Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học lan Ngọc vạn vàng (Dendrobium chrysanthum) làm cơ sở cho việc bảo tồn các loại thực vật quý hiếm tại khu bảo tồn thiên nhiên Phia Oắc – Phia Đén tỉnh Cao Bằng (Khóa luận tốt nghiệp)

i

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
----------o0o----------

TR

TR

NGHIÊN C U M T S

NG T

H U

C I M SINH H C LAN NG C V N

VÀNG (Dendrobium chrysanthum) LÀM C

S

CHO VI C B O T N

LOÀI TH C V T QUÝ HI M T I KHU B O T N THIÊN NHIÊN
PHIA O C – PHIA ÉN T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Qu n lý Tài nguyên r ng

L p

: K43 – QLTNR – N02

Khoa

: Lâm nghi p

Khoá h c

: 2011 – 2015

Gi ng viên h

ng d n : ThS. Ph m Thu Hà

Thái Nguyên - 2015

i

L IC M

N

Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i tr

ng

i h c Nông Lâm

Thái Nguyên, tôi ã trang b cho mình ki n th c c b n v chuyên môn d
s gi ng d y và ch b o t n tình c a toàn th th y cô giáo.

i

c ng c l i

nh ng khi n th c ã h c c ng nh làm quen v i công vi c ngoài th c t thì
vi c th c t p t t nghi p là m t giai o n r t quan tr ng, t o i u ki n cho sinh
viên c sát v i th c t nh m c ng c l i ki n th c ã tích l y
tr

ng

ng th i nâng cao t duy h th ng lý lu n

c trong nhà

nghiên c u ng d ng

m t cách có hi u qu nh ng ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t.
Xu t phát t
tr

nguy n v ng c a b n thân,

ng, ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p và s h

giáo Th.S La Quang

tôi ti n hành nghiên c u

c s

nh t trí c a nhà

ng d n tr c ti p c a th y
tài: “ Nghiên c u m t s

c i m sinh h c lan Ng c v n vàng (Dendrobium chrysanthum) làm c
s cho vi c b o t n các lo i th c v t quý hi m t i khu b o t n thiên nhiên
Phia O c – Phia én t nh Cao B ng”.
Trong th i gian nghiên c u
th y giáo Th.S La Quang
h p giúp
ng

tài,

c s giúp

, ch b o t n tình c a

và các th y cô giáo trong khoa cùng v i s ph i

c a các ban ngành lãnh

o khu b o t n Phia O c – Phia én và

i dân, tôi ã hoàn thành khóa lu n úng th i h n. Qua ây tôi xin bày t

lòng c m n sâu s c nh t

n các th y cô giáo trong khoa Lâm Nghi p,

bi t là th y giáo Th.S La Quang

ng

i th y ã tr c ti p h

ng d n tôi

trong su t quá trình th c hi n khóa lu n. Bên c nh ó tôi xin c m n
các ban nghành lãnh

c

n

o, các cán b ki m lâm viên khu b o t n Phia O c –


ii

Phia

én và bà con trong khu b o t n ã t o i u ki n giúp tôi hoàn thành

khóa lu n.
Do trình

chuyên môn và kinh nghi m th c ti n còn h n ch do v y khóa

lu n không tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi kính mong nh n
các th y cô giáo cùng toàn th các b n

ng nghi p

c s giúp

khóa lu n này

c a
c hoàn

thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!

Thái Nguyên, ngày 25 tháng 6 n m 2015
Sinh viên

Tr

ng T H u


iii

DANH M C CÁC B NG

B ng 4.1:
B ng 4.2: o
B ng 4.3:

c i m phân lo i c a loài ........................................................... 23
m kích th

c lá ...................................................................... 25

tàn che n i lan Ng c v n vàng phân b .................................... 26

B ng 4.4: Công th c t thành cây t ng cao lâm ph n có lan .......................... 27
B ng 4.5. Phân b theo tr ng thái r ng........................................................... 30
B ng 4.6. Phân b theo ai cao ....................................................................... 31
B ng 4.7: các lo i cây ch mà lan bán s ng ph sinh..................................... 32
B ng 4.8: T ng h p s li u tác

ng c a con ng

i và v t nuôi.................... 33

trên các tuy n o ............................................................................................. 33


iv

DANH M C CÁC HÌNH

Hình 4.1:R lan Ng c v n vàn ....................................................................... 23
Hình 4.2: Thân lan Ng c v n vàng ................................................................ 24
Hình 4.3: chi u r ng c a lá ............................................................................. 24
Hình 4.4: chi u dài c a lá 12cm ........................................................................ 24
Hình. 4.6: Cây tái sinh b ng ch i g c ................................................................ 29
Hình 4.5: Hoa lan Ng c v n vàng .................................................................. 25
Hình. 4.7: Cây tái sinh b ng ch i thân ................................................................. 29
Hình 4.8. Các loài lan ...................................................................................... 35
Hình. 4.9 Các loài lan ...................................................................................... 35
Hình. 4.10. Ng

i dân ang bán lan ............................................................... 36


v

DANH M C CÁC T , C M T

DSH

: a d ng sinh h c

ODB

: Ô d ng b n

OTC

: Ô tiêu chu n

KBT

: Khu b o t n

LSNG

: Lâm s n ng i g

STT

: S th t

VI T T T


vi

M CL C

Ph n 1: M

u ............................................................................................... 1

1.1.

