Giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các trường Đại học Sư phạm (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

VŨ THỊ THÚY HẰNG

GIÁO DỤC HÀNH VI VĂN HÓA HỌC TẬP
CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

VŨ THỊ THÚY HẰNG

GIÁO DỤC HÀNH VI VĂN HÓA HỌC TẬP
CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ GIÁO DỤC
Mã số: 62.14.01.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Ngô Hiệu
2. PGS.TS. Phan Thanh Long

THÁI NGUYÊN - 2015

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả
nêu trong Luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công
trình nào.
Tác giả Luận án

Vũ Thị Thúy Hằng


ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i
MỤC LỤC ................................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ vi
DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ vii
DANH MỤC CÁC BIỂU........................................................................................... ix
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................ 2
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 2
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 3
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................... 3
8. Luận điểm bảo vệ .................................................................................................... 4
9. Đóng góp mới của luận án ...................................................................................... 5
10. Cấu trúc luận án .................................................................................................... 5

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC HÀNH VI VĂN HOÁ HỌC
TẬP CHO SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM .......................... 6
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề ............................................................... 6
1.1.1. Trên thế giới ...............................................................................................6
1.1.2. Ở Việt Nam ..............................................................................................11
1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài .................................................................. 16
1.2.1. Văn hoá và văn hóa học tập .....................................................................16
1.2.2. Hành vi văn hóa .......................................................................................23
1.2.3. Hành vi văn hóa học tập ..........................................................................27
1.2.4. Giáo dục hành vi văn hóa học tập ............................................................29


iii

1.3. Cơ sở tâm lý của việc giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên ĐHSP......... 30
1.3.1. Cấu trúc của hành vi văn hóa học tập ......................................................30
1.3.2. Cơ chế hình thành hành vi văn hóa học tập của SV trong nhà trƣờng ....31
1.3.3. Đặc điểm tâm lý của sinh viên .................................................................33
1.3.4. Đặc điểm hoạt động học tập có tính chất nghiên cứu của SV các
trƣờng ĐHSP.....................................................................................................34
1.4. Tiếp cận giá trị - hoạt động - nhân cách trong giáo dục HVVHHT cho sinh
viên đại học sƣ phạm ................................................................................................. 37
1.4.1. Tiếp cận giá trị trong giáo dục HVVHHT cho sinh viên.........................37
1.4.2. Tiếp cận hoạt động với việc giáo dục HVVHHT cho sinh viên Sƣ phạm.....38
1.5. Quá trình giáo dục hành vi văn hóa ho
c ̣ tập cho sinh viên các trƣờng ĐHSP
.......... 39
1.5.1. Mục đích, ý nghĩa của việc giáo dục HVVHHT cho sinh viên
trƣờng ĐHSP.....................................................................................................39
1.5.2. Nhiệm vụ giáo dục hành vi văn hóa học tập ............................................40

1.5.3. Nội dung giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên trong
trƣờng sƣ phạm .................................................................................................40
1.5.4. Phƣơng pháp giáo dục hành vi văn hóa học tập ......................................44
1.5.5. Con đƣờng giáo dục hành vi VHHT cho sinh viên ĐHSP ......................47
1.6. Các yếu tố ảnh hƣởng tới quá trình giáo dục HVVHHT cho sinh viên các
trƣờng ĐHSP ............................................................................................................. 52
1.6.1. Nhóm yếu tố từ phía ngƣời học ...............................................................52
1.6.2. Nhóm yếu tố từ phía giảng viên và tập thể sƣ phạm ...............................53
1.6.3. Môi trƣờng học tập trong nhà trƣờng Sƣ phạm .......................................53
1.6.4. Ảnh hƣởng của các nhân tố từ cuộc sống hiện đại ..................................53
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.......................................................................................... 54
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HÀNH VI VĂN HÓA HỌC TẬP
CHO SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ................................. 55
2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ........................................................................ 55
2.1.1. Mục tiêu khảo sát .....................................................................................55
2.1.2. Đối tƣợng và quy mô khảo sát .................................................................55
2.1.3. Nội dung khảo sát ....................................................................................55
2.1.4. Phƣơng pháp khảo sát và xử lý kết quả ...................................................55


iv

2.2. Thực trạng hành vi văn hóa học tập của sinh viên đại học sƣ phạm ................. 55
2.2.1. Thực trạng nhận thức chung của sinh viên đại học sƣ phạm về
HVVHHT ..........................................................................................................55
2.2.2. Thực trạng một số hành vi văn hóa học tập của sinh viên ĐHSP ...........57
2.2.3. Đánh giá chung ........................................................................................73
2.3. Thực trạng giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các trƣờng ĐHSP ........ 74
2.3.1. Nhận thức về giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên ở
các trƣờng ĐHSP .............................................................................................74

