Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của loài cây re hương (Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meisn.) làm cơ sở đề xuất các biện pháp bảo tồn và phát triển loài tại huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

TR

--------------

TRI U SINH LÝ
NGHIÊN C U M T S
H

C I M SINH H C C A LOÀI CÂY RE

NG (Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meisn.) LÀM C

S

XU T CÁC BI N PHÁP B O T N VÀ PHÁT TRI N LOÀI T I HUY N
VÕ NHAI T NH THÁI NGUYÊN.

KHÓA LU N T T NGHI P
H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Qu n lý tài nguyên r ng

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015

Thái Nguyên – n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
L I CAM
TR
NG
I H COAN
NÔNG LÂM
-------------Tôi xin cam oan ây là công
trình nghiên c u khoa h c c a b n thân tôi.
Các s li u và k t qu nghiên c u là quá trình i u tra trên th c a hoàn toàn
trung th c, ch a công b trên các tài li u, n u có gì sai tôi xin ch u hoàn toàn
trách nhi m.
Thái Nguyên, tháng n m 20
XÁC NH N C A GVHD
ng ý cho b o v k t qu
tr

cH i

i vi t cam oan

ng khoa h c!

NGHIÊN C U M T S
H

TRI U SINH LÝ Ng

C I M SINH H C C A LOÀI CÂY RE

NG (Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meisn.) LÀM C

S

XU T

Th.S
Th Thu
Tri Tu Sinh
Lý N VÕ
CÁC
BI Nng
PHÁP
B OHà
T N VÀ PHÁT TRI N LOÀI
I HUY
NHAI T NH THÁI NGUYÊN.

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a LU
ch a saiNsótTsau T
khiNGHI
H i ng ch
u! C
KHÓA
P m yêuIc H
(Ký, h và tên)
H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Qu n lý tài nguyên r ng

L p

: K43- QLTNR – N01

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015

Gi ng viên h

ng d n: Th.S

NG TH THU HÀ

Thái Nguyên – n m 2015


L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là

tài nghiên c u khóa lu n t t nghi p c a b n

thân tôi. Các s li u và k t qu trong báo cáo th c t p t t nghi p là quá trình
i u tra trên th c

a t i huy n Võ Nhai thu

c hoàn toàn trung th c, ch a

công b trên các tài li u, n u có gì sai tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m.

Thái Nguyên, tháng n m 2015
XÁC NH N C A GVHD
ng ý cho b o v k t qu
tr

cH i

Ng

i vi t cam oan

ng khoa h c!

TRI U SINH LÝ
Th.S

NG TH THU HÀ

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên ã
s a ch a sai sót sau khi H i

ng ch m yêu c u!

(Ký, h và tên)


i

L IC M

N

M i sinh viên sau m t th i gian h c t p

ra môi tr

ng th c t

u mu n có m t th i gian

rèn luy n ki n th c ã h c

th i ây c ng là kho ng th i gian

c

gi ng

ng.

c
ng

sinh viên làm quen v i công tác nghiên c u

khoa h c, áp d ng nh ng ki n th c ã h c vào th c ti n nghiên c u c ng nh
công vi c ngoài th c

a. T

c a b n than trong môi tr

ó nâng cao tri th c, n ng l c, kh n ng sang t o

ng th c t .

Sau m t th i gian ti n hành th c t p
này l i

hoàn thành khóa lu n t t nghi p

u tiên Tôi xin trân tr ng g i l i c m n

n Ban giám hi u tr

ng

i

H c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p, xin c m n các
Th y giáo, Cô giáo ã t n tình gi ng d y tôi trong su t b n n m qua.
Xin g i l i c m n sâu s c và chân thành t i Cô giáo Th.S
THU HÀ, nh ng ng

i ã tr c ti p t n tình ch b o, h

NG TH

ng d n và giúp

tôi

hoàn thành khóa lu n t t nghi p.
Xin g i l i c m n t i UBND huy n Võ Nhai, H t Ki m Lâm, Ban Qu n

Lí khu b o t n thiên nhiên Th n Sa – Ph

ng Hoàng ã giúp

và t o i u ki n

thu n l i cho tôi trong su t th i gian th c t p t i huy n.
Xin g i l i c m n t i b n bè tôi nh ng ng

i ã ng h , giúp

tôi

trong su t th i gian th c t p và hoàn thành khóa lu n t t nghi p c a mình.
M c dù ã c g ng, nh ng do th i gian có h n c ng v i v n ki n th c b n
than còn nhi u h n ch nên bài khóa lu n không tránh kh i nh ng sai sót. Vì v y
tôi r t mong nh n
ng nghi p

c s ch b o và óng góp c a các th y cô giáo và các b n

khóa lu n c a tôi

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, n m 2015
Sinh viên

Tri u Sinh Lý

ii

DANH M C CÁC T , C M T
Stt

Ch

cái vi t t t/ C m t

VI T T T
y

kí hi u
1

DSH

a d ng sinh h c

2

HST

H sinh thái

3

KBT

Khu b o t n

4

KT – XH

Kinh t - xã h i

5

LSNG

Lâm s n ngoài g

6

ODB

Ô d ng b n

7

OTC

Ô tiêu chu n

8

TB

Trung bình

9

TP

Thành ph

10

VQG

V

n qu c gia

11

VTV

V

n th c v t


iii

DANH M C CÁC B NG

B ng 4.1. Phân lo i loài Re h

ng ..................................................................... 27

B ng 4.2. B ng phân b c a loài Re h

ng trong tuy n i i u tra ................... 30

B ng 4.3. T n s xu t hi n c a loài Re h
B ng 4.4. Phân b Re h

ng trên

ng trong tuy n i i u tra……….. 31

a bàn xã ..................................................... 32

B ng 4.5. Công th c t thành t ng cây g ......................................................... 32
B ng 4.6. T ng h p

tàn che c a các OTC có Re h

ng phân b ................. 34

B ng 4.7. Công th c t thành cây tái sinh ......................................................... 35
B ng 4.8. Ngu n g c tái sinh c a loài Re h

ng ............................................... 37

B ng 4.9. Ch t l

ng tái sinh c a loài Re h

ng .............................................. 38

B ng 4.10. M t

cây Re h

B ng 4.11. S l
B ng 4.12. Ch t l

ng tái sinh

ng và t l Re h

3 OTC(2,3,6) ................................ 39

ng tái sinh theo cây phân tán ................... 40

ng tái sinh c a loài Re h

B ng 4.13. B ng t ng h p

ng ............................................ 41

che ph TB c a cây b i n i có loài Re h

ng phân

b ........................................................................................................................ 42
B ng 4.14. B ng t ng h p
loài Re h

che ph TB c a l p dây leo và th m t

i n i có

ng phân b ....................................................................................... 42

