Nghiên cứu đặc điểm bệnh sán dây Taenia hydatigena ở chó tại thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên và biện pháp phòng chống (Khóa luận tốt nghiệp)

Ð I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG Ð I H C NÔNG LÂM

LÊ TH DUYÊN

Tên

tài:

“NGHIÊN C U
C I M B NH SÁN DÂY
TAENIA HYDATIGENA CHÓ T I THÀNH PH
THÁI NGUYÊN, T NH THÁI NGUYÊN
VÀ BI N PHÁP PHÒNG CH NG”

KHOÁ LU N T T NGHI P Ð I H C

H ào t o
Chuyên ngành

: Chính quy
: Thú y

Khoa

: Ch n nuôi Thú y

Khóa h c

: 2010 - 2015

GV h

: TS. Nguy n V n Quang

ng d n

Thái Nguyên, n m 2014


Ð I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG Ð I H C NÔNG LÂM

LÊ TH DUYÊN

Tên

tài:

“NGHIÊN C U
C I M B NH SÁN DÂY
TAENIA HYDATIGENA CHÓ T I THÀNH PH
THÁI NGUYÊN, T NH THÁI NGUYÊN
VÀ BI N PHÁP PHÒNG CH NG”

KHOÁ LU N T T NGHI P Ð I H C

H ào t o
Chuyên ngành

: Chính quy
: Thú y

Khoa

: Ch n nuôi Thú y

Khóa h c

: 2010 - 2015

GV h
GV h

: TS. Nguy n V n Quang
: TS. Nguy n V n Quang

ng d n
ng d n

Thái Nguyên, n m 2014


L IC M

Trong su t quá trình h c t p t i tr

N

ng và g n 6 tháng th c t p t t

nghi p, v i s c g ng và n l c c a b n thân, em luôn nh n
h

ng d n t n tình c a nhi u cá nhân và t p th ,

c s giúp

,

n nay em ã hoàn thành

b n khóa lu n t t nghi p. Qua ây, cho phép em

c bày t lòng bi t n và

c m n chân thành t i:
Ban giám hi u tr

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m

khoa Ch n nuôi Thú y cùng toàn th các th y cô giáo ã dìu d t em trong su t
quá trình h c t p t i tr
Lãnh

o, cán b

ã t o i u ki n giúp

ng.
ang làm vi c t i tr m Thú y thành ph Thái Nguyên
em trong quá trình th c hi n

tài.

c bi t em xin g i l i c m n sâu s c t i: TS Nguy n V n Quang,
GS.TS. Nguy n Th Kim Lan, Th.S Nguy n Thu Trang ã t n tình ch b o,
h

ng d n và giúp

em trong su t quá trình h c t p và hoàn thành khóa

lu n t t nghi p.
Em xin chân thành c m n b n bè, gia ình ã t o i u ki n giúp
ng viên, khích l em trong quá trình hoàn thành khóa lu n.
Em xin chân thành c m n!

Thái Nguyên, tháng 12 n m 2014
Sinh viên

Lê Th Duyên

,


M CL C

PH N 1: M

U ...................................................................................................................... 1

1.1. Tính c p thi t c a

tài ....................................................................... 1

1.2. M c ích c a

tài .............................................................................. 2

1.3. M c tiêu c a

tài ............................................................................... 2

1.4. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a

tài .............................................. 2

1.4.1. Ý ngh a khoa h c ........................................................................... 2
1.4.2. Ý ngh a th c ti n............................................................................ 2
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U........................................................................................ 3
2.1. C s khoa h c c a

tài..................................................................... 3

2.1.1.

c i m sinh h c c a sán dây ký sinh

chó ................................ 3

2.1.2.

c i m d ch t h c b nh sán dây Taenia hydatigena

2.1.3.

c i m b nh lý và lâm sàng b nh sán dây Taenia hydatigena chó.... 15

chó....... 13

2.1.4. Ch n oán b nh sán dây Taenia hydatigena

chó ....................... 17

2.1.5. Phòng và tr b nh sán dây Taenia hydatigena

chó..................... 18

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n
2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n
2.2.2. Tình hình nghiên c u
PH N 3:
3.1.

IT
it

3.1.1.

n

it

c ................................................. 24

c ngoài.............................................. 25

NG, N I DUNG VÀ PH

ng, v t li u, th i gian,

c ......................................... 24

NG PHÁP NGHIÊN C U.........27

a i m nghiên c u ............................ 27

ng và v t li u nghiên c u ................................................. 27

3.1.2. Th i gian,

a i m nghiên c u .................................................... 28

3.2. N i dung nghiên c u .......................................................................... 28
3.2.1. Nghiên c u

c i m d ch t b nh sán dây Taenia hydatigena

chó t i TP Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên............................................ 28
3.2.2. Nghiên c u b nh h c b nh sán dây Taenia hydatigena

chó ...... 28


2

3.2.3. Nghiên c u và
hydatigena

xu t bi n pháp phòng ch ng b nh sán dây Taenia

chó ................................................................................... 29

3.3. B trí thí nghi m và ph
3.3.1. B trí i u tra và ph
Taenia hydatigena
3.3.2. Ph

ng pháp xác

nh tình hình nhi m sán dây

chó........................................................................ 29

ng pháp b trí theo dõi và xác

Taenia hydatigena
3.3.3. Ph

ng pháp nghiên c u .................................... 29

nh t l nhi m sán dây

chó theo tu i ......................................................... 32

ng pháp nghiên c u b nh h c b nh sán dây Taenia hydatigena

trên chó gây nhi m ................................................................................ 32
3.3.4. Ph

ng pháp nghiên c u bi n pháp phòng ch ng b nh sán dây

Taenia hydatigena gây ra
3.4. Ph

chó t i thành ph Thái Nguyên .................. 33

ng pháp x lý s li u ................................................................... 35