2.3.2. Thực trạng giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên tại các
trƣờng Đại học sƣ phạm ....................................................................................81
2.3.3. Thực trạng thái độ tham gia giáo dục HVVHHT của GV, CBQL và
SV trƣờng ĐHSP ...............................................................................................95
2.3.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến giáo dục HVVHHT cho sinh viên tại các
trƣờng ĐHSP ...................................................................................................100
2.3.5. Nhận xét chung về thực trạng giáo dục HVVHHT cho SV ở các
trƣờng ĐHSP ...................................................................................................101
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................................ 104
Chƣơng 3. BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HÀNH VI VĂN HÓA HỌC TẬP
CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ............................................................ 105
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi văn hóa học tập cho
sinh viên Đại học sƣ phạm ...................................................................................... 105
3.1.1. Đảm bảo tính thực tiễn ..........................................................................105
3.1.2. Đảm bảo tính kế thừa ............................................................................105
3.1.3. Đảm bảo phát huy vai trò chủ thể học tập của sinh viên .......................105
3.2. Biện pháp giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên đại học sƣ phạm....... 106
3.2.1. Nâng cao nhận thức về giáo dục VHHT cho sinh viên trong các
trƣờng ĐHSP qua truyền thông .......................................................................106
3.2.2. Lồng ghép, tích hợp nội dung giáo dục HVVHHT cho SV vào nội
dung GD và ĐT trong nhà trƣờng ĐHSP ........................................................108


v

3.2.3. Áp dụng phƣơng pháp kỷ luật tích cực trong tổ chức dạy học
các môn khoa học ở trƣờng ĐHSP ...............................................................111
3.2.4. Tổ chức luyện tập hành vi văn hóa học tập cho SV trong các hoạt
động dạy học, giáo dục ....................................................................................114
3.2.5. Tổ chức cho SV tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong

học tập .............................................................................................................117
3.2.6. Kiểm tra, đánh giá và nhân rộng điển hình hành vi văn hóa học tập
trong sinh viên .................................................................................................120
3.2.7. Xây dựng môi trƣờng học tập thân thiện, nghiêm túc, tích cực trong
nhà trƣờng ĐHSP ............................................................................................123
3.2.8. Mối quan hệ giữa các biện pháp giáo dục hành vi VHHT cho sinh
viên ĐHSP .......................................................................................................127
3.3. Thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................................... 128
3.3.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm ......................................................128
3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ..............................................................132
3.4. Trao đổi ............................................................................................................ 146
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................................ 147
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 148
1. Kết luận ............................................................................................................... 148
2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 152
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 158


vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBQL

: Cán bộ quản lý

ĐHSP

: Đại học sƣ phạm

GD

: Giáo dục

GV

: Giáo viên

HVVH

: Hành vi văn hóa

HVVHHT

: Hành vi văn hóa học tập

HĐGDNGLL

: Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp

NVSP

: Nghiệp vụ sƣ phạm

SV

: Sinh viên

VHHT

: Văn hóa học tập


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:

Nhận thức của SV về hành vi văn hóa nề nếp học tập .......................... 57

Bảng 2.2:

Thái độ của SV khi thực hiện nề nếp học tập trong nhà trƣờng ........... 58

Bảng 2.3:

Tần suất thực hiện quy định nề nếp học tập của sinh viên ĐHSP ........ 60

Bảng 2.4: Nhận thức của SV về hành vi văn hóa học hỏi trong nhà trƣờng ......... 62
Bảng 2.5:

Mức độ chủ động của SV khi thực hiện hành vi học hỏi ...................... 64

Bảng 2.6:

Tần suất sử dụng các phƣơng thức học hỏi của SV ĐHSP ................... 65

Bảng 2.7:

Nhận thức của SV về hành vi văn hóa chia sẻ trong học tập ................ 68

Bảng 2.8:

Đối tƣợng chia sẻ trong học tập của SV đại học sƣ phạm .................... 70

Bảng 2.9:

Nội dung chia sẻ của sinh viên ĐHSP trong học tập ............................ 71

Bảng 2.10: Nhận thức của SV về ý nghĩa giáo dục HVVHHT ở các trƣờng
ĐHSP hiện nay ...................................................................................... 75
Bảng 2.11: Đánh giá của SV về nội dung cần quan tâm giáo dục HVVHHT
cho SVSP hiện nay ................................................................................ 76
Bảng 2.12: Nhận thức của GV, CBQL về ý nghĩa giáo dục hành vi VHHT
cho SV trƣờng ĐHSP ............................................................................ 78
Bảng 2.13: Đánh giá của GV, CBQL về nội dung cần quan tâm giáo dục
HVVHHT cho SV ĐHSP ...................................................................... 79
Bảng 2.14: Đánh giá của GV, CBQL về các hình thức tổ chức giáo dục
HVVHHT cho SV ................................................................................. 80
Bảng 2.15: Đánh giá của GV, CBQL và SV về thực trạng nội dung giáo dục
HVVHHT ở trƣờng ĐHSP .................................................................... 82
Bảng 2.16: Đánh giá của GV và SV về các hoạt động giáo dục hành vi
VHHT ở trƣờng đại học sƣ phạm ......................................................... 84
Bảng 2.17: Cách thức giáo dục HVVHHT cho SV thông qua tổ chức hoạt
động dạy học ......................................................................................... 89
Bảng 2.18: Đánh giá của GV, CBQL và SV về lực lƣợng tham gia giáo dục
HVVHHT ở trƣờng ĐHSP .................................................................... 91

viii

Bảng 2.19: Đánh giá của GV, CBQL và SV về hiệu quả giáo dục HVVHHT
ở trƣờng ĐHSP ...................................................................................... 94
Bảng 2.20: Tự đánh giá của GV, CBQL các trƣờng ĐHSP về thái độ tham
gia giáo dục HVVHHT ......................................................................... 95
Bảng 2.21: Thái độ của SV đối với các hoạt động giáo dục HVVHHT trong
trƣờng ĐHSP ......................................................................................... 97
Bảng 2.22: Nguyện vọng của SV về hoạt động giáo dục HVVHHT trong
nhà trƣờng ............................................................................................. 99
Bảng 2.23: Đánh giá của GV, CBQL và SV về các yếu tố ảnh hƣởng đến
hoạt động giáo dục HVVHHT ............................................................ 101
Bảng 3.1:

Kết quả đo hành vi VH nề nếp và hành vi VH hợp tác học tập
của sinh viên trƣớc thực nghiệm ......................................................... 132

Bảng 3.2:

Hành vi văn hóa nề nếp học tập của sinh viên sau thực nghiệm
vòng 1 và vòng 2 ................................................................................. 134

Bảng 3.3:

Kết quả tính tƣơng quan Pearson giữa điểm TB học tập và hành
vi VHNN học tập của sinh viên sau thực nghiệm lần 2 ...................... 139

Bảng 3.4:

Hành vi văn hóa hợp tác của sinh viên sau thực nghiệm lần 1 và lần 2...... 140

Bảng 3.5: Kết quả tính tƣơng quan Pearson giữa điểm TB học tập và hành
vi văn hóa hợp tác học tập của sinh viên sau thực nghiệm vòng 2 ..... 145


ix

DANH MỤC CÁC BIỂU
Biểu đồ 3.1:

Nhận thức của sinh viên về hành vi nề nếp trƣớc TN và sau
TN lần 1 ........................................................................................ 135

Biểu đồ 3.2:

Thái độ khi thực hiện hành vi nề nếp của sinh viên trƣớc TN
và sau TN lần 1 ............................................................................. 136

Biểu đồ 3.3:

Kỹ năng thực hiện hành vi nề nếp của sinh viên trƣớc TN và
sau thực nghiệm lần 1 ................................................................... 136

Biểu đồ 3.4:

Nhận thức về hành vi nề nếp của sinh viên trƣớc thực
nghiệm và sau thực nghiệm lần 1, lần 2 ........................................ 137

Biểu đồ 3.5:

Thái độ thực hiện hành vi nề nếp của sinh viên trƣớc TN, sau
TN lần 1 và sau TN lần 2 .............................................................. 138

Biểu đồ 3.6:

Kỹ năng thực hiện hành vi nề nếp của sinh viên trƣớc TN,
sau TN lần 1 và sau TN lần 2 ........................................................ 138

Biểu đồ 3.7:

Nhận thức của sinh viên về hành vi văn hóa hợp tác học tập
trƣớc TN và sau TN lần 1 ............................................................. 141

Biểu đồ 3.8:

Thái độ khi thực hiện hành vi VHHT học tập của SV trƣớc
TN và sau TN lần 1 ....................................................................... 142

Biểu đồ 3.9:

Kỹ năng thực hiện hành vi VHHT học tập của SV trƣớc TN
và sau TN lần 1 ............................................................................. 142

Biểu đồ 3.10:

Nhận thức về hành vi VHHT học tập của SV trƣớc TN, sau
TN lần 1 và sau TN lần 2 .............................................................. 143

Biểu đồ 3.11:

Thái độ khi thực hiện hành vi VHHT học tập của SV trƣớc
TN, sau TN lần 1 và sau TN lần 2 ................................................ 144

Biểu đồ 3.12:

Kỹ năng thực hiện hành vi VHHT học tập của SV trƣớc TN,
sau TN lần 1, sau TN lần 2 ........................................................... 144


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Văn hóa đóng vai trò hết sức quan trọng trong sự phát triển kinh tế, vì nó là nền
tảng tinh thần của xã hội. Văn hóa nhà trƣờng là nền tảng tinh thần để nhà trƣờng tồn
tại và phát triển, tạo nên cái “tôi” của nhà trƣờng và định hƣớng cho các thành viên nhà
trƣờng cùng nhau làm việc. Vì lẽ đó, xây dựng văn hóa nhà trƣờng luôn đƣợc các nhà
trƣờng quan tâm. Giáo dục và phát triển hành vi văn hóa học tập trong nhà trƣờng là
yếu tố quan trọng trong quá trình xây dựng và gìn giữ văn hóa nhà trƣờng.
Hành vi văn hóa học tập là biểu hiện cụ thể sự phát triển của văn hóa học tập thành phần cốt lõi của văn hóa nhà trƣờng, góp phần quan trọng trong việc xây
dựng bộ mặt văn hóa của nhà trƣờng. Hành vi văn hóa học tập có ý nghĩa quan
trọng đối với sự phát triển nhân cách con ngƣời nói chung và với hoạt động học tập
của ngƣời học nói riêng. Nhờ có hành vi văn hóa học tập, con ngƣời điều tiết các
mối quan hệ học tập hài hòa và tạo lập chất lƣợng học tập một cách bền vững.
Trƣờng đại học sƣ phạm là nơi đào tạo nhà giáo tƣơng lai để sinh viên khi ra
trƣờng trở thành những ngƣời có kiến thức, có kỹ năng nghề nghiệp, có phẩm chất
đạo đức mẫu mực. Để đảm trách nhiệm vụ dạy học và giáo dục, sinh viên cần phải
phát triển năng lực học tập, học thƣờng xuyên, học suốt đời đáp ứng những yêu cầu,
đòi hỏi ngày càng cao của xã hội. Đồng thời họ phải là tấm gƣơng sáng về hành vi,

cách ứng xử trong học tập để các em học sinh noi theo. Hành vi văn hóa học tập
chính là phƣơng tiện để họ thực hiện sứ mạng đó. Giáo dục hành vi văn hóa học tập
cho sinh viên sƣ phạm là yêu cầu, nhiệm vụ không thể thiếu để thực hiện mục tiêu
giáo dục và đào tạo giáo viên của các nhà trƣờng. Mặt khác cũng là nội dung lãnh đạo
các nhà trƣờng cần quan tâm để xây dựng bộ mặt văn hóa nhà trƣờng sƣ phạm.
Trong bối cảnh hiện nay, để đáp ứng những yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao
của xã hội, việc nâng cao chất lƣợng giáo dục và đào tạo ở các trƣờng đại học sƣ
phạm là đòi hỏi bức thiết của xã hội. Vấn đề giáo dục hành vi văn hóa học tập cho
sinh viên càng đặt ra quan trọng.
Hiện nay ở các trƣờng đại học sƣ phạm, công tác giáo dục hành vi văn hóa
học tập còn có nhiều hạn chế, chƣa có sự thống nhất về nội dung, hình thức, con
đƣờng thực hiện. Nhiều sinh viên có thái độ và hành động chống đối, hời hợt, thiếu
tinh thần trách nhiệm trong học tập, học không có kế hoạch, thiếu tính kỷ luật…
Việc học tập của các em mất dần sự đam mê đối với tri thức, thiếu đi tính tích cực,


2

chủ động, sáng tạo trong học tập. Một bộ phận sinh viên có thái độ ích kỷ, thiếu sự
hợp tác giúp đỡ lẫn nhau trong học tập, ứng xử trong học tập mất đi nét đẹp của
truyền thống tôn sƣ trọng đạo,… Do đó, giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh
viên nói chung và sinh viên trƣờng đại học sƣ phạm nói riêng là vấn đề mà các nhà
khoa học giáo dục cần quan tâm nghiên cứu.
Ở Việt Nam, nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa học tập nói chung và hành vi
văn hóa học tập nói riêng chƣa nhiều. Đặc biệt, chƣa có công trình nào nghiên cứu
chuyên biệt về giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các trƣờng Đại học
sƣ phạm. Do vậy, việc nghiên cứu những vấn đề liên quan đến lý luận và thực tiễn
giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm để từ đó
đề xuất các biện pháp giúp sinh viên học tập có hiệu quả hơn, giúp các trƣờng sƣ
phạm tổ chức tốt hơn công tác này là việc làm cần thiết. Vì vậy, tác giả chọn đề tài

“Giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các trường đại học sư phạm”
làm đề tài luận án tiến sĩ.
2. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng các biện pháp giáo dục HVVHHT cho SV các trƣờng ĐHSP nhằm
góp phần thực hiện có hiệu quả mục tiêu đào tạo hiện nay ở các trƣờng ĐHSP.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình hình thành và phát triển các phẩm
chất nhân cách của sinh viên ĐHSP.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình hình thành và phát triển hành vi
VHHT của sinh viên ĐHSP trong quá trình đào tạo.
4. Giả thuyết khoa học
Hiện nay, trình độ HVVHHT của sinh viên các trƣờng ĐHSP chƣa cao. Nếu
xây dựng các biện pháp giáo dục HVVHHT có tính hệ thống, theo hƣớng phát triển
ở SV nhận thức, thái độ, kỹ năng hành vi phù hợp với các giá trị xã hội trên cơ sở
mối quan hệ giữa con ngƣời với con ngƣời, giữa con ngƣời với công việc, con
ngƣời với môi trƣờng của sinh viên trong quá trình học tập thì sẽ có ảnh hƣởng tích
cực đến hành vi và kết quả học tập của SV.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về giáo dục hành vi văn hoá học tập cho sinh
viên các trƣờng ĐHSP.
5.2. Nghiên cứu thực trạng hành vi văn hóa học tập của sinh viên và giáo dục
hành vi văn hoá học tập cho sinh viên tại các trƣờng ĐHSP.
5.3. Đề xuất, thực nghiệm một số biện pháp giáo dục hành vi văn hoá học tập
cho sinh viên ở các trƣờng ĐHSP.


3

6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Nội dung:

- Nghiên cứu HVVHHT trong các mối quan hệ giữa con ngƣời với con
ngƣời, giữa con ngƣời với công việc, giữa con ngƣời với môi trƣờng của SV trong
quá trình học tập.
- Chọn lọc và tập trung nghiên cứu thực trạng một số HVVHHT cơ bản của
SV: hành vi văn hóa nề nếp; hành vi văn hóa học hỏi; hành vi văn hóa chia sẻ; hành
vi tự học, tự nghiên cứu..
6.2. Khách thể điều tra: Quá trình nghiên cứu thực tiễn đƣợc tiến hành trên
720 SV năm thứ 2 và 232 GV, CBQL ở các trƣờng: Đại học sƣ phạm - Đại học Thái
Nguyên, Đại học sƣ phạm Hà Nội, Đại học Sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phƣơng pháp luận
Đề tài luận án sử dụng các phƣơng pháp luận của triết học Mác-Lênin. Cụ
thể là quan điểm duy vật biện chứng, quan điểm thực tiễn, quan điểm hệ thống - cấu
trúc, quan điểm lịch sử.
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Phân tích, tổng hợp các tƣ liệu khoa học có liên quan đến HVVHHT, HVVHHT
của ngƣời học trong nhà trƣờng để xây dựng cơ sở lý luận của giáo dục hành vi văn
hóa học tập cho sinh viên các trƣờng ĐHSP.
7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.2.1. Phương pháp quan sát
Quan sát biểu hiện thái độ, phƣơng thức thực hiện hành vi văn hóa học tập
của sinh viên để có thông tin đánh giá thực trạng hành vi VHHT của sinh viên.
Quan sát sự thay đổi về mặt thái độ và phƣơng thức hành vi học tập của sinh viên
trong quá trình tham gia thực nghiệm, ghi lại nhật ký quan sát theo các tiêu chí xác
định. Từ đó đánh giá hiệu quả và tính khả thi của các biện pháp giáo dục HVVHHT
đã đƣợc đề xuất trong luận án.
7.2.2.2. Phương pháp điều tra (ankét)
Chúng tôi xây dựng và sử dụng các phiếu điều tra viết cho đối tƣợng là sinh
viên và giảng viên, cán bộ QLGD trƣờng ĐHSP nhằm thu thập thông tin về thực

trạng nhận thức, thái độ, kỹ năng thực hiện HVVHHT của SV và thực trạng giáo
dục HVVHHT ở một số trƣờng đại học sƣ phạm.


4

7.2.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
Chúng tôi phỏng vấn sâu GV và SV nhằm có thêm thông tin định tính đánh
giá thực trạng hành vi VHHT của SV và thực trạng GDHVVHHT cho SV ở một số
trƣờng ĐHSP. Đặc biệt, sử dụng phƣơng pháp này để có thêm thông tin nhằm chỉ ra
nguyên nhân của thực trạng giáo dục HVVHHT trong nhà trƣờng ĐHSP hiện nay.
7.2.2.4. Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động
Trong luận án, chúng tôi sử dụng phƣơng pháp này để phân tích các bài kiểm tra
trong một số môn học của cá nhân SV, kết quả thực hiện nề nếp học tập và sản phẩm làm
việc nhóm của SV. Từ đó, bổ sung thông tin đánh giá thái độ và kỹ năng thực hiện hành
vi VHHT của SV trong quá trình học tập và sau khi tham gia thực nghiệm của luận án.
7.2.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm đƣợc tiến hành nhằm kiểm định tính khả thi của các biện pháp
giáo dục hành vi văn hoá học tập cho sinh viên đƣợc đề xuất trong luận án.
7.2.3. Nhóm các phương pháp bổ trợ
7.2.3.1. Phương pháp chuyên gia
Nhằm thẩm định khung lý thuyết về giáo dục hành vi VHHT cho sinh viên
đại học sƣ phạm và các biện pháp giáo dục hành vi VHHT đƣợc đề xuất.
7.2.3.2. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê
Để xử lý kết quả nghiên cứu, chúng tôi sử dụng các công thức toán thống kê
với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS (thống kê mô tả và thống kê suy luận) xử lý số
liệu thu thập đƣợc trong điều tra thực trạng và thực nghiệm để tính các thông số, vẽ
các sơ đồ, biểu đồ có liên quan.
8. Luận điểm bảo vệ
8.1. Trong xu thế phát triển hiện nay, HVVHHT có vai trò quan trọng đối với

ngƣời học trong việc đáp ứng những yêu cầu đa dạng và thay đổi của hoạt động học
tập, giúp ngƣời học phát triển chất lƣợng học tập bền vững; góp phần xây dựng môi
trƣờng học tập lành mạnh. Đối với SV các trƣờng ĐHSP, giáo dục HVVHHT có ý
nghĩa quan trọng trong việc chuẩn bị cho sinh viên những yếu tố cần thiết của nhân
cách nhà giáo tƣơng lai.
8.2. HVVHHT của SV biểu hiện trong các mối quan hệ học tập giữa sinh viên
với thầy cô, với bạn bè, với bản thân, với nhiệm vụ học tập và phát triển năng lực nghề
nghiệp, với môi trƣờng học tập, thông qua các mặt nhận thức, thái độ, kỹ năng hành vi.
8.3. Giáo dục HVVHHT cho SV các trƣờng ĐHSP là quá trình lâu dài, đòi
hỏi phải kết hợp các biện pháp tác động vào nhận thức, tình cảm, kỹ năng thực hiện
hành vi học tập của sinh viên và tạo dựng môi trƣờng văn hóa học tập trong nhà
trƣờng; gắn với giá trị và yêu cầu của nghề nghiệp. Đặc biệt cần quan tâm khích lệ vai


5

trò chủ thể, phát huy tính tự giác, phát triển nhu cầu văn hóa hành vi học tập của sinh
viên trong quá trình giáo dục HVVHHT để thúc đẩy quá trình chuyển hóa yêu cầu bên
ngoài thành nhu cầu tự thân.
9. Đóng góp mới của luận án
9.1. Về mặt lý luận
Xác định đƣợc cơ sở khoa học về HVVHHT của sinh viên và hệ thống khung lý
luận về giáo dục HVVHHT cho sinh viên ĐHSP: Khái niệm, đặc trƣng, biểu hiện của
HVVHHT; nhiệm vụ, nội dung, các con đƣờng giáo dục HVVHHT cho SV các trƣờng
ĐHSP. Góp phần khẳng định giáo dục HVVHHT là nhiệm vụ cấp thiết trong quá trình
đào tạo giáo viên ở các trƣờng ĐHSP hiện nay. Luận án là tài liệu mới góp phần làm
phong phú thêm lý luận giáo dục văn hóa học tập cho ngƣời học trong nhà trƣờng.
9.2. Về mặt thực tiễn
- Phát hiện đƣợc một số vấn đề thực trạng HVVHHT của sinh viên và
thực trạng công tác giáo dục HVVHHT cho sinh viên ở các trƣờng ĐHSP hiện

nay; Khái quát đƣợc nguyên nhân của thực trạng đó.
- Xây dựng đƣợc một số biện pháp giáo dục hành vi VHHT cho sinh viên
trong nhà trƣờng đại học sƣ phạm: Nâng cao nhận thức về giáo dục hành vi VHHT
cho sinh viên trong các trƣờng đại học sƣ phạm; Lồng ghép, tích hợp nội dung giáo
dục HVVHHT cho SV vào nội dung giáo dục và đào tạo trong nhà trƣờng ĐHSP;
Áp dụng phƣơng pháp kỷ luật tích cực trong tổ chức dạy học các môn khoa học ở
trƣờng ĐHSP; Tổ chức luyện tập hành vi VHHT cho SV trong các hoạt động dạy
học, giáo dục; Tổ chức cho SV tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong
học tập; Kiểm tra, đánh giá và nhân rộng điển hình hành vi VHHT trong SV; Xây
dựng môi trƣờng học tập thân thiện, nghiêm túc, tích cực trong nhà trƣờng ĐHSP.
- Kết quả nghiên cứu của luận án có khả năng chuyển giao và ứng dụng trong
xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các trƣờng đại học, cao đẳng nói chung. Đặc biệt,
luận án cung cấp thêm tƣ liệu để các trƣờng ĐHSP tổ chức tốt hơn công tác giáo
dục phẩm chất nhân cách cho sinh viên. Nội dung luận án có thể sử dụng làm tài
liệu trong tổ chức hoạt động dạy học và giáo dục nhằm nâng cao thành tích học tập
cho sinh viên và xây dựng văn hóa học tập trong các nhà trƣờng ĐHSP hiện nay.
10. Cấu trúc luận án
Luận án gồm 3 chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lý luận về giáo dục hành vi văn hóa cho sinh viên đại học sƣ phạm.
Chương 2: Thực trạng giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các
trƣờng đại học sƣ phạm.
Chương 3: Biện pháp giáo dục hành vi văn hóa học tập cho sinh viên các
trƣờng đại học sƣ phạm.
Ngoài ra, luận án có phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham
khảo và Phụ lục.


6

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC HÀNH VI VĂN HOÁ
HỌC TẬP CHO SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Nghiên cứu về HVVHHT và phát triển HVVHHT là nội dung thu hút đƣợc
khá nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học trên thế giới. Tập hợp tài liệu chúng tôi
nhận thấy trên thế giới hiện nay, các nghiên cứu về HVVHHT đã tồn tại và phát
triển theo các hƣớng nhƣ sau:
- Hướng nghiên cứu HVVHHT là hành vi có tính đặc trưng, biểu thị trình độ
phát triển cao trong tiến trình học tập của con người: Hƣớng nghiên cứu này tập
trung chủ yếu ở các nƣớc phƣơng tây và phát triển khá rầm rộ trong thời gian gần
đây (từ những năm 70 của thế kỷ XX). Các công trình nghiên cứu chuyên sâu theo
hƣớng này có thể kể đến nhƣ: “Cú sốc tương lai” (1992) của Alvin Toffler, “Giáo
dục vì cuộc sống sáng tạo” (1994) của Tsunesaburo Makiguchi, “Học tập đỉnh
cao”(2007) của Ronald Gross, “Ứng dụng kiến thức và kỹ năng học tập tích hợp”
(2013) của Bostock John, , … Chẳng hạn, trong công trình “Cú sốc tương lai” của
Alvin Toffler - nhà tƣơng lai học ngƣời Mỹ - khi bàn về giáo dục trong làn sóng thứ
3, ông đã nêu ra 4 yêu cầu của việc học xuất phát từ đặc điểm xã hội hậu công nghiệp
nhƣ cá nhân thƣờng xuyên thay đổi chỗ ở, công việc nhiều lần. Tác giả chỉ ra cần
phát triển việc học tập xử lý được số liệu, sự kiện, giúp con ngƣời có khả năng xác
định và làm rõ ràng những xung đột trong hệ thống giá trị của họ để họ có nghị lực
vƣợt qua. Ông nhấn mạnh đến những kỹ năng cần phát triển ở ngƣời học là: tích lũy
kiến thức, sự kiện; liên hệ tri thức, sự kiện với nhau; đánh giá và lựa chọn tri thức
tƣơng ứng mục tiêu của mình; thích ứng với hoàn cảnh [72]. Từ đó chỉ ra mô hình
hành vi học tập cần phát triển ở ngƣời học hƣớng đến thực hiện 4 mục tiêu:
Tích lũy kiến thức
Thích ứng hoàn cảnh khách quan

học

Liên hệ kiến thức

Lựa chọn kiến thức
Trong công trình “Giáo dục vì cuộc sống sáng tạo” của Tsunesaburo
Makiguchi, tác giả khẳng định học tập sáng tạo là nét tinh hoa mà bất kỳ hoạt động
dạy học và giáo dục nào cũng cần phải hƣớng tới. Tác giả chỉ ra: nhà trƣờng cần coi


7

trọng và phát triển khả năng sáng tạo cho ngƣời học thông qua việc khuyến khích và
bồi dƣỡng hệ thống hành vi học tập sáng tạo. Đồng thời, tác giả đƣa ra những hƣớng
dẫn về việc tìm kiếm tri thức, xử lý thông tin, trong biểu đạt ngôn ngữ, trong ứng
dụng và thực hành… [51].
Ronald Gross trong công trình “Học tập đỉnh cao” (2007) đã khẳng định: tự
học là trình độ phát triển cao nhất trong các dạng học tập của con ngƣời. Đó chính
là giá trị văn hóa học tập cần hình thành cho con ngƣời, nhất là cho SV. Học tập của
SV chỉ có kết quả nếu SV biết tự học. Trên cơ sở phân tích các yếu tố của môi
trƣờng học tập ở trƣờng đại học, tác giả đã xây dựng và thiết kế hệ thống hành vi tự
học, tự nghiên cứu cần phát triển ở SV. Tác giả coi trọng khâu lập kế hoạch tự học
và kiểm soát kế hoạch tự học của cá nhân sinh viên. Đồng thời, tác giả chỉ ra những
yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình lập kế hoạch tự học, đặc biệt là các yếu tố tâm lý,
tinh thần của chủ thể học tập [62]. Trong công trình “Ứng dụng kiến thức và kỹ
năng học tập tích hợp” của Bostock John, trên cơ sở phân tích đặc điểm quá trình
dạy học trong nhà trƣờng, nhất là đặc điểm về tính liên kết, tính phức hợp, tính phát
triển của nội dung dạy học, tác giả khẳng định học tập tích hợp là nét đặc trƣng có
tính độc đáo của SV trong học tâp. Từ đó, tác giả phân tích vị trí, vai trò của phƣơng
pháp học tập tích hợp; nêu đặc trƣng và tính bản chất của học tập tích hợp; chỉ ra
phƣơng thức và nội dung hành vi học tập tích hợp; con đƣờng phát triển hành vi học

tập tích hợp cho ngƣời học trong nhà trƣờng [84].
Nhƣ vậy, xuất phát từ quan niệm VHHT mang tính đặc thù, HVVHHT đƣợc
nghiên cứu theo góc độ là những hành vi đặc trƣng, biểu thị trình độ cao của con
ngƣời trong hoạt động học tập. Theo chúng tôi, đây chỉ là một bộ phận trong hệ
thống HVVHHT cần phát triển ở ngƣời học. Tuy nhiên, những nghiên cứu theo
khuynh hƣớng này là cơ sở quan trọng để chúng tôi kế thừa và xây dựng khung lý
luận phát triển hành vi VHHT cho SV.
- Hướng nghiên cứu hành vi văn hóa học tập là hành vi học tập tích cực với
ý nghĩa là hành vi tốt, hành vi đẹp, hành vi có ích đối với hoạt động học tập của cá
nhân hay cộng đồng người học. Hƣớng nghiên cứu này từ lâu đã đƣợc các nhà khoa
học quan tâm. Tựu chung lại, các nghiên cứu thƣờng tập trung bàn luận các khía
cạnh: tính hợp lý của hành vi học tập trong mối tƣơng quan với yêu cầu học tập và
hiệu quả học tập cần đạt tới, các yếu tố ảnh hƣởng đến sự hình thành và phát triển
hành vi, những phẩm chất và kỹ năng học tập cần hình thành ở ngƣời học.
+ Bàn luận về tính hợp lý của hành vi học tập trong mối tƣơng quan với yêu
cầu học tập do môi trƣờng đặt ra và hiệu quả học tập cần đạt tới: Các nghiên cứu


8

xoay quanh sự phù hợp, tính thiết thực, tính có ý nghĩa của hành vi nhằm mang lại
kết quả học tập tốt. Đại diện có thể kể đến nhƣ “Học tập hợp lý” (1973) của R.
Retzke, “Tâm lý học đại học - những đặc điểm hoạt động của sinh viên và cán bộ
giảng dạy đại học” của M. I. Diassenko, L. A. Kanđƣbôbitso; “Bàn về mối quan hệ
qua lại giữa việc nghiên cứu lý luận với hoạt động thực tiễn của học sinh” của R.
Khabiep; M. Alexêep, V. Oniisuc, “Nghiên cứu học tập như thế nào?”(1984) của
Sruitman Hebơc; “Học tập: nguyên tắc và ứng dụng” (1991) của Klein Stephen;
“Fower: chiến lược thành công trong học tập ở đại học” (2003) Feldman Roberts,
“Cách mạng học tập”(2004) của J. Vos, G. Gryen; … Các nghiên cứu này khẳng
định hành vi học tập tốt, tích cực là hành vi có ý thức đáp ứng yêu cầu thực tiễn của

hoạt động học tập; là hành vi phù hợp với các chuẩn mực xã hội trong các mối quan
hệ học tập. Từ đó khẳng định ý nghĩa của các hành vi này đối với sự phát triển nhân
cách ngƣời học, đối với môi trƣờng học tập chung. Ở các góc độ khác nhau, các
nghiên cứu đã chỉ ra nội dung, tính chất hành vi và phƣơng hƣớng phát triển các hành
vi tƣơng ứng đƣợc cho là cần thiết. Ví dụ, R Retzke và các cộng sự trong tác phẩm
“Học tập hợp lý” (1973) trên cơ sở phân tích những điều kiện làm việc và sinh hoạt ở
trƣờng đại học đã chỉ ra 3 yếu tố quan trọng có ảnh hƣởng quyết định đến việc thực
hiện nhiệm vụ học tập của SV là lập kế hoạch học tập, không ai làm thay được bản
thân người học, học tập không phải là việc làm cá thể (phải hợp tác). Thành công của
công trình nghiên cứu này là tác giả đã đƣa ra những hƣớng dẫn cụ thể, chi tiết về nội
dung, cách thức, các loại hành vi học tập hợp lý mà SV cần thực hiện. Trong đó, tác giả
nhấn mạnh đến hành vi văn hóa trong quản lý hoạt động học tập của bản thân SV. Ví
dụ: xác định mục tiêu học tập cho từng thời điểm, từng môn học; lập kế hoạch học tập;
quản lý xúc cảm trong học tập nhƣ lắng nghe, kiềm chế, duy trì chú ý,...; tích cực và
luôn sẵn sàng tham gia vào hoạt động học tập có tính tập thể nhƣ seminar, thảo luận
nhóm, nhóm học tập; ứng dụng và phát triển tri thức; hành vi tự học; hành vi tiếp thu xử lý - tích lũy tri thức có hiệu quả; hành vi tìm kiếm tài liệu khoa học; hành vi tự kiểm
tra, tự đánh giá hiệu quả trong học tập. Trên cơ sở đó, tác giả và các cộng sự đã đƣa ra
một số sáng kiến nhằm kích thích ngƣời học tự mình hành động làm tăng năng suất,
hiệu quả học tập [63].
Sruitman Hebơc trong tác phẩm “Nghiên cứu học tập như thế nào?” (1984)
trên cơ sở phân tích bản chất hoạt động học tập, mối quan hệ cá nhân trong học tập
đã đƣa ra hƣớng dẫn cụ thể về phƣơng pháp nghiên cứu học tập, cách thức thực


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full