Theo dõi tình hình mắc bệnh viêm tử cung, bại liệt sau khi đẻ ở đàn lợn nái sinh sản tại trại lợn Hùng Chi xã Lương Sơn TP. Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên và thử nghiệm một số phác đồ điều trị bệnh (Khóa luận tốt nghiệp)

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

D

Tên

NG V N NG C

tài:

“THEO DÕI TÌNH HÌNH M C B NH VIÊM T CUNG, B I LI T
SAU KHI
ÀN L N NÁI SINH S N T I TR I L N HÙNG CHI
XÃ L
NG S N - TP.THÁI NGUYÊN - T NH THÁI NGUYÊN
VÀ TH

NGHI M M T S

PHÁC

I U TR B NH"

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o: Chính quy
Chuyên ngành: Ch n nuôi thú y

Khoa: Ch n nuôi - Thú y
Khóa h c : 2011 - 2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C


TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

D

Tên

NG V N NG C

tài:

“THEO DÕI TÌNH HÌNH M C B NH VIÊM T CUNG, B I LI T
SAU KHI
ÀN L N NÁI SINH S N T I TR I L N HÙNG CHI
XÃ L
NG S N - TP. THÁI NGUYÊN - T NH THÁI NGUYÊN
VÀ TH

NGHI M M T S

PHÁC

I U TR B NH"

KHÓA LU N T T NGHI P

H

IH C

ào t o: Chính quy

Chuyên ngành: Ch n nuôi thú y
L p: K43 - CNTY
Khoa: Ch n nuôi - Thú y
Khóa h c: 2011 - 2015
Gi ng viên h

ng d n: ThS. La V n Công

Thái Nguyên, n m 2015


i

L IC M

N

Qua sáu tháng th c t p t i c s c ng nh trong su t th i gian h c t p t i
gh Nhà tr

ng, nh s giúp

c a th y giáo h

ng d n, b n bè và s n l c

c a b n thân tôi ã hoàn thành khóa lu n t t nghi p

chu n b ra tr

Tôi xin bày t lòng bi t n chân thành t i Ban Giám hi u Tr

ng

ng.
ih c

Nông Lâm Thái Nguyên, Ban Ch nhi m khoa Ch n nuôi - Thú y, t i th y giáo,
cô giáo ã t n tình dìu d t tôi trong su t th i gian h c t p t i Tr

c a cô giáo Th.S La V n

c bi t tôi xin c m n s quan tâm, giúp
Công - ng

ng.

i ã t n tình dìu d t tôi trong su t quá trình th c t p và giúp

tôi hoàn thành khóa lu n t t nghi p này.
Tôi c ng xin c m n t i gia ình, ng
ng viên giúp

i thân, b n bè ã luôn bên tôi

tôi trong su t quá trình th c t p.

C ng qua ây, cho phép tôi

c g i l i c m n sâu s c t i bác Nguy n

Ti n Chi cùng toàn th gia ình và ban lãnh
nhân viên công tác xã L
t o i u ki n giúp

o cùng toàn b cán b công

ng S n - TP. Thái Nguyên - t nh Thái Nguyên ã

tôi hoàn thành khóa lu n t t nghi p này.

Thái Nguyên, ngày

tháng

Sinh Viên

D

ng V n Ng c

n m 2015


ii

L I NÓI

U

Th c t p t t nghi p là n i dung cu i cùng trong ch
các tr

ng

i h c nói chung và

ng trình ào t o c a

i h c Nông Lâm Thái Nguyên nói riêng.

ây là kho ng th i gian quan tr ng v i m i sinh viên, là c h i
ki n th c ã h c vào th c ti n cu c s ng.
gian quý báu
b

áp d ng

ng th i ây c ng là kho ng th i

m i sinh viên h c h i, thu th p m i ki n th c, là hành trang

c vào cu c s ng m i v i công vi c c a mình.
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân, yêu c u c a c s ,

ý c a Ban ch nhi m Khoa Ch n nuôi - Thú y, Tr
Thái Nguyên,

c s giúp

tôi ti n hành nghiên c u
b i li t sau khi

c a gi ng viên h

ng

cs

ng

i h c Nông Lâm

ng d n Th.S La V n Công

tài:“Theo dõi tình hình m c b nh viêm t cung,

àn l n nái sinh s n t i tr i l n Hùng Chi xã L

ng

S n - TP. Thái Nguyên - t nh Thái Nguyên và th nghi m m t s phác
i u tr b nh” Do th i gian và trình

còn h n ch , b c

u còn b ng v i

công tác nghiên c u khoa h c nên b n khóa lu n không tránh kh i nh ng thi u sót,
r t mong

c s góp ý c a Quý th y cô và các b n

b n khóa lu n

c hoàn

thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày tháng n m 2014
Sinh Viên

D

ng V n Ng c

iii

DANH M C CÁC B NG

B ng 4.1: K t qu th c hi n công tác v sinh ch n nuôi ................................ 31
B ng 4.2: L ch tiêm phòng cho àn l n th t c a tr i l n ................................ 32
B ng 4.3: L ch tiêm phòng cho àn l n con và l n nái c a tr i l n ............... 33
B ng 4.4: K t qu công tác ph c v s n xu t ................................................. 39
B ng 4.5: T l m c b nh viêm t cung c a àn l n nái ................................ 40
B ng 4.6: T

l

theo l a

m c b nh viêm t

cung, b i li t c a

àn l n nái

........................................................................................ 41

B ng 4,7: T l m c b nh viêm t cung, b i li t theo các tháng trong n m . 42
B ng 4.8: T

l

m c b nh viêm t

cung, b i li t c a

àn l n nái

theo gi ng, dòng .............................................................................. 43
B ng 4.9: T l m c b nh viêm t cung, b i li t theo dãy chu ng................. 44
B ng 4.10: K t qu

i u tr b nh viêm t cung, b i li t t i c s th c t p .... 45

B ng 4.11:

ng c a b nh viêm t cung

nh h

n kh n ng sinh s n c a l n

nái nuôi t i tr i ................................................................................. 46
B ng 4.12: Chi phí s d ng thu c trong i u tr ............................................. 47


iv

DANH M C T

VI T T T

Cs

: C ng s

HTNC

: Huy t thanh ng a ch a

MMA

: Mastitis Metritis Agalactia –
H i ch ng viêm vú, viêm t cung và m t s a

PRRS

: Porcine reproductive and respiratory syndrome H i ch ng r i lo n sinh s n và hô h p

TT

: Th tr ng

VTM

: Vitamin

l n


v

M CL C
Trang

L I C M N .................................................................................................... i
L I NÓI

U .................................................................................................. ii

DANH M C CÁC B NG............................................................................... iii
DANH M C T

VI T T T ........................................................................... iv

M C L C ......................................................................................................... v
U ............................................................................................ 1

Ph n 1: M
1.1.

tv n

................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu và yêu c u c a

tài ................................................................... 2

1.2.1. M c tiêu c a

tài .................................................................................. 2

1.2.2. Yêu c u c a

tài ................................................................................... 2

1.3. Ý ngh a c a

tài ....................................................................................... 3

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c ........................................................................... 3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ........................................................................... 3
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................. 4
2.1. C s khoa h c ........................................................................................... 4
2.1.1. C u t o gi i ph u và sinh lý c quan sinh d c cái .................................. 4
2.1.2.

c i m sinh lý, sinh d c c a l n nái ................................................... 7

2.1.3. Sinh lý lâm sàng ...................................................................................... 9
2.1.4. M t s b nh s n khoa th

ng g p

l n ............................................... 10

2.1.5. M t s hi u bi t v thu c phòng và tr b nh s d ng trong
2.2. Tình hình nghiên c u trong n

c và ngoài n

tài........ 17

c ..................................... 19

2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n

c.......................................................... 19

2.2.2. Tình hình nghiên c u ngoài n

c ......................................................... 21

Ph n 3:

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

......................................................................................................................... 24
3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u............................................................ 24

3.2.

a i m và th i gian nghiên c u ............................................................ 24


vi

3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................ 24
3.3.1. N i dung nghiên c u ............................................................................. 24
3.3.2. Các ch tiêu theo dõi.............................................................................. 24
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi ................................... 25

3.4.1. Ph

ng pháp theo dõi và thu th p thông tin ......................................... 25

3.4.2. Ph

ng pháp b trí thí nghi m.............................................................. 25

3.4.3. Ph

ng pháp x lý s li u..................................................................... 26

Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................. 28
4.1. Công tác ph c v s n xu t ....................................................................... 28
4.1.1. Công tác ch m sóc nuôi d
4.1.2. Phát hi n l n nái

ng ............................................................. 28

ng d c .................................................................... 30

4.1.3. Th tinh nhân t o cho l n nái ............................................................... 30

4.1.4. Công tác thú y ....................................................................................... 31
4.2. K t qu nghiên c u .................................................................................. 40
4.2.1. T l m c b nh viêm t cung, b i li t c a àn l n nái sinh s n c a tr i... 40
4.2.2. T l m c b nh viêm t cung theo l a

............................................. 41

4.2.3. T l m c b nh viêm t cung, b i li t theo các tháng trong n m ......... 42
4.2.4. Tình hình m c b nh viêm t cung, b i li t c a àn l n nái theo gi ng 43
4.2.5. T l m c b nh viêm t cung, b i li t theo dãy chu ng ....................... 44
4.2.6. K t qu

i u tr b nh viêm t cung, b i li t theo phác

2.4.7.

ng c a b nh viêm t cung, b i li t

nh h

i u tr ........ 45

n kh n ng sinh s n c a

l n nái nuôi t i tr i .......................................................................................... 46
2.4.8. Chi phí s d ng thu c trong i u tr ..................................................... 47
Ph n 5: K T LU N VÀ

NGH ............................................................. 49

5.1. K t lu n .................................................................................................... 49
5.2.

ngh ..................................................................................................... 50

TÀI LI U THAM KH O
PH L C


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Ch n nuôi l n

n

c ta hi n nay ang

c chú tr ng và phát tri n. S

phát tri n c a n n kinh t s n xu t hàng hóa càng t o i u ki n thu n l i
thúc

y ch n nuôi l n phát tri n. Do v y, ch n nuôi l n có vai trò r t quan

tr ng trong vi c phát tri n kinh t nông nghi p, nông thôn c ng nh

iv i

n n kinh t nói chung.
Hi n nay, cùng v i s h i nh p và phát tri n kinh t c a Vi t Nam v i
các n

c trên th gi i, ngành ch n nuôi n

c ta càng óng vai trò quan tr ng

c bi t là ngành ch n nuôi l n. S n ph m c a ngành ch n nuôi l n mang l i
giá tr l n cho con ng

i, ó là ngu n cung c p th c ph m v i s l

ng l n,

ch t l

ng t t cho chúng ta. Bên c nh ó, ngh ch n nuôi l n c ng cung c p

m tl

ng không nh phân bón cho ngành tr ng tr t và m t s s n ph m ph

nh : da, lông, m … cho ngành công nghi p ch bi n.
Ch n nuôi l n không ch

áp ng yêu c u cung c p th t trong n

còn xu t kh u ra th gi i mang l i nhi u l i ích kinh t cho ng
ngoài ra ngh ch n nuôi l n còn t n d ng
d ng

c s c lao

c ph ph m cho nông nghi p, chính vì v y l n

c mà

i ch n nuôi,

ng nhàn r i, t n
c nuôi nhi u

h u h t các t nh trên toàn qu c.
Trong nh ng n m g n ây nh áp d ng các thành t u khoa h c vào s n
xu t, ngành ch n nuôi l n n

c ta có nh ng b

c phát tri n nh : T ng àn

t ng, c c u àn l n a d ng, n ng su t, ch t l

ng cao, ch n nuôi theo ki u

h gia ình ngày càng gi m thay vào ó là các trang tr i v i quy mô nh và
v a ngày càng t ng.
Tuy nhiên, ngh ch n nuôi l n luôn g p khó kh n ngoài các nguyên
nhân nh s c nh tranh v i các ngành ngh khác, các chính sách, chi phí
vào, chi phí th c n, ngành ch n nuôi l n còn ph i

u

i m t v i i u ki n th i


2

ti t, khí h u và d ch b nh trong ó có b nh viêm t cung và bênh b i li t sau
khi

l n nái sinh s n.
B nh viêm t cung và b nh b i li t sau khi

nh ng b nh gây t n th

l n nái là m t trong

ng cho l n nái sau khi sinh, nh h

ng r t l n

n

kh n ng sinh s n, làm m t s a, l n con không có s a s còi c c, suy dinh

d

ng, l n con ch m phát tri n. L n nái ch m

thai, có th d n

ng d c tr l i, không th

n vô sinh, m t kh n ng sinh s n

l n nái.

Thái Nguyên là t nh có nhi u trang tr i l n siêu n c ch n nuôi t p trung
cung c p s n ph m trong t nh và các t nh lân c n. Tuy trang tr i
d ng theo h

ng hi n

i nh ng nh ng thi t h i do b nh b nh viêm t cung

và bênh b i li t sau khi
Tr

c xây

l n nái sinh s n gây ra v n ph bi n.

c tình hình th c t ,

y m nh ngành ch n nuôi l n phát tri n

góp ph n phát tri n kinh t trang tr i chúng tôi ti n hành nghiên c u
“Theo dõi tình hình m c b nh viêm t cung, b i li t sau khi
nái sinh s n t i tr i l n Hùng Chi xã L
Thái Nguyên và th nghi m m t s phác
1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.2.1. M c tiêu c a

àn l n

ng S n - TP. Thái Nguyên - t nh
i u tr b nh".

tài

tài

- ánh giá t l m c b nh viêm t cung, b i li t sau khi

l n

- Xác

nh nh ng bi u hi n lâm sàng c a b nh

- Xác

nh hi u l c i u tr c a m t s lo i thu c i u tr b nh

- D ki n k t qu

nuôi l n ngo i và

tài:

nh h

t

c s góp ph n hoàn thi n vào quy trình ch n
ng v vi c phát tri n ngành ch n nuôi l n trong

nh ng n m t i.
1.2.2. Yêu c u c a
-N m

tài

c và th c hi n t t quy trình ch n nuôi l n nái sinh s n và

l n con theo m .
-

ánh giá

c kh n ng sinh s n c a nái ngo i c n theo dõi.


3

1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
tài xác

nh m t s thông tin có giá tr khoa h c b sung thêm nh ng

hi u bi t v b nh viêm t cung, b i li t sau khi

l n là c s khoa h c cho

nh ng bi n pháp phòng tr b nh có hi u qu .
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- Xác

nh

c m t s thu c có hi u l c và

tr b nh viêm t cung và b i li t sau khi

l n,

an toàn cao trong i u
phòng, h n ch

c

m m b nh.

- Nh ng khuy n cáo t k t qu c a
ch

c nh ng thi t h i do b nh gây ra.

tài giúp cho ng

i ch n nuôi h n


4

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c
2.1.1. C u t o gi i ph u và sinh lý c quan sinh d c cái
C quan sinh d c c a l n nái bao g m:
- B ph n sinh d c ngoài g m: âm môn, âm v t, ti n ình.
+ Âm môn: hay còn g i là âm h (vuhvae) n m d
ngoài âm môn có hai môi (labia pudenda). Hai môi

i h u môn. Phía

c n i v i nhau b ng

hai mép (rima vulae). Trên hai môi c a âm môn có s c t màu en và có
nhi u tuy n ti t (nh tuy n ti t ch t nh n tr ng và tuy n m hôi).
+ Âm v t (clitoris): âm v t c a con cái
v t c a con

c

c c u t o gi ng nh d

ng

c thu nh l i, bên trong có các th h ng. Trên âm v t có

các n p da t o ra m âm,

gi a âm v t g p xu ng d

i là ch t p trung các

u mút các dây th n kinh.
+ Ti n ình (vestibulum): ti n ình là gi i h n gi a âm môn và âm
Trong ti n ình có d u v t màng trinh, phía trong là âm
o. Màng trinh có các s i c

o.

o, phía ngoài có l ni u

àn h i gi a và do hai lá niêm m c g p thành m t

n p. Ti n ình có m t s tuy n x p theo hàng chéo, h ng quay v âm v t, chúng
có ch c n ng ti t d ch nh y (Nguy n M nh Hà và cs, 2003) [9].
- B ph n sinh d c bên trong
+ Âm

ph i

o: âm

o có ch c n ng ch a c quan sinh d c

ng th i là b ph n cho thai i ra ngoài trong quá trình sinh

th i các ch t d ch t t cung ra ngoài. Âm
thành dày, phía tr
che l âm

o, âm

c âm

g p n p d c. Âm

và là ng

o có c u t o nh m t ng c có

o là c t cung, phía sau là ti n ình có màng trinh

o có c u t o g m 3 l p: l p liên k t

gi a và l p niêm m c

c khi giao

ngoài, l p c tr n

trong. Trên b m t niêm m c có nhi u th

o c a l n dài 10 - 12 cm.

ng bì


5

l n, bi u mô âm
th p nh t

o t ng lên v

cao t i a vào lúc

các ngày 12-16, các l p b m t c a bi u mô âm

ng d c và
o bong ra

các ngày 4 và 14.
Kh n ng co rút

âm

o óng vai trò chính trong vi c áp ng tính

d c và cho s v n chuy n c a tinh trùng. S co rút c a âm
ng d n tr ng

c kích thích b i d ch th bài ti t vào trong âm

trình kích thích tr

trên bàng quang và ni u

i tr c tràng,

o n m trong xoang ch u, hai s ng t cung n m

c xoang ch u, t cung

cung và

o trong quá

c lúc giao ph i.