B ng 4.15. Phân b cây theo

cao .................................................................. 43

B ng 4.16. B ng phân b Re h

ng theo tr ng thái r ng .................................. 44

B ng 4.17. i u tra lý tính c a

t ..................................................................... 44

B ng 4.18. K t qu phân tích

t khu v c có cây Re h

ng phân b ............... 45


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 3.1. Cách b trí ODB ......................................................................................... 28
Hình 4.1. Hình thái thân cây Re h
Hình 4.2. R cây Re h

ng. ..................................................................... 28

ng......................................................................................... 29

Hình 4.3. Lá non cây Re h

ng. ................................................................................. 28

Hình 4.4. Lá già cây Re h

ng. .................................................................................. 28

Hình 4.5. Hoa cây Re h

ng. ..................................................................................... 29

Hình 4.6. Qu non cây re h

ng. ................................................................................ 29

Hình 4.6. Qu chín cây re h

ng. ............................................................................... 29

v

M CL C
Trang

PH N 1:M
1.1

U .................................................................................................. 1

tv n

.......................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu............................................................................................................ 2
1.3. Ý ngh a c a

tài ............................................................................................. 3

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p .................................................................................... 3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n.................................................................................. 3
PH N 2:T NG QUAN NGHIÊN C U ................................................................ 4
2.1. C s khoa h c c a

tài ................................................................................ 4

2.1.1. B o t n n i vi in- situ ................................................................................... 4
2.1.2. B o t n ngo i vi (Ex- situ)

Vi t Nam ........................................................ 4

2.2. T ng quan v tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c ................................ 5

2.2.1. L ch s phát tri n và tình hình nghiên c u trên th gi i ............................... 5
2.2.2. Nghiên c u

Vi t Nam ................................................................................ 6

2.3. Tình hìnhT nhiên, kinh t và xã h i khu v c nghiên c u ............................ 10
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u ...................................................... 10
2.3.1.1. V trí

a lý ............................................................................................... 10

2.3.1.2. Khí h u ..................................................................................................... 11
2.3.2. i u ki n v kinh t - xã hôi ....................................................................... 12
2.3.2.1.V kinh t .................................................................................................. 12
2.3.2.2.V xã h i ................................................................................................... 13
2.3.3. i u ki n v giáo d c, y t , du l ch ............................................................. 14
2.3.3.1. Th c tr ng giáo d c ào t o, y t c a huy n ........................................... 14
2.3.4. Nh ng thu n l i và khó kh n c a khu v c nghiên c u .............................. 14
PH N 3:

IT

3.1.

ng và ph m vi nghiên c u .................................................................. 16

it

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U........... 16


vi

3.2.

a i m và th i gian ti n hành ..................................................................... 16

3.3. N i dung nghiên c u ...................................................................................... 16
3.3.1. S hi u bi t và s d ng c a ng
3.3.2. Phân lo i loài re h
3.3.3.

i dân v cây re h

ng ............................................................................... 16

c i m n i b t v hình thái c a cây re h

3.3.4. M t s

ng ............................ 16

c i m sinh thái tác

ng

ng ......................................... 16

n cây re h

ng ................................ 16

3.3.5.

xu t m t s bi n pháp b o t n và phát tri n loài ................................... 17

3.4. Ph

ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi ......................................... 17

3.4.1. Ph

ng pháp k th a tài li u có s n

3.4.2. Ph

ng pháp thu th p s li u ...................................................................... 17

3.4.2.3. Ph
3.4.3 Ph

a ph

ng ..................................... 17

ng pháp l y m u, b o qu n và phân tích m u
ng pháp x lí s li u: S li u thu th p

t............................ 21

c x lý b ng ph n m m

Excel ...................................................................................................................... 22
PH N 4:K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ..................................... 26
4.1. S hi u bi t và s d ng c a ng
4.2. Phân lo i loài Re h

lý th c v t r ng,

ng .............................. 26

ng ................................................................................. 27

K t qu t ng h p theo sách
d a tuy t ch ng

i dân v cây Re h

Vi t Nam (2007) ph n phân h ng th c v t b

Vi t Nam và theo ngh

e

nh 32 (2006) c a chính ph v qu n

ng v t r ng nguy c p, quý, hi m

c th hi n c th nh

sau:......................................................................................................................... 27
4.3.

c i m n i b t v hình thái c a cây Re h

ng .......................................... 28

4.3.1.

c i m hình thái thân, r cây................................................................... 28

4.3.2.

c i m hình thái lá cây .......................................................................... 28

4.3.3.

c i m hình thái hoa, qu ..................................................................... 29

4.4. M t s
4.4.1.

c i m sinh thái h c c a loài Re h

ng ......................................... 30

c i m tuy n i u tra .............................................................................. 30

4.4.1.1. Phân b trên tuy n i u tra....................................................................... 30
4.4.1.2. Phân b phân tán trên di n tích r ng c a h dân ..................................... 31
4.4.2.

c i m t ng cây g n i có loài Re h

ng phân b ................................. 32


vii

4.4.3.

c i m v ánh sáng n i có loài Re h

ng phân b ................................. 34

4.4.4.

c i m v tái sinh c a loài ...................................................................... 36

