Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG
----------***----------

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA
NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM TRONG
BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế

BÙI DUY LINH

Hà Nội - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG
----------***----------

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA
NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM TRONG
BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Ngành: Kinh tế
Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế
Mã số: 62.31.01.06

BÙI DUY LINH
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS. Trịnh Thị Thu Hƣơng

Hà Nội - 2018


i
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các
thông tin, dữ liệu, số liệu trong luận án đều có nguồn gốc rõ ràng, cụ thể. Kết quả
nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công
trình nghiên cứu nào khác.

Nghiên cứu sinh

Bùi Duy Linh


ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.....................................................................................v
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH ......................................................................................................ix
MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH NGÀNH DỊCH
VỤ LOGISTICS TẠI MỘT QUỐC GIA TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ........19
1.1 Khái quát chung về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh.................................19
1.1.1 Cạnh tranh .................................................................................................19

1.1.2 Năng lực cạnh tranh ..................................................................................23
1.1.3 Các cấp độ của năng lực cạnh tranh .........................................................25
1.2 Khái quát chung về dịch vụ logistics và năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ
logistics ........................................................................................................................29
1.2.1 Khái niệm dịch vụ logistics ........................................................................29
1.2.2 Vai trò của dịch vụ logistics ......................................................................31
1.2.3 Năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ............................................34
1.3 Các yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ..........35
1.3.1 Các yếu tố bên ngoài .................................................................................35
1.3.2 Các yếu tố bên trong ..................................................................................39
1.4 Tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics .....................41
1.4.1 Tiêu chí đánh giá theo chỉ số năng lực quốc gia về logistics (LPI –
Logistics Performance Index) của WB. ................................................................ 41
1.4.2 Đánh giá hệ thống logistics quốc gia theo quan điểm của Ngân hàng phát
triển Châu Á (ADB) .............................................................................................. 43
1.4.3 Tiêu chí đánh giá của hai tác giả Chengmin Zhang và Chuan Lu (2013)
trong đánh giá năng lực logistics .........................................................................44
1.4.4 Các tiêu chí do tác giả lựa chọn nhằm đánh giá năng lực cạnh tranh
ngành dịch vụ logistics Việt Nam được đưa ra trong nghiên cứu ........................45
1.5 Mô hình lý thuyết phân tích năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ....50
1.5.1 Ma trận các yếu tố bên ngoài (EFE) .........................................................51


iii
1.5.2 Ma trận các yếu tố nội bộ (IFE) ................................................................ 55
1.5.3 Ma trận SWOT ........................................................................................... 59
1.5.4 Lựa chọn mô hình khi đánh giá năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ
logistics của tác giả .............................................................................................. 62
CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG ............................ 64
2.1 Mô hình và giả thuyết nghiên cứu: ..................................................................64

2.2 Quy trình nghiên cứu ........................................................................................68
2.3 Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................... 70
2.3.1 Thiết kế bảng hỏi và lựa chọn thang đo.....................................................70
2.3.2 Tổng thể mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập dữ liệu .....................73
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DỊCH
VỤ LOGISTICS VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ........................... 74
3.1 Thực trạng năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics Việt Nam ..............74
3.1.1 Nhu cầu và tiềm năng phát triển ngành dịch vụ logistics tại Việt Nam ....74
3.1.2 Năng lực của các nhà cung cấp dịch vụ logistics ......................................78
3.1.3 Hạ tầng cơ sở cơ bản .................................................................................80
3.1.4 Thực trạng khung pháp lý ..........................................................................95
3.1.5 Tính hiệu quả quy trình thủ tục hải quan ..................................................99
3.1.6 Nguồn nhân lực ........................................................................................102
3.1.7 Chi phí logistics .......................................................................................104
3.2 Đánh giá định lượng các nhóm nhân tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh
của ngành logistics Việt Nam ..................................................................................106
3.2.1 Phương pháp phân tích ............................................................................106
3.2.2 Các nhân tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh ngành logistics trong bối
cảnh hội nhập......................................................................................................109
3.2.3 Phân tích hồi quy .....................................................................................118
CHƢƠNG 4. ĐỊNH HƢỚNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH
TRANH CỦA NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM NHỮNG NĂM TỚI .
...........................................................................................................125
4.1 Các bài học quốc tế về nâng cao năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics.
..........................................................................................................................125


iv
4.1.1 Bài học từ Singapore ...............................................................................125
4.1.2 Bài học từ Malaysia .................................................................................127