................................................................................................... 1

tv n

1.2 . M c tiêu và yêu c u
1.3. Ý ngh a c a

tài......................................................................... 2

tài ....................................................................................... 2

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u ...................................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t ............................................................. 2
Ph n 2: T NG QUAN NGHIÊN C U ......................................................... 4
2.1. C s khoa h c nghiên c u ........................................................................ 4
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và vi t nam ......................................... 5
2.2.1. Trên th gi i ............................................................................................ 5
2.2.2. Nghiên c u

Vi t Nam .......................................................................... 7

2.3. i u ki n t nhiên, dân sinh, kinh t c a khu v c nghiên c u .................. 8
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u .................................................. 8
2.4. Dân s , dân t c và phân b dân c ........................................................... 11
2.4.1. kinh t .................................................................................................... 11

2.5. nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a
Ph n 3:

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

a ph

ng. .......... 12

NG PHÁP NGHÊN C U

......................................................................................................................... 14
3.1.
3.2.

it

ng và ph m vi nghiên c u:.......................................................... 14

a i m và th i gian nghiên c u ............................................................ 14

3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................ 14
3.3.1.

c i m s d ng và s hi u bi t c a ng

i dân v loài lan ng c v n

vàng ................................................................................................................. 14
3.3.2.

c i m phân lo i c a loài .................................................................. 14

3.3.3.

c i m v hình thái r , thân, lá, hoa, qu … c a loài ........................ 14


vii
3.4. M t s
3.5. Tác
3.6.

c i m sinh thái c a loài........................................................... 14
ng c a con ng

i

n khu b o t n và loài Lan ng c v n vàng..... 15

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài Lan ng c v n vàng t i

khu v c nghiên c u. ........................................................................................ 15
3.7. Ph

ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi ................................... 15

3.7.1. Ph

ng pháp k th a............................................................................. 15

3.7.2.Ph

ng pháp i u tra ............................................................................. 15

3.7.3. Ph

ng pháp s lý s li u ..................................................................... 17

Ph n 4: K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU ....................................... 22
4.1.

c i m s d ng và s hi u bi t c a ng

i dân v lo i lan Ng c v n

vàng. ................................................................................................................ 22
4.2.

c i m phân lo i c a loài ..................................................................... 23

4.3. M t s
4.3.1:

c i m sinh thái c a loài........................................................... 26

tàn che n i lan Ng c vàng vàng phân b . ....................................... 26

4.3.2: T thành t ng cây cao. .......................................................................... 27
4.3.3:

c i m tái sinh c a loài. .................................................................... 29

4.3.4.

c i m phân b c a loài. .................................................................... 29

4.3.5. Các loài cây ch lan s ng ph sinh ....................................................... 32
4.4. Tác
4.5.

ng c a con ng

i

n khu b o t n và loài Lan ng c v n vàng..... 33

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài lan Ng c v n vàng t i

khu v c nghiên c u. ........................................................................................ 36
Ph n 5: K T LU N VÀ

NGH ............................................................. 38

5.1. K t lu n .................................................................................................... 38
5.2.

ngh ..................................................................................................... 39

1

Ph n 1
M

1.1.

u

tv n
S t n t i c a xã h i loài ng

i liên quan m t thi t

n các ngu n tài

nguyên thiên nhiên, tài nguyên sinh v t. Tuy nhiên con ng

i ang l m d ng

quá m c vi c khai thác s d ng các ngu n tài nguyên này và k t qu là tài
nguyên thiên nhiên, tài nguyên sinh v t, môi tr

ng b suy thoái, gây ra m t

cân b ng sinh thái, e d a cu c s ng c a các loài sinh v t trong ó có loài
ng

i c a chúng ta. S c kh e c a hành tinh ph thu c vào s

loài sinh v t. Vì v y vi c b o t n a d ng sinh h c

a d ng c a các

c coi là nhi m v r t

c p bách hi n nay và c ng là trách nhi m c a toàn nhân lo i.
Vi t Nam là m t trong 10 qu c gia

Châu Á và m t trong 16 qu c gia

trên th gi i có tính a d ng sinh h c cao. Tuy nhiên Vi t Nam c ng ang
ph i

i m t v i m t th c tr ng r t áng lo ng i ó là s suy thoái nghiêm tr ng

v môi tr

ng và tài nguyên a d ng sinh h c, e d a cu c s ng c a các loài

sinh v t và cu i cùng là nh h

ng

n s phát tri n b n v ng c a

ng n ng a s suy thoái
b o t n và hi n nay c n

v t

DSH

tn

c.

Vi t Nam ã ti n hành công tác

c có kho ng 128 khu b o t n. M c dù các loài th c

c b o t n cao nh v y, nh ng nh ng nghiên c u v các loài th c v t

Vi t Nam hi n nay còn r t thi u. Ph n l n các nghiên c u m i ch d ng l i
m c mô t

c i m hình thái,

nh danh loài mà ch a i sâu nghiên c u

nhi u v các

c tính sinh h c, sinh thái h c, gây tr ng và b o t n loài.

Do ó tôi ti n hành th c hi n
s

tài t t nghi p nh m: “Nghiên c u m t

c i m sinh h c lan Ng c v n vàng (Dendrobium chrysanthum) làm

c s cho vi c b o t n các lo i th c v t quý hi m t i khu b o t n thiên
nhiên Phia O c – Phia én t nh Cao B ng”.


2
K t qu nghiên c u

tài s góp ph n cung c p thông tin c b n v

c

i m phân b , sinh thái, sinh h c c a m t s loài làm c s cho vi c b o t n
và phát tri n ngu n gen th c v t quý hi m
1.2 . M c tiêu và yêu c u
- Xác
ng

nh

n

c ta

tài.

c s hi u bi t và s d ng cây lan Ng c v n vàng c a

i dân.

-M ts

nh

c i m hình thái, sinh thái c a loài lan Ng c v n vàng và xác

c m t s bi n pháp và phát tri n c a loài.
- Nghiên c u m t s

c i m sinh thái c a Lan Ng c v n vàng

(Dendrobium chrysanthum) t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia
én t nh Cao B ng.
1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u
Qua vi c nghiên c u và th c hi n

tài này s giúp tôi làm quen

v i công vi c nghiên c u khoa h c, bên c nh ó còn c ng c

cl

c

ng ki n

th c chuyên môn ã h c, có thêm c h i ki m ch ng nh ng lý thuy t ã h c
trong nhà tr
ph

ng pháp nghiên c u, b

trong tr
c u

ng úng theo ph
c

ng châm h c i ôi v i hành. N m

c các

u ti p c n và áp d ng ki n th c ã

ch c

ng vào công tác nghiên c u khoa h c. Qua quá trình h c t p nghiên

tài t i khu b o t n Phia O c – Phia én thu c huy n Nguyên Bình t nh

Cao B ng, tôi ã tích l y thêm
các

c nhi u ki n th c và kinh nghi m th c t

c i m sinh h c và các bi n pháp b o t n c a lo i lan ng c v n vàng.

ây s là nh ng ki n th c r t c n thi t cho quá trình nghiên c u, h c t p và
làm vi c sau này.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t
Vi c nghiên c u và ánh giá
vàng nh m

c i m sinh h c c a lo i lan ng c v n

xu t m t s bi n pháp b o t n loài.


3
Thành công c a

tài có ý ngh a r t quan tr ng trong vi c gi gìn, b o

t n và phát tri n loài lan ng c v n vàng quý này góp ph n vào phát tri n n n kinh
t - xã h i c a huy n, c a t nh c ng nh toàn b khu v c mi n núi phía b c.
Nhân dân có c s và bi n pháp
loài lan Ng c v n vàng trên ph m vi r ng

b o t n và phát tri n nhân gi ng


4

Ph n 2
T NG QUAN NGHIÊN C U

2.1. C s khoa h c nghiên c u
Hi n nay do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho ngu n tài nguyên
a d ng sinh h c c a Vi t Nam ã và ang b suy gi m. Nhi u h sinh thái và
môi tr
tr

ng s ng b thu h p diên tích và taxon loài và d

i loài ang

ng

c nguy c b tuy t ch ng trong nh ng n m g n ây.
C s sinh h c
Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài h t s c c n thi t và quan,tr ng,

ây là c s khoa h c cho vi c b o v và s d ng h p lý ngu n tài nguyên
thiên nhiên, ng n ng a suy thoái các loài nh t là
ng n ng a ô nhi m môi tr

ng v t, th c v t quý hi m,

ng, m t cân b ng sinh thái…là c s khoa h c

xây d ng m i quan h gi a con ng

i và th gi i t nhiên.

C s b ot n
kh c ph c tình tr ng trên Vi t Nam ã

ra nhi u bi n pháp, cùng

v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n ngu n tài nguyên a d ng
sinh h c c a

tn

c. tuy v y, th c t

ang

t ra nhi u v n

lien quan

n

b o t n a d ng sinh h c c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và phát
tri n b n v ng ho c tác

ng c a bi n

sinh h c...
Nhóm các loài b

e d a.

+ C c kì nguy c p (CR).
+ Nguy c p (EN).
+ S p nguy c p (VU)
Nhóm các loài ít nguy c p.
+Ph thu c b o t n - cd

i khí h u

i v i b o t n a d ng


5
+S pb

e d a - nt

+ Ít quan tâm: Least Concern (lc)
+ Thi u d li u: Data Deficient
+ Không

c ánh giá: Not Evaluated

b o v và phát tri n các loài

ng th c v t quý hi m Chính Ph

nh s 32 /2006/N -CP) [8]. Ngh

ban hành (ngh

nh quy

ã

nh các loài

ng th c v t quý hi m, g m hai nhóm chính sau:
+ Nhóm I va II. Trong ó IA, IIA là th c v t. IB, IIB là

ng v t.

+ nhóm IA, IB. Nghiêm c m khai thác, s d ng vì m c ích th
Th c v t r ng,

ng v t r ng Nhóm I

ng m i.

c phân thành:

+ Nhóm IIA, IIB H n ch khai thác, s d ng vì m c ích th
(Ngu n ngh

ng m i.

nh 32/2006/N -CP) [8]

i v i b t k công tác b o t n m t loài

ng v t, th c v t nào

thì vi c i tìm hi u k tình hình phân b , hi n tr ng n i phân b là i u c p
thi t nh t . T i khu b o t n Phia O c – Phia én huy n Nguyên Bình t nh Cao
B ng

tôi i tìm hi u m t s

thông kê s l
cây t i

c i m sinh h c c a Lan ng c v n vàng ,

ng, tình hình sinh tr

ng và

c i m sinh thái sinh h c c a

a bàn nghiên c u.

2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và vi t nam
2.2.1. Trên th gi i
Lan

c bi t

n

u tiên

ph

công nguyên b i Kh ng T . Cây Lan
Ki n Lan (tìm ra

ông vào n m 551- 279 tr
n

u tiên

công nguyên, Dioscorides dùng Orchis

c

Trung Qu c là

c xem là ông t c a th c

c a nghành h c v lan, Orchis

ch nh ng cây Lan tìm th y

sách c a ông và

c bi t

Phúc Ki n). Theo Pharastus

v t h c và c ng có th nói là cha
dùng

ng

c ông

a Trung H i. Th k th nh t sau
mô t 2 loài

a lan trong quy n

c Linnalus ghi l i trong sách “Các loài cây c ” (Species


6
plantarum) vào n m 1753, r i John Lindley s d ng
lan là Orchiaceae t n m 1836 và t n t i

u tiên

t tên cho h

n nay.

Trong l nh v c i u tra c b n các loài lan r ng trên th gi i ã có khá
nhi u tác gi quan tâm. Theo Helmut Bechtel (1982), hi n nay trên th gi i có
h n 700 gi ng Lan r ng, g m h n 25.000 loài
l

c xác

ng kh ng l Lan l i không th th ng kê chính xác s l

nh, ch a k m t s
ng. Lan r ng phân

b trên th gi i g m 05 khu v c trên th gi i.
- Lan Ng c v n vàng (Dendrobium chrysanthum)
c phân b

trên th gi i chúng

nhi u qu c gia: Hymalaya, Mianma, Thái Lan, Trung

Qu c…v i nhi u công d ng nh trên v a l y

làm c nh v a là lo i thu c

quý hi m nên chúng ang b khái thác quá m c và ang d n c n ki t.
- Dendrobium là m t chi r t l n c a hoa lan nó

c thành l p vào

n m 1799 và hi n có kho ng 1.200 loài chi phân b trong môi tr
s ng a d ng

ng

phia nam phía ông và ông nam Á bao g m c Trung

Qu c, Nh t B n

n

…

Hoa c a chi lan hoàng th o r t phong phú và a d ng, nhi u màu s c,
r t

c nhi u n

c a thích trên th gi i.

Chi lan Dendrobium là gi ng lam thu c h Orchdaceae, phân b trên
các vùng thu c châu Á nhi t
N u nh các n

ông nam Á và châu Ú.

c Nam M t hào v loài thuôc gi ng cattledya tiyeet

c a mình, thì các n
vô cùng phong phú.
m c và ra hoa

i, t p trung nhi u

p

c ông Nam Á c ng hãnh di n vì có gi ng Dendrobium
i u ki n sinh thái c ng r t a d ng, có nhi u loài ch

vung l nh, có loài

vung nóng, có loài trung gian, nh ng có

loài có th thích nghi v i b t kì i u ki n khí hâu nào


7

2.2.2. Nghiên c u
-

n

Vi t Nam

c ta thu c 1 trong 2 khu v c xu t phát các loài lan quý hi m

trên th gi i. Do v trí
sáng c a n

a lý mà khí h u,

c ta r t thích h p cho s t ng tr

m, nhi t

ng

ánh

ng và phát tri n c a cây lan.