4.4.4.1. Tái sinh trong OTC .................................................................................. 36
4.4.4.2. Ngu n g c, ch t l

ng và m t

tái sinh trong OTC ............................. 37

4.4.4.3. Tái sinh theo cây phân tán........................................................................ 41
4.4.5.

c i m cây b i, dây leo và th m t

4.4.6.

c i m phân b theo

4.4.6.1. Phân b theo
4.4.7.

c i m

i n i có loài Re h

ng phân b .. 42

cao, tr ng thái r ng .......................................... 44

cao ................................................................................. 44

t n i loài Re h

ng phân b .................................................... 45

4.4.7.1. Lý tính c a

t .......................................................................................... 45

4.4.7.2. Hóa tính c a

t ....................................................................................... 46

4.6.

xu t m t s bi n pháp b o t n và phát tri n loài ..................................... 47

PH N 5:K T LU N VÀ

NGH .................................................................... 48

5.1. K t lu n. ......................................................................................................... 48
5.2.

ngh ........................................................................................................... 49

TÀI LI U THAM KH O ..................................................................................... 51
PH L C .............................................................................................................. 53
Ph l c 1 ................................................................................................................ 53
Ph l c 2 ................................................................................................................ 59
Ph l c 3 ................................................................................................................ 66


1

PH N 1
M
1.1

U

tv n

Cùng v i s phát tri n kinh t xã h i c a Vi t Nam nói riêng và các n

c

trên th gi i nói chung thì s m t mát v các ngu n tài nguyên khác c ng ã
di n ra c th là a d ng sinh h c ngày càng suy gi m nhanh chóng.
các loài
tr

ng th c v t quý hi m có giá tr nh cây Re h

c nguy c

ng có trách nhi m và

y

s b n v ng, trong ó có s nghiên c u

ng

h n

i v i h sinh thái

t

c

c i m sinh h c c a loài cây Re

ng quý hi m có nguy c b tuy t ch ng và có nhi u giá tr không ch v sinh

h c, sinh thái môi tr
h

ng c ng ang

ó. Trong quá trình phát tri n ti p theo òi h i chúng ta có nh n

th c và hành

h

c bi t là

ng mà còn cho

i s ng xã h i, trong ó có loài Re

ng.
R ng là y u t quan tr ng

không gì thay th

c

i v i môi tr

ng luôn gi vai trò quan tr ng

i v i vi c phòng h , duy trì cân b ng sinh thái, b o v

tính a d ng sinh h c, b o t n ngu n gen, cung c p nhi u lo i lâm s n quý ph c
v cho nhu c u cu c s ng c a hàng tri u

ng bào mi n núi ... áp ng nh ng

nhu c u c b n ngày càng cao c a con ng

i. Tuy nhiên, khi xã h i ngày càng

phát tri n, s gia t ng dân s càng không th thay th
b ng sinh thái, b o v môi tr
sút v ch t l

c trong vi c duy trì cân

ng, r ng ngày càng b thu h p v di n tích, gi m

ng. Nguyên nhân ch y u c a m t r ng là s can thi p thi u hi u

bi t c a con ng

i. V i

i s ng khó kh n, nghèo ói thì con ng

i ã tác

ng

vào r ng m t cách quá kh n ng ph c h i c a nó. Ngoài ra, c ng có nh ng
nguyên nhân liên quan t i tính không h p lý c a các bi n pháp k thu t lâm
sinh, ho c nh ng bi n pháp v kinh t xã h i thi u khoa h c ã làm gia t ng
nh ng tác

ng tiêu c c

n r ng.

R ng c a t nh Thái Nguyên nói chung và c a huy n Võ Nhai nói riêng
không th tránh tình tr ng nói trên. Tình tr ng xâm h i trái phép ngu n tài
nguyên r ng di n ra ngày càng ph c t p nh lâm t c lén vào v

n s n b n và


2

khai thác b a bãi d n

n nhi u loài cây g có giá tr kinh t cao ho c quý hi m,

c h u d n m t i nh : Re h
loài cây ít giá tr .
Th n Sa Ph

ng, ghi n, trai lý, inh… và thay vào ó là các

ây là m i nguy h i l n nh t mà Khu b o t n thiên nhiên

ng Hoàng c a huy n võ ã và ang

a d ng sinh h c nói chung và b o t n loài Re h
N m

khu v c

a lý và

ã góp ph n t o nên s

i gió mùa c a B c bán c u,

a d ng v h sinh thái và các loài sinh v t. V m t
ng th c v t vùng

Nam Trung Qu c và In ô- Malaixia, ã giúp h
phong phú. Theo các nhà khoa h c,
c

ây.

c có tính a d ng sinh h c cao trên

c i m khí h u nhi t

lý, Vi t Nam là n i giao thoa c a h

v t ã

ng nói riêng

ông Nam Châu Á, v i t ng di n tích t nhiên kho ng

330.541 km2, Vi t Nam là m t trong 16 n
th gi i. V i v trí

i m t v i m c tiêu b o t n

n

- Mi n

ng th c v t c a n

a
i n,

c ta r t

Vi t Nam có kho ng trên 12.680 loài th c

t tên, 276 loài thú, 828 loài chim, 258 loài bò sát, 5000 loài côn

trùng, 82 loài ch nhái, 3.109 loài cá, … Nh ng hi n nay do nhi u nguyên nhân
khác nhau làm cho ngu n tài nguyên DSH ã và ang suy gi m.
tìm hi u m t s loài

ng th c v t ó tôi ti n hành th c hi n khóa lu n

t t nghi p nh m: “Nghiên c u m t s
h

c i m sinh h c c a loài cây re

ng (Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meisn.) làm c s

xu t các

bi n pháp b o t n và phát tri n loài t i huy n võ nhai t nh thái nguyên”.
1.2. M c tiêu
-

ánh giá

c s hi u bi t c a ng

i dân

a ph

ng v cây Re h

ng

có trong khu v c nghiên c u.
- Xác

nh

c

- Xác

nh

cm ts

xu t m t s gi i pháp

c i m hình thái c a cây Re h

ng t i huy n Võ Nhai.

c i m sinh thái h c c a cây Re h

b o t n và phát tri n loài.

ng, t

ó


3

1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p
Th c hi n khóa lu n t t nghi p nh m c ng c ph

ng pháp nghiên c u

khoa h c cho sinh viên, giúp sinh viên v n d ng ki n th c ã
tr

c h c trong

ng vào công tác nghiên c u khoa h c và b o t n loài.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
Vi c nghiên c u và ánh giá

h

ng nh m

c i m sinh thái, tình tr ng phân b cây Re

xu t m t s gi i pháp b o t n.

