Thơ ca như một thứ tôn giáo

'Thơ ca như một thứ tôn giáo'
Kín đáo và ngại ngùng bởi không muốn nói nhiều về mình và tập thơ "Trên đường" vừa xuất bản, nhưng nhà thơ Trần
Anh Thái tỏ ra cởi mở hơn khi đề cập đến thơ ca và công việc sáng tác của người nghệ sĩ. Dưới đây là cuộc trò chuyện
của eVăn với nhà thơ.
- Tập thơ mới xuất bản của anh có tên là "Trên đường", tên gọi tập thơ này có ý nghĩa như thế nào?
- Thơ, theo tôi là một khái niệm không thể định nghĩa được. Khi chúng ta đang loay hoay tìm cho thơ một định nghĩa thì
cũng chính là chúng ta đang tìm cách khoác lên thơ ca một cái khuôn mẫu có sẵn. Việc làm này sẽ khiến cho thơ mất đi
tính sáng tạo của nó. Văn học theo quan niệm của tôi luôn luôn đòi hỏi sự tìm tòi, khám phá. Đời sống văn chương chưa
bao giờ bất biến, ổn định, chưa bao giờ có điểm dừng. Nhà thơ vì vậy luôn phải hiện hữu trên hành trình khám phá cái
đẹp, cái mới. Tập thơ của tôi mang tên "Trên đường" - đó là cái ý thức tìm cho mình một con đường riêng và tôi cố gắng
đi đến tận cùng con đường ấy.
- Trong tập thơ "Trên đường" của anh, phần thơ văn xuôi được đánh giá là "sắc sảo, tinh tế và giàu tính triết lý". Anh nghĩ
gì về đặc điểm của thơ văn xuôi và xu hướng phát triển của nó trong tương lai?
- Thơ văn xuôi ở VN không có gì là mới. Ngay từ đầu thế kỷ 20, nhà thơ Nguyễn Xuân Sanh đã có những sáng tác thơ
văn xuôi rất đặc sắc. Dù là thơ văn xuôi hay thơ văn vần thì tôi nghĩ nó phải là sự phản ánh, thể hiện hiện thực thông qua
cảm nhận và trải nghiệm của nhà thơ. Ví dụ khi tôi viết: "Người đánh cá già mải mê rũ sương tìm bình minh trên mắt
lưới" thì trong hiện thực tất nhiên chẳng có ông lão đánh cá nào đi tìm bình minh làm gì cả. Nhưng trong cảm nhận và
tưởng tượng của nhà thơ, những màng nước biển đọng lại trên mắt lưới được mặt trời soi chiếu vào trông như những tia
sáng bình minh. Cách diễn đạt ấy sẽ tạo ra cho người đọc một cách hình dung về con người bình thường ở một chiều
kích khác. Con người hiện ra với một vóc dáng cao lớn và bay bổng hơn.
Thơ văn xuôi là một thể thơ tự do, nó có những ưu thế đặc biệt trong việc thể hiện ý tưởng của nhà thơ. Nếu thơ văn
xuôi vượt lên trên tình trạng "thơ văn vần nối dài" thì nó sẽ có khả năng biểu hiện rất lớn. Tôi nghĩ thơ văn xuôi rất có
triển vọng phát triển ở VN.
- Người ta thường nói: kẻ mạnh mới là người dám làm điều ác. Vậy anh nghĩ gì khi viết: "Sự sợ hãi, yếu đuối là nơi cái ác
tìm về"?
- Đúng là kẻ mạnh thường mới có đủ khả năng làm điều ác. Nhất là khi cái mạnh đồng lõa với cái ác. Điều này mỗi
chúng ta đều có thể dễ dàng nhận ra. Nhưng nếu chúng ta sống với cuộc sống ở chiều sâu của nó, trải nghiệm lòng
mình với những đau đớn, bi quan, đối diện với sự sợ hãi và cảm giác yếu đuối của chính mình, lúc đó chúng ta mới thấm
thía cái ranh giới mong manh giữa cái ác và cái thiện khi con người đánh mất sự tự tin và sức mạnh của chính mình. Con
người sợ hãi và yếu ớt, nghĩa là con người ta đã mất đi chỗ dựa ở cái thiện, lúc đó con người rất dễ đánh mất mình để
làm điều ác. Chính vì thế chúng ta luôn phải đấu tranh chiến thắng sự sợ hãi và yếu đuối của chính mình để sống một

cách tự tin hơn.
- Anh nghĩ gì khi văn xuôi đang đắt hàng còn thơ ca lại ế ẩm?
- Hiện trạng này có nhiều nguyên nhân của nó. Thứ nhất là lỗi của chính nền thơ ca hiện nay. Thơ đang rơi vào hai cực,
hoặc gần với hò, vè; hoặc đi vào suy đồi, bí hiểm. Hai trạng thái cực đoan ấy đều khiến cho thơ đánh mất đi độc giả của
mình. Thơ cần mới, hiện đại nhưng từ "hiện đại" đến "hay" là cả một vực thẳm. Sự cách tân sẽ trở nên vô ích nếu nó
không phù hợp với bản chất của thơ ca. Văn chương cần phải hướng tới cái đẹp và cái nhân tính của con người.
Thứ hai, theo tôi, thơ ca khác với văn xuôi ở chỗ, hiện thực trong thơ là hiện thực trong cõi thẳm sâu. Tác động của thơ
nghiêng về sự suy ngẫm, tưởng tượng, liên hệ từ nhiều chiều văn hoá khác nhau. Còn hiện thực của văn xuôi là hiện
thực mà người ta dễ nắm bắt hơn. Hiện thực văn xuôi gần với hiện thực trong đời sống thường nhật mà bạn đọc có thể
nhìn thấy, sờ thấy và cảm thấy. Vì thế, thơ ca có lẽ hiếm khi trở thành sản phẩm mang tính đại chúng, trừ những bài thơ
tuyên truyền, cổ động. Vì bản chất của thơ ca, như một ai đó đã nói: Thơ là tiếng nói thầm. Đọc thơ giống như "xem
trộm" những nhịp đập thầm kín của nhà thơ. Do vậy, thơ ca có một lớp độc giả riêng, không nhiều. Nếu thơ đi vào
khuynh hướng đại chúng hóa, nó sẽ gần hơn với hò vè. Đây cũng chính là đặc trưng dẫn đến việc văn xuôi có thể quảng
bá, tiếp thị, còn thơ ca thì khó khăn hơn và không nên làm như thế. Còn nữa, đời sống hiện đại đã thay đổi cái cách con
người ta cảm nhận về nghệ thuật, trong đó thơ ca chịu thiệt thòi nhất. Cuộc sống bây giờ không còn chỗ để con người
ngâm ngợi như trước đây.
- Vậy đâu là niềm tin của anh đối với sự phát triển của thơ trong tương lai?
- Thơ ít độc giả chứ không có nghĩa là đã mất độc giả. Thơ ca có những độc giả đặc biệt. Bởi ở một góc nhìn nào đó, thơ
ca như là một thứ tôn giáo có khả năng cứu rỗi linh hồn con người. Cuộc sống càng sôi động, càng gấp gáp, con người
càng dễ rơi vào những bi kịch. Trong đó cô đơn là một bi kịch lớn. Khi con người cô đơn, người ta sẽ tìm đến những
khoảng lặng trong tâm hồn. Thơ ca cũng có những khoảng lặng như thế để đồng điệu với con người và lúc đó nó như
là một phương tiện để cứu rỗi. Khi thơ ca phát triển đến đỉnh cao của nó, nó sẽ đi đến chiều sâu tâm linh con người.