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ..............................................36
4.1. Nghiên c u
ra

c i m d ch t b nh sán dây Taenia hydatigena gây

chó t i thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên. ............................. 36

4.1.1. S phân b các loài sán dây ký sinh

ng tiêu hóa chó t i

thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên ............................................. 36
4.1.3. T l và c ng
4.1.4. T l và c ng

nhi m sán dây Taenia hydatigen chó theo tu i ........ 39
nhi m sán dây Taenia hydatigena chó theo

tính bi t ................................................................................................... 41
4.1.5. T l và c

ng

nhi m sán dây Taenia hydatigena chó theo

các tháng i u tra..................................................................................... 42
4.2. Nghiên c u b nh h c b nh sán dây Taenia hydatigena ....................... 44
4.2.1. Th i gian hoàn thành vòng
tenuicollis phát tri n

i và t l

u trùng Cysticercus

c thành sán dây tr ng thành ................................ 44

4.2.2. Tri u ch ng lâm sàng ch y u c a chó b b nh sán dây Taenia

hydatigena do gây nhi m ....................................................................... 46


3

4.2.3. B nh tích

i th

ng tiêu hoá chó do sán dây Taenia

hydatigena ký sinh ................................................................................. 47
4.2.4. Th nghi m thu c t y sán dây cho chó ........................................ 48
4.2.5.

xu t bi n pháp phòng ch ng b nh sán dây trên chó

thành ph

Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên ............................................................ 51
PH N 5: K T LU N, T N T I VÀ

NGH ..............................................................53

5.1. K t lu n.............................................................................................. 53
5.2. T n t i ................................................................................................ 54
5.3.

ngh .............................................................................................. 54

TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................................55


4

DANH M C CÁC B NG

B ng 4.1. S phân b các loài sán dây ký sinh

chó nuôi t i thành ph

Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên ..................................................... 36
B ng 4.2. T l và c

ng

nhi m sán dây Taenia hydatigena
.......................................................................... 38

B ng 4.3. T l và c

ng

nhi m sán dây Taenia hydatigena theo tu i

chó ................................................................................................. 40
B ng 4.4. T l và c

ng

nhi m sán dây Taenia hydatigena

chó

theo tính bi t .................................................................................. 41
B ng 4.5. T l và c

ng

nhi m sán dây Taenia hydatigena

chó

theo các tháng i u tra .................................................................... 43
B ng 4.6. Th i gian hoàn thành vòng

i và t l

tenuicollis phát tri n thành sán dây tr

u trùng Cysticercus

ng thành............................ 45

B ng 4.7. T l và nh ng tri u ch ng lâm sàng ch y u c a chó b b nh
sán dây Taenia hydatigena do gây nhi m ....................................... 46
B ng 4.8 B nh tích

i th

ng tiêu hoá chó do sán dây Taenia

hydatigena ký sinh ......................................................................... 47
B ng 4.9. Hi u l c c a thu c t y sán dây chó trên di n h p .......................... 48
B ng 4.10. Hi u l c c a thu c t y sán dây cho chó trên di n r ng ................ 50


DANH M C CÁC HÌNH

Hình 4.1. Bi u

t l nhi m sán dây Taenia hydatigena

chó qua m

khám t i 3 xã, ph ng thành ph Thái Nguyên t nh Thái Nguyên .......... 38
Hình 4.2. Bi u

t l nhi m sán dây Teania hydatigena theo tu i chó ....... 40

Hình 4.3. Bi u

t l nhi m sán dây Taenia hydatigena
........................................................................................... 42

Hình 4.4. Bi u

t l nhi m sán dây Taenia hydatigena chó theo các tháng ...... 43

DANH M C CÁC T

VI T T T

TT

:

Th tr ng

STT

:

S th t

cs

:

C ng s

Nxb

:

Nhà xu t b n

KCTG

:

Ký ch trung gian

TP

:

Thành ph


1

PH N 1
M
1.1. Tính c p thi t c a
Chó là lo i

tài

ng v t

g n g i v i con ng

U

c nuôi nhi u trên th gi i, nó

i. Chính vì v y, t i các n

ch m sóc, khám ch a b nh r t c n th n.
khi kinh t phát tri n,
quan tâm nhi u h n
ng

n

c phát tri n chó
c c i thi n, ng

i dân ã

làm c nh, làm b n thân thi t c a con

i và ph c v nh ng m c ích khác nhau. Tuy nhiên, chó

thì v n

c nuôi,

c ta, trong nh ng n m g n ây,

i s ng nhân dân ngày càng
n vi c nuôi chó

c xem là con v t

c nuôi nhi u

d ch b nh x y ra trên chó c ng ngày càng nhi u h n. B nh d ch không

nh ng gây thi t h i cho chó mà còn nh h

ng

n s c kh e con ng

i. Ngoài

nh ng b nh truy n nhi m gây thi t h i cho chó nh các b nh d i, b nh Care,
b nh xo n khu n, b
là i u ki n thu n l i cho
các lo i m m b nh ký sinh trùng t n t i và phát tri n.
Theo Nguy n Th K (1994) [8], V
[1]

ng

c Ch t, Lê Th Tài (2004)

40 loài sán dây gây b nh cho chó và các thú n

th t thu c h chó và mèo. M t trong nh ng loài sán dây gây ra tác h i l n cho
chó ó là sán dây Taenia hydatigena.
Sán dây Taenia hydatigena ký sinh làm cho chó g y y u,
, gi m kh n ng sinh s n và s ch t do ki t
s c (Tô Du và Xuân Giao, 2006) [3].
Nh ng n m g n ây, chó v n
trong c n
nuôi theo ph

c nuôi ph bi n

nhi u t nh, thành

c, trong ó có t nh Thái Nguyên. Tuy nhiên, chó th

ng

c

ng th c th rông, n u chó b nhi m sán dây Taenia hydatigena

thì r t d phát tán m m b nh, làm cho ng
m c b nh u trùng Cysticercus tenuicollis.

i và các v t nuôi khác d nhi m và
c bi t, vi c

m b o yêu c u v


2

sinh thú y trong gi t m chó c ng nh các loài gia súc khác t i t nh Thái
Nguyên v n ch a

c quan tâm úng m c, tình tr ng chó th i phân b a

bãi còn ph bi n, khi n nguy c lây nhi m b nh u trùng sán trên v t nuôi

là khá cao.
Nh ng v n

trên cho th y, vi c tìm hi u

sán dây Taenia hydatigena

chó

t

c i m d ch t và b nh h c

ó xây d ng các quy trình phòng

ch ng thích h p là h t s c c n thi t. Nghiên c u này không nh ng góp ph n
h n ch t l nhi m sán dây
trùng sán dây cho ng

chó, mà còn góp ph n phòng ch ng b nh u

i và m t s loài v t nuôi khác.

Xu t phát t th c ti n trên, chúng tôi ti n hành
c

i m b nh sán dây Taenia hydatigena

tài: “Nghiên c u

chó t i thành ph

Thái

Nguyên, t nh Thái Nguyên và bi n pháp phòng ch ng”.
1.2. M c ích c a
Có c s

tài
xác

nh

c bi n pháp phòng ch ng b nh do sán dây

Taenia hydatigena gây ra

chó nuôi t i thành ph Thái Nguyên, t nh Thái

Nguyên, t

c quy trình phòng ch ng b nh

ó xây d ng

1.3. M c tiêu c a

tài

Nghiên c u

hydatigena

t hi u qu cao.

c

i m d ch t

và b nh h c b nh sán dây Taenia

chó t i thành ph Thái Nguyên.

1.4. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a

tài

1.4.1. Ý ngh a khoa h c
K t qu c a

tài là nh ng thông tin khoa h c b sung và hoàn thi n

thêm các nghiên c u v b nh sán dây Taenia hydatygena
phòng tr trong i u ki n ch n nuôi hi n nay

n

chó và bi n pháp

c ta.

1.4.2. Ý ngh a th c ti n
K t qu nghiên c u c a
dây ký sinh

tài là nh ng minh ch ng v tác h i c a sán

ng tiêu hóa chó,

cho nh ng h gia ình nuôi chó

ng th i là nh ng khuy n cáo có ý ngh a

thành ph Thái Nguyên và a ph

ng khác.


3

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1.

tài

c i m sinh h c c a sán dây ký sinh

chó

2.1.1.1. V trí c a sán dây trong h th ng phân lo i

ng v t

Nguy n Th K (1994) [8] cho bi t: so v i các nhóm giun, sán khác thì
sán dây ít

c nghiên c u h n, nên nh ng hi u bi t v thành ph n loài sán

dây còn ch a
Cho
d

c

y

.

n nay các h th ng phân lo i sán dây ã tr i qua nhi u thay

ng nh v n ch a

i, song

c th ng nh t và n nh (Nguy n Th K , 2003 [9]).

Theo Phan Th Vi t và cs (1977) [28], Nguy n Th K (1994) [8],
Nguy n Th Lê và cs (1996) [16], Nguy n Th K (2003) [10], h th ng phân
lo i sán dây c a Vi t Nam ã l a ch n h th ng phân lo i c a Schulz và

Gvozdev (1970)

s p x p các loài sán dây phát hi n

c

ng

i, chim, thú

nuôi và hoang d i Vi t Nam. Trong ó, sán dây ký sinh chó có v trí nh sau:
Ngành Plathelminthes
L p Cestoda Rudolphi, 1808
Phân l p Eucestoda Southwell, 1930
B Pseudophyllidea Carus, 1863
H Diphylloborthriidae Luhe, 1910
Gi ng Spirometra Mueller, 1937
Loài Spirometra erinacei-europaei
(Rudolphi, 1819) Mueller, 1937
Loài Spirometra mansonoides
(Mueller, 1935) Mueller, 1937
B Cyclophyllidea Beneden in Braun, 1900


4

Phân b Hymenolepidata Skrjabin, 1940
H Dipylidiidae Mola, 1929
Gi ng Dipylidium Leuckart, 1863
Loài Dipylidium caninum Leuckart, 1758

Phân b Tta Skrjabin et Schulz, 1937
H Taeniidae Ludwig, 1886
Gi ng Taenia Linnaeus, 1758
Loài Taenia hydatigena Pallas, 1766
Loài Taenia pisiformis Bloch, 1780
Gi ng Echinococcus Rudolphi, 1801
Loài Echinococcus granulosus Batsch, 1786
Gi ng Multiceps Goeze, 1782
Loài Multiceps multiceps Leske, 1780.
Phân b Mesocestoidata Skrjabin, 1940
H Mesocestoididae Perrier, 1897
Gi ng Mesocestoides, Wailand, 1863
Loài Mesocestoides lineatus Goeze, 1782
Vi c nghiên c u sán dây
N m 1870, Cande J. l n
th y

ng

Vi t Nam

cb t

u t h n 1 th k tr

c.

u tiên mô t loài sán dây Diphyllobothrium latum tìm

i Nam B (Vi t Nam). Sau ó 10 n m m i xu t hi n các công trình

nghiên c u l t v m t vài loài sán dây gây b nh cho ng
c u v thành ph n sán dây ng
c u sang m t s

i

ng v t nuôi và m t s

N m 1914, Casaux ã phát hi n

i. T

ó, vi c nghiên

c chú ý h n, r i m r ng ph m vi nghiên
ng v t hoang dã.
c gan ng

tenuicollis c a loài sán Taenia hydatigena ký sinh

i hai nang sán Cysticercus
chó.


5

N m 1925, Houdemer ti n hành nghiên c u ký sinh trùng

thú nuôi và

thú hoang B c B , c ng phát hi n th y u trùng Cysticercus tenuicollis và loài
sán Dipylidium caninum,

ng th i tác gi

ã b sung thêm các loài, trong ó

có loài Taenia hydatigena và Taenia pisiformis.
N m 1967 hai nhà ký sinh trùng h c ng
Malczewski ã công b các loài sán dây

i Ba Lan là Drozdz và

ng v t nhai l i 8 t nh mi n B c,

trong ó có u trùng Cysticercus tenuicollis c a loài Taenia hydatigena.
Nguy n Th K (2003) [10] ã m khám 174 cá th thu c 21 loài c a b

n

th t, k t qu cho th y, trong các loài mèo r ng, c y giông, c y h ng, cày l n và
chó nhà

c m khám phát hi n th y các loài Taenia hydatigena, Taenia

pisifomis, Multiceps multiceps, Spirometra erinacei-europaei, Dipylidium caninum.
Nhi u tác gi nh Phan Th Vi t và cs (1977) [28], Nguy n Th K (1994)
[8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [16], khi
trên chó n c ta

c p v thành ph n loài sán dây ký sinh

u th ng nh t r ng, các loài sán dây ký sinh chó ã tìm th y

Vi t Nam g m: Diphyllobothrium mansoni, Diphyllobothrium reptans,
Dipylidium caninum, Taenia hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps multicep,
Echinococcus granulosus, Mesocestoides lineatus.
2.1.1.2.
*

c i m hình thái, c u t o c a sán dây ký sinh

chó

c i m chung

Phan Th Vi t và cs (1977) [28], Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n
Th Lê và cs (1996) [16], Nguy n Th K (2003) [10] cho bi t:
Sán dây chó có nh ng

c i m c a l p sán dây nói chung: hình d i

b ng màu tr ng ho c tr ng ngà. C th dài, d p theo h
chia thành ba ph n:
c u t o khác nhau).

u, c , thân (g m nh ng

ng l ng b ng,

t sau c , có hình d ng và


6

u sán bám vào thành ru t v t ch , nên có nh ng hình d ng, kích
th

c và các c quan bám

c tr ng. Chi u r ng c a

1 mm, nh ng c ng có sán có

u th

ng ch nh h n

u dài vài mm. C quan bám n m trên

g m rãnh bám ho c giác bám, mõm, vòi và có nhi u móc.

u bao

m t s loài sán dây

trên móc bám có các móc bé x p thành nhi u hàng. Giác bám là b ph n
tr ng c a sán dây b c cao. Móc bám n m ngay trên
x p thành m t hay hai hàng. S l

móc

u hay ph n cu i vòi, s p

các nhóm sán dây dao

n vài tr m móc. Ít khi vòi thi u móc. Kích th

móc c

ng t vài

c, c u t o và s l

ng

nh cho m i loài.
C là nh ng

tr

ng móc

c

ng, t các

t sán n i ti p sau

t c sinh ra các

u.

t c c a sán dây là

t thân, c quan sinh s n

các

t sinh

t c ch a

hình thành rõ.
Thân sán dây l i g m ba lo i

t: nh ng

t ch a thành th c v sinh

d c ( g n c ), c quan sinh d c ch a phát tri n
d c

c. Nh ng

trong nh ng

t sán này ã phát tri n
tt

y

, có

t sán ch a

c b ph n sinh d c

t già ( cu i thân sán), bên

y t cung v i vô s tr ng sán dây.

c b thoái hoá. Nh ng

c

ng t nh m i c th sán lá, nh ng

khác sán lá là không có h tiêu hoá. Nh ng

ph n sinh d c

, ch th y c quan sinh

t thành th c v sinh d c ( gi a thân), c quan sinh d c

và cái, có h bài ti t, c u t o m i

trong

y

t già th

nh ng

ng xuyên

th sán và theo phân ra ngoài ( c i m này th y

t già, b

c r i kh i c

nh ng loài sán dây thu c

b Cyclophyllidea).
Chi u dài c a sán dây chó dao
th sán dây ph l p ti u bì,
bên trong ch a

ng t 0,5 mm

n l p h bì, r i

n hàng ch c mét. C

n l p c vòng, c d c. Ph n

y nhu mô. Bên trong l p c là các khí quan c a sán. Sán

dây chó c ng gi ng các sán dây khác
l y th c n b ng ph

c i m không có h tiêu hóa, sán

ng th c th m th u qua b m t c th .


7

H th n kinh
n m trên

u, t

sán dây kém phát tri n, g m có h ch th n kinh trung

ng

ó có các dây th n kinh ch y d c c th . Có hai dây phát tri n

h n n m bên ngoài ng bài ti t và m i

t n i v i nhau b i các c u n i ngang.

H tu n hoàn và h hô h p tiêu gi m. Hô h p theo ki u y m khí.
H bài ti t c a sán dây c u t o theo ki u nguyên
chính t

n th n, g m 2 ng

u sán i v cu i thân và thông v i l bài ti t. Ngoài ra

m i

t

sán còn có nh ng ng ngang n i li n v i 2 ng chính.
H u h t các loài sán dây là l

ng tính: Trong m i

sinh d c (g m m t c quan sinh d c
tri n

ng có m t h

c và m t c quan sinh d c cái) phát

các giai o n khác nhau, ít khi có hai h sinh d c ho c h n. S phát

tri n c a h sinh d c theo m t th t nh t

nh:

các

d c ch a phát tri n, sau ó hình thành c quan sinh d c
sinh d c cái. Sau khi th tinh, c quan sinh d c

sinh d c cái.

các

H sinh d c
l

t th

t già, tr ng ch a

t non c quan sinh
cr i

n c quan

c teo d n còn l i c quan

y trong t cung.

c g m tinh hoàn, ng d n tinh và các tuy n sinh d c. S

ng tinh hoàn trong m i

t có t m t

n hàng tr m và là d u hi u

m i loài. T tinh hoàn có nhi u ng d n tinh nh
ng d n tinh, ng này

phân lo i

i ra và h p l i v i nhau thành

vào c quan giao ph i là lông gai. Lông gai n m trong

nang lông gai. Ph n cu i ng d n tinh có th phình ra g i là túi tinh. N u túi tinh
ngoài nang lông gai g i là túi tinh ngoài, còn
tinh trong. Lông gai dùng

trong nang lông gai thì g i là túi

a vào l sinh d c cái khi giao ph i. Nang lông gai

và lông gai m i loài có hình d ng, kích th c và c u t o khác nhau.
H sinh d c cái có c u t o ph c t p h n, g m có bu ng tr ng, ng d n
tr ng, ootyp, tuy n noãn hoàng, túi nh n tinh, tuy n vò (th Melis) và t
cung, th
phía tr

ng có hai bu ng tr ng n m gi a ho c phía sau

t sinh d c, ít khi

c. Trong bu ng tr ng hình thành các t bào sinh d c cái (t bào


8

tr ng). T bu ng tr ng có ng g n n i v i âm

o, m ra

huy t sinh d c.

ng này phình r ng ra g i là túi nh n tinh. Tr ng th tinh

c

a vào

ootyp. Tuy n noãn hoàng g m nhi u bao noãn bé n m trong nhu mô ho c
thành kh i n m hai bên
các ch t dinh d

ng

t ho c phía sau bu ng tr ng. T tuy n noãn hoàng
vào ooptyp giúp cho vi c hình thành tr ng. Tuy n v

ti t ra các s n ph m c n thi t

hình thành tr ng. Trong ootyp, tr ng th tinh

c hình thành, sau ó tr ng r i vào t cung. C u t o t cung c a sán dây
r t khác nhau.

sán dây b c th p (Pseudophyllidea), t cung là nh ng ng

cong, d n t ooptyp
sán dây này tr ng

n l ngoài n m

m t b ng c a m i

c th i ra ngoài tùy theo m c

t.

nh ng

hình thành c a tr ng.

sán dây b c cao (Cyclophyllidea), t cung kín, không có l ngoài.
sán dây này t cung ch a

y tr ng trong

thành m t cái túi ch a tr ng. Tr ng
c a

t. Quá trình này th

dây già

t

t già và m i

nh ng

t th c ch t bi n

c r i ra ngoài b ng cách n t thành c th

ng th c hi n môi tr

ng ngoài, n i mà các

t sán

c th i ra cùng v i phân v t ch .

Tr ng sán dây b Cyclophyllidea hình tròn ho c h i b u d c, có 4 l p
v , trong có phôi 6 móc. Còn tr ng sán dây b Pseudophyllidea gi ng tr ng
sán lá, m t
*

u có n p (Nguy n Th Kim Lan và cs, 1999) [11].

c i m hình thái, kích th

c c a m t s lo i sán dây ký sinh

chó:

- Gi ng Dipylidium Leuckart, 1863
Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [16],

Nguy n Th K (2003) [10] cho bi t:
+ Loài Dipylidium caninum: C th dài 15 – 17 cm, g m 80 – 250
u r ng 0,24 – 0,50 mm.

t.

u có vòi hình chóp, có 4 – 10 hàng móc, m i

hàng có t 16 – 20 móc, móc hàng trên cùng dài 0,013 – 0,016 mm, móc hàng
cu i cùng dài 0,003 – 0,008 mm. L sinh d c kép, m ra

hai bên

t. Túi


9

sinh d c dài 0,1 – 0,3 mm, áy h

ng lên phía trên

thùy hình qu t. Tuy n noãn hoàng hình kh i.
nang ch a 3 – 30 tr ng, có kích th
th

t. Bu ng tr ng phân

t già ch a nang tr ng, m i

c 0,026 – 0,060 mm. Phôi 6 móc có kích

c 0,020 – 0,036 mm.

- Gi ng Taenia Linnaeus, 1758
Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [16], Nguy n
Th Kim Lan và cs (1999) [11], Nguy n Th K (2003) [10] cho bi t:
+ Loài Taenia hydatigena: Dài 5000 mm g m 550 – 700
u hình qu lê hay hình th n,

t r t r ng.

ng kính 1 mm, vòi có 26 – 44 móc, x p

thành hai hàng, móc hàng trên dài 0,170 – 0,022 mm, có m m r t cong,
móc hàng d

i dài 0,110 – 0,160 mm, có l

nhau và có
hoàn

i r t cong, các giác bám g n

ng kính 0,110 mm, c dài 0,500 mm. Có 600 – 700 tinh

gi a các ng bài ti t. Xung quanh noãn hoàng, bu ng tr ng, ng

d n tinh và âm

o không có tinh hoàn, ng d n tinh có d ng túi h p u n

khúc nhi u, không có túi tinh. Nang lông gai hình tr dài 0,450 mm, r ng
0,130 mm, bu ng tr ng hai thùy

n ad

ic a

t, c nh phía không l

l n h n phía có l , noãn hoàng là ng h p kéo dài theo chi u ngang, th
Melis tròn

gi a bu ng tr ng và noãn hoàng, ph n

u âm

r ng, sau h p d n, t i thùy bu ng tr ng t o thành túi nh n tinh.
già thân t cung có 5 – 10 nhánh ngang, m i

o phình
các

t

u t do l i t o thành các

nhánh ph , tr ng b u d c, dài 0,038 – 0,031 mm, r ng 0,034 – 0,035 mm,
v dày 0,004 mm.

D ng u trùng Cysticercus tenuicollis g p nhi u
c a l n, trâu, bò, nhi u loài thú khác, k c ng
túi ch a

i.

y d ch trong. Thành bên trong túi có m t

u có móc và giác bám,

gan và xoang b ng
u trùng này có d ng
u sán dây, có c .

ng kính c a giác bám 0,099 – 0,310 mm, có


10

28 – 40 móc, x p hai hàng, móc hàng trên dài 0,185 – 0,210 mm, móc hàng
d

i dài 0,126 – 0,160 mm, v trong c a nang

này bám vào thành mô c c a v t ch , kích th

c b c b ng v ngoài, v
c c a nang ph thu c vào

n i ký sinh c a u trùng.

+ Loài Taenia pisiformis: Sán dài 600 – 2000 mm và r ng 4,8 mm g m
400

t,

ng kính

u 1,3 mm, vòi 0,515 – 0,640, có 34 – 48 móc x p

thành hai hàng móc hàng trên dài 0,225 – 0,294 mm, có l
hàng d

i r t cong. Móc

i dài 0,132 – 0,177 mm, giác bám tròn hay b u d c,

0,310 – 0,330 mm, c

ngay sau

ng kính

u dài 1,7 mm. L sinh d c xen k không

u, các núm sinh d c h i nhô ra. Có 400 – 500 tinh hoàn, tròn hay b u d c,
ng kính 0,096 – 0,132 mm,
hoàng và bu ng tr ng.

toàn b kho ng tr ng gi a

ng d n tinh b t

t tr vùng noãn

u t túi tinh tròn có

ng kính

0,210 – 0,350 mm, nang lông gai hình tr hay b u d c ngang, dài 0,460 –
0,800, r ng 0,130 – 0,140 mm, bu ng tr ng hai thùy,
nh ng thùy bên hình th n và có kích th
góc,

b d

ic a

t. Th Melis

n ad

ic a

c nh nhau, noãn hoàng hình ba

gi a noãn hoàng và bu ng tr ng, âm

i t l sinh d c, t o thành túi nh n tinh

sát thùy c a bu ng tr ng.

t già, m i ph n c a thân t cung có 8 - 14 nhánh bên, t
nhánh ph , tr ng tròn hay h i b u d c,

t,

o

nh ng

ó t o thành các

ng kính 0,032 - 0,037 mm.

- Gi ng Multiceps Goeze, 1782
Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [16],
Nguy n Th K (2003) [10]:
+ Loài Multiceps multiceps: Sán dài 400 - 1000 mm, g m 200 - 250
r ng g n 5 mm.

u hình qu lê và có

ng kính 0,800 mm. Vòi có

t,
ng

kính 0,300 mm, có 22 - 32 móc, x p thành hai hàng, móc hàng m t dài 0,150
mm, hàng hai dài 0,090 – 0,130 mm. Giác bám có

ng kính 0,290 - 0,300


11

mm. C dài 2 - 3 mm. ng d n tinh b t

u

phía có l , g n thân gi a c a t

cung, u n khúc và i vào nang lông gai. Nang có d ng qu lê dài 0,315 – 0,350
mm, r ng 0,110 – 0,145 mm. Bu ng tr ng có hình cánh b

m,

g nb d

i

t, hai thùy g n nh b ng nhau và có hình b u d c, noãn hoàng hình ba góc,
sát b d

i

t. Th Melis nh

gi a bu ng tr ng và noãn hoàng. Âm

o có

d ng ng cong xu ng m t thùy c a bu ng tr ng và phình r ng thành túi ch a
tinh, t cung có thân gi a và m i bên có 9 - 12 nhánh, tr ng có

ng kính

0,029 - 0,037 mm, có v dày 0,004 mm.
u trùng Coenurus cerebralis là m t nang l n, hình tròn hay b u d c, v m
c, v m m trong có r t nhi u
màu, s l

ng d ch thay

u sán dính vào, trong nang là ch t d ch không

i ph thu c vào kích th

khác nhau, ph thu c vào m c

c nang. Kích th c nang

phát tri n, v trí não ký sinh và lo i

ng v t.

- Gi ng Spirometra Mueller, 1937
+ Loài Spirometra erinacei europaei (Rudolphi, 1819) Mueller, 1937
C th sán dài 300 – 800 mm, r ng nh t 3 – 5 mm, phân
ràng

các

t ch a tr

ng thành.

mép, khe bám r ng và nông,
chu i

tb t

u ngay sau

nhi u so v i chi u dài,
t ngay sau

u dài, hình ngón tay v i môi r t m nh

u dài 0,70 mm, r ng 0,28 mm. Không có c ,
u x p l p. Các

ng ng n cách gi a các

u 0,36 mm.

t không rõ

t tr

t

u tiên chi u r ng l n h n
t không rõ ràng, chi u r ng

ng thành sinh d c kích th

c 0,9 – 2,4 x

3,2 - 3,5 mm. H bài ti t ch y d c hai bên c th , có các ng n i ngang
d

ic am i

t. Tinh hoàn hình tròn, s l

ng 150 - 180,

b

ng kính 0,032 –

0,04 mm, phân b trong t y nhu mô. Bu ng tr ng d ng xoang, phân thùy, n m
n ad

ic a

t, kích th

c 0,9 – 0,82 x 0,12 - 0,14 mm. Noãn hoàng x p l n

x n trong t y nhu mô nh ng t p trung nhi u v c a
m t b ng, n m sát b trên c a

t,

t. L sinh d c m ra

ng kính 0,18 – 0,2 mm. T cung hình ng


12

d ng xo n, thành m ng, ch a
d c, kích th

y tr ng n m n a d

ic a

t. Tr ng hình b u

c 0,056 - 0,052 x 0,032 - 0,028 mm.

2.1.1.3. Chu k sinh h c c a sán dây Taenia hydatygena
Theo

D

ng Thái và Tr nh V n Th nh (1978) [21], chu k sinh h c

c a sán dây khá ph c t p, ti n tri n
vòng

i, sán dây ký sinh

khác nhau, có th là
x

nhi u ký ch liên ti p.

hoàn thành

chó c n v t ch trung gian là nhi u loài

ng v t có x

ng s ng, ho c có th là

ng s ng... Có loài c n 1 KCTG

hoàn thành vòng

loài c n 2 KCTG m i hoàn thành vòng

ng v t

ng v t không

i, nh ng c ng có

i.

Các h sán dây khác nhau có chu k sinh h c khác nhau. Các loài sán dây:
Spirometra erinacei-europae, Spirometra mansonoides, Dipylidium caninum,
Taenia hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps multiceps ký sinh

ru t c a

chó. Chó là v t ch cu i cùng c a sán, giúp sán hoàn thành vòng

i và ký

sinh

giai o n thành th c.

+ Loài Taenia hydatigena
KCTG là l n, trâu, bò, dê, c u. Vòng

ibt

u t khi

t sán già r ng

theo phân ra ngoài, v ra, gi i phóng tr ng sán. KCTG nu t ph i tr ng sán, vào
n ru t, u trùng 6 móc n ra và phát tri n thành u trùng gây b nh Cysticercoid
sau 3 tháng. Chó n ph i n i t ng c a v t ch trung gian có u trùng s b nhi m
sán. Sau 2 tháng u trùng phát tri n thành sán dây tr

ng thành.

Nguy n Th Kim Lan và cs (2008) [12] cho bi t: Nh ng
h u nh là nh ng c th
c l p. Nh có s hóa
Trong cùng m t lúc,

c l p v i nhi u c quan riêng bi t và hoàn toàn
t mà kh n ng sinh

nh ng

c a sán dây t ng lên g p b i.

t thành th c c a sán dây có th sinh ra hàng

ch c tri u tr ng. Ngoài ra, s hóa
khác. ó là, do có

t sán dây

t sán già l n l

t còn có l i cho sán dây v nh ng m t
t

t và th i ra môi tr

ng bên ngoài mà

13

s reo r c tr ng
t già c i,
m i
2.1.2.

ó

c thu n l i h n, b n thân sán dây th i b

i nó h u nh t ng th i

phát tri n nh ng lo t

i nh ng

c tr l i, có s c l c và n ng l

ng

t thành th c m i.

c i m d ch t h c b nh sán dây Taenia hydatigena
c i m d ch t b nh do sán dây gây ra ã

chó

c nhi u tác gi

c p

n. Tuy nhiên, các nghiên c u còn ít và ch a h th ng nên ch a ph n ánh
y

nh ng v n

liên quan

n s phát sinh và phát tri n c a b nh.

Theo Tr nh V n Th nh (1977) [23]: chó s n th
th t th ch a u trùng. Chó c a nh ng ng

ng nhi m sán dây do n

i ch n c u, ch n bò, chó lò sát sinh

m c sán do n ph t ng c a bò, c u, l n. Chó nuôi trong nhà m c sán do n b
chó trên mình nó ch a u trùng. u trùng sán

th , bò, c u, l n, b chó… là u

trùng c a nh ng loài sán khác nhau, nên chó là m t trong nh ng loài v t b nhi u
loài sán dây ký sinh nh t.
Skarabin và Petrov (1963) [29] cho bi t, n u nh
giun sán a lý th

ng là qua n

ng xâm nh p c a các

c ho c th c n b nhi m b n, thì nhi u lo i giun

sán sinh v t xâm nh p vào c th ký ch cu i cùng khi ký ch
và các c quan c a KCTG ch a u trùng giun sán

ó n ph i các mô

giai o n c m nhi m. V i

cách xâm nh p này, chó sói c m nhi m sán dây Taenia hydatigena do n ph i
c u có u trùng sán.
Theo

D

ng Thái và Tr nh V n Th nh (1978) [21], chó nhi m

sán dây loài Taenia hydatigena do n ph t ng loài nhai l i hay l n ch a
u trùng Cysticercus tenuicollis.
Theo k t qu nghiên c u c a Dalimi A. và cs (2006) [30], ki m tra 83 chó
các t nh phía Tây c a Iran cho th y: có 38,55% chó nhi m Dipylidium caninum;
53,01% chó nhi m Taenia hydatigena; 7,23% chó nhi m Taenia ovis; 4,82% chó
nhi m Multiceps multiceps; 13,25% chó nhi m Echinococcus granulosus.


14

Theo k t qu nghiên c u c a Yotko K. và cs (2009) [31], t l nhi m
loài Taenia hydatigena c a chó

vùng Tây B c Bulgaria là 47,85%.

M t nghiên c u khác c a Xhaxhiu D. và cs (2010) [36] t n m 2004 –
2009: m khám 111 chó t các vùng ngo i ô Tirana c a Albania
sán

ki m tra giun

c 3 loài sán dây là Dipylidium caninum (65,8%);

ng tiêu hóa, phát hi n

Taenia hydatigena (16,2%); Echinococcus granulosus (2,7%).
c ta, loài Taenia hydatigena,

n

c phân b r ng

c 3 vùng:

ng b ng, trung du, mi n núi v i nh ng ki u khí h u khác nhau (Nguy n
Th K , 1994) [8].
K t qu ki m tra 130 m u phân chó c a Lê H u Ngh , Nguy n V n
Du (2000) [18]

Thành ph Hu cho th y: chó nhi m sán dây t r t s m,

giai o n s sinh

n 1 n m tu i ã nhi m v i t l cao.

Bi n

ng nhi m sán dây

chó tùy theo giai o n tu i. Chó con b

nhi m t r t s m. Theo dõi 138 chó b b nh sán dây

Hà N i cho th y, chó

con t 27-30 ngày tu i ã b nhi m sán (Ph m S L ng, 2002 [13]).
D ch t h c c a b nh sán dây
chó nuôi và ch

chó liên quan ch t ch

ki m soát gi t m .

nh ng n i mà ch

ns l

ng

ki m soát sát

sinh không ch t ch thì chó d m c b nh sán dây do n ph i nh ng khí quan
c a gia súc có u trùng (Nguy n Th Kim Lan và cs, 1999 [11]).
Tu i th c a sán tr

ng thành dài, có th t i hàng ch c n m nên loài n

th t mang sán là ngu n gieo r c c n b nh nguy hi m. M i

t sán ch a ch a

hàng nghìn tr ng sán. Chó mang tr ng sán phát tán kh p n i.
S c

kháng c a m m b nh

ngoài t nhiên c ng góp ph n vào s

phát tri n c a b nh. Tr ng sán dây có s c
s ng lâu

nh ng n i m

t.

kháng m nh

ngo i c nh, có th

15

Sán dây là

ng v t s ng ký sinh trong ru t

ng v t có x

ng s ng,

trong chu trình phát tri n chúng c n s tham gia c a m t ho c hai v t ch
trung gian, v t ch ch a. Vì v y s phân b c a sán dây ph thu c r t nhi u
vào v t ch . Ngoài quy lu t phân b c a v t ch , quy lu t sinh thái h c c a c
v t ch và sán dây là y u t quan tr ng nh t chi ph i s khác nhau v t l
nhi m sán dây
2.1.3.

v t ch (Nguy n Th K , 2003 [10]).

c i m b nh lý và lâm sàng b nh sán dây Taenia hydatigena

2.1.3.1.

chó

c i m gây b nh c a sán dây Tania hydatigena

Theo Nguy n Th Kim Lan và cs (1999) [11], trong quá trình ký sinh sán
dây gây ra nh ng tác h i l n cho chó, bi u hi n nh ng tác
Móc và giác bám c a sán tr

và m

ng thành làm t n th

ng cho vi khu n vào c th . Sán dây ti t

ng sau:
ng niêm m c ru t

c t làm ký ch r i lo n

th n kinh (có tri u ch ng b i li t ho c g n gi ng chó d i). Sán l y dinh d
c a ký ch làm con v t g y y u, ch m l n, suy dinh d

ng

ng. N u nhi u, sán

cu n l i làm t c ho c th ng ru t.
Tác h i c a sán dây chó gây ra th hi n qua 4 tác
- Tác

ng c gi i: V i s l

ng l n ký sinh, sán dây dùng giác bám

bám sâu vào niêm m c ru t, gây t n th
- Tác

ng ti t

ng sau:

ng, viêm ru t và xu t huy t.

c t : Trong quá trình ký sinh, sán dây ti t ra

ct .

t có th là s n ph m các tuy n ti t ra ho c các ch t bài ti t c a sán dây, tác

c
ng

n h th n kinh, làm cho chó m t m i, kém n. Chó con b b nh c p tính có th
b

n, tiêu ch y…
- Tác

ng chi m o t ch t dinh d

cách th m th u dinh d

ng: sán nuôi d

ng qua toàn b b m t c th . Do s l

ng b n thân b ng
ng sán nhi u và

t n t i trong th i gian kéo dài làm chó g y y u, thi u máu, gi m s c
- Tác

kháng

ng mang trùng: Sán bám ch t vào niêm m c, gây t n th

phá v phòng tuy n th

ng bì, t o i u ki n cho vi khu n t môi tr

nh p gây nên các b nh ghép v i b nh ký sinh trùng.

ng,

ng xâm


16

2.1.3.2.

c i m b nh lý và lâm sàng c a b nh sán dây Taenia hydatigena

Theo Tr nh V n Th nh (1977) [23], chó ch phát thành tri u ch ng n u
có quá nhi u sán: au b ng, i t , n không
gi t; cu i cùng thi u máu, g y r c. Chó th
h u môn, chó c h u môn vào t
Thái D

th

ng

u, ng a h u môn, có khi b co
ng a ra nh ng

t sán lòng thòng

y sán ra.

ng và Tr nh V n Th nh (1978) [21] cho bi t: b nh tích

ng th y chó b b nh sán dây là viêm niêm m c ru t non ch sán ký sinh,

có khi th y ru t t t o n n vào o n kia và t c ru t n u sán r t nhi u cu n l i.
Chó nhi m sán có th
t

a ch y, da khô ho c gi m cân, ôi khi có hi n

ng c n phía sau ho c ch y xung quanh (Seymour Weiss, 1996 [33]).
Nhi m nh tri u ch ng lâm sàng không rõ. Khi nhi m n ng, con v t có

th b nôn m a, viêm ru t cata m n tính, n ít, ng a h u môn. M t s tr

ng h p

có tri u ch ng gi d i, 4 chân run gi t ho c b li t (Nguy n Th Kim Lan và cs,
1999 [11]).

V ng

c Ch t và Lê Th Tài (2004) [1] cho bi t: th c p tính th

ng g p

chó t 1 – 4 tháng tu i, bi u hi n kém n, nôn m a liên t c do sán bám vào vách
ru t gây ra nh ng t n th

ng niêm m c và kích thích gây nôn. Ch y máu ru t do

u sán có nhi u móc bám vào vách ru t nên phân có màu xám ho c
Viêm ru t th

t

i.

ng ru t b i nhi m: E.coli,

phát do nh ng vi khu n

Staphylococcus aureus... R i lo n tiêu hóa làm chó lúc táo, lúc tiêu ch y, trong
phân có niêm m c ru t tróc ra và có l n nh ng

t sán r ng ra. N u không

c

ch m sóc t t và i u tr k p th i, t l ch t cao 60 – 70% do viêm ru t, m t máu,

m tn

c và r i lo n i n gi i.
Th mãn tính th

ng g p

d ng tr

lo n tiêu hóa, viêm ru t mãn, trong phân có
c nh

t sán v n c

ng

ng thành: chó n ít, g y còm, r i
t sán già r ng ra, khi ra ngo i

c. Giai o n cu i chó bi u hi n h i ch ng th n

kinh: run r y, ho c ng ngác n m l m t ch , ho c tr nên d t n. N u không