4

PH N 2
T NG QUAN NGHIÊN C U
2.1. C s khoa h c c a

tài

ng n ng a s suy thoái a d ng sinh h c, Vi t Nam ã ti n hành công
tác b o t n a d ng sinh h c khá s m. Hai hình th c b o t n
c áp d ng

DSH ph bi n

Vi t Nam là: B o t n n i vi hay nguyên v (Insitu conservation)

và b o t n ngo i vi hay chuy n v (Exsitu conservation). (Nguy n Huy
D ng,2007)[5].
2.1.1. B o t n n i vi in- situ
B o t n n i vi bao g m các ph

ng pháp và công c nh m m c ích b o

v các loài, các ch ng và các sinh c nh, các h sinh thái trong i u ki n t
nhiên. Tu theo
Thông th

it

ng b o t n

ng b o t n nguyên v

b o t n và

áp d ng các hình th c qu n lý thích h p.
c th c hi n b ng cách thành l p các khu

xu t các bi n pháp qu n lý phù h p.

B o t n n i vi là hình th c b o t n ch y u
v a qua. K t qu c a ph
d ng và

a vào ho t

Vi t Nam trong th i gian

ng pháp b o t n này th hi n rõ r t nh t là ã xây

ng m t h th ng r ng

c d ng.

.
2.1.2. B o t n ngo i vi (Ex- situ)

Vi t Nam

- B o t n ngo i vi bao g m các v

n th c v t (VTV), v

n

ng v t, các

b nuôi thu h i s n, các b s u t p vi sinh v t, các b o tàng, các ngân hàng h t
gi ng, b s u t p các ch t m m, mô c y... Các bi n pháp g m di d i các loài
cây, con và các vi sinh v t ra kh i môi tr
ích c a vi c di d i này là
trong tr

ng s ng thiên nhiên c a chúng. M c

nhân gi ng, l u gi , nhân nuôi vô tính hay c u h

ng h p:

- N i sinh s ng b suy thoái hay hu ho i không th l u gi lâu h n các
loài nói trên.
- Dùng
ph m m i,

làm v t li u cho nghiên c u, th c nghi m và phát tri n s n
nâng cao ki n th c cho c ng

ng.

5

Tuy công tác b o t n ngo i vi còn t
trong nh ng n m qua, công tác này ã
-B

c

u hình thành m ng l

b o t n ngu n gen cây r ng, các v
ho t

ng n

t

ng

i m i

c m t s thành t u nh t

i các VTV, v
n

Vi t Nam, nh ng
nh.

n s u t p, các lâm ph n

ng v t trên toàn qu c và d n i vào

nh h n.

- B o t n ngo i vi ã óng góp áng k cho b o t n n i vi

i v i các loài

ng th c v t hoang dã ã và ang b di t ch ng ngoài t nhiên. M t s loài
ng th c v t hoang dã ã b tiêu di t trong t nhiên ã
công nh H

u sao, H

c gây nuôi thành

u x , Cá s u hoa cà ( ng v t), th c v t có S a, Lim

xanh…
-B
loài

c

u xây d ng

c ngân hàng gi ng b o t n ngu n gen c a các

ng th c v t, d tr lâu dài, h tr cho công ngh sinh h c và phát tri n

nông lâm nghi p v.v.
2.2. T ng quan v tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c

2.2.1. L ch s phát tri n và tình hình nghiên c u trên th gi i
Re h
th

ng là cây g l n phân b
hi t
iD

D

ng (Cinnamomum parthenoxylon) có kho ng 250 loài. Chúng

i và c n nhi t

các khu v c
i c a B c M , Trung M , Nam M , châu Á, châu

ng nh Trung Qu c v i 50 loài, Malaixia 30 loài,

n

30 loài,

ng 12 loài. Chi B i l i (Litsea Lamk.) có kho ng 400 loài, là cây g hay cây

b i, phân b ch y u

vùng á nhi t

Zealand, B c M t i c n nhi t

i và nhi t

i Châu Á, Australia, New

i Nam M , ch y u t i các khu v c nóng m

mi n Nam hay Tây Nam nh Trung Qu c v i 75 loài, Malaixia 54 loài,
65 loài,

ông D

ng 17 loài. Ng

i

và 8 loài trong h Long não (Lauraceae). Ti p
v t r ng Nam B

n

u tiên nghiên c u r ng Vi t Nam là

Loureiro (1793) và công b trong Th c v t chí Nam B . Tác gi

ã mô t 4 chi

n là Pierre (1880), trong Th c

ã gi i thi u các loài cây h Long não (Lauraceae) có m t

Nam B . A. Finet và F. Gagnepain (1907), trong Th c v t chí
D

ông

ng do H. Lecomte ch

biên

ã công b

ic

các loài cây h

ng

ông

Long não

6

ông D

(Lauraceae) có
(Lauraceae)

ông D

ng. N m 1913, Lecomte công b h Long não

ng và Nam Trung Qu c. Cho

công b các loài thu c h Long não (Lauraceae)
Qu c. Sau này, E. D. Merrill (1935) ã
(Lauraceae)
D

ông D

n n m 1934, H. Liou

ông D

ng và Nam Trung

a ra b n mô t chi ti t h Long não

ng. Ast (1938), ã công b các loài có m t

ng (Ph m Th Vân, 2013) [16]. Nh v y, các tác gi ng

tích, ánh giá h Long não (Lauraceae)

ông

i Pháp ã phân

các vùng khác nhau t i

ông D

ng,

trong ó có Vi t Nam.
2.2.2. Nghiên c u
Cây Re h
lo i cây re h
r t

Vi t Nam

ng hi n nay ch a

ng có màu s c khác nhau: G Gù h

p . Lo i này ch tìm th y

vùng mi n còn l i Gù H

h

c nghiên c u nhi u.
ng

vi t nam có hai

m us m

vùng r ng núi Qu ng ninh . Còn

vân g
i as

ng có m u vàng nh t sám pha chút s c xanh. Re

ng thu c h long não:
Nh ng công trình nghiên c u v th c v t c a h Long não (Lauraceae

Juss.), Long não là h có thành ph n loài a d ng và có nhi u giá tr s d ng nên
ã

c nhi u nhà khoa h c trên th gi i quan tâm, ng

i

u tiên nghiên c u

r ng Vi t Nam là Loureiro (1793) và công b trong th c v t chí Nam B , ti p
theo ã có nhi u công trình nghiên c u và công b v các loài h Long não

trong các b sách Th c v t chí n

v i 16 chi và 250 loài, Trung Qu c có 18

chi và 500 loài, Malaixia 12 chi và 200 loài, ông D

ng có 12 chi và 50 loài,...

H Long não bao g m ch y u là các loài cây g , cây b i th

ng xanh. Tuy v y,

c ng có chi Sassafras v i m t s loài r ng lá và chi Cassytha (t xanh) có các
loài dây leo s ng ký sinh. Cành non có màu xanh, v có mùi th m, có ch i ng
ông. Lá m c c m

u cành, có 3 gân chính hay h gân

bao ph n m , có nh lép và tuy n m t
tri n thành d ng

ud

n gi n. Hoa m u 3,

g c ch nh . Qu có ài dính li n phát

i qu . Trên th gi i h Long não (Lauraceae) g m có

55 chi và g n 2.500 loài phân b

phân b t p trung ch y u

các khu v c nhi t

ông Nam Á và Brazil.

i và á nhi t

i. Chúng

Vi t Nam hi n ã bi t có


7

kho ng 21 chi, v i 275 loài.

c i m: Cây g l n hay nh , ít khi là dây leo (dây

t xanh). Lá m c cách, ít khi m c

i, nguyên, gân lá hình lông chim, m t s có

3 gân hình cung, gân con hình m ng l

i. Không có lá kèm. Trong thân, lá có t

bào ti t d u th m.
Phân b sinh thái và yêu c u n i s ng. re h
phân b trên Th gi i: Trung Qu c, n

ng là loài cây có ngu n g c

, Thái Lan, Malaysia, Indonesia... .

Vi t Nam: Cao B ng (Trùng Khánh), Qu ng Ninh (Qu ng Hà Hà C i).
B c Thái; Ngh An, Qu ng Bình, Qu ng Tr (

ng Chè), Th a Thiên-Hu ,

Qu ng Nam - ã N ng ( à N ng).
N i s ng và sinh thái
Yêu c u v sinh thái trong gieo tr ng: Mùa hoa tháng 3 - 6, mùa qu chín
tháng 8 - 10. Tái sinh b ng h t ho c ch i.
các loài ch y u sinh s ng trong 5 môi tr
nguyên sinh; s ng

r ng th sinh; s ng

tr ng cây b i, ven r ng; s ng

v

M c trong r ng m a nhi t
cao 300 - 900 m, trên
có á l

t có t ng

ven

ng, a sáng, ven su i; s ng

n nhà.
i th

ng xanh m a mùa m, th

t dày là ch y u,

ng

núi á vôi và khu v c

t

ng là loài cây có giá tr kinh t cao nên loài cây này hi n ã b

khai thác m t cách ki t qu . Thêm vào ó, s l
ng r t ít nên v n
Ý th c
ngu n nhi u tr

ng cây tái sinh t nhiên c a Re

b o t n loài là r t c n thi t

c t m quan tr ng và ch c n ng sinh thái c a khu r ng
ng

i h c và các t ch c

u

ã ti n hành nghiên c u kh o sát

ánh giá hi n tr ng tài nguyên thiên nhiên và DSH khu r ng
Ph

r ng

u t l xu t hi n loài cây này r t ít
Re h

h

ng chính nh : S ng

c d ng Th n Sa

ng Hoàng nh m làm c s khoa h c cho vi c quy ho ch b o t n, phát tri n

ph c v cho s nghi p phát tri n b n v ng

huy n Võ Nhai nói riêng và Thái

Nguyên nói chung.
Qua k t qu nghiên c u và k t h p v i tham kh o tài li u liên quan, cho
th y ây là m t khu r ng còn gi

c nhi u nét nguyên sinh, b i các HST r ng


8

kín th

ng xanh m a m á nhi t

i núi cao, r ng kín th

ng xanh m a m á

nhi t

i núi th p, r ng h n giao g - tre n a, c u trúc 4 t ng v i

l n.

c bi t có m t s HST

che ph

c tr ng cho vùng núi cao nh : HST r ng lùn,

r ng rêu. Trong th m có hàng ngàn loài th c v t, trong ó có m t s loài cây có
giá tr kinh t và giá tr b o t n cao nh : Cây Gù h

ng hay còn g i là Re h

ng

(Cinnamomum barhenge), Lát hoa (Chukiasia tabularis), S n m t (Madhuca
pasquieri), Nghi n (Excentrodendron tonkinensis), (B NN&PTNT, 2000)[3].
Cùng v i nhi u cây thu c quý, a d ng cây cho qu nh : trám tr ng, trám en,
b a, d c, dâu da, v i, nhãn r ng, sung, v , me v.v... V i các th m xanh b n mùa
t

i t t, là n i t o i u ki n sinh t n cho khu h

th ng kê hàng ch c loài

ng v t hoang dã; b

c

ng v t có vú, hàng tr m loài chim, bò sát và l

hàng v n các loài côn trùng (cánh c ng, b

u ã
ng c ,

m, chu n chu n) cùng các loài th y

sinh v t trong các khe, su i. Trong ó có m t s loài thu c di n quý hi m, có tên
trong Sách
và Ngh

Vi t Nam (B KH&CNMT, 2007) [1]. Sách

Th gi i (2010)

nh 32/2006 /N -CP c a Chính ph v qu n lý th c v t,

nguy c p quý hi m nh : s n d

ng v t r ng

ng (Naemorhedus sumatrensis), cu ly nh

(Nycticebus pygmaeus), kh c c (Macaca arctoides), c y sao (Prionodon
pardicolor), c y h

ng (Viverricula malaccensis), mèo r ng (Prionailurus

bengalensis), sóc bay sao (Petaurista elegans), r n h mang (Naja naja), r n s c
d a (Colecognathus radiara),…cùng các loài b
loài th y sinh v t có giá tr kinh t cao.

m quý hi m và hàng tr m các

ây là ngu n tài nguyên a d ng sinh

h c, m t qu gen t nhiên r t quý giá, còn ít i trong t nhiên
nh ng l i ang hi n h u

khu r ng

Vi t Nam

c d ng c a huy n, m c dù v i s l

c a t ng loài không cao l i ang trong tình tr ng b

ng

e d a m t d n. Tuy v y ây

là v n vô cùng quý hi m mà thiên nhiên ã ban t ng. Là n n t ng cung c p các
d ch v

a d ng sinh thái trong chi n l

c phát tri n KT-XH c a Thái Nguyên

nói chung và huy n Võ Nhai nói riêng. Chúng là ti m n ng cung c p l

ng

th c, th c ph m, thu c ch a b nh, th ph n cho cây tr ng, là n i l u gi và s n
sinh ra các ngu n n

c ng t s ch. Không nh ng th khu r ng c a huy n Võ


9

Nhai còn là khu r ng

u ngu n quan tr ng c a huy n và các vùng lân c n, là

b c rèm xanh góp ph n gi m thi u các hi n t
b i c nh bi n

i khí h u hi n nay. Là t m màng xanh có kh n ng l c s ch các

ch t ô nhi m do các ho t
tai, tr

ng c c oan c a khí h u trong

t l xói mòn

ng khai thác khoáng s n, góp ph n ng n ng a thiên

t, l l t.

V giá tr s d ng
T các k t qu ph ng v n tr c ti p ng
ph

i dân

a ph

ng

ng khác nhau trên huy n Võ Nhai và d a theo các tài li u nh : T

thu c, Nh ng cây thu c và v thu c Vi t Nam (

các

a

i n cây

T t L i, 1991) [7], và các tài

li u liên quan khác cho th y các loài th c v t c a huy n Võ Nhai thu c 5 nhóm
công d ng khác nhau; trong ó cây cho tinh d u chi m t l l n nh t chi m
100%; nhóm cây làm thu c v i 15 loài (32,61%) so v i t ng s loài nghiên c u;
ti p

n là nhóm cây cho g v i 19 loài (41,30%); nhóm cây cho d u béo v i 8

loài (17,39%) và th p nh t là nhóm cây n

c v i 1 loài (2,17%).

Nhóm cây làm thu c: Bao g m các loài; ch y u là ch a các nhóm b nh
v

th i ti t, b nh tiêu hóa,...

i n hình nh : Re h

ng (Cinnamomum

parthenoxylon), Màng tang (Litsea cubeba), B i l i nh t (Litsea glutinosa)... .
Nhóm cây cho g : Bao g m nh ng loài
trong xây d ng; ch

c dùng

y u thu c các loài nh : Re h

óng

gia d ng,

ng (Cinnamomum

parthenoxylon), Qu r ng (Cinnamomum iners Rein),...
Nhóm cây cho tinh d u:
chi

c nói

n

ây là h ch a tinh d u nên t t c các loài trong

u cho tinh d u trong ó có loài Re h

parthenoxylon (Jack.) Meisn.) ang
loài mà s tích l y hàm l
M t s nghiên c u

c nghiên c u. Tuy nhiên, tùy vào t ng

ng tinh d u khác nhau.
Vi t Nam th i gian qua

- (Lê Th Diên và cs,2010)[6] Nghiên c u m t s
loài Re h

ng (Cinnamomum

ng (Cinnamomum parthenoxylon) t i v

c i m tái sinh c a

n qu c gia B ch Mã.


10

- (Nguy n Hoàng Ngh a và cs,2005)[9]. Nghiên c u khoa h c “k t qu
giâm hom Re h

ng ph c v tr ng r ng b o t n ngu n gen” Có m t s k t lu n:

Giâm hom re h

ng vào mùa khô cho t l ra r cao h n h n so v i mùa m a.

- Các ch t kích thích ra r không em l i t l ra r cao h n trong mùa
m a so v i

i ch ng, ng

c l i h u h t các công th c x lý

u ra r v i t l

cao h n h n ( t t i 65%) và ch s ra r cao h n. Nh v y giâm hom re h
là m t ph

ng th c nhân gi ng hi u qu

- K th t tr ng cây Re h
DV&TV Nông Lâm Nghi p
- Nghiên c u m t s

i v i cây Re h

ng

ng.

ng (Cinnamomum parthenoxylon) – (Công ty
ng Ti n) [4].
c i m tái sinh t

(Cinnamomum parthenoxylon) làm c s

nhiên loài cây Re h

ng

xu t các bi n pháp b o t n và phát

tri n loài t i khu b o t n loài và sinh c nh nam xuân l c t nh B c K n (Ph m
Th Vân,2013) [16].
2.3. Tình hìnhT nhiên, kinh t và xã h i khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí

a lý

Huy n Võ Nhai là m t huy n vùng cao n m v phía

ông - B c c a t nh

Thái Nguyên. Cách TP Thái nguyên kho ng 40km v phía b c Có to
1050 51’05’’

n 106008’38’’ kinh

21045’12’’ 21056’30’’ v

a lí.