4.1.3 Bài học từ Thái Lan .................................................................................128
4.2 Định hướng phát triển ngành logististics Việt Nam trong những năm tới. .129
4.3 Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế .....................................................................133
4.3.1 Hoàn thiện khung pháp lý và những chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho
logistics phát triển ..............................................................................................133
4.3.2 Chính sách phát triển nguồn nhân lực phù hợp, phục vụ cho sự phát triển
của ngành dịch vụ logistics.................................................................................137
4.3.3 Đầu tư phát triển hạ tầng cơ sở đồng bộ, hiện đại nhằm nâng cao chất
lượng dịch vụ logistics ........................................................................................139
4.3.4 Phát triển logistics phù hợp với tiềm lực kinh tế quốc gia và vị thế quốc
gia trong hệ thống logistics khu vực và thế giới .................................................144
4.3.5 Đẩy mạnh liên kết vùng nhằm tăng cường nguồn vốn đầu tư cho ngành
logistics ...............................................................................................................145
KẾT LUẬN ................................................................................................................148
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


v

ACI

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Học viện Năng lực cạnh tranh
Asia Competitiveness Institute
Châu Á

ADB

Asian Development Bank

Ngân hàng phát triển châu Á

AEC

ASEAN Economic Community

Cộng đồng Kinh tế chung ASEAN

AHP

Analytic Hieracy Process

Mô hình phân tích thứ bậc

Association of South East Asian

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam

Nations

Á

Container Freight Station

Bãi container ngoại quan

ASEAN
CFS

CIEM
CY

Central Institute for Economic
Management

Viện Quản lý Kinh tế Trung ương

Container Yard

Kho container

Deadweight Tonnage

Tấn trọng tải

EDI

Electronic Data Interchange

Trao đổi dữ liệu điện tử

EFE

External Factor Evaluation

Ma trận các yếu tố bên ngoài

DWT

EVFTA

EU – Vietnam Free Trade Agreement

Hiệp định thương mại tự do VN –
EU

FCZ

Free Commercial Zone

Khu vực mậu dịch tự do

FDI

Foreign Direct Investment

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

GDP

Gross Domestic Product

Tổng sản phẩm quốc nội

ICD

Inland Container Depot

Cảng container nội địa

ICT
IFE
IMD

LPI
ODA
OECD

Information and Communications
Technology
Internal Factor Evaluation
Institute of Management and
Development
Logistics Performance Index

Hạ tầng công nghệ thông tin
Ma trận các yếu tố nội bộ
Viện Phát triển quản lý
Chỉ số năng lực quốc gia về
logistics

Official Development Assistance

Hỗ trợ phát triển chính thức

Organization for Economic Co-

Tổ chức Hợp tác và Phát triển

operation and Development

kinh tế


vi
Online Management System

Hệ thống quản lý đơn hàng

Political, Economic, Social factors

Yếu tố Chính trị, Kinh tế, Xã hội

and Technological factors

và Công nghệ

PSA

Product Storage Areas

Hệ thống kho hàng

RFID

Radio Frequency Identification

OMS
PEST

Nhận dạng bằng tần số của sóng
vô tuyến

Strengths – Weaknesses –

Mô hình phân tích điểm mạnh –

Opportunities – Threats

điểm yếu – cơ hội – thách thức

TFP

Total Factor Productivity

Năng suất yếu tố tổng hợp

TMS

Transport Management System

Hệ thống quản lý vận tải

TPP

Trans-Pacific Partnership Agreement

TT

Truck Terminals

Điểm tập kết

United Nations Conference on Trade

Hội nghị Liên Hiệp Quốc về

and Development

Thương mại và Phát triển

SWOT

UNCTAD

VIFFA

Vietnam Freight Forwarders
Association

Hiệp định đối tác kinh tế xuyên
Thái Bình Dương

Hiệp hội giao nhận Việt Nam
Hiệp hội doanh nghiệp dịch vụ

VLA

Vietnam Logistics Associations

WB

World Bank

Ngân hàng thế giới

WEF

World Economic Forum

Diễn đàn kinh tế thế gới

WMS

Warehouse Management System

Hệ thống quản lý kho hàng

WTO

World Trade Organization

Tổ chức thương mại thế giới

logistics Việt Nam


vii
DANH MỤC BẢNG

Bảng 1 1 Ma trận các yếu tố bên ngoài .........................................................................53
Bảng 1 2 Ví dụ về ma trận các yếu tố nội bộ ................................................................ 57
Bảng 2 1 Thiết kế bảng hỏi trong nghiên cứu ............................................................... 71
Bảng 3 1 LPI và các chỉ số đánh giá thành phần logistics của Việt Nam, giai đoạn
2010-2016 ......................................................................................................................76
Bảng 3 2 Top 5 quốc gia dẫn đầu về hoạt động logistics trong nhóm thu nhập trung
bình thấp ........................................................................................................................76
Bảng 3 3 Trọng tải tàu cho phép và năng lực xếp dỡ của năm cảng lớn nhất Việt Nam
năm 2016 .......................................................................................................................84
Bảng 3 4 Số lượng cảng sông phân theo mớn nước và trọng tải năm 2015 ..................88
Bảng 3 5 Hạ tầng đường bộ Việt Nam năm 2017 .........................................................89
Bảng 3 6 Thực trạng mạng lưới đường sắt Việt Nam 2015 ..........................................91
Bảng 3 7 Tốc độ kết nối Internet trung bình của Việt Nam so với các quốc gia trên thế
giới năm 2015 ................................................................................................................94
Bảng 3 8 Thủ tục hải quan, thông quan của Việt Nam qua các năm 2010-2016 ........100
Bảng 3 9 So sánh thủ tục hải quan, thông quan của Việt Nam với Singapore và Thái
Lan năm 2016 ..............................................................................................................101
Bảng 3 10 Tính hiệu quả của các quy trình hải quan, thông quan của Việt Nam so với
Singapore và Thái Lan năm 2016 ................................................................................102
Bảng 3 11 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng hạ tầng cơ sở cơ bản”109
Bảng 3 12 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng khung pháp lý” .........110
Bảng 3 13 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Nhu cầu về dịch vụ logistics trong 5
năm gần đây” ...............................................................................................................111
Bảng 3 14 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng nguồn nhân lực”........111
Bảng 3 15 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng dịch vụ logistics trong
những năm gần đây” ....................................................................................................112
Bảng 3 16 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng dịch vụ logistics trong
những năm gần đây” sau khi điều chỉnh .....................................................................112

viii
Bảng 3 17 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Tiềm năng phát triển của dịch vụ”
.....................................................................................................................................113
Bảng 3 18 Tổng hợp hệ số tin cậy Cronbach Alpha của các thang đo ........................114
Bảng 3 19 Chỉ số KMO và kết quả kiểm định Bartlett ...............................................114
Bảng 3 20 Ma trận các nhân tố ảnh hưởng đến tiềm năng phát triển dịch vụ logistics
trong tương lai của các doanh nghiệp logistics Việt Nam sau khi xoay .....................115
Bảng 3 21 Hệ số Cronbach Alpha của các thành phần mới trích được .......................117
Bảng 3 22 Kết quả giá trị thống kê của các nhân tố tác động tới năng lực cạnh tranh
ngành dịch vụ logistics trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ................................118
Bảng 3 23 Kết quả phân tích hồi quy ảnh hưởng của các nhân tố tới năng lực cạnh
tranh ngành dịch vụ logistics trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế .......................119


ix

DANH MỤC HÌNH
Hình 2 1 Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh ngành logistics Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế................................................................ 65
Hình 2 2 Quy trình thực hiện nghiên cứu ......................................................................68
Hình 3 1 Biểu đồ quy mô doanh thu ngành dịch vụ logistics Việt Nam giai đoạn 20102016 ............................................................................................................................... 74
Hình 3 2 Biểu đồ so sánh chỉ số LPI 2016 của Việt Nam với một số quốc gia trong khu
vực .................................................................................................................................77
Hình 3 3 Biểu đồ cơ cấu thành phần kinh tế kinh doanh dịch vụ logistics ...................78
Hình 3.4 Phân bố vị trí cảng biển Việt Nam .................................................................81
Hình 3 5 Biểu đồ sản lượng hàng hóa thông qua hệ thống cảng Việt Nam giai đoạn
2010-2015 ......................................................................................................................82
Hình 3 6 Biểu đồ tỷ trọng cơ cấu cầu cảng của hệ thống cảng Việt Nam theo cỡ tàu ..83
Hình 3 7 Phân loại đội tàu Việt Nam năm 2017 ........................................................... 84
Hình 3 8 Biểu đồ chỉ số kết nối tàu biển quốc gia năm 2015 ........................................86

Hình 3 9 Biểu đồ lượng hàng hóa và tỷ trọng lượng hàng hóa được chuyên chở bằng
đường thủy nội địa giai đoạn 2010-2016.......................................................................87
Hình 3 10 Thị phần vận tải hàng hóa hàng không quốc tế 2014 theo sản lượng ..........93
Hình 3 11 Chi phí logistics so với GDP của một số quốc gia năm 2010 ....................105
Hình 3 12 Mô hình nghiên cứu sau khi điều chình .....................................................117


1
MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Logistics là một mắt xích quan trọng trong quá trình phân phối hàng hoá từ
nơi sản xuất đến người tiêu dùng. Hoạt động logistics ngày nay không chỉ gắn liền
với hoạt động kho vận, giao nhận vận tải, mà còn lên kế hoạch, sắp xếp dòng chảy
nguyên vật liệu từ nhà cung ứng đến nhà sản xuất, sau đó hàng hóa được luân
chuyển từ khâu sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng, tạo nên sự liên thông trong
toàn xã hội theo những phương án tối ưu hóa, giảm chi phí vận chuyển và lưu kho
Hiệu quả của quá trình này có tầm quan trọng quyết định đến tính cạnh tranh của
ngành công nghiệp và thương mại mỗi quốc gia Đối với những nước phát triển như
Nhật và Mỹ logistics đóng góp khoảng 10% GDP Đối với những nước kém phát
triển thì tỷ lệ này có thể hơn 30% Sự phát triển dịch vụ logistics có ý nghĩa đảm
bảo cho việc vận hành sản xuất, kinh doanh các dịch vụ khác được đảm bảo về thời
gian và chất lượng. Logistics phát triển tốt sẽ mang lại khả năng tiết giảm chi phí,
nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ
Lĩnh vực dịch vụ logistics ở Việt Nam đã và đang bước vào một thời kỳ
mới, có rất nhiều cơ hội để phát triển Tuy nhiên, bài toán năng lực cạnh tranh của
các doanh nghiệp logistics vẫn còn quá nhiều ẩn số Năng lực cạnh tranh của ngành
dịch vụ logistics của Việt Nam còn khá thấp so với nhiều quốc gia trong khu vực và
trên thế giới thể hiện ở phần lớn thị trường logistics Việt Nam được nắm giữ bởi các
công ty vốn sở hữu nước ngoài không chỉ tiềm lực mạnh về tài chính mà còn có sự

vượt trội về mặt công nghệ. Thị trường Việt Nam hầu như chưa có một công ty nội
nào có thể đáp ứng được dịch vụ trọn gói cho khách hàng Trong khi đó, theo thống
kê của Hiệp hội doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA) năm 2015, các
công ty nước ngoài đang tham gia vào thị trường logistics Việt Nam chiếm khoảng
80% thị phần, chiếm lĩnh những hoạt động có giá trị gia tăng cao như vận tải hàng
hải, kho bãi,… Chỉ số năng lực hoạt động logistics Việt Nam (LPI) đứng thứ 64 trên
thế giới (2016), thứ 5 trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), logistics
có tốc độ phát triển trung bình 20%/năm, tuy nhiên, đây chủ yếu là hoạt động từ các
doanh nghiệp ngoại tham gia thị trường logistics khi thị trường đã mở cửa. Hoạt


2
động logistics của các doanh nghiệp nội đang gặp nhiều khó khăn do các bất cập từ
hệ thống pháp lý; hạ tầng cơ sở thiếu và yếu kém; các nhà cung ứng dịch vụ có quy
mô nhỏ, phân đoạn rời rạc, không tập trung; công nghệ, cơ sở vật chất yếu kém.
Trong 10 năm vừa qua, Việt Nam đã tích cực và chủ động hội nhập sâu và
rộng hơn với khu vực và thế giới. Cụ thể, năm 2007, Việt Nam chính thức trở thành
thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Tiếp đó, Việt Nam đã
tham gia đàm phán, ký kết hàng loạt các Hiệp định thương mại tự do (FTA) như
FTA Việt Nam – Nhật Bản, FTA Việt Nam – Hàn Quốc, FTA Việt Nam – EU,…
Đặc biệt, sự hình thành của Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) vào cuối năm 2015
và việc Việt Nam tham gia đàm phán Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương
(TPP) sẽ mang lại nhiều cơ hội và thách thức với nền kinh tế Việt Nam nói chung
và ngành logistics nói riêng. Hội nhập quốc tế dẫn tới gia tăng hoạt động xuất nhập
khẩu, từ đó khiến logistics trở thành ngành dịch vụ quan trọng của hoạt động
thương mại quốc tế. Hội nhập quốc tế gáp phần đẩy mạng cải thiện bộ máy nhà
nước theo hướng đẩy mạnh cải cách hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho ngành
logistics phát triển. Tuy nhiên, hội nhập quốc tế cũng đặt ra nhiều thách thức với
ngành logistics Việt Nam, đặc biệt là vấn đề năng lực cạnh tranh của ngành.
Nâng cao hiệu quả hoạt động logistics sẽ tạo điều kiện để các nhà đầu tư

quốc tế và nội địa tìm nguồn hàng với tổng chi phí thấp hơn so với các quốc gia
khác Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics cũng phù hợp với
định hướng dài hạn về thúc đẩy tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt Nam. Các
hoạt động xuất khẩu bắt buộc phải có sự tương tác với nhiều yếu tố của hệ thống
logistics quốc gia, từ cung cấp hạ tầng cơ sở cơ bản, cơ sở vật chất, trang thiết bị,
cung ứng dịch vụ, môi trường thể chế, luật định, đồng thời cũng phụ thuộc vào
những yếu tố này để tồn tại.
Cùng với xu hướng phát triển trên, việc nghiên cứu những vấn đề về năng
lực cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics cũng như hội nhập ngành dịch vụ
logistics Việt Nam có vai trò vô cùng quan trọng. Những nghiên cứu này sẽ là cơ sở
để có những đề xuất, giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành
logistics Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Chính vì vậy, luận án “Nâng


3
cao năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics Việt Nam trong bối cảnh hội
nhập kinh tế quốc tế” đáp ứng tính lý luận và thực tiễn cần thiết để nâng cao năng
lực cạnh tranh logistics cũng như thúc đẩy sự phát triển kinh tế quốc gia.

2 Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
2.1 Khái quát tình hình nghiên cứu
2.1.1 Tình hình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ
Các nghiên cứu về năng lực cạnh tranh hiện nay chủ yếu hướng vào năng
lực cạnh tranh của quốc gia hoặc của doanh nghiệp hay sản phẩm chứ chưa chú
trọng đến phạm vi ngành. Ở Việt Nam, năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ với
những nội dung cập nhật, đầy đủ, toàn diện của nó vẫn là một lĩnh vực khá mới mẻ,
kể cả về cả hệ thống lý luận và thực tiễn.
Công trình nghiên cứu khoa học quy mô đầu tiên liên quan đến năng lực
cạnh tranh của ngành dịch vụ là đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ “Giải pháp nâng
cao năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc

tế và thực hiện hiệp định thương mại tự do ASEAN – Trung Quốc” do PGS TS
Nguyễn Hữu Khải thực hiện vào năm 2005 Bài viết đã đánh giá thực trạng năng lực
cạnh tranh của các ngành dịch vụ Việt Nam trong tương quan so sánh với các nước
ASEAN và Trung Quốc, những thách thức và cơ hội đối với các ngành dịch vụ của
Việt Nam khi hội nhập và thực hiện Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung
Quốc. Nghiên cứu còn tập trung làm rõ các phân ngành dịch vụ mà Việt Nam có
khả năng cạnh tranh cao và những phân ngành dịch vụ kém khả năng cạnh tranh so
với ASEAN, Trung Quốc và kiến nghị những giải pháp nhằm nâng cao năng lực
canh tranh của các ngành dịch vụ của Việt Nam.
Năm 2007, tác giả Nguyễn Hữu Khải và Vũ Thị Hiền đã xuất bản cuốn
sách chuyên khảo “Các ngành dịch vụ Việt Nam: Năng lực cạnh tranh và hội nhập
kinh tế quốc tế” nhằm mục đích hệ thống lại một số vấn đề lý luận liên quan đến
năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ, tìm hiểu những cam kết song phương và
đa phương về dịch vụ của Việt Nam trong quá trình hội nhập. Bên cạnh đó, nhóm
tác giả cũng đưa ra một số nhận định về năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ


4
của Việt Nam và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh đó
trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
Nghiên cứu khác liên quan đến năng lực cạnh tranh ở cấp độ quốc gia là
“Báo cáo năng lực cạnh tranh Việt Nam năm 2009-2010” do Viện Quản lý Kinh tế
Trung ương (CIEM) và Học viện Năng lực Cạnh tranh Châu Á (ACI) của Singapore
phối hợp thực hiện, với sự tham gia của chuyên gia về năng lực cạnh tranh hàng đầu
là Micheal Porter. Bản báo cáo đề cập toàn diện về hiện trạng, năng lực nền kinh tế
Việt Nam hiện nay, phân tích khả năng cạnh tranh kinh tế vĩ mô cũng như vi mô để
từ đó khuyến nghị những chính sách cần thiết về năng lực cạnh tranh cho Việt Nam.
Đặc biệt, báo cáo xác định những ưu tiên và phương pháp cụ thể về năng lực cạnh
tranh trong các lĩnh vực được coi là mũi nhọn chủ lực phát triển của Việt Nam như
đầu tư trực tiếp nước ngoài, xuất khẩu,…

Luận án tiến sĩ kinh tế “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành dịch
vụ hướng về xuất khẩu của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế” do
tác giả Vũ Thị Hiền (2012) phân tích, đánh giá năng lực cạnh tranh của một số
ngành dịch vụ hướng về xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam. Trong nghiên cứu, tác
giả trình bày cơ sở khoa học của nâng cao năng lực cạnh tranh các ngành dịch vụ
hướng về xuất khẩu, các lý thuyết về năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ
trong xuất khẩu và phân tích năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ hướng
về xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam Đồng thời, tác giả cũng chỉ ra tình hình xuất
khẩu dịch vụ Việt Nam trong những năm qua và các yếu tố ảnh hướng đến năng lực
cạnh tranh một số ngành dịch vụ xuất khẩu của nước ta như dịch vụ vận tải biển,
dịch vụ bảo hiểm, dịch vụ viễn thông Từ đó, tác giả nêu ra những điểm mạnh, điểm
yếu về năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ này và kiến nghị các giải pháp
nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ hướng về xuất khẩu của
Việt Nam.
Một nghiên cứu khác cũng liên quan đến vấn đề này, tác giả Nguyễn Thị
Huyền Trâm (2013) với đề tài “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp
Việt Nam trong thời kỳ hội nhập”, tác giả nêu ra ba vấn đề lớn là cơ sở lý thuyết của
năng lực cạnh tranh, thực trạng về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp hiện nay


5
trên các phương diện như số lượng, quy mô, vốn, ngành nghề kinh doanh của doanh
nghiệp; tình hình thực hiện các chỉ tiêu về năng lực cạnh tranh của các doanh
nghiệp Việt Nam. Từ những phân tích trên, tác giả cũng đưa ra những giải pháp và
kiến nghị để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghệp trong thời kì hội nhập.
Để giúp các doanh nghệp nắm bắt rõ hơn về vai trò của năng lực cạnh tranh
động đối với năng lực cạnh tranh của ngành du lịch tác giả Đào Duy Huân (2015)
đã viết bài báo trên tạp chí Phát triển kinh tế địa phương về “Đánh giá năng lực
cạnh tranh của ngành du lịch thành phố Cần Thơ” Bài viết sử dụng lý thuyết về 5
áp lực cạnh tranh của M. Porter để đánh giá năng lực cạnh tranh của ngành du lịch

thành phố Cần Thơ và lấy du lịch Tiền Giang, Bến Tre, An Giang làm đối thủ phân
tích, để rút ra những lợi thế - bất lợi và các kết luận về những bất lợi về sản phẩm,
dịch vụ chưa tốt, cơ sở hạ tầng chưa hiện đại, nguồn nhân lực chưa tốt của du lịch
Cần Thơ Trên cơ sở kết quả đó, đề xuất 6 nhóm giải pháp tương ứng với các yếu tố
trên để nâng cao năng lực cạnh tranh.
Những nghiên cứu trong nước đã chỉ ra một thực tế rằng các nhà cung cấp
dịch vụ của Việt Nam đang phải cạnh tranh trên cả thị trường trong nước và thị
trường thế giới, tuy nhiên năng lực cạnh tranh của các nhà cung cấp dịch vụ Việt
Nam vẫn chưa cao Hơn nữa, hầu hết các công trình trên đều có quan điểm nhất
quán rằng hoạt động dịch vụ của Việt Nam đang gặp phải những vấn đề khó khăn
như: thiếu một chiến lược phát triển tổng thể, toàn diện cho khu vực dịch vụ làm cơ
sở cho các nỗ lực phát triển chung; thiếu cơ sở dữ liệu và thông tin chính xác về các
hoạt động dịch vụ để các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý từ trung ương
đến địa phương đưa ra các quyết sách phát triển thích hợp; năng lực phân tích và
hoạch định chính sách liên quan đến phát triển dịch vụ còn hạn chế; năng lực con
người cũng như cơ chế phối hợp trong quản lý tổ chức triển khai các kế hoạch hành
động về dịch vụ ở cả trung ương và địa phương còn yếu.

2.1.2 Tình hình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ
logistics
Logistics mới hình thành ở Việt Nam gần hai thập niên qua từ khi đất nước
mở cửa và ngành vận tải biển bắt đầu phát triển. Trong Luật Thương mại, thuật ngữ


6
“dịch vụ logistics” được đưa vào từ năm 2005, Nghị định hướng dẫn đối với dịch vụ
này mới ra đời năm 2007, các luật khác có liên quan như Luật Hàng hải, các Luật
Giao thông… còn thiếu nhiều nghị định hướng dẫn Trước thời điểm đó, có rất ít
công trình nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực này được viết và xuất bản ở Việt Nam.
Sau thời điểm năm 2005, đã xuất hiện một số lượng đáng kể các công trình nghiên

cứu liên quan đến logistics được công bố. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về
năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics tại Việt Nam còn rất hạn chế, rất ít công
trình đánh giá tổng thể về năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ này.
Một số nghiên cứu tiêu biểu cho đến nay như nghiên cứu “Nâng cao năng
lực cạnh tranh dịch vụ logictics của các doanh nghiệp giao nhận vận tải Việt Nam
trong thời kỳ hội nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO)” do tác giả Lê Thị
Minh Thảo thực hiện vào năm 2008 Trong bài viết tác giả đã nêu lên những lý luận
tổng quan về năng lực cạnh tranh dịch vụ logictics và năng lực cạnh tranh của
doanh nghiệp dịch vụ hiện nay Theo đó, tác giả phân tích thực trạng năng lực cạnh
tranh dịch vụ logistics của các DN vận tải giao nhận Việt Nam, từ đó đưa ra các giải
pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh đó. Tác giả cho rằng, nâng cao năng lực
cạnh tranh dịch vụ logistics để trở thành nhà cung cấp dịch vụ logistics tích hợp
thay vì chỉ tập trung các hoạt động giao nhận truyền thống như lâu nay là hướng
phát triển không thể khác được nếu các doanh nghệp giao nhận – vận tải Việt Nam
muốn tồn tại và đứng vững trong thời kì hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.
Nghiên cứu “Nâng cao năng lực cạnh tranh cho ngành logistics Việt Nam”
của nhóm tác giả Thái Anh Tuấn, Lê Thị Minh Tâm, Thái Thị Tú Phương (2014) về
những vấn đề chung của ngành logistics Việt Nam sau 5 năm gia nhập WTO Đầu
tiên, các tác giả nêu lên những đóng góp quan trọng của ngành logistics vào sự phát
triển nền kinh tế Việt Nam, tình hình phát triển của ngành dịch vụ này tại Việt Nam
trên các phương diện như số lượng doanh nghiệp, khả năng cạnh tranh của các
doanh nghiệp Tiếp đến, các tác giả chỉ ra các hạn chế còn tồn tại về khung thể chế
pháp lý, hạ tầng cơ sở cũng như hoạt động chính của bản thân các doanh nghiệp
logistics và sự thiếu kết nối giữa các doanh nghiệp xuất khẩu với các doanh nhiệp


7
logistics Cuối cùng, nhóm tác giả đề xuất các giải pháp để nâng cao năng lực cạnh
tranh cho các doanh nghiệp và ngành dịch vụ logistics Việt Nam.
Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của TS, Đoàn Thị Phin và TS, Nguyễn

Văn Chương: “Nghiên cứu ứng dụng hệ thống Logistics ở Việt Nam” (2005) phân
tích hiện trạng phát triển kết cấu hạ tầng và dịch vụ logistic của nước ta, từ đó chỉ ra
những khó khăn, bất cập về kết cấu hạ tầng, khung pháp lý trong cung cấp dịch vụ
logistics. Xây dựng mô hình phát triển và quản lý nhà nước về logistics, áp dụng mô
hình logistics cho một số mặt hàng xuất nhập khẩu có khối lượng lớn cảu nước ta,
đồng thời đề xuất một số cơ chế chính sách và biện pháp để phát triển có hiệu quả
logistics ở Việt Nam.
Công trình cấp Bộ “Phát triển dịch vụ hậu cần (logistics ) trong tiến trình
hình thành cộng đồng kinh tế ASEAN” năm 2009 (chủ nhiệm đề tài: TS, Phạm
Thanh Bình) - Viện kinh tế và chính trị thế giới đã nghiên cứu thực trạng phát triển
một số dịch vụ hậu cần chủ yếu phục vụ thương mại nội địa và xuất nhập khẩu
trong khu vực ASEAN bao gồm tình hình tăng trưởng chung của dịch vụ logistics,
đặc biệt là logistics bên thứ 3 (3PL), các dịch vụ khác hỗ trợ cho sự phát triển của
dịch vụ logistics như dịch vụ vận tải, dịch vụ công nghệ thông tin viễn thông, dịch
vụ kho bãi để bảo quản và dự trữ hàng hóa. Bên cạnh đó công trình cũng tập trung
nghiên cứu các nhân tố khách quan và chủ quan thúc đẩy sự cần thiết phải hội nhập
nhanh lĩnh vực dịch vụ logistics, lộ trình và các giải pháp phát triển dịch vụ logistics
trong ASEAN Đồng thời đề xuất gợi ý có tính tham khảo về lộ trình và một số giải
pháp nhằm phát triển lĩnh vực logistics cũng như rút ra những bài học kinh nghiệm
tham khảo quí báu cho phát triển dịch vụ logistics ở Việt Nam.
Bên cạnh đó, các tạp chí và các diễn đàn online, xuất hiện một số bài viết,
tham luận,

đề cập đến một vài khía cạnh liên quan đến năng lực cạnh tranh ngành

dịch vụ logistics, nhưng nhìn chung mới dừng lại ở những nhận xét mang tính chất
khái quát, định tính, trong khuôn khổ thời gian hạn hẹp, chưa phải là nghiên cứu
mang tính chất chuyên sâu như “Doanh nghiệp logistics Việt Nam và bài toán năng
lực cạnh tranh” (2009); “Nâng cao năng lực cạnh tranh từ liên kết DN xuất nhập
khẩu và logistic” (2010) do Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Giao thông Vận tải,

8
Thời báo Kinh tế Việt Nam thực hiện; “Gắn kết xuất nhập khẩu và logistics: Giảm
chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh” của nhóm tác giả Hướng Dương, Mỹ Duyên,
Hoàng Bình; báo cáo tóm tắt lại các nhận định trong nghiên cứu của Blancas và các
tác giả khác (2013) về hiệu quả, khó khăn, cơ hội của trong lĩnh vực kho vận Việt
Nam “Nâng cao độ tin cậy để thúc đẩy tăng trưởng: Nâng cao năng lực cạnh tranh
trong lĩnh vực kho vận có lợi gì cho Việt Nam?”; Diễn đàn “logistics2014” do Hiệp
hội chuỗi cung ứng Việt Nam tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh với sự tham gia
của 400 doanh nghiệp logistics hàng đầu nhằm tạo góc nhìn đa chiều trong việc
đánh giá các cơ hội cũng như thách thức của ngành logistics Việt Nam. Qua các
nghiên cứu trên có thể thấy, các thách thức chính đối với việc nâng cao năng lực
cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics Việt Nam là các quy định, điều luật liên quan
hiện nay còn phức tạp và khó áp dụng. Bên cạnh đó, vấn đề kho bãi cũng có tác
động không nhỏ đến năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ này, đặc biệt là kho
ngoại quan Các công ty nước ngoài rất quan tâm đến việc đầu tư kho ngoại quan vì
tính cần thiết và thiết thực của nó trong quá trình xuất nhập khẩu. Nếu kho ngoại
quan của Việt Nam được đầu tư đúng mức thì không chỉ giảm được chi phí mà còn
tận dụng được thời cơ không phải tập kết ở kho ngoại quan của nước ngoài như
Singapore. Chi phí xuất khẩu càng được nhắc đến nhiều hơn khi các doanh nghiệp
Việt Nam hiện phải chịu sức ép phí từ các hãng tàu rất cao Điển hình như các phí:
phụ phí xăng dầu, phụ phí đảm bảo container, phí truyền dữ liệu, phí lưu bãi

Họ

áp đặt các loại phí mà không có biện pháp nào ngăn chặn được và có xu hướng tăng
trong thời gian tới. Ngoài ra những bất cập trong việc vận chuyển giữa các cảng
trung chuyển là rất phổ biến. Trong nhiều trường hợp, chủ hàng có thể không biết
lịch trình dự kiến của chuyến hàng, do đó có thể dẫn đến các rủi ro về giao hàng sai

cũng như lưu kho không hợp lý hay nhầm lẫn Chưa kể đến phương thức giao nhận
truyền thống vẫn tiếp tục phổ biến trong suốt quá trình vận chuyển, nhiều loại hàng
hóa vẫn được giao nhận bởi công nhân bốc vác.
Ngoài những công trình đánh giá tổng thể về năng lực cạnh tranh của ngành
dịch vụ logistics, một số nghiên cứu khác tiếp cận ở góc độ vi mô hơn về năng lực
cạnh tranh của các nhân tố cơ bản ảnh hưởng tới sự phát triển của dịch vụ logisctics
cũng như các yếu tố cấu thành nên hệ thống logistics. Công trình nghiên cứu khoa


9
học quy mô đầu tiên phải kể đến là đề tài NCKH cấp nhà nước “Nghiên cứu các
giải pháp tăng năng lực cạnh tranh của ngành hàng hải Việt Nam trong điều kiện
hội nhập kinh tế quốc tế” do PGS TS Đinh Ngọc Viện làm chủ nhiệm đề tài năm
2001, tập trung nghiên cứu về các tiêu thức thể hiện sức cạnh tranh trong kinh
doanh hàng hải và các yếu tố tác động lên các tiêu thức đó như lợi thế so sánh, năng
suất, chính trị và pháp luật, hoạt động chiến lược và môi trường kinh doanh của
doanh nghiệp. Từ đó, tác giả đưa ra một số giải pháp nhằm tăng năng lực cạnh tranh
của ngành hàng hải. Nghiên cứu “Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành vận tải
biển Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế” của tác giả Nguyễn Thị
Thanh Thảo (2010) là sự kế thừa và tiếp nối những nghiên cứu năng lực cạnh tranh
ngành hàng hải Việt Nam; tác giả phân tích năng lực cạnh tranh ngành hàng hải VN
trên các khía cạnh như năng lực cạnh tranh của đội tàu, hệ thống cảng biển Việt
Nam; đồng thời chỉ ra những hạn chế và tồn tại của ngành vận tải biển Việt Nam;
phân tích nguyên nhân của những tồn tại và yếu kém đó Những nghiên cứu trên đã
làm nổi bật những mặt hạn chế khiến năng lực cạnh tranh của ngành vận tải giảm
như: cơ cấu đội tàu không phù hợp với xu thế vận tải biển thế giới; tuổi trung bình
của đội tàu cao; đầu tư đội tàu manh mún, nhỏ lẻ; tình trạng kỹ thuật, trang thiết bị
đội tàu còn hạn chế. Hội nhập quốc tế là cơ hội nhưng đồng thời cũng là thách thức
đối với các hãng tàu biển Việt Nam khi các hãng tàu biển nước ngoài được hoạt
động bình đẳng tại Việt Nam (trừ vận tải biển nội địa) trong khi năng lực cạnh tranh

của đội tàu biển Việt Nam phát triển tương đối chậm, các hãng tàu nước ngoài với
tốc độ phát triển ngày càng mạnh, đội tàu hiện đại, nguồn tài chính hùng hậu, khả
năng cung cấp dịch vụ vận tải biển ngày càng vượt xa các doanh nghiệp việt Nam.
Mặt khác, các doanh nghiệp vận tải biển Việt Nam thiếu sự liên kết với nhau và liên
kết với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, thương mại và bảo hiểm. Các doanh
nhiệp trong nước còn có hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh về giá cước vận tải
để thu hút nguồn hàng, điều này không những không mang lại hiệu quả kinh doanh
mà còn làm ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh chung
của ngành vận tải biển.
Có rất ít số liệu và nghiên cứu về thực trạng hệ thống công nghệ thông tin
liên lạc và tác động của nó đến năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics của Việt


Luận án đầy đủ ở file: Luận án full