hệ và tài sản cộng đồng

19.

Sắc lệnh số 15/64 ngày 10/10/1945 về tạm thời sử dụng lại một số luật
lệ cũ

20.

Sắc lệnh số 97/SL ngày 22/5/1950 của Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ

Cộng hoà về sửa đổi một số quy lệ và chế định trong dân luật

21.

Sắc lệnh số 159/SL ngày 17/11/1950 của Chủ tịch nước Việt Nam Dân
chủ Cộng hoà quy định về vấn đề ly hôn

22.

Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP ngày
03/11/2001 của Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối

cao,

Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành Nghị Quyết số 35/2000/QH 10 ngày 9/6/2000 của
Quốc hội về việc thi hành Luật HN&GĐ năm 2000
23.

Thông tư liên tịch số 01/2002/TTLT - TANDTC - VKSNDTC - TCĐC
ngày 3/1/2002 của TANDTC, VKSNDTC, Tổng cục địa chính hướng dẫn

về thẩm quyền của TAND trong việc giải quyết các tranh chấp liên

quan

đến

quyền sử dụng đất.
* Sách, giáo trình, công trình khoa học
24.

Ph. Ăng-ghen (1972), Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của

Nhà nước, Nxb Sự thật, Hà Nội.

Footer Page 12 of 237.


Header Page 13 of 237.

25.

Nguyễn Văn Cừ (2004), Chế độ tài sản của vợ chồng theo Luật HN&GĐ

năm 2000, Luận án Tiến sỹ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội
26.

Nguyễn Ngọc Điện (2002), Bình luận khoa học Luật HN&GĐ Việt

Nam,

tập I, Nxb Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh
27.

Nguyễn Ngọc Điện (2002), Nghiên cứu về tài sản trong Luật Dân sự Việt

Nam, Nxb Trẻ thành phố Hồ Chí Minh
28.

Hoàng Thọ Khiêm (2006), Đổi mới tổ chức cơ quan thi hành án, Nxb Tư

pháp, Hà Nội

29.

Tưởng Duy Lượng (2001), Bình luận một số án về dân sự và HN&GĐ,
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội

30.

Vũ Văn Mẫu (1975), Việt Nam Dân luật lược giảng - Luật Gia đình, Sài

Gòn.
31.

Đinh Thị Minh Phương (2006), Bình luận khoa học Luật HN&GĐ Việt
Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội

32.

Ngô Văn Thâu (2005), Pháp luật về HN&GĐ trước và sau Cách mạng
Tháng Tám, Nxb Tư pháp, Hà Nội

33.

Hoàng Bách Tùng, Nguyễn Ngọc Đào, Lê Thành Châu (1995), Từ điển
thuật ngữ Anh- Việt về thuế, Nxb Thống kê, Hà Nội

34.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2006), Giáo trình Luật Dân sự Việt

Nam,

tập I, tập II, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội
35.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2005), Giáo trình Luật HN&GĐ Việt

Nam,

Nxb Công an nhân dân, Hà Nội
36.

Trung tâm Từ điển học (1997), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng

37.

Nghiêm Xuân Việt (1974), Dân luật - Tài sản, Luật khoa Đại học

Sài Gòn
* Các bài viết trên tạp chí, bài báo, báo cáo khoa học

Footer Page 13 of 237.

đường


Header Page 14 of 237.

38.

Nguyễn Văn Cừ (2000), “Chia tài sản chung của vợ chồng khi hôn

nhân

đang tồn tại”, Tạp chí TAND (9)
39.

Nguyễn Văn Cừ (2002), “Quyền sở hữu của vợ chồng theo Luật
HN&GĐ năm 2000”, Tạp chí Luật học (6)

40.

Nguyễn Văn Cừ (2003), “Quyền bình đẳng của vợ chồng đối với tài sản
thuộc sở hữu chung hợp nhất theo Luật HN&GĐ năm 2000”, Tạp chí Nhà

nước và Pháp luật (5).
41.

Bùi Minh Hồng (2004), “Về quy định ghi tên của vợ chồng trong giấy
chứng nhận quyền sở hữu tài sản chung theo pháp luật HN&GĐ hiện
hành”, Tạp chí Luật học (4)

42.

Tô Quốc Kỳ (2001), “Khó khăn trong định giá tài sản”, Tạp chí TAND
(11)

43.

TS. Hoàng Thế Liệu (2000), Chuyên đề: Kết quả khảo sát thực địa điều
tra xã hội học về hộ gia đình và quyền sử dụng đất tại Hà Nội và thành

phố Hồ Chí Minh, Viện nghiên cứu khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp

44.

Nguyễn Hồng Nam (2003), “Khi nào thì được coi là cha mẹ đã cho vợ
chồng con quyền sử dụng đất ”, Tạp chí TAND (3)

45.

Bùi Thuỷ Nguyên (2002), “Trách nhiệm liên đới của vợ chồng đối với
giao dịch dân sự”, Tạp chí TAND (2)

46.

Toà án nhân dân tối cao (1982), Hệ thống hoá luật lệ về HN&GĐ

47.

Toà án nhân dân tối cao, Báo cáo tổng kết ngành toà án năm 2003

48.

Toà án nhân dân tối cao, Báo cáo tổng kết ngành toà án năm 2004

49.

Toà án nhân dân tối cao, Báo cáo tổng kết ngành toà án năm 2005

50.

Toà án nhân dân tối cao, Báo cáo tổng kết ngành toà án năm 2006

Footer Page 14 of 237.