ông

b c.

- Phía ông giáp huy n B c S n (T nh L ng S n)

- Phía Tây giáp v i huy n

ng H và Huy n Phú L

- Phía Nam giáp v i Huy n

ng

ng H và Huy n Yên Th (T nh B c

Giang)
- Phía B c giáp huy n Na Rì (T nh B c K n) Th tr n ình C , trung tâm
huy n cách TP Thái Nguyên 37km và cách th tr n

ng

ng - L ng S n

80km. Huy n g m 14 xã và 1 th tr n, trong ó có 6 xã vùng I, 3xã và 1 Th
Tr n vùng II, còn l i 5 xã vùng III.


11

Huy n Võ Nhai n m
ch y t B c K n theo h
S n ch y theo h
t p,

v trí ti p giáp c a 2 dãy núi cao - Dãy Ngân S n

ng

ông B c - Tây Nam

n Võ Nhai và Dãy B c

ng Tây B c - ông Nam cho nên huy n có

i núi là ch y u,

t ru ng ít. Là huy n có

a hình khá ph c

a hình ph c t p, ph n l n là

di n tích vùng núi á vôi (chi m 92%) nh ng vùng

t b ng ph ng, ti n cho s n

xu t nông nghi p chi m t l nh , t p trung ch y u d c theo các khe su i, các
tri n sông và các thung l ng

vùng núi á vôi. Toàn huy n có

t 100m

n 800m so v i m t bi n,

t 100m

n 450m.

C n c vào
nh ng

a hình

t nông nghi p phân b

a m o

c i m sau:

Th n Sa, V Ch n, S ng M c),

ng, Th

ng Nung, Cúc

ng,

a hình núi cao d c, ph n l n là núi á vôi

d c l n ( a ph n t 250 tr lên). M t s vùng phân b d c theo các

khe su i và thung l ng có
nghi p, lâm nghi p theo h

d c t 00 – 250 là vùng thích h p

ình C có d ng

s n xu t nông

ng nông, lâm k t h p.

- Ti u vùng II: G m 3 xã (La Hiên, Lâu Th
Tr n

cao bình quân

t ai huy n chia thành 3 ti u vùng có

- Ti u vùng I: G m 6 xã (Nghinh T

(72%)

cao bình quân

a hình thung l ng t

qu c l 1b v i hai bên là hai dãy núi cao có

ng

ng, Phú Th

ng) và Th

i b ng ph ng ch y d c theo

d c l n.

t ai c a vùng II ã

s d ng h u h t vào nông nghi p, xây d ng c s h t ng.
- Ti u vùng III: G m 5 xã (Tràng Xá, Liên Minh, Dân Ti n, Bình Long,
Ph

ng Giao), có

a hình bát úp b chia c t nhi u b i các khe su i, sông và xen

l n núi á vôi, các soi bãi ven sông

a hình th p và t

ng

i b ng ph ng h n

d c t 10-200, có th s d ng phát tri n cây hàng n m, cây

các xã vùng I.

công nghi p ng n ngày và cây n qu .
2.3.1.2. Khí h u
M c dù i u ki n

ki n khí h u t

ng

i

a hình ph c t p b i có 3 vùng khác nhau nh ng i u
ng nh t. Do n m

chí tuy n B c trong vành ai nhi t

i B c bán c u nên khí h u c a huy n Võ Nhai chia làm hai mùa rõ r t. mùa


12

m a t tháng 5

n tháng 10 ây là nh ng thánh có m a và nhi t

nh t là tháng 6 và 7 kho ng 27,90 c. Nhi t

cao tuy t

i kho ng 39,5 0c, th p

i kho ng 30c (tháng 1). Vào mùa l nh t tháng 10

tuy t

tr i rét, nhi u khi có s

ng mu i nh h

phát tri n c a cây, v t nuôi nh h

ng

ng

cao, nóng

n tháng 3 n m sau

n s c kh e c a con ng

n s n xu t, n ng xu t và ch t l

i và s
ng s n

ph m.
L
u, l

ng m a hàng n m trung bình kho ng 1.941,5mm và phân b không
ng m a l n nh t th

ng di n ra vào tháng 8, trung bình kho ng 372mm.

2.3.2. i u ki n v kinh t - xã hôi
2.3.2.1. V kinh t
Võ Nhai có các lo i

t phù sa (1.816 ha, chi m 2,15% di n tích);

en (935 ha chi m 1,11% di n tích);
75,63% di n tích); các lo i
t ai
t

t

t xám b c màu (63.917,7 ha chi m

t khác (11.070,4 ha chi m 16,65% di n tích).

Võ Nhai phù h p v i nhi u lo i cây tr ng nông nghi p nh : ngô,

ng, thu c lá, mía, l c, chè…
Các loài cây lâm nghi p ang

và m t ph n nh các cây d
Ngu n n
không

c trên

c li u khác.

a bàn huy n Võ Nhai khá phong phú, nh ng phân b

u. Ngoài ngu n n

các hang

c tr ng nhi u hi n nay là: keo, m , lát

c m t t sông, su i, còn có các m ch n

c ng m t

ng trong núi á vôi.