Theo Ph m Hoàng H (1993) Lan r ng Vi t Nam
750 loài khác nhau. Lan Vi t Nam là lan c a vùng nhi t
b i hai mùa m a n ng rõ r t, vì th

và c

c bi t g m h n
i ch u nh h

ng

a s các loài lan m i n m ch cho m t k

hoa. Mùa n hoa t p trung vào hai th i k :
- Tháng 2 và tháng 4 trong mùa n ng do s th hàn và quang k tính.
- Tháng 7 tháng 8 do s khô h n.
M t s nghiên c u

Vi t Nam v cây lan ng c v n vàng (Dendrobium

chrysanthum). V Ng c Lan, Tr n Th Mai, nguy n Th S n, Nguy n H u
C

ng, Nguy n V n Giang, Nguy n Th Lý Anh (2012) “ nh h

s ch ph m dinh d

ng qua lá

n sinh tr

ng c a m t

ng c u lan ng c v n vàng

Dendrobium chrysanthum) t i Gia Lâm - Hà N i”.[11] lan ng c v n vàng
(Dendrobium chrysanthum).
loài có nhi u công d ng nên
qu n lý ch a cao, ã d n

c phân b
c con ng

Cao B ng, Hòa Bình…chúng là
i khai thác quá m c, tình tr ng

n lo i cây d n c n ki t. C n

c b o v qu n lý

và nuôi tr ng.
c i m nh n d ng
Lan ph sinh thân dài 70 -160 cm, hình tr , d y 0,6 cm thõng xu ng ,
long dài 2 – 2,5 cm , lá hình mác nh n, dài 10 – 16 cm, r ng 3 – 4 cm c m
hoa bên m c trên thân còn lá lá b c dài 0,5 , hao màu vàng
4,5 cm …

Phân b :
-

trong các r ng t nhiên có

cao t 800m tr lên

ng kính t 4 –


8

Giá tr :
-C y

làm c nh có hoa

p, và dung trong d

c li u

2.3. i u ki n t nhiên, dân sinh, kinh t c a khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí

a lý

- Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én, có to
+ T 220 31' 44"

n 220 39' 41" v

+ T 1050 49' 53"

a lý:

B c;

n 1050 56' 24" kinh

ông.

- Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én n m trong

a gi i hành

chính c a 6 xã Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, V Nông, H ng

o

và th tr n T nh Túc huy n Nguyên Bình, t nh Cao B ng. Trung tâm c a Khu
b o t n là xóm Phia én thu c xã Thành Công.
2.3.1.2.

a hình:
a hình Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

v i nhi u ch d c, núi

t xen núi á vôi, cao d n t

én có

d cl n

ông sang Tây, t Nam

lên B c.
- Ki u

a hình núi trung bình,

cao 700m, chi m kho ng 90% t ng

di n tích t nhiên c a Khu b o t n, cao nh t là
- Ki u

a hình núi th p và

i,

nh núi Phia O c 1.931 m;

cao <700m, chi m kho ng 7% t ng

di n tích t nhiên c a Khu b o t n, ph n l n là các dãy núi
hình caster, phân b phía

ông và

ông Nam,

t, có xen l n

a

d c trung bình t 25 - 300,

cao trung bình 600m;
-

a hình thung l ng, lòng ch o và d c t , chi m kho ng 3% t ng di n

tích t nhiên c a Khu b o t n, n m xen gi a các dãy núi th p và trung bình,
ph n l n di n tích này ang
2.3.1.3.

c s d ng canh tác nông nghi p.

c i m khí h u, th y v n

Khí h u.


9
Theo tài li u quan tr c khí t
có

c i m

ng th y v n huy n Nguyên Bình; khí h u

c tr ng c a khí h u l c

a mi n núi cao, chia thành 2 ti u

vùng khí h u khác nhau. Vùng cao có khí h u c n nhi t
nh h

ng c a khí h u nhi t
- Mùa m a b t

i, vùng th p ch u

i gió mùa; m t n m có 2 mùa rõ r t, ó là:

u t tháng 4

n tháng 10, chi m 85,4% t ng l

m a c n m, t p trung vào các tháng 7, 8. L

ng

ng m a bình quân n m 1.592

mm; n m cao nh t 1.736 mm; n m th p nh t 1466 mm.
- Mùa khô kéo dài t tháng 11
h

ng c a gió mùa

s

ng mù.

ông B c, nhi t

n tháng 3 n m sau; th
xu ng th p, l

trung bình c n m 180C; nhi t

- Nhi t
340 C; nhi t

th p nh t tuy t

ng m a ít, có nhi u

cao nh t tuy t

n tháng 9, trong kho ng 24,50 - 26,90 C,

vào tháng 5

ng ch u nh

i x y ra

c bi t có khi lên t i

i x y ra vào tháng 11

n tháng 2 n m sau,

có khi xu ng t i - 20C - 50C.
-

mt

ng

i bình quân c n m là 84,3%, tháng có

m cao nh t

vào tháng 7, 8 là trên 87%, th p nh t vào tháng 12 là 80,5%.
- Ngoài ra, còn có hi n t

ng s

ng mù xu t hi n vào sáng s m, chi u

t i và êm c a t t c các tháng trong n m; i m s
èo Colea.
tuy t

c bi t, khi nhi t

khu v c

ng mù n ng nh t là

xu ng th p ã xu t hi n hi n t

nh

ng m a

nh Phia O c và èo Colea.

Thu v n.
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én là n i

u ngu n c a các

con sông nh : Sông Nhiên, sông N ng, sông Th D c. Ngoài ra còn có h th ng
các su i; m t
n

su i trung bình kho ng 1 km2 có 2 km su i; các su i này có

c quanh n m, l u l

hình

chia c t m nh,

nguyên nên tài nguyên n

ng n

c nhi u nh t vào mùa m a. Tuy nhiên, do

a

d c l n và có núi á vôi xen k v i các tr m tích l c
c phân b không

u cho t ng khu v c. Do v y, vi c


10
khai thác ngu n n

c m t ph c v nhu c u sinh ho t và s n xu t c a ng

t i nh ng khu v c thi u n

i dân

c g p nhi u khó kh n, i n hình nh xóm Phia én

và trong các thung l ng Karts, t i các khu v c núi á vôi.
2.3.1.4.

c i mh

ng th c v t

V th c v t
Theo h th ng phân lo i Th m th c v t Vi t Nam c a GS-TS Thái V n
Tr ng, r ng

ây thu c ki u “ R ng kín th

ng xanh m a m á nhi t

i”

v i các ki u chính sau:
+ Ki u r ng kín th
cao d

ng xanh m a m nhi t

i núi th p, phân b

i 700 m. Ki u này, di n tích còn l i ít, t p trung ch y u

phía

ông

Nam Khu b o t n thiên nhiên, v i nhi u h th c v t i n hình cho khu h
th c v t nhi t

i núi th p mi n B c Vi t Nam có ngu n g c t i ch .

+ Ki u r ng kín th
th

ng phân b

cao

ng xanh m a m á nhi t

i núi trung bình và cao,

700 m bao ph ph n phía trên c a dãy núi Phia O c

v i nhi u h th c v t i n hình có ngu n g c t h th c v t á nhi t
c ) t Hymalaya-Vân Nam-Quý Châu,

n

-Mi n

i n i xu ng

i (y u t di
nh c

Vi t Nam
-

t có r ng

c d ng có 10.269 ha, trong ó:

+ R ng t nhiên chi m 98,1% t ng di n tích

t có r ng, bao g m:

r ng trung bình chi m 13,5%, r ng nghèo chi m 4,7%, r ng ph c h i chi m
68,5%, r ng h n giao chi m 10,4%.
+ R ng tr ng chi m 1,9% t ng di n tích

t có r ng, loài cây tr ng ch

y u là Thông.
+

t ch a có r ng chi m 19,6% t ng di n tích t nhiên, phân b r i

rác trong Khu b o t n. Lo i

t này có t l

dây leo, b i d m và cây g tái sinh,

che ph cao c a l p th m c ,

t còn hoàn c nh c a

t r ng, n u

khoanh nuôi b o v t t, h th c v t r ng s ph c h i và phát tri n m nh

c


11
V

ng v t

K t qu thu th p, i u tra b sung b
ph n

c

u ã th ng kê

ng v t c a Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

ng v t có x

c thành

én có 222 loài

ng s ng, trong ó có 87 loài thú thu c 26 h ; 90 loài chim

thu c 37 h và 14 b (trong ó b S có s loài nhi u nh t 48 loài); 17 loài
l

ng c ; 28 loài bò sát và hàng ngàn loài

trùng,

ng v t nhuy n th ,

ng v t

ng v t không x

ng s ng, côn

t.

Ngu n: D án Quy ho ch b o t n và phát tri n b n v ng Khu b o t n
thiên nhiên Phia O c - Phia én, t nh Cao B ng giai o n 2013 – 2020.
2.4. Dân s , dân t c và phân b dân c
- Dân s : Theo Niên giám th ng kê huy n Nguyên Bình n m 2010,
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
kho ng 4.918 lao

én có 11.438 kh u, v i 2.287 h ,

ng. Xã Thành Công, Phan Thanh, H ng

o, Quang

Thành ch y u là h nông nghi p, còn th tr n T nh Túc ch y u là h phi
nông nghi p. T c

t ng dân s c a vùng hi n kho ng 2,2%/n m.

- Dân t c: Khu b o t n có 5 dân t c ang sinh s ng; trong ó: Ng
Dao 5.398 kh u chi m 47,2% t ng dân s Khu b o t n, ng
kh u chi m 20,3%, ng
kh u chi m 13,8%, ng

i

i Nùng 2.335

i Kinh 2.027 kh u chi m 17,8%, ng

i Tày 1.573

i H’Mông 105 kh u chi m 0,9% t ng dân s .

2.4.1. kinh t
S n xu t nông nghi p
Nông nghi p là ngành chi m v trí ch
a ph

o trong ho t

ng kinh t c a

ng. Trong nh ng n m qua, kinh t nông nghi p c a

v c Khu b o t n ã

ng khu

c phát tri n theo ti n trình công nghi p hóa, hi n

hóa nông nghi p và nông thôn, ph

ng th c s n xu t

t ai, m t s ch

i

c chuy n d ch t s n

xu t t c p – t túc sang s n xu t hàng hóa theo c ch th tr
th m nh ti m n ng

a ph

ng trình, d án

ng. Trên c s
c

a vào th c


12
hi n, ã mang l i hi u qu thi t th c cho các h dân. S n xu t nông nghi p

c chú tr ng t ng v và a d ng s n ph m. C c u n i b ngành nông
nghi p t ng b

c

c chuy n

i theo h

ng

y m nh gi ng cây tr ng, v t

nuôi có giá tr kinh t cao. Trong ch n nuôi, phát tri n m nh hình th c ch n
nuôi có quy mô l n, t p trung.
Ngu n: Niên giám th ng kê huy n Nguyên Bình n m 2011
S n xu t lâm nghi p
Trong nh ng n m qua công tác qu n lý, b o v r ng
n c p c s và c ng

ng ng

i dân nên b

c

u ã

t

c th c hi n
c nh ng k t

qu kh quan, di n tích r ng t nhiên

t 8.888 ha (n m 2008), t ng 76 ha so

v i (n m 2001); di n tích r ng tr ng

t 688 ha (n m 2008), t ng 17 ha so v i

n m 2001. T k t qu trên cho th y công tác phát tri n r ng còn r t ch m,
trong khi di n tích

t ch a có r ng trong vùng còn l n. Tuy nhiên s li u

trên ch ph n ánh

c ph n di n tích th c hi n thông qua các ch

d án, còn di n tích r ng t ph c h i, di n tích do ng

ng trình

i dân t tr ng ch a

ph n ánh h t trong bi u s li u trên.
Ngu n: Niên giám th ng kê huy n Nguyên Bình n m 2010
2.5. nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a

a ph

ng.

Thu n l i
- Khu b o t n Phia O c – Phia có di n tích

t ai r ng l n và tính ch t

t còn t t do v y ây là m t trong nh ng i u ki n thu n l i cho s
v thành ph n loài và h sinh thái c a

a ph

ng.

- Khu b o t n có h th ng ban qu n lý v i s l
do v y vi c b o t n

a d ng

ng l n và ch t l

ng cao

c duy trì và phát tri n t t, óng góp l n vào công tác

b o t n a d ng sinh h c cho khu b o t n.
-

a hình ph c t p hi m tr do v y vi c khai thác trái phép và các ho t

ng làm suy gi m giá tr

a d ng sinh h c ít.


13
- Khí h u là i u ki n thu n l i
s loài

ng th c v t

khu b o t n l u gi và b o t n m t

c h u.

Khó kh n.
- M t s h dân còn s ng và làm n
- khu b o t n có h
ngó c a các
-

it

ng bãi trong vùng lõi khu b o t n

ng th c v t còn t

ng

ng khai thác trái phép tài nguyên thiên nhiên.

a hình hi m tr khi n cho công tác qu n lý và b o v còn g p khó kh n.

- khu b o t n r ng nh ng s ki m lâm viên
ng

a bàn thì quá ít không áp

c nhu c u v b o v .
- Ng

thay

i phong phú là n i nhòm

i dân s ng m t ph n ch y u d a vào r ng nên c n có th i gian

i l i s ng này.
- Dân c ch y u là

ng bào dân t c thi u s nên trình

dân trí ch a

cao, ch y u là tr ng tr t và khai thác g và lâm s n ngoài g trong r ng làm
cho di n tích r ng b gi m i nhanh chóng.
- Kinh t kém phát tri n ch y u v n d a vào s n xu t nông nghi p.

14

Ph n 3
IT
3.1.

NG, N I DUNG VÀ PH

it

NG PHÁP NGHÊN C U

ng và ph m vi nghiên c u:

i t

ng nghiên c u là loài lan Ng c v n vàng (Dendrobium

chrysanthum) t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én t nh Cao B ng.
3.2.

a i m và th i gian nghiên c u
-

a i m: Khóa lu n

Phia O c – Phia

c nghiên c u t i khu b o t n thiên nhiên

n thu c huy n Nguyên Bình t nh Cao B ng.

- Th i gian nghiên c u:

tài

c ti n hành t 1/2015 – 4/2015.

3.3. N i dung nghiên c u
t

c các m c tiêu, ti n hành i u tra các khu v c r ng t nhiên

trong khu b o t n v i các n i dung chính sau:
3.3.1.

c i m s d ng và s hi u bi t c a ng

i dân v loài lan Ng c

V n vàng
3.3.2.

c i m phân lo i c a loài

3.3.3.

c i m v hình thái r , thân, lá, hoa, qu … c a loài

3.4. M t s
-

c i m sinh thái c a loài.
tàn che n i Lan ng c vàng vàng phân b

-T thành t ng cây cao.
-

c i m tái sinh c a loài

-

c i m phân b c a loài.

- Các loài cây ch lan ph sinh


15

3.5. Tác
3.6.

ng c a con ng

i

n khu b o t n và loài Lan ng c v n vàng.

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài Lan ng c v n vàng

t i khu v c nghiên c u.
3.7. Ph

ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi

3.7.1. Ph

ng pháp k th a

Thu th p tài li u c b n v khu v c nghiên c u có liên quan
+ Tài li u v

n

tài.

i u ki n t nhiên và dân sinh kinh t trong khu v c

nghiên c u.
+ Các lo i b n

chuyên dùng c a khu v c nghiên c u.

+ Các tài li u tham kh o v l nh v c nghiên c u c a các tác gi
trong và ngoài n

c.

+ Các công trình nghiên c u c a các tác gi khác liên quan

và v n

n khu v c

nghiên c u.

3.7.2.Ph

ng pháp i u tra

L p i u tra theo tuy n
Tuy n i u tra
C 100m
h

c l p t chân lên t i

nh, i qua các tr ng thái r ng.

cao ti n hành l p 1 OTC. Ti n hành l p 6 tuy n i u tra theo 4

ng khác nhau:

ông, Tây, Nam, và B c. Trên tuy n i u tra ánh d u to

các loài quý hi m.
Khi g p loài cây trong
các

c i m hình thái,

it

ng nghiên c u, ti n hành o

m chi ti t

làm c s cho vi c nh n bi t và phân lo i loài cây

c n nghiên c u v i các loài cây khác.
Thân cành: Ti n hành mô t hình d ng thân, màu s c, v , các
n i b t khác và m c
Các s li u thu
Lá, hoa và qu :

phát tri n c a cây.
c ghi chép l i

c i m


16
- Lá: Ti n hành o
d ng lá và các
S l

m các ch tiêu kích th

c lá, quan sát, mô t hình

c i m khác tr c ti p trên cây.

ng các lá c n o

m là 100 lá. M i cây ti n hành o kích th

c

dài, r ng c a lá, r i l y k t qu trung bình cho c cây. Mô t hình d ng, các
c i m n i b t c a lá (màu s c m t trên, m t d

i lá, gân lá...

- Hoa và qu : Ti n hành quan sát hình d ng, kích th

c, màu s c c a

hoa, qu và h t (n u có).
i u tra cây tái sinh : g p loài cây tái sinh ch p nh ghi s li u c n thi t.
b. L p ô tiêu chu n (OTC) và dung l
L p OTC i n hình

nghiên c u

ng m u
c i m c u trúc r ng có cây lan

ng c v n
-

i v i r ng núi á: di n tích OTC: 1000m2 (50 m x 20 m), hình

d ng OTC ph thu c vào
- Phân b : OTC
nhau,

i di n cho

OTC
t

a hình.
t ng u nhiên,

a hình,

i di n cho t ng nhóm th c v t khác

d c, i u ki n th nh

c ánh d u ngoài hi n tr
4 góc c a ô. Ph n trên m t

ng khác nhau. Các

ng thông qua h th ng c t m c g m 4 c t
t 0,5m ghi rõ s hi u OTC và h

ng xác

nh các góc còn l i.
- Thu th p s li u: Trong m i tr ng thái th m th c v t, m i ô th ng kê
các loài th c v t thông kê các chi tiêu o

m, thu th p s li u

nh ng ô có

xu t hiên cây Lan ng c v n vang.
+ o
ho c th

ng kính v i nh ng cây g có D1.3

c o chu vi sau ó quy

i ra

+ o chi u cao Hvn và Hdc b ng th
+ o

ng kính tán Dt theo h

i u tra cây tái sinh:

6cm b ng th

c k p kính

ng kính.

c sào o cao chia v ch

n 0,1m.

ng T – NB sau ó l y giá tr trung bình.


17
- Ph

ng pháp l p ô d ng b n (ODB): Trong OTC l p 5 ODB

tra cây tái sinh theo v trí: 1 ô

tâm, 4 ô

i u

4 góc c a ô tiêu chu n. C th nh

hình v sau:
i u tra cây tái sinh. Di n tích m i ODB là 25m2 (5m x 5m

- L p ODB
3.7.3. Ph

ng pháp s lý s li u

+ Nghiên c u

c i m c u trúc r ng

a. T thành t ng cây g
T thành là ch tiêu bi u th t l m i loài hay nhóm loài tham gia t o
thành r ng, tu thu c vào s l

ng loài có m t trong lâm ph n mà phân chia

lâm ph n thành r ng thu n hoài hay h n loài, các lâm ph n r ng có t thành
loài khác nhau thì ch c n ng phòng h , b o v môi tr

ng sinh thái và tính a

d ng sinh h c c ng khác nhau.
ánh giá

c i m c u trúc t thành sinh thái c a qu n h p cây g ,

chúng tôi s d ng ch s m c

quan tr ng (Importance Value Index = IVI),

tính theo công th c:
Ai

IVIi (%)

Di RFi
3

(3-1)

Trong ó:
IVIi là ch s m c
Ai là

quan tr ng (t l t thành) c a loài th i.

phong phú t

ng

i c a loài th i:

s

x1 0 0

A i (% )

(3-2)

i 1

Trong ó: Ni là s cá th c a loài th i; s là s loài trong qu n h p
Di là

u th t

ng

D i (% )

i c a loài th i:
Gi
s

Gi
i 1

x1 0 0

(3-3)