+ T cung (d con): t cung n m trong xoang ch u, d
tr

o, t cung và

c gi t i ch nh s bám c a âm

o vào c t

c gi b i các dây ch ng. T cung l n thu c lo i t cung hai s ng.

G m hai s ng thông v i 1 thân và c t cung.
S ng t cung: dài 50 - 100cm, hình ru t non thông v i ng d n tr ng.
Thân t cung: dài 3 - 5 cm.
C t cung: dài 10 - 18 cm, có thành dày hình tr , có các c t th t x p
theo ki u cài r ng l

c thông v i âm

o.

Vách t cung g m 3 l p t ngoài vào trong: l p t

ng m c l p c tr n

và l p n i m c:
L pt

ng m c: là l p màng s i dai ch c ph m t ngoài t cung và n i

ti p h th ng các dây ch ng.
L p c

tr n: g m c

vòng r t d y

trong, c

d c m ng h n

ngoài, gi a hai t ng c ch a t ch c liên k t s i àn h i và m ch qu n

c

bi t là nhi u t nh m ch l n, ngoài ra các bó s i c tr n an vào nhau theo
m ih

ng làm thành m ch v a dày v a ch c. C tr n là l p c dày và

kh e nh t trên c th .
L p n i m c t cung: là l p niêm m c m u h ng
bào bi u mô hình tr xen k có các ng

c a các tuy n nhày t cung nhi u t

bào bi u mô kéo dài thành lông nhung, khi lông dung
nhày ti t ra v phía c t cung.

c ph b i m t l p t
ng thì g t nh ng ch t


6

Trên niêm m c có các n p g p. L p niêm m c t cung có nhi m v ti t
các ch t vào lòng t cung

giúp phôi thai phát tri n và duy trì s s ng c a tinh

trùng trong th i gian di chuy n

n ng d n tr ng. D

i s

nh h

ng c a

oestrogen, các tuy n t cung phát tri n t l p màng nh y xâm nh p vào l p d
màng nh y và cu n l i tuy nhiên các tuy n ch

t

i

c kh n ng phân ti t t i a

khi có tác d ng c a progensterone. S phân ti t c a tuy n t cung thay

i tùy

theo giai o n c a chu k sinh d c.
+ Bu ng tr ng: bu ng tr ng n m trong xoang ch u, g m m t c p, th c
hi n c hai ch c n ng: ngo i ti t (bài noãn) và n i ti t (s n sinh hormon sinh
d c cái). Bu ng tr ng
kích th

c hình thành trong giai o n phôi thai, hình dáng và

c c a bu ng tr ng bi n

ch u nh h

ng c a tu i,

Bu ng tr ng

c i m cá th , ch

dinh d

ng…

c bao b c t phía ngoài b i m t l p màng liên k t s i.

Phía trong bu ng tr ng
Mi n v

i theo giai o n c a chu k sinh d c và

c chia thành hai mi n là mi n v và mi n t y.

m b o quá trình phát tri n c a tr ng

n khi tr ng chín và r ng.

Mi n v bao g m ba ph n: t bào tr ng nguyên th y, th vàng và t bào hình

h t. t bào tr ng nguyên th y hay còn g i là tr ng non (fulliculloophoriprimari)
n m d i l p màng c a bu ng tr ng. Khi noãn nang chín, các t bào nang bao
quanh t bào tr ng phân chia thành nhi u t bào hình h t (Strarum glannulosum).
Noãn bao ngày càng phát tri n thì các t bào nang tiêu tan t o thành xoang ch a
d ch. Các t ng t bào còn l i phát tri n l i lên trên t o thành m t l p màng bao b c,
ngoài có ch d y lên
+

ch a tr ng (ovum).

ng d n tr ng: ng d n tr ng g m có ph u ph n r ng và ph n eo.

Ph u m ra

ti p nh n noãn và có nh ng s i lông nhung

ra t ng di n tích

ti p xúc v i bu ng tr ng khi xu t noãn. Ph u ti p n i v i ph n r ng. Ph n
r ng chi m 1/2 chi u dài c a ng d n tr ng,

ng kính t

ng

i l n và m t

trong có nhi u n p g p v i t bào bi u mô có lông nh . Ph n eo ti p n i v i

7

s ng t cung, nó có thành d y h n ph n r ng và ít g p n p h n. Vai trò c
b n c a ng d n tr ng là v n chuy n noãn và tinh trùng

n n i th tinh c a

ng d n tr ng (1/3 phía trên c a ng d n tr ng) ti t ra các ch t

nuôi d

ng

noãn duy trì s s ng và ra t ng kh n ng th tinh c a tinh trùng, ti t các ch t
nuôi d

ng phôi trong m y ngày tr

c khi phôi i vào t cung, n i ti p giáp

gi a ph n eo và t cung có vai trò i u khi n s di truy n c a tinh trùng

n

ph n r ng c a ng d n tr ng ho c di truy n c a phôi vào t cung.
2.1.2.

c i m sinh lý, sinh d c c a l n nái
Sinh lý sinh d c c a gia súc nói chung và loài l n nói riêng

c tr ng cho

loài, có tính n nh v i t ng gi ng c a v t nuôi. Nó

c duy trì qua các th h

và luôn c ng c và hoàn thi n qua quá trình ch n l c

ánh giá

c i m sinh lý

sinh d c c a c a l n nái ng i ta th ng t p trung nghiên c u theo dõi các ch tiêu
sau ây: tu i
gi ng l n

ng d c l n

u, tu i

+ Tu i

l a

u, chu k
u, th i gian

ng d c l n

ng d c, th i gian

ng d c tr l i...

u: là tu i khi l n nái h u b l n

d c. Các gi ng l n có tu i

ng d c l n

l n n i ( , Móng Cái) r t s m t 4 - 5 tháng, khi kh i l
l n nái là F1 lúc 6 tháng tu i,

ng d c l n

ng d c
ng

t 50 - 55 kg. L n ngo i

ng

u tiên

t t 20 - 25 kg;
ng d c mu n h n

t 65- 80 kg.

Tùy theo gi ng, i u ki n ch m sóc nuôi d
tu i

u tiên

u khác nhau.

Theo Ph m H u Doanh và cs (2003) [6] thì: tu i

(6-7 tháng) khi

ng d c, tu i ph i

ng và qu n lý mà l n có

u khác nhau. L n , Móng Cái có tu i

ng d c l n

u

vào 4 - 5 tháng tu i (121 - 158 ngày tu i), các gi ng l n ngo i Yorkshire,
Landrace mu n h n t 7 - 8 tháng tu i.
Tu i

ng d c l n

vào mùa Thu s

u ph thu c vào mùa v . L n cái h u b

c sinh

ng d c s m h n so v i sinh vào mùa Xuân (Nguy n Tu n

Anh và cs, 1998) [1].


8

Theo Lê Xuân Th và cs (1979) [24]
sau cai s a ch m

i v i l n nái h u b và l n nái

ng d c, tiêm huy t thanh ng a ch a có th gây

+ Tu i ph i gi ng l n

ng d c.

u

Ph m H u Doanh và cs (2003) [6] cho r ng: không nên ph i gi ng
l n

ng d c

tích t

u tiên vì

c ch t dinh d

t

th i k này c th l n ch a phát tri n

y

, ch a

ng nuôi thai, tr ng ch a chín m t cách hoàn ch nh.

c hi u qu sinh s n t t và duy trì con nái lâu b n c n b qua 1- 2

chu k

ng d c r i m i cho ph i gi ng.
L n n i th

ng ph i gi ng l n

u lúc 6 - 7 tháng tu i, khi kh i l

t 40 - 50 kg, l n lai lúc 8 tháng tu i v i kh i l

ng không d

ng

i 65 - 70 kg,

nái ngo i vào lúc 9 tháng tu i.

N u ph i gi ng quá s m s

nh h

ng

n t m vóc và s c kh e c a l n

m . Nh ng n u ph i gi ng quá mu n s lãng phí v kinh t , nh h

ng

n

sinh s n c a l n.
+ Tu i
cho

l a

l a

u: theo Lê H ng M n (2004) [14], L n , Móng Cái

u vào 11 - 12 tháng tu i, l n nái lai, ngo i vào 12 tháng tu i.

+ Chu k

ng d c c a l n nái và

Chu k tính d c c a l n nái th
ng d c th

ng d c tr l i sau khi

.

ng kho ng 19 - 21 ngày. Th i gian

ng kéo dài 3 - 4 ngày (l n n i) ho c 4 - 5 ngày (l n lai, l n

ngo i) (Nguy n V n Thi n, 1996) [23].
Lê H ng M n (2004) [14] cho bi t: th
ngày, l n m
+

ng d c tr l i.

c i m

làm 3 giai o n: tr
Tr

ng sau khi cai s a l n con 3 - 5

c ch u

ng d c c a l n nái:
c ch u

c, ch u

l n nái, th i gian

c và sau ch u

l n n i.

c.

c: l n nái kêu rít, âm h xung huy t, không cho con

khác nh y lên l ng. S r ng tr ng x y ra sau 35 - 40h
25 - 30h

ng d c chia

l n ngo i và l n l i,


9

Ch u

c: l n kém n, mê ì,

ng yên khi n tay lên l ng mông, âm h

gi m s ng, d ch nh n ch y ra, dính,

c,

ng yên khi có

c nh y. Giai o n này kéo dài 2 ngày

c

n g n và cho

l n ngo i, 28 - 30h

l n n i. N u

c ph i gi ng l n s th thai.
Sau ch u

c: l n nái tr l i bình th

không cho con

c

ng, âm h gi m s ng, uôi c p,

n g n và nh y lên l ng.

+ Th i i m ph i gi ng thích h p:

i v i l n nái ngo i và l n nái

lai cho ph i vào chi u ngày th 3 và sáng ngày th 4, tính t lúc b t
ng d c.

u

i v i l n nái n i, s m h n m t ngày vào cu i ngày th 2 và

sáng ngày th 3.
Theo Nguy n H u Ninh và cs (2002) [17] cho bi t: th i i m ph i gi ng
nh h

ng

nt l

u thai và sai con. Ph i s m ho c ph i mu n

u cho k t

qu kém, nên cho nh y kép ho c th tinh nhân t o kép vào th i i m thích h p.
+ Mang thai: th i gian mang thái c a l n trung bình là 114 ngày (113 115 ngày). Th i gian ch a c a l n nái

c chia làm hai th i k :

Ch a k I: là th i gian l n có ch a 84 ngày

u.

Ch a k II: là th i gian l n ch a t ngày ch a th 85

n khi

.

+ N ng su t sinh s n c a l n
M t l n nái m t n m trung bình có th
nhiên, i u ki n nuôi d
sinh s n c a l n.

ng, ch m sóc và qu n lý nh h

ng

n n ng su t

ánh giá n ng su t sinh s n c a l n nái thông qua các ch

tiêu: s con s sinh, s con cai s a, kh i l
l nuôi s ng, s l a

t 1,8 - 2,2 l a/ n m. Tuy

ng l n con s sinh và cai s a, t

/n m...

2.1.3. Sinh lý lâm sàng
+ Thân nhi t:
Nhi t

h c

các

thân th g i t t là thân nhi t, là m t h ng s h ng
ng v t b c cao nh

ng v t có vú, ng

i.

nh sinh


10

Trong i u ki n ch n nuôi gi ng nhau, thân nhi t c a gia súc non bao
gi c ng cao h n thân nhi t c a gia súc tr
cao h n con

ng thành và gia súc già:

con cái

c. Trong m t ngày êm, thân nhi t th p nh t lúc sáng s m (1 -

5 h sáng), cao nh t vào bu i chi u t 16h - 18h (H V n Nam và cs, 1997 [15]).
Thân nhi t c a l n trong i u ki n sinh lý bình th

ng dao

ng trong

kho ng 38,5 - 39,50C.
+S t
S t là ph n ng toàn thân

i v i các tác nhân gây b nh mà

ch y u là thân nhi t c th cao h n so v i sinh lý bình th
y u là do tác

ng c a vi sinh v t gây b nh,

c i m

ng. Quá trình ch

c t và nh ng ch t khác

c

hình thành trong quá trình sinh b nh. Nh ng ch t ó ch y u là protein hay
s n ph m c a nó (H V n Nam và cs, 1997 [15]). M t s kích t nh
adrenalin, parathyoroxyn, n

c mu i, glucoza u ch

ng

u có th gây s t.

+ T n s hô h p.
T n s hô h p là s l n th trên phút, nó ph thu c vào c
i ch t, tu i, t m vóc. Gia súc non có c
hô h p t ng h n.

ng

trao

ng

trao

i ch t m nh nên t n s

ng v t nh c ng có t n s hô h p cao h n so v i

có th vóc l n. Ngoài ra tr ng thái sinh lý, v n
c ng nh h

ng

ng, nhi t

n nh p th . T n s hô h p bình th

ng v t

môi tr

ng dao

ng

ng trong

kho ng 8 - 18 l n/phút.
2.1.4. M t s b nh s n khoa th

ng g p

l n

* B nh viêm t cung
Theo Nguy n H u Ph

c (1992) [18] thì: b nh x y ra trên c

và l n ngo i. T l m c b nh ph thu c vào i u ki n v sinh môi tr

l nn i
ng,

c

bi t là công tác v sinh thú y.
- Nguyên nhân gây b nh:
Theo Nguy n Xuân Bình (1996) [2] cho bi t: b nh th

th i gian 1 - 10 ngày sau khi

.

ng x y ra vào


11

Các nguyên nhân bao g m: d ng c truy n tinh gây xây xát âm
cung, tinh d ch b nhi m khu n, d ng c th tinh không
do l n

c b viêm ni u qu n và d

ng v t (Tr

o, t

c vô trùng ho c

ng L ng, 2000) [10].

oàn Th Kim Dung và cs, (2002) [7] cho bi t: nguyên nhân gây ra
b nh viêm t cung ch y u do vi khu n t c u vàng (Staphylococcus aureus)
liên c u dung huy t (Streptococcus hemolitica) và các lo i Proteus vulgais,
Klebriella, dung huy t E.coli, còn có th do trùng doi (Trecbomonas fortus)
và do n m Candda albicans.
K t qu phân l p c a Nguy n H u Ph
các lo i vi khu n gây viêm t cung

c (1992) [18] cho th y, t l

l n nái nh sau:

E.coli chi m

26,7%

Prosus vuglgaris chi m 16%

Steptococcus chi m

34,5%

Klebsielle

10,2%

Staphylococcus chi m

11,2%

Các lo i khác:

2-7%

Các k t qu nghiên c u c a Bilen và cs, (1994) [3] cho bi t: viêm t
cung th

ng x y ra trong lúc sinh do nhi m khu n E.coli, Staphylococcus spp

và Staphylococcus aureus. ây là nguyên nhân chính gây b nh.
Khi gia súc

, nh t là tr

cung b xây sát và t o các
thai truy n nhi m, phó th

ng h p

khó ph i can thi p, niêm m c t

viêm, m t khác các b nh truy n nhi m nh s y
ng hàn, lao… th

ng gây viêm t cung, âm

L n nái luôn mang vi khu n trong âm
khi

o.

o nh ng không gây b nh. Ch

c t cung m , ch t d ch ti t ch y ra, t o i u ki n cho vi khu n xâm

nh p, phát tri n (Nguy n H u Ph

c, 1992) [18].

- Tri u ch ng
Theo Nguy n V n Thanh (2007) [20] cho bi t: khi l n nái b viêm, các
ch tiêu lâm sàng nh : thân nhi t, t n s hô h p

u t ng. L n b s t theo quy

lu t: sáng s t nh 39 - 39,50C, chi u 40 - 410C. Con v t n kém, s n l

ng s a

gi m, có khi con v t cong l ng r n. T c quan sinh d c ch y ra h n d ch l n


12

nhi u t ch c, mùi hôi tanh, có màu tr ng
l

ng d ch ch y ra nhi u h n. Trong tr

t y,

c, h ng hay nâu

. Khi n m

ng h p thai ch t l u âm

o s ng

, có ch a d ch ti t màu vàng s m, nâu và có mùi hôi th i. Xung quanh

âm h và hai bên mông, g c uôi dính b t niêm d ch, khi niêm d ch khô óng
thành v y tr ng, l n nái m t m i, i l i khó kh n, gi m n.
Viêm t cung

l n có các th sau:

+ Th nh (+) g i là viêm t cung nh n: thân nhi t bình th

ng, có khi

h i cao 38 - 39,50C. L n kém n, có nhi u d ch ti t ra t âm h , 12 - 72h sau
, d ch l ng có màu tr ng
này ít nh h

ng

ns nl

c ho c xanh d ng s i mùi hôi tanh. Th viêm
ng s a c a l n m .

+ Th v a (++) thu c d ng viêm t cung m : thân nhi t cao 39,5 400C. L n n ít ho c b

n, hay n m. Khi n m có d ch t âm h ch y ra màu

vàng xanh l n m tr ng

c, h i s t, mùi tanh hôi.

Khi soi
vùng nh t

ng sinh d c, vùng âm

không

o có dính váng m , niêm m c có

u, d ch ch y t c t cung ra có mùi th i.

+ Th n ng (+++) thu c d ng viêm t cung m : thân nhi t t ng cao
39,5 - 400C. L n

r , hay n m, b

n. D ch ti t t âm h ra d ng m xanh

vàng s t, có khi l n máu, mùi tanh th i.
Niêm m c âm
có m tr ng

o nh t nh t, nhi u m

c dính l i, c t cung h i m ,

c ch y ra, múi th i kh m. Tr ng thái này xu t hi n ch m 7 - 8

ngày sau khi l n

. B nh nh h

ng

ns nl

ng s a.

- H u qu
B nh viêm t cung
d c nh h

ng r t l n

l n nái là m t trong nh ng t n th

ng

ng sinh

n kh n ng sinh s n, làm m t s a. L n con không có

s a s còi c c, suy dinh d

ng, ch m phát tri n. L n nái ch m

l i, không th thai, có th d n

ng d c tr

n vô sinh, m t kh n ng sinh s n [31].


13

Lê Th Tài và cs (2002) [19] cho r ng: ây là m t b nh khá ph bi n
gia súc cái. N u không

c ch a tr k p th i thì s

nh h

ng

n kh n ng

th thai và sinh s n.
Viêm t cung là m t trong nh ng y u t gây vô sinh, r i lo n ch c
n ng c a c quan sinh d c vì các quá trình viêm
c a tinh trùng t o

d con c n tr s di chuy n

c t spermiolysin có h i cho tinh trùng. Các lo i

c a vi khu n, vi trùng và các d ng
trùng, n u có th thai

c thì phôi

ct

i th c bào tích t gây b t l i v i tinh
trong môi tr

ng b t l i c ng d b ch t

non (Lê V n N m, 1999) [16].
Quá trình viêm x y ra trong giai o n mang thai là do bi n

i b nh lý

trong c u trúc c a niêm m c (teo niêm m c, s o trên niêm m c, thoái hóa
niêm m c...) d n
các ch t n th

n phá v hàng rào b o v gi a bào thai và t cung nên qua

ng vi khu n c ng nh các

thai phát tri n không bình th

c t do chúng ti t ra làm cho bào

ng.

- Ch n oán

D a vào các tri u ch ng lâm sàng nh : l n không yên t nh, luôn có bi u
hi n r n.
Ki m tra
cung, âm

o ch y ra nhi u d ch nh y l n mù màu tr ng

Trong tr
oán lúc

ng sinh d c nái b ng m v t, th y c t cung m , t t

ng h p l n nái m c b nh

ng d c thông qua s l

th

c mùi hôi kh m...

n khó phát hi n có th ch n

ng d ch ch y ra nhi u ôi khi có nh ng

ám m ch y t c quan sinh d c ngoài ch y ra. Ngoài ra, l n nái m c b nh
th

ng khó th thai (A.V.Trekaxova và cs, 1983) [26].
Có th tìm muxin trong d ch nhày t âm h ch y ra r i cho vào 1ml

dung d ch axít axetic 1%, n u ph n ng d
b nh và ng

c l i (Lê V n N m, 1999) [16].

ng tính, muxin k t t a là m c


14

- Bi n pháp phòng và tr b nh viêm t cung
* Phòng b nh: v sinh chu ng nái
b t ho c n

s ch s m t tu n tr

c vôi 20 % sau ó r a s ch b ng n

Khi

c th

c

, r c vôi

ng.

, v sinh s ch s b ph n sinh d c và b u vú, phun sát trùng b ng

dung d ch Biocid - 30 pha v i t l 1/1000 lên mình gia súc.
Khi

b ng tay c n có g ng tay, tay

c sát trùng k b ng r

c n, bôi tr n vazolin ho c d u th c v t. Sau khi l n
thu c sát trùng v i n ng
ch ng viêm. Tr

u,

xong ph i b m r a b ng

h p lý. Sau ó tiêm kháng sinh vetrimoxin

c khi cho l n giao ph i c n ki m tra l n

b nh không, v sinh s ch s b ph n sinh d c c a l n

c xem có m c

c và l n nái. N u th

tinh nhân t o c n ki m tra d ng c , v sinh sát trùng d ng c , ki m tra ph m
ch t tinh d ch,...
* Bi n pháp i u tr
i u tr t t b nh viêm t cung c n ph i theo dõi, phát hi n b nh k p
th i và ch n oán úng b nh. Phát hi n i u tr b nh s m s rút ng n

gian i u tr ,

c th i

t n kém thu c mà b nh chóng kh i, con v t chóng h i ph c.

+ Tiêm kháng sinh
Cách 1: Tiêm Vilamoks-LA: tiêm b p 1ml/ 10kg TT/ngày, dùng liên
t c 3 - 5 ngày.
Cách 2: Tiêm Otc - vet LA 20% 1ml/ 10kg TT/ngày (tiêm b p), th t r a
b ng Han-Iodine 10% v i li u 500ml/con/ l n/ngày. Li u trình c a m i phác
là 3

5 ngày.

+ Tiêm thu c tr s c: vitamin B1, vitamin C, vitamin B12. L u ý khi pha
thu c tiêm vitamin C không dùng chung v i kháng sinh peniciline, sulfamid và
vitamin B12....
+ Tiêm thu c t o s a: thyroxin ngày 1 - 2 ng, liên ti p 2 - 3 ngày, ch
dùng khi nhi t

c th h xu ng bình th

ng.


15

* Ph

ng pháp i u tr b nh t i tr i l n

i u tr b ng thu c
Phác

I:

Viamoks-LA tiêm b p 1ml/10kg TT
Li u trình ngày 1 l n
Phác

II:

Otc - vet LA 20% 1ml/ 10kg TT/ngày (tiêm b p )
Li u trình c a phác

là 3

5 ngày.

i u tr c c b
Th t r a t cung b ng dung d ch thu c sát trùng Biocid - 30 (pha 1 ml
Biocid - 30 v i 2000 ml n

c s ch) m i l n dùng cho 1 con t 1000 ml

n

2000 ml dung d ch ã pha. B m dung d ch ã pha vào t cung c a l n và ch
kho ng 30 phút cho dung d ch và d ch viêm ra h t. Sau ó dùng h n h p

kháng sinh.
Penicilin 1 tri u UI
Streptomycin 1g
N

c c t 50 ml

Hòa tan h n h p b m tr c ti p vào t cung
i u tr toàn thân
Tiêm kháng sinh: dùng Vilamoks-LA tiêm b p th t, tiêm 1ml/10kg
TT/ngày
Tiêm thu c tr s c: vitamin B1, B12, C
Cùng v i vi c i u tr , con v t

c ch m sóc, nuôi d

ng v sinh t t

* B nh b i li t sau
- Nguyên nhân:
Sau khi l n m b t
s a cho nên l

u ti t s a, canxi

ng canxi trong máu gi m

c huy

ng

t ng t gây ra hi n t

chuy n vào
ng b i li t.


16

Trong giai o n cu i mang thai, bào thai c n m t l
phát tri n b x

ng. N u giai o n này l n m không

ng l n canxi
c cung c p

y

các mu i ph t phát canxi thì nguy c phát b nh cao.
B nh th
không bình th
th

ng xu t hi n do thai quá to, t th chi u h

ng c a thai

ng ho c do quá trình th thu t kéo dài làm cho l n nái b t n

ng th n kinh t a làm nh h

ng t i ám r i hông khum.

M t ph n do i u ki n nuôi d

ng, ch m sóc kém d n

nl nm g y

y u... gây b i li t.
- Tri u ch ng:
Ban

u l n nái không có tri u ch ng toàn thân, không th y v t th

ng

c c b nh ng i l i khó kh n hay n m b p m t ch . N u b nh kéo dài thì l n
m không

ng d y

c r t có th b loét da do ti p xúc v i n n chu ng, n u

kéo dài 3 - 4 tu n l n g y d n r i ch t.
- H u qu :
Làm cho l n nái i l i khó kh n ho c m t i kh n ng v n

ng, n u

b nh kéo dài có th loét t ng m ng da do ti p xúc lâu v i n n chu ng. B nh
có kh n ng gây ch t l n.
- Ch n oán:
D a vào tri u ch ng lâm sàng

chu n oán b nh nh : l n nái i l i

khó kh n, hay n m b p m t ch .
- Bi n pháp phòng và tr b nh viêm t cung
Thao tác k p th i, úng k thu t
T ng c

ng cho gia súc n th c n có ch a canxi và ph t pho

Ph i th

ng xuyên theo dõi gia súc, tr mình cho gia súc, không

súc n m trên n n chu ng b n có n

c.

Nên có ánh sáng vào chu ng tr i.
Tiêm phòng

y

các b nh do virus và vi trùng.

gia


17

C n th n trong vi c di chuy n heo trong giai o n mang thai
- i u tr :
Phác

1:

Tylosin 200 Injection : 1 - 2 ml/ 10kg / ngày. Tiêm g c tai.
Calcifort B12: 5 - 10 ml/ 20 kg / ngày. Tiêm g c tai.
Phác

2:

Shotapen L.A: 5 - 10 ml/ 100kg / ngày. Tiêm g c tai.
Calcium F: 20-30 ml/con. Tiêm g c tai.
2.1.5. M t s hi u bi t v thu c phòng và tr b nh s d ng trong

tài

* Vilamoks-LA
- Thành ph n: là d ng huy n d ch tiêm vô trùng, màu tr ng xám nh t. M i
ml có ch a amoxicillin trihydrate t

ng

ng v i 150mg amoxicillin base.

- Công d ng:
c s d ng

phòng và i u tr các tr

ng h p nhi m khu n

ng

tiêu hóa và ni u sinh d c gây ra b i các vi khu n m n c m v i Amoxicillin
nh : nhi m trùng sau ph u thu t, viêm ph i, viêm ru t, viêm r n, viêm vú,
viêm t cung…
- Li u l
Li u d

ng và cách dùng:
c ch t: tiêm b p v i li u 15 mg/kg TT cho trâu, bò, l n, dê, c u.

Li u th c t : 1ml/10kg TT,

c

a theo

ng tiêm b p.

*Otc - vet LA 20%
- Thành ph n: là dung d ch tiêm b p, màu vàng, sánh và tinh khi t. Trong
m i ml có ch a oxytetracycline t ng

ng v i anhydrous oxytetracycline
- Công d ng: dùng
i u tr nhi m khu n toàn thân và c c b .
Oxytetracycline có kh n ng i u tr các b nh nhi m khu n: b nh viêm ph
qu n ph i, viêm

ng ru t do nhi m khu n, nhi m trùng

viêm ng d n m t, viêm t cung, viêm vú...

ng ti t ni u,