Võ Nhai có hai con sông nhánh thu c h th ng sông C u và sông
th

ng,

c phân b

Sông Nghinh T

phía b c và phía nam huy n.
ng có chi u dài 46 km, b t ngu n t nh ng dãy núi c a

vòng cung B c S n (L ng S n), ch y qua các xã Nghinh T
Th

ng Nung, Th n Sa, r i

vùng á vôi, thung l ng th

ra sông C u. Kho ng 40% chi u dài dòng ch y là
ng h p và sâu, vách á d ng

Sông Rong: b t ngu n t xã Phú Th
Tràng Xá, Dân Ti n, Bình Long, sang
Th

ng.

ng, S ng M c,

ng.

ng, ch y qua th tr n

a ph n t nh B c Giang và

ình C ,
v sông


13

Võ Nhai có 11 h ch a n
kênh m
vi c t

ng do Nhà n

c, 50 phai

p kiên c , 12 tr m b m, 132

c h tr và nhân dân óng góp xây d ng thu n ti n cho

i tiêu.
Kinh t Võ Nhai c b n v n ph thu c vào s n xu t nông nghi p (chi m

85% t tr ng) do còn g p nhi u khó kh n trong phát tri n kinh t ,
màu m , cây tr ng còn ph thu c nhi u vào thiên nhiên, trình
T c

t ng tr

ng kinh t c a Huy n

dân trí th p.

t t 6% - 7% trên 1 n m. C c u kinh

t : Nông, Lâm nghi p - Ti u th công nghi p - Th
nh ng b

t ai kém

ng m i và D ch v

ã có

c c i thi n.

2.3.2.2. V xã h i
Huy n Võ Nhai có 15

n v hành chính c p xã/ph

ng g m 1 th tr n và

14 xã.
- Theo Niên giám th ng kê 2010, dân s t nh Thái Nguyên là 1.131.300
ng

i, trong ó nam có 558.900 ng

i chi m 49,4% và n là 572.400 ng

chi m 50,6%, t s gi i tính nam/n là 97,6/100. T ng dân s
ng

i (25,95%) và t ng dân c nông thôn là 837.700 ng

i

ô th là 293.600

i (74,05%). S con

trên m i ph n là 1,9 và t l t ng dân s là 0,53% b ng m t n a s v i t l
t ng c a c n

c là 1,05%

- Dân s cu i n m 2010 toàn huy n có 64.241 ng

i, n chi m 50,08%

dân s .
M t

dân s trung bình: 73 ng

vùng, ông nh t
vùng xa m t

i/km2, phân b không

trung tâm huy n l và d c Qu c l 1B,

th p 22 - 25 ng

u gi a các

các xã vùng sâu,

i/km2.

- Dân t c: toàn huy n có 8 dân t c anh em là: Kinh 34,17% chi m dân s ;

Tày 29,88%; Nùng 14,52%; Dao 12,63%; Các dân t c H’Mông, Cao Lan, Sán
Chí, Hoa chi m 8,7%.
- Lao

ng: Toàn huy n có 29.703 lao

dân s , trong ó lao

ng nông nghi p chi m 47,34%

ng n chi m 57,5%. H u h t dân s s ng

(kho ng 90%), ch y u là s n xu t nông - lâm nghi p.

nông thôn


14

V trình

l o

ng nhìn chung th p. S ng

i

cb id

thu t tr ng, tr m sóc cây tr ng 26,87% t ng s h . S lao

ti u h c chi m 74,32%, trình

ng có v n hoá b c

b c Trung h c c s và Trung h c ph thông

chi m 25%. S còn l i có trình
ình

ng v k

Trung c p, Cao

ng,

i h c r t ít. S h gia

c giao l u v i bên ngoài không nhi u.
2.3.3. i u ki n v giáo d c, y t , du l ch
2.3.3.1. Th c tr ng giáo d c ào t o, y t c a huy n
- Giáo d c ào t o c a huy n: Trong nh ng n m qua huy n Võ Nhai ã

t

c nh ng ti n b

c cho ng

áng ghi nh n trong vi c m r ng ph m vi giáo d c, k

i nghèo vùng sâu vùng xa.

- Y t và ch m sóc s c kh e c ng
thay

ng chuy n

i kinh t

ã em l i s

i áng k trong ngành y t . Toàn huy n có 18 c s y t g m m t b nh

vi n trung tâm t i huy n, hai phòng khám khu v c

c m xã Cúc

ng và c m

xã Tràng Xá và 15 tr m xá thu c 14 xã.
2.3.3.2. Du l ch
Võ Nhai có nh ng th ng c nh n i ti ng nh : qu n th hang

ng Ph

ng

Hoàng, su i M Gà, hang Nà Kháo, hang Huy n. Ngoài ra, Võ Nhai còn có
nh ng di tích l ch s , v n hoá nh : Khu kh o c h c Mái
R ng Khuôn Mánh thu c xã Tràng Xá, Hang Ph

á Ng

m Th n Sa,

ng Hoàng xã Phú Th

ng…

2.3.4. Nh ng thu n l i và khó kh n c a khu v c nghiên c u
a) Thu n l i
Huy n Võ Nhai n m
dãy B c S n.

v trí ti p giáp c a 2 dãy núi cao. Dãy Ngân S n và

t ai, khí h u phù h p v i nhi u lo i cây tr ng, thu n l i cho

phát tri n s n xu t nông – lâm k t h p b n v ng và a d ng. Ngoài ra trong
vùng qu

t ch a s d ng v n còn nhi u, có i u ki n m r ng di n tích canh

tác.
Là vùng có ti m n ng phát tri n do có v trí
c nh t nhiên nh : Hang ph
giao thông thu n ti n có

a lý thu n l i, có các th ng

ng hoàng, su i m gà… L i g n trung tâm huy n,
ng qu c l 1B ch y qua.


15

Ngu n lao

ng d i dào, ng

i dân n i ây ch t phát, c n cù ch u khó

làm n, có kinh nghi m s n xu t.
C s v t ch t ã

c

u t qua ch

ng trình 135 và m t s ch

ng

trình khác, ã hoàn thi n ph n nào v c b n t o i u ki n thu n l i cho ho t
ng s n xu t c a nhân dân

a khoa h c k thu t vào s n xu t cho

ng bào.

b) Khó kh n
Di n tích r ng t nhiên còn th p, ngu n thu nh p chính hi n nay c a các
ng bào ch y u d a vào lúa n

c v i trình

canh tác còn l c h u, hi u qu

kinh t ch a cao và d a vào tài nguyên r ng.
Trình

dân trí còn th p nh h

ng

n phát tri n, khó kh n trong vi c

ph i h p v i các c quan ch c n ng xây d ng c s h t ng, phát tri n kinh t .