Nghiên cứu một số đặc tính của KIT CATT chế từ kháng nguyên tái tổ hợp trong chẩn đoán bệnh tiên mao trùng ở trâu, bò (Khóa luận tốt nghiệp0

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

NGUY N TH H

Tên

NG

tài:
NGHIÊN C U M T S

C TÍNH C A KIT CATT CH T

KHÁNG NGUYÊN TÁI T

H P TRONG CH N OÁN

B NH TIÊN MAO TRÙNG

TRÂU, BÒ

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành : Thú y
Khoa

: Ch n nuôi - Thú y

Khóa h c

: 2010 - 2014

Thái Nguyên – 2014


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

-----------

-----------

NGUY N TH H

Tên

NG

tài:
NGHIÊN C U M T S

C TÍNH C A KIT CATT CH T

KHÁNG NGUYÊN TÁI T

H P TRONG CH N OÁN

B NH TIÊN MAO TRÙNG

TRÂU, BÒ

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Thú y

Khoa

: Ch n nuôi - Thú y

Khóa h c

: 2010 - 2014

Gi ng viên h

ng d n : TS. Nguy n V n Quang

Thái Nguyên – 2014


i
L IC M

N

Trong su t th i gian h c t p và rèn luy n t i tr

ng

i h c Nông Lâm

Thái Nguyên c ng nh th i gian th c t p t i phòng thí nghi m b môn D
lý – VSATTP - khoa Ch n nuôi Thú y. Em ã nh n
th y cô giáo trong Ban giám hi u nhà tr

em có th hoàn thành

y

ch

c a các

ng, Ban ch nhi m khoa cùng toàn

th các th y, cô giáo trong khoa ã t n tình giúp
qua

c s giúp

c

em trong su t th i gian

ng trình h c c ng nh hoàn thành

khóa lu n t t nghi p.
Qua ây em xin g i l i c m n t i Ban ch nhi m khoa Ch n nuôi thú y
– tr

ng

i h c Nông lâm Thái Nguyên,

c bi t, em xin bày t lòng bi t n

sâu s c t i th y giáo TS. Nguy n V n Quang th y ã t n tình ch b o, h

ng

d n giúp em hoàn thành t t khóa lu n t t nghi p này.
Em c ng xin g i l i bi t n t i cô giáo GS. Nguy n Th Kim Lan, Ths.
Ph m Th Trang, ã ch b o và t o i u ki n giúp

cho em trong su t th i

gian qua.
Cu i cùng, em xin chúc các th y cô giáo trong tr

ng c ng nh các th y cô

giáo trong khoa Ch n nuôi thú y luôn m nh kh e, h nh phúc và thành công.
Em xin chân thành c m n !
Thái Nguyên, ngày 05 tháng 12 n m 2014
Sinh viên

Nguy n Th H

ng


ii
DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 4.1: K t qu xác

nh

nh y

c hi u c a KIT CATT ch n oán

b nh tiên mao trùng .................................................................... 39
B ng 4.2: K t qu ch m i m ng ng k t

xác

nh

n

nh c a KIT

CATT trong ch n oán b nh tiên mao trùng ............................... 40
B ng 4.3: K t qu xác
qu n

nh

c hi u c a KIT CATT khi b o

0 C .................................................................................. 42

B ng 4.4: K t qu xác
qu n

nh y,

0

nh

nh y,

c hi u c a KIT CATT khi b o

phòng (28 – 340C) ............................................. 42

nhi t

B ng 4.5: K t qu ch m i m ng ng k t

xác

B ng 4.6: K t qu ch m i m ng ng k t
CATT khi b o qu n

nh c a KIT

nh

c hi u và
nh

xác

nh

n

nh c a KIT

phòng (28 – 340C) ...................... 44

nhi t

B ng 4.7: T ng h p k t qu xác
B ng 4.8: K t qu xác

n

00C .......................................................... 43

CATT khi b o qu n

nh y,

nh

nh h
n

ng c a nhi t

b o qu n

n

nh c a KIT ............................... 45

nh y,

c hi u c a KIT CATT sau 1 tháng

0

b o qu n ( 0 C) ......................................................................... 46
B ng 4.9: K t qu xác

nh

nh y,

c hi u c a KIT CATT sau 3 tháng

b o qu n ( 00C) ......................................................................... 47
B ng 4.10: K t qu xác

nh

nh y,

c hi u c a KIT CATT sau 6 tháng

b o qu n ( 00C) ......................................................................... 48

B ng 4.11: K t qu ch m i m ng ng k t

xác

nh

n

nh c a KIT

CATT sau 1 tháng b o qu n ....................................................... 48
B ng 4.12: K t qu ch m i m ng ng k t

xác

nh

n

nh c a KIT

CATT sau 3 tháng b o qu n ....................................................... 49
B ng 4.13: K t qu ch m i m ng ng k t

xác

nh

n

nh c a KIT

CATT sau 6 tháng b o qu n ....................................................... 50
B ng 4.14: K t qu xác
c hi u và

nh

nh h
n

ng c a th i gian b o qu n

n

nh y,

nh c a KIT ............................................. 50


iii
DANH M C HÌNH
Trang
Hình 3.1:

ánh giá k t qu s d ng KIT CATT ch n oán b nh tiên mao
trùng ........................................................................................... 36


iv

CH

VI T T T VÀ KÝ HI U

ADN

: Acid deoxyribonucleic

CATT

: Card Agglutination Test for Trypanosomiasis

cs

: c ng s

EDTA

: Ethylen Diamin Tetra Acetic

IFAT

: Indirect Fluorescent Antibody Test

IPTG

: Isopropyl

KHKT

: Khoa h c k thu t

MSC

: Màng sinh ch t

PBS

: Phosphat Buffered Saline

RNA

: Ribonucleic acid

SDS

: Sodium Dodecyl Sulfat

Se

: Sensitivity

Sp

: Specificity

T

: