Đánh giá thực trạng và định hướng sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Tân Việt, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

-----------

-----------

CHU L H NG
Tên

tài:

ÁNH GIÁ TH C TR NG VÀ
NGHI P TRÊN

NH H

NG S D NG

T NÔNG

A BÀN XÃ TÂN VI T, HUY N V N LÃNG,
T NH L NG S N

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

a chính môi tr

Khoa

: Qu n lý tài nguyên

Khóa h c

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, 2015

ng


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

-----------

-----------

CHU L H NG
Tên

tài:

ÁNH GIÁ TH C TR NG VÀ
NGHI P TRÊN

NH H

NG S D NG

T NÔNG

A BÀN XÃ TÂN VI T, HUY N V N LÃNG,
T NH L NG S N

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

a chính môi tr

L p

: K43 – CMT N02

Khoa

: Qu n lý tài nguyên

Khóa h c

: 2011 – 2015

Gi ng viên HD

: PGS.TS. Nguy n Kh c Thái S n

Thái Nguyên, 2015

ng

i

L IC M

N

hoàn thành bài báo cáo này ngoài s n l c c a b n thân, em ã
nh n

c s giúp

nhi t tình c a c quan, các th y cô, b n bè và gia ình.

Tr c tiên em xin bày t lòng kính tr ng và s bi t n sâu s c t i Th y
giáo PGS.TS. Nguy n Kh c Thái S n ng

i ã t n tình h ng d n, giúp

óng góp nh ng ý ki n quý báu cho em trong quá trình th c hi n

và

tài t t nghi p.

Em xin chân thành c m n các th y cô giáo trong khoa Qu n lý Tài
nguyên, tr

ng

i h c Nông lâm Thái Nguyên ã có s dìu d t em trong quá

trình h c t p và th c hi n

tài.

Em xin c m n Ban lãnh
V n Lãng,

o Phòng Tài nguyên và Môi tr

y ban nhân dân xã Tân Vi t, n i em th c hi n

ng huy n

tài ã giúp

em trong quá trình th c t p t i c quan.
Cu i cùng em xin bày t lòng bi t n sâu s c t i gia ình, b n bè
và ng

i thân ã luôn

ng viên và t o i u ki n thu n l i cho em hoàn

thành khóa lu n c a mình.
Trong su t th i gian th c t p em ã c g ng h t s c mình, do kinh
nghi m và ki n th c còn h n ch nên không tránh kh i nh ng thi u sót và
khuy t i m. Em r t mong
góp ý ki n,b sung

c các th y cô và các b n sinh viên óng

khóa lu n c a em

c hoàn thi n h n.

Em xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày….. tháng…. n m 2015
Sinh viên

Chu L H ng


ii

DANH M C C C B NG
Trang

B ng 2.1: C c u

t ai theo m c ích s d ng c a huy n V n Lãng ..............27

B ng 4.1: Hi n tr ng s d ng

t c a xã Tân Vi t, huy n V n Lãng, t nh L ng

S n n m 2014 ..............................................................................................41
B ng 4.2: Các lo i hình s d ng

t chính c a xã Tân Vi t, huy n V n Lãng,

t nh L ng S n ...............................................................................................42
B ng 4.3: Hi u qu kinh t c a cây tr ng hàng n m tính trên 01 ha ...................45
B ng 4.4: Hi u qu kinh t c a LUT cây n qu (tính bình quân trên 1 ha) .......46
B ng 4.5: Hi u qu kinh t c a LUT r ng s n xu t ............................................47
B ng 4.6: B ng phân c p hi u qu kinh t các lo i hình s d ng

t nông nghi p

tính bình quân/01ha .....................................................................................48
B ng 4.7: Hi u qu kinh t các ki u s d ng

t ................................................49

B ng 4.8: Hi u qu xã h i c a các lo i hình s d ng

t xã Tân Vi t ................52

B ng 4.9: Hi u qu môi tr

t ...................................54

ng c a các ki u s d ng


iii

DANH M C CÁC T , C M T

VI T T T

Ch vi t t t

Nguyên ngh a

BTNMT

B tài nguyên và Môi tr

BVTV

B o v th c v t

CNH

Công nghi p hóa

CPSX

Chi phí s n xu t

GTSX

Giá tr s n xu t

GTNCLD

Giá tr ngày công lao

HDH

Hi n

HQSDV

Hi u qu s d ng v n

LUT

Lo i hình s d ng

PNN

Phi nông nghi p

QL

Qu c l

TNT

Thu nh p thu n

L

Lao

ng

i hóa

ng

ng

t


iv

M CL C
Trang
PH N 1: M

U............................................................................................... 1

1.1. Tính c p thi t c a

tài ..................................................................................1

1.2. M c tiêu c a

tài .......................................................................................... 2

1.3. Yêu c u c a

tài ...........................................................................................2

1.4. Ý ngh a nghiên c u

tài ...............................................................................3

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c............................................ 3
1.4.2. Ý ngh a trong th c ti n ................................................................................ 3
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U.................................................................... 4
2.1. C s khoa h c c a

tài ...............................................................................4

2.1.1. C s lý lu n c a

tài: ............................................................................... 4

2.1.2. C s th c ti n c a

tài: ............................................................................ 7

2.2. Khái quát v hi u qu và

nh h

2.2.1. Khái quát v hi u qu s d ng
2.2.2.

nh h

ng s d ng

ng s d ng

t ........................................17

t .............................................................17

t nông nghi p ........................................................21

2.3. Nh ng nghiên c u v hi u qu và

nh h

ng s d ng

t nông nghi p trên

th gi i và Vi t Nam ....................................................................................24
2.3.1. Tình hình s d ng

t nông nghi p trên th gi i .......................................24

2.3.2. Tình hình s d ng

t nông nghi p

PH N 3:

IT

Vi t Nam và

NG, N I DUNG VÀ PH

L ng S n ...............25

NG PHÁP NGHIÊN C U ....28

3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u .................................................................28

3.2.

a i m và th i gian nghiên c u .................................................................28

3.3. N i dung nghiên c u .....................................................................................28
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ...............................................................................29

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U ...............................................................33
4.1.

c i m i u ki n t nhiên và kinh t , xã h i c a xã Tân Vi t, huy n V n
Lãng, t nh L ng S n ....................................................................................33


v

4.1.1.

c i m i u ki n t nhiên c a xã Tân Vi t, huy n V n Lãng, t nh L ng

S n ...............................................................................................................33
4.1.2.

c i m kinh t xã h i c a xã Tân Vi t, huy n V n Lãng, t nh L ng S n ......35

4.1.3. ánh giá chung v

i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i c a xã Tân Vi t .............39

4.1.4. Hi n tr ng s d ng

t c a xã Tân Vi t, huy n V n Lãng, t nh L ng S n

n m 2014......................................................................................................40
4.2. Th c tr ng các lo i hình s d ng
4.2.1. Các lo i hình s d ng

t nông nghi p c a xã Tân Vi t ............41

t c a Xã Tân Vi t ...............................................41

4.2.2. Mô t các lo i hình s d ng
4.3. ánh giá hi u qu s d ng

t .................................................................43
t nông nghi p trên

a xã Tân Vi t ................45

4.3.1. Hi u qu kinh t .........................................................................................45
4.3.2. Hi u qu xã h i ..........................................................................................51
4.3.3. Hi u qu môi tr

ng ..................................................................................54

4.4. L a ch n lo i hình và

nh h

ng s d ng

t nông nghi p b n v ng........55

4.4.1. Nguyên t c l a ch n...................................................................................55
4.4.2. Tiêu chu n l a ch n ...................................................................................56
4.4.3. L a ch n các lo i hình s d ng
4.4.4.

nh h

ng s d ng

t ...........................................................56

t nông nghi p cho xã Tân Vi t .............................58

4.4.5. M t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng

t nông nghi p cho xã Tân

Vi t, huy n V n Lãng ..................................................................................59
PH N 5: K T LU N VÀ

NGH ...............................................................63

5.1. K t lu n .........................................................................................................63
5.2.

ngh .........................................................................................................64

TÀI LI U THAM KH O .................................................................................65


1

PH N 1
M
1.1. Tính c p thi t c a

U

tài

Nh chúng ta ã bi t

t ai có ngu n g c t t nhiên là m t tài nguyên

thiên nhiên vô cùng quý giá c a m i qu c gia và nó c ng là y u t mang tính
quy t

nh s t n t i và phát tri n c a con ng

t. Các Mác vi t “

t ai là tài s n mãi mãi v i loài ng

t n, là i u ki n không th thi u

c

nghành s n xu t nào, con ng

i, là i u ki n

t ai thì không có b t k m t

i không th ti n hành s n xu t ra c a c i v t ch t

duy trì cu c s ng duy trì nòi gi ng

n ngày nay.

c bi t, v i s n xu t nông

t ai là t li u s n xu t không th thay th

c, không có

không có s n xu t nông nghi p. Chính vì v y, s d ng
thành c a chi n l

t thì

t là m t ph n h p

c nông nghi p sinh thái và phát tri n b n v ng.

Nông nghi p là ho t
H u h t các n

sinh

s n xu t,là t li u s n xu t c b n

trong nông lâm nghi p”. B i v y n u không có

nghi p,

i và các sinh v t khác trên trái

c trên th gi i

ng s n xu t c nh t và c b n nh t c a loài ng

i.

u ph i xây d ng m t n n kinh t trên c s phát

tri n nông nghi p d a vào khai thác các ti m n ng c a

t, l y ó làm bàn

phát tri n các ngành khác. Vì v y vi c t ch c s d ng ngu n tài nguyên

p

t ai

h p lý, có hi u qu theo quan i m sinh thái b n v ng ang tr thành v n
toàn c u. M c ích c a vi c s d ng

t là làm th nào

ngu n t li u có h n

này mang l i hi u qu kinh t , hi u qu sinh thái, hi u qu xã h i cao nh t,
b o l i ích tr
là ph n
tr

c m t và lâu dài. Nói cách khác, m c tiêu hi n nay c a loài ng

m
i

u xây d ng m t n n nông nghi p toàn di n v kinh t xã h i môi

ng m t cách b n v ng.

hi u qu s d ng

th c hi n m c tiêu này c n b t

u t nâng cao

t trong nông nghi p m t cách toàn di n.

Xã Tân Vi t là m t xã mi n núi thu c huy n V n Lãng, t nh L ng S n.
Là m t xã có n n kinh t nông nghi p gi vai trò ch

o trong quá trình s n


2

xu t c a xã nên

i s ng còn g p nhi u khó kh n. Vì v y, nh h

dân trong xã khai thác và s d ng h p lý, có hi u qu
trong nh ng v n

h t s c c n thi t

ph c v nhu c u v l

ng th c th c ph m c a ng

t và các lo i hình s d ng

ng

i dân.

t nông nghi p nh m

t,

mb o

gi i quy t v n
xu t gi i pháp

t thích h p là r t quan tr ng.

Xu t phát t ý ngh a th c ti n trên,
khoa Qu n lý Tài nguyên, Tr

i

t nông nghi p là m t

nâng cao hi u qu s d ng

này thì vi c ánh giá hi u qu s d ng
s d ng

ng cho ng

cs

ng ý c a Ban ch nhi m

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, d i s

h ng d n tr c ti p, t n tình c a th y giáo PGS.TS Nguy n Kh c Thái S n, em
ã ti n hành nghiên c u

tài: “ ánh giá th c tr ng và nh h

ng s d ng

t

nông nghi p trên a bàn xã Tân Vi t, huy n V n Lãng, t nh L ng S n”.
1.2. M c tiêu c a

tài

* M c tiêu t ng quát:
-

xu t m t s gi i pháp có hi u qu

nâng cao hi u qu s d ng

t nông nghi p t i xã Tân Vi t.
-

ánh giá các i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i nh h

ng

n

ánh giá hi u qu kinh t , xã h i c a các lo i hình s d ng

t

nông nghi p..
* M c tiêu c th :
- ánh giá hi n tr ng s d ng
- Xác
-

nh các lo i hình s d ng

t nông nghi p c a xã Tân Vi t.
t chính c a xã Tân Vi t.

nông nghi p.
- L a ch n các lo i hình s d ng
1.3. Yêu c u c a
-

t có hi u qu h n.

tài

i u tra, thu th p và phân tích s li u v hi u qu s d ng

nghi p t i xã và

a ra nh n xét ánh giá chính xác, khách quan.

t nông


3

-

a ra

c các gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng

t nông nghi p

phù h p v i i u ki n t nhiên kinh t , xã h i c a xã.
1.4. Ý ngh a nghiên c u

tài

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- C ng c ki n th c ã

c h c nghiên c u trong nhà tr

ng và nh ng

ki n th c th c t cho sinh viên trong quá trình th c t p t i c s .
- Nâng cao kh n ng ti p c n, thu th p s li u và x lý thông tin trong
quá trình làm

tài.

1.4.2. Ý ngh a trong th c ti n
- Giúp cho sinh viên ti p c n, h c h i và

a ra nh ng cách x lý

v i nh ng tình hu ng trong th c t .
- Trên c s
xu t

ánh giá hi u qu s d ng nhóm

c nh ng gi i pháp s d ng

t

t nông nghi p t

t hi u qu cao.

ó

i


4

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a

tài

2.1.1. C s lý lu n c a

tài:

* Khái ni m v
con ng

t và

t nông nghi p:

t là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên ban t ng cho
i, con ng

ph m t

i sinh ra trên m t

t, s ng và l n lên nh vào các s n

t. Nh ng không ph i ai c ng hi u

t là gì?

t sinh ra t

âu?

t

quý giá nh th nào? Và t i sao ph i gi gìn ngu n tài nguyên này?
Cho
ni m

n nay ã có r t nhi u khái ni m,

u tiên c a h c gi ng

v t th t nhiên c u t o

i do k t qu quá trình ho t

t, ó là:

á m ,sinh v t, khí h u,

th i gian” [7]. Tuy v y, khái ni m này ch a
y u t khác t n t i trong môi tr

i

Theo C.Mac: “

c p

n s tác

cc a

t, n

hoàn ch nh khái ni m v

c ng m và

a hình và
ng c a các

c bi t là vai

t là t li u s n xu t c b n và ph bi n, quý báu nh t

tái sinh c a hàng lo t th h loài ng

là ph n trên m t c a v trái

t mà

c hi u theo ngh a r ng nh sau:

c c a s t n t i và

i k ti p nhau” Các Mac (1949).

Các nhà kinh t , quy ho ch và th nh

d

ng t ng

t nêu trên.

c a s n xu t nông nghi p, là i u ki n không th thi u

trái

t là

ng xung quanh, do ó sau này m t s h c

gi khác ã b sung các y u t : n
trò c a con ng

t ai. Khái

i Nga Docutraiep n m 1987 cho r ng “

c l p lâu

h p c a 5 y u t hình thành

nh ngh a v

ng Vi t Nam cho r ng:

ó cây c i có th m c

c và

t ai
t ai

t ai là m t di n tích c th c a b m t

t, bao g m các c u thành c a môi tr

ng sinh thái ngay bên trên và bên

i b m t ó bao g m: khí h u, th i ti t, th nh

ng,

a hình, m t n

(h , sông, su i…) các d ng tr m tích sát b m t cùng v i n

c

c ng m và


5

khoáng s n trong lòng

t, t p oàn th c v t, tr ng thái

trong quá kh và hi n t i

nh c c a con ng

l i.

Nh v y, ã có r t nhi u khái ni m và nh ngh a khác nhau v
ni m ph n ánh quá trình phát sinh hình thành
h gi a

t, có khái ni m th hi n m i quan

t ai là kho ng không gian có gi i h n, theo chi u th ng

khí h u và b u khí quy n, l p ph th nh

ng, th m th c v t,

c, tài nguyên n c ng m và khoáng s n trong lòng

trên m t

ng, g m:

ng v t, di n tích

t, theo chi u ngang,

t là s k t h p gi a th nh ng, a hình, th y v n, th m th c v t v i

các thành ph n khác, nó tác
v i ho t

t, có khái

t v i cây tr ng và các ngành s n xu t nh ng khái ni m chung nh t có

th hi u:

m tn

i

ng gi vai trò quan tr ng và có ý ngh a to l n

ng s n xu t c ng nh cu c s ng c a xã h i loài ng

- Theo Lu t

t ai (2003)

t nông nghi p là

i

i.

t s d ng vào m c ích

s n xu t, nghiên c u, thí nghi m v nông nghi p, lâm nghi p, nuôi tr ng th y
s n, làm mu i và

t s d ng vào m c ích b o v , phát tri n r ng. Bao g m

s n xu t nông nghi p,

t lâm nghi p,

t nuôi tr ng th y s n,

t

t làm mu i và

t nông nghi p khác.
* M t s khái ni m liên quan
- ánh giá

t: ánh giá

cho m t ho c m t s lo i s d ng

ã

xu t nh ngh a v

sánh,

ánh giá

t là quá trình oán
t

c

a ra

-

t, khoanh

t ai là quá trình so
t c n ánh giá v i

t ai mà lo i yêu c u c n ph i có.

nv b n

c chia thành các
nh trên b n

t ai

l a ch n (A.Young). FAO

t ai (1976): ánh giá

i chi u nh ng tính ch t v n có c a v t

nh ng tính ch t

nh ti m n ng c a

t ai (Land Mapping Unit – LMU): Vùng nghiên c u
nv b n

v i nh ng

d c, a hình, lo i

t…[13].

t ai là nh ng khoanh

t, v t

c tính và tính ch t riêng bi t nh ch

t

c xác
nhi t,

6

- Lo i hình s d ng
tr ng s d ng

t (Land Use Type - LUT): Là b c tranh mô t th c

t c a m t vùng

t v i nh ng ph

trong các i u ki n kinh t xã h i và k thu t
- H th ng s d ng
v b n

c xác nh [18].

t (Land Use System - LUS): Là s k t h p c a

t ai và lo i hình s d ng

th ng s d ng

t (hi n t i và t

t - LUS có m t h p ph n

H p ph n s d ng

t ai c a LUS là các

t c a các h th ng s d ng

n

ng lai). Nh v y m i h

t ai và m t h p ph n s d ng

t.

c tính c a LMU, h p ph n s d ng

t là s mô t các lo i hình s d ng

b i các thu c tính. Các thu c tính c a LMU
c a

ng th c qu n lý sán xu t

u nh h

ng

t( (LUT)

n tính thích h p

t ai [18].
* Vai trò và ý ngh a c a

t ai trong s n xu t nông nghi p

t là kho ng không gian lãnh th c n thi t
trong các ngành kinh t qu c dân và ho t
tr ng c a

t C.Mac vi t: “

các t li u lao
1949).

ng c a con ng i. Nói v tâm quan

t là m t phòng thí nghi m v

ng, v t ch t, là v trí

i v i nông nghi p:

i u ki n v t ch t

i v i m i quá trình s n xu t

nh c , là n n t ng c a t p th ” (C.Mac,

t ai là y u t tích c c c a quá trình s n xu t là

ng th i là

i t ng lao

ng (luôn ch u tác

trình s n xu t nh : cày, b a, x i, xáo…) và công c lao
ng (S d ng
h ch t ch v i

i, kho tàng cung c p

ng trong quá

ng hay ph ng ti n lao

tr ng tr t, ch n nuôi…). Quá trình s n xu t luôn có m i quan
phì nhiêu và quá trình sinh h c t nhiên c a

t.

Th c t cho th y, trong quá trình phát tri n xã h i loài ng i, s hình thành
và phát tri n c a m i n n v n minh, các thành t u khoa h c công ngh
xây d ng trên n n t ng c b n s d ng

c

t.

Trong nông nghi p ngoài vai trò là c s không gian

n ng

u

t còn có hai ch c

c bi t quan tr ng:
Là

s n xu t.

it

ng ch u s tác

ng tr c ti p c a con ng

i trong quá trình


7

t tham gia tích c c vào quá trình s n xu t, cung c p cho cây tr ng
n

c, mu i khoáng và các ch t dinh d

ng khác c n thi t cho s sinh tr

và phát tri n c a cây tr ng. Nh v y,

su t và ch t l

t tr thành công c s n xu t. N ng

ng s n ph m ph thu c vào

phì nhiêu c a

các lo i t li u s n xu t dùng trong nông nghi p ch có
này” (L

ng

t. Trong t t c

t m i có ch c n ng

ng V n Hinh và CS, 2003) [8].

Chính vì v y, có th nói r ng

t là t li u s n xu t ch y u và

c bi t trong

nông nghi p.
2.1.2. C s th c ti n c a

tài:

Hi n nay n n nông nghi p Vi t Nam ang
Xây d ng n n nông nghi p Vi t Nam t ng tr
h

c xây d ng v i m c tiêu:
ng nhanh và b n v ng theo

ng nông nghi p sinh thái, th c hi n a canh a d ng hóa s n ph m, k t

h p nông nghi p, lâm nghi p và công nghi p ch bi n, công nghi p hóa hi n
i hóa, t ng nhanh nông s n hàng hóa, áp ng nhu c u c a nhân dân trong
n

c v i nhu c u ngày càng cao và xu t kh u

t hi u qu cao, nâng cao

i

s ng c a nhân dân.
Các ch tr
+

ng l n

phát tri n nông nghi p:

y m nh s n xu t l

Do v trí

c thù c a n

ng th c,

m b o an toàn l

ng th c qu c gia

c ta, s n xu t nông nghi p ch u nhi u thiên tai

nh : Bão, l l t, h n hán, sâu b nh....gây thi t h i n ng n . Dân s n
ông và t ng tr

ng nhanh nên v n

không nh , ph i

c

an toàn l

t thành m t ch tr

c ta

ng th c là m t thách th c

ng có t m chi n l

c lâu dài.

+ Chuy n d ch m nh m c c u kinh t nông nghi p:
Trong giai o n t i cùng v i vi c chú tr ng b o
th c qu c gia,c n

c ti p t c ph n

c u kinh t nông nghi p theo h

u

m an toàn l

y m nh quá trình chuy n

ng phát huy cao

ng
ic

l i th so sánh, khai thác

có hi u qu ti m n ng t t c các vùng kinh t nông nghi p, t ng b

c th c


8

hi n công nghi p hóa hi n
l

ng th c

l

ng th c trên c s

i hóa. Thâm canh cao, t ng nhanh s n xu t

có nhi u snr l

ng hàng hóa, th c hi n chi n l

c an toàn

a d ng hóa s n xu t, nâng cao n ng su t và thu nh p

c a toàn ngành nông nghi p. Chú tr ng phát tri n các lo i cây nông nghi p
dài ngày nh cây có s i, rau qu s ch...Phát tri n m nh d n ch n nuôi,

av

trí ch n nuôi thành ngành s n xu t chính trong nông nghi p, áp ng yêu c u
n i

a và xu t kh u. Xây d ng vùng s n xu t chuyên canh có k t c u h t ng

theo quy ho ch

ng b và hoàn ch nh v i công ngh tiên ti n,

i s n xu t nông nghi p v i n ng l c ch bi n và nhu c u th tr

ng.

* S d ng

t và nh ng quan i m s d ng

- S d ng

t là m t h th ng các bi n pháp nh m i u hòa m i quan

h ng
tr

m b o cân

i

t

t trong t h p v i ngu n tài nguyên thiên nhiên khác và môi

ng. C n c vào quy lu t phát tri n kinh t xã h i cùng v i yêu c u không

ng ng n inh và b n v ng v m t sinh thái, quy t
và m c tiêu s d ng

công d ng c a
v y, s d ng

nh ph

t h p lý nh t là tài nguyên

t nh m

ng h

t ai, phát huy t i a

t t i hi u ích sinh thái, kinh t , xã h i cao nh t. Vì

t thu c ph m trù ho t

ng kinh t c a nhân lo i. Trong m i

ph

ng th c s n xu t nh t

và

i s ng c n c n c vào thu c tính t nhiên c a

nh, vi c s d ng

t theo yêu c u c a s n xu t

t ai. “V i vai trò là

nhân t c a c a s c s n xu t, các nhi m v và n i dung s d ng
th hi n

ng chung

t ai

c

các khía c nh sau:

+ S d ng
gian s d ng

t h p lý v không gian, hình thành hi u qu kinh t không

t.

+ Phân ph i h p lý c c u
hình thành c c u kinh t s d ng
+ Quy mô s d ng
mô kinh t s d ng

t.

t ai trên di n tích

t ai

c s d ng,

t.

t c n có s t p trung thích h p, hình thành quy


9

Gi m t

s d ng

t ai thích h p, hình thành vi c s d ng

m t cách kinh t , t p trung, thâm canh. (L
* Quan i m s d ng
T khi bi t s d ng

mình thì con ng
nh h

ng l n

t ai vào m c ích sinh t n c a mình,

c bi t là

các n

gia t ng dân s

t ai ã tr

ng lai phát tri n c a con ng

áp ng nhu c u v l

i ã khai thác t
n

ng V n Hinh và cs, 2003) [8].

t b n v ng

thành c s c n thi t cho s s ng và cho t
Khi dân s còn ít

t ai

i.

ng th c th c ph m c a

t khá d dàng và không gây ra nh ng

t ai. “Nh ng ngày nay, m t
c ang phát tri n thì v n

dân s ngày càng t ng,
mb ol

ng th c cho s

ã tr thành s c ép ngày càng m nh m lên

t ai. Di n tích

t ai thích h p cho s n xu t nông nghi p ngày càng b thu h p, con ng
ã ph i m mang thêm di n tích
thích h p cho s n xu t, h u qu

t nông nghi p trên nh ng vùng
ã ngây ra quá trình thoái hoá

i

t không

t di n ra m t

cách nghiêm tr ng” (Smyth & Julian Dumaski, 1993) [21].
Tác
gi m và d n

ng c a con ng
n thoái hoá

i ã làm cho

phì nhiêu c a

t ngày càng b suy

t, lúc ó khó có th ph c h i l i

t n u mu n ph c h i l i thì c n ph i chi phí r t l n.
chính là: “Duy trì vòng tu n hoàn sinh hoá h c và
tích tr và phân ph i v t ch t, mang tính

mong mu n cho s t n t i và t
ki m nh ng bi n pháp s d ng

t có nh ng ch c n ng

a hoá h c, phân ph i n

m và phân ph i n ng l

(Dekimpe & Warkentin, 1998) các ch c n ng trên c a
thi t cho các h sinh thái. S d ng

phì nhiêu c a

c,
ng”

t là nh ng tr giúp c n

t ai m t cách hi u qu và b n v ng luôn là
ng lai phát tri n c a con ng
t thích h p, b n v ng ã

i. Vì v y tìm

c nhi u nhà khoa

h c và các t ch c qu c t quan tâm. Thu t ng “s d ng

t b n v ng”

(Sustainable land use) ã tr lên thông d ng trên th gi i nh hi n nay.
Nông nghi p b n v ng không có ngh a là kh

c t nh ng kinh nghi m

truy n th ng mà ph i h p, l ng ghép nh ng sáng ki n m i t các nhà khoa


10

h c, t nông dân ho c c hai.

i u tr nên thông th

ng v i nh ng ng

i

nông dân, b n v ng là vi c s d ng nh ng công ngh và thi t b m i v a
c phát ki n, nh ng mô hình canh tác t ng h p
ó là nh ng công ngh v ch n nuôi
qu n lý sâu h i và thiên

u vào.

ng v t, nh ng ki n th c v sinh thái

ch (Cao Liêm và CTV, 1996) [11].

Theo Lê V n Khoa, 1993,
lo i b nh ng ý ngh

gi m giá thành

phát tri n nông nghi p b n v ng c ng

n gi n r ng: Nông nghi p, công nghi p hoá s

t bên ngoài vào. Ph m Chí Thành, 1996, cho r ng có 3 i u ki n

ut

t o nông

nghi p b n v ng ó là công ngh b o t n tài nguyên, nh ng t ch c t bên
ngoài và nh ng t ch c v các nhóm
phát tri n nông nghi p b n v ng
nay ã tr thành

it

a ph

ng. Tác gi cho r ng xu th

c các n

ng mà nhi u n

c phát tri n kh i x

c nghiên c u theo h

ng và hi n
ng k th a,

ch t l c cái tinh tuý c a n n nông nghi p ch không ch y theo cái hi n

i

bác b nh ng cái thu c v truy n th ng. Trong nông nghi p b n v ng vi c
ch n cây gì, con gì trong m t h sinh thái t

ng ng không th áp

mu n ch quan mà ph i i u tra nghiên c u

hi u bi t t nhiên.

Không ai hi u bi t h sinh thái nông nghi p
chính nh ng ng

i sinh ra và l n lên

t theo ý

m t vùng mi n núi,

ó. Vì v y, xây d ng nông nghi p b n

v ng nh t thi t c n ph i có s tham gia c a ng

i dân trong vùng nghiên c u.

Phát tri n b n v ng là vi c qu n lý và b o t n c s tài nguyên t nhiên,
h

ng nh ng thay

i công ngh th ch theo m t ph

n s th a mãn m t cách liên t c nhu c u c a con ng

nh

ng th c sao cho

t

i, c a nh ng th h

hôm nay và mai sau (FAO, 1976) [22].
Theo Festry “S phát tri n nông nghi p b n v ng chính là s b o t n
t, n

c, các ngu n

kinh t và ch p nh n

ng th c v t, không b suy thoái môi tr

ng, sinh l i

c v m t xã h i” (FAO, 1994) [7]. FAO ã

c nh ng ch tiêu c th cho nông nghi p b n v ng là:

a ra


11

- Th a mãn nhu c u dinh d
l

ng c b n cho th h v s l

ng, ch t

ng và các s n ph m nông nghi p khác.
- Cung c p lâu dài vi c làm,

nh ng ng

thu nh p và các i u ki n s ng t t cho

i tr c ti p làm nông nghi p.

- Duy trì và có th t ng c

ng kh n ng s n xu t c a các c s tài

nguyên thiên nhiên, kh n ng tái s n xu t c a các tài nguyên tái t o

c

không phá v ch c n ng c a các chu trình sinh thái c s và cân b ng t
nhiên, không phá v b n s c v n hóa xã h i c a c ng
ho c không gây ô nhi m môi tr

ng s ng

nông thôn

ng.

- Gi m thi u kh n ng b t n th

ng trong nông nghi p, c ng c lòng

tin cho nông dân.
Nh ng nguyên t c
và là nh ng m c tiêu c n

c coi là tr c t trong s d ng
t

t ai b n v ng

c:

+ Duy trì, nâng cao s n l

ng (Hi u qu s n xu t);

+ Gi m t i thi u m c r i ro trong s n xu t (An toàn);
+ B o v tài nguyên thiên nhiên và ng n ch n s thoái hóa

t, n

c;

+ Có hi u qu lâu dài;
+

c xã h i ch p nh n” (H i khoa h c

Th c t n u di n ra

v ng s

t

c, n u ch

t Vi t Nam, 2000). [9].

ng b v i nh ng m c tiêu trên thì kh nãng b n
t

c m t hay vài m c tiêu mà không ph i t t c

thì kh n ng b n v ng ch mang tính b ph n.
V n d ng các nguyên t c ã nêu
coi là b n v ng ph i

t

trên,

Vi t Nam m t lo i hình

c 3 yêu c u:

+ B n v ng v kinh t : Cây tr ng cho n ng su t cao, ch t l
c th tr

ng t t,

ng ch p nh n.

+ B n v ng v m t xã h i: Nâng cao
c lao

c

c

i s ng nhân dân, thu hút

ng, phù h p v i phong t c t p quán c a ng

i dân.


12

+ B n v ng v môi tr
màu m c a

ng: Các lo i hình s d ng

t, ng n ch n s thoái hóa

t ph i b o v

t và b o v môi tr

c

ng sinh thái

t (Nguy n Ng c Nông và CS, 2007) [13].
Ba yêu c u trên là

xem xét và ánh giá các lo i hình s d ng

t

th i i m hi n t i. Thông qua vi c xem xét và ánh giá theo các yêu c u trên
có nh ng

nh h

Tóm l i:
t

ng phát tri n nông nghi p

t ng vùng.

i v i s n xu t nông nghi p vi c s d ng

c trên c s suy trì các ch c n ng chính c a

s n xu t c a cây tr ng m t cách n
nguyên

ng s ng c a con ng

* Các y u t

nh h

- Các y u t v

ng

t là

m b o kh n ng

nh, không làm suy gi m

t ai theo th i gian và vi c s d ng

n ho t

t b n v ng ch

i v i tài

t không gây nh h

i.
n s d ng

t

i u ki n t nhiên

i u ki n t nhiên có r t nhi u y u t nh : ánh sáng, nhi t
m a, th y v n, không khí… trong các y u t
c a vi c s d ng
nh

t ai, sau ó là i u ki n

,l

ng

ó khí h u là nhân t hàng
t ai ch y u là

u

a hình, th

ng và các nhân t khác.
+

i u ki n khí h u:

ây là nhóm y u t

nh h

ng r t l n, tr c ti p

n s n xu t nông nghi p và i u ki n sinh ho t c a con ng
nhi u hay ít, nhi t
không gian, biên
h

ng x u

ng

cao hay th p, s sai khác v nhi t

i. T ng tích ôn
v th i gian và

t i cao hay t i th p gi a ngày và êm…tr c ti p nh

n s phân b , sinh tr

ng và phát tri n c a cây tr ng. L

ng m a

nhi u hay ít, b c h i m nh y u có ý ngh a quan tr ng trong vi c gi nhi t
và m

c a

t, c ng nh kh n ng

+ i u ki n
m cn
nhau, t

c bi n,
ó nh h

m b o cung c p n

t ai: S khác nhau gi a
d ch
ng

ng d c…th

a hình,

ng d n

n

c.

a m o,

cao so v i

t ai, khí h u khác

n s n xu t và phân b các ngành nông nghi p, lâm

13

nghi p.

a hình và

d c nh h

ng

n ph

ng th c s d ng

nghi p, là c n c cho vi c l a ch n c c u cây tr ng, xây d ng

t nông
ng ru ng,

th y l i canh tác và c gi i hóa.
M i vùng
, ngu n n
l n

a lý khác nhau có s khác bi t v

i u ki n ánh sáng, nhi t

c và các i u ki n t nhiên khác. Các y u t này nh h

n kh n ng, công d ng và hi u qu s d ng

các quy lu t c a t nhiên, t n d ng các l i th
nh t v kinh t , xã h i và môi tr

ng r t

t. Vì v y c n tuân theo

ó nh m

t

c hi u qu cao

ng.

- Các y u t v kinh t , k thu t canh tác:
Bi n pháp k thu t canh tác là các tác

ng c a con ng

i vào

t ai,

cây tr ng, v t nuôi nh m t o nên s hài hoà gi a các y u t c a các quá trình
s n xu t

tác

hình thành, phân b và tích lu n ng su t kinh t .

ng th hi n s hi u bi t sâu s c v

i u ki n môi tr
ch n các tác
nh m

it

ây là nh ng

ng s n xu t, v th i ti t, v

ng và th hi n nh ng d báo thông minh và s c s o. L a

ng k thu t, l a ch n ch ng lo i và cách s d ng các

t các m c tiêu, y u t s d ng

t

u vào

ra.

- Các y u t v kinh t - xã h i:
Bao g m các y u t nh : Ch

và qu n lý, trình

xã h i, dân s và lao

ng, thông tin

phát tri n c a kinh t hàng hóa, c c u kinh t và phân b

s n xu t, các i u ki n v nông nghi p, công nghi p, giao thông, v n t i, s
phát tri n c a khoa h c k thu t công ngh , trình
ng…Y u t kinh t - xã h i th
vi c s d ng

qu n lý, s d ng lao

ng có ý ngh a quy t

t ai. Th c v y, ph

ng h

ng s d ng

nh, ch
t

b i yêu c u xã h i và m c tiêu kinh t trong t ng th i k nh t
i u ki n t nhiên c a
ph
t

ng th c s d ng

t.

t ai cho phép xác

nh h

o
c quy t

iv i
nh

nh.

nh kh n ng thích ng v

ng c a i u ki n t nhiên t i vi c s d ng

c ánh giá b ng hi u qu s d ng

t. Th c tr ng s d ng

t liên quan


14

n l i ích kinh t c a ng

i s h u, s d ng và kinh doanh

sách u ãi s t o i u ki n c i t o và h n ch s d ng
ai. M t khác, s quan tâm quá m c
tr ng

t. N u có chính

t theo ki u bóc l t

n l i nhu n t i a c ng d n

t

n tình

t ai không nh ng b s d ng không h p lý mà còn b h y ho i.
Nh v y, các nhân t

nhi u t h p nh h
trí và có tác

ng

i u ki n t nhiên và i u ki n KT - XH t o ra

n vi c s d ng

ng khác nhau. Vì v y, c n d a vào y u t t nhiên và kinh t -

xã h i trong l nh v c s d ng
và khó kh n

t ai. Tuy nhiên m i y u t gi v

s d ng

t ai

t ai

t

t hi u qu cao

* C c u cây tr ng trong s d ng
Trong l ch s phát tri n lâu
th ng canh tác ã

ó tìm ra nh ng nhân t thu n l i

t:

i c a s n xu t nông nghi p thì các h

c hình thành, phát tri n thay th l n nhau. Có nh ng

h th ng canh tác hi u su t r t th p nh ng v n t n t i, có nh ng h th ng

canh tác hi n

i

thích h p nên ph i nh

c

a vào nh ng trong môi tr

ng s n xu t không

ng ch cho nh ng h th ng c . Hi n nay, các h

th ng này t n t i xen k nhau và m i m t h th ng phù h p v i t ng i u
ki n c a m i vùng.
C c u cây tr ng là thành ph n c a c c u s n xu t nông - lâm nghi p
và là gi i pháp kinh t quan tr ng c a phân vùng s n xu t nông - lâm nghi p.
Nó là thành ph n các gi ng là lo i cây

c b trí trong không gian và th i

gian c a các lo i cây tr ng trong m i h sinh thái nông nghi p, nh m t n
d ng h p lý nh t các ngu n l i t nhiên - kinh t - xã h i.
C c u cây tr ng ph i áp ng

c yêu c u phát tri n ch n nuôi, ph i

k t h p ch t ch v i lâm nghi p, nuôi tr ng th y s n,

ng th i t o c s cho

ngành ngh khác phát tri n. S n xu t nông nghi p có tính th i v cao, n u b
trí m t c c u thích h p s gi m b t s c ng th ng th i v và h n ch lao
ng nhàn r i theo các chu k sinh tr

ng khác nhau, không trùng nhau theo


15

cây tr ng v t nuôi v i các hình th c a canh bao g m: tr ng xen, tr ng g i.
luân canh, tr ng theo b ng, canh tác ph i h p, mô hình nông - lâm k t h p.
Tóm l i, h th ng cây tr ng b n v ng là h th ng có kh n ng duy trì
s c s n xu t c a c c u cây tr ng ó khi ch u tác
b t l i.
d ng

xác

nh

c c c u cây tr ng h p lý,

t thì ta ph i c n c vào m t s

th i gian nh t

S d ng

i u ki n c th trong không gian và

t b n v ng

t m t cách hi u qu và b n v ng luôn là mong mu n cho s

ng lai phát tri n loài ng

pháp s d ng

t hi u qu t i u trong s

nh.

* Nguyên t c s d ng

t n t i và t

ng c a nh ng i u ki n

i, chính b i v y vi c tìm ki m các gi i

t thích h p, b n v ng ã

c nhi u nhà nghiên c u

t và

các t ch c qu c t r t quan tâm và không ng ng hoàn thi n theo s phát tri n
c a khoa h c. Thu t ng “S d ng

t b n v ng” (Sustainable Land Use) ã

tr thành thông d ng trên th gi i hi n nay.
N i dung s d ng
v i t t c các

t b n v ng bao hàm m t vùng trên b m t trái

c tr ng: Khí h u,

v t - th c v t và c nh ng ho t
nh : H th ng tiêu n
th c ti n s d ng
kh n ng b n v ng

n môi tr

ng, ch

th y v n,

ng c i thi n vi c s d ng và qu n lý

c, xây d ng

nh

c nh ng v n

t ai trên ph m vi c th c a t ng vùng
t,

ng
t ai

ng ru ng… Do ó, thông qua ho t

t chúng ta ph i xác

nh ng sai l m trong s d ng
h i

a hình, th nh

ng th i h n ch

t

ng

liên quan

n

tránh kh i

c nh ng tác

ng có

ng sinh thái.

Theo Fetry, “S phát tri n b n v ng trong l nh v c nông nghi p chính là
s b ot n
tr

t, n

c, các ngu n

ng và th c v t, không b suy thoái môi

ng, k thu t thích h p, sinh l i kinh t và ch p nh n

FAO ã

a các ch tiêu c th cho nông nghi p b n v ng là:

c v m t xã h i”.


16

- Th o mãn nhu c u dinh d
lai v s l

ng, ch t l

ng c b n c a các th h hi n t i và t

ng và các s n ph m nông nghi p khác.

- Cung c p lâu dài vi c làm,
vi c t t cho m i ng

ng

thu nh p và các i u ki n s ng, làm

i tr c ti p s n xu t nông nghi p.

- Duy trì và có th t ng c

ng kh n ng s n xu t c a các c s tài

nguyên thiên nhiên và kh n ng tái s n xu t c a các ngu n tài nguyên tái t o
c mà không phá v ch c n ng c a các chu trình sinh thái c s và cân
b ng t nhiên, không phá v b n s c v n hóa - xã h i c a các c ng
nông thôn ho c không gây ô nhi m môi tr
- Gi m thi u kh n ng b t n th

ng s ng

ng.

ng trong nông nghi p, c ng c lòng

tin trong nông dân.
Vào n m 1991

qu lý

t ai” ã

Nairobi ã t ch c h i th o v “Khung ánh giá vi c
a ra

nh ngh a qu n lý b n v ng

công ngh , chính sách và ho t
h i v i các quan tâm môi tr

ng nh m liên h p các nguyên lý kinh t - xã

ng

- Duy trì, nâng cao s n l

t ai bao g m các

ng th i:
ng (hi u qu s n xu t).

- Gi m t i thi u m c r i do trong s n xu t (an toàn).
- B o v tài nguyên thiên nhiên và ng n ch n s thoái hóa

t và n

c

(b o v ).
- Có hi u qu lâu dài (tính lâu b n).
-

c xã h i ch p nh n (tính ch p nh n).

Rõ ràng qu n lý b n v ng
th i duy trì và nâng cao
ro (an toàn) b o v
t và ô nhi m môi tr
b n)

cs nl

t ai ph i bao g m m t t h p

ng

ng (hi u qu s n xu t), gi m

cr i

c ti m n ng ngu n l c t nhiên, ng n ng a thoái hóa
ng n

c (b o v ). Hi u qu là l i ích lâu dài (lâu

c xã h i ch p nh n phù h p v i l i ích c a các bên tham gia qu n

lý, l i ích qu c gia, l i ích c ng

ng (tính ch p nh n).


17

N m nguyên t c trên

c coi là tr c t c a s d ng

và là nh ng m c tiêu c n ph i
n u th c t di n ra
v ng s

t

t

t ai b n v ng

c. Chúng có m i quan h v i nhau,

ng b so v i các m c tiêu nêu trên thì kh n ng b n

c, n u ch

t

c m t ho c m t vài m c tiêu mà không

ph i là t t c thì kh n ng b n v ng ch mang tính b ph n.
V n d ng các nguyên t c trên,
c xem là b n v ng ph i
h i và môi tr

t

Vi t nam m t lo i hình s d ng

t

c 3 yêu c u: b n v ng v m t kinh t , xã

ng.

2.2. Khái quát v hi u qu và

nh h

ng s d ng

2.2.1. Khái quát v hi u qu s d ng

t

t

Hi u qu chính là k t qu nh yêu c u công vi c mang l i. Do tính ch t
mâu thu n gi a ngu n tài nguyên h u h n v i nhu c u ngày càng cao c a con
ng

i mà ta ph i xem xét k t qu t o ra nh th nào? Chi phí b ra

k t qu

ó là bao nhiêu? Có

ánh giá ho t

t o ra

a l i k t qu h u ích không? Chính vì th khi

ng s n xu t không ch d ng l i

vi c ánh giá k t qu mà

còn ph i ánh giá ch t l

ng các ho t

ng s n xu t kinh doanh t o ra s n

ph m ó. ánh giá ch t l

ng c a ho t

ng s n xu t kinh doanh c ng là m t

n i dung ánh giá hi u qu .

xác

nh b n ch t và khái ni m hi u qu c n xu t phát t nh ng

lu n i m c a Mac và nh ng lu n i m lý thuy t h th ng sau:
Th nh t: B n ch t c a hi u qu là th c hi n yêu c u ti t ki m th i gian,
th hi n trình

s d ng ngu n l c xã h i. C.Mác cho r ng quy lu t ti t ki m

th i gian là quy lu t có t m quan tr ng
s n xu t. M i ho t
nh

ng c a con ng

ng l c phát tri n c a l c l

minh xã h i và nâng cao

c bi t t n t i trong nhi u ph
i

ng th c

u tuân theo quy lu t ó, nó quy t

ng s n xu t, t o i u ki n phát tri n v n

i s ng c a con ng

i qua m i th i

i.


18

Th hai: Theo quan i m c a lý thuy t h th ng thì n n s n xu t xã h i là
m t h th ng các y u t s n xu t va các quan h v t ch t hình thành gi a con
ng

i v i con ng

i trong quá trình s n xu t. H th ng s n xu t xã h i bao g m

trong nó các quá trình s n xu t, các ph

ng ti n b o t n và ti p t c

h i, áp ng các nhu c u xã h i, nhu c u c a con ng
quan ph n ánh m i quan h nh t
ngoài. ó là quá trình trao

nh c a con ng

i s ng xã

i là nh ng y u t khách
i

i v i môi tr

i v t ch t gi a s n xu t xã h i và môi tr

ng bên
ng.

Th ba: Hi u qu kinh t là m c tiêu nh ng không ph i là m c tiêu
cu i cùng mà là m c tiêu xuyên su t m i ho t

ng kinh t . Trong quy ho ch

và qu n lý kinh t nói chung hi u qu là quan h so sánh t i u gi a
và

u ra, là l i ích l n h n thu

qu nh t

c v i m t chi phí nh t

nh v i chi phí l n h n (

Th Lan,

Nh v y b n ch t c a hi u qu
con ng

u vào

nh, ho c m t k t

Anh Tài, 2007) [10].

c xem là: Vi c áp ng nhu c u c a

i trong xã h i, vi c b o t n tài nguyên thiên nhiên và ngu n l c

phát tri n b n v ng.
* Hi u qu kinh t
Theo Cac Mác thì quy lu t kinh t

u tiên trên c s s n xu t t ng th

là quy lu t ti t ki m th i gian và phân ph i có k ho ch th i gian lao

ng

theo các ngành s n xu t khác nhau. Theo nhà khoa h c Samuelson Nodhuas
“Hi u qu có ngh a là không lãng phí”. Nghiên c u hi u qu s n xu t ph i xét
n chi phí c h i. “Hi u qu s n xu t di n ra khi xã h i không th t ng s n
l

ng hàng hóa khác” (V Ph

ch tiêu so sánh m c

ng Th y, 2000) [16]. Hi u qu kinh t là m t

ti t ki m chi phí trong m t

m c t ng k t qu h u ích c a ho t

ng s n xu t v t ch t trong m t th i k ,

góp ph n làm t ng thêm l i ích c a xã h i.
Hi u qu kinh t ph i

t

n v k t qu h u ích và

c ba v n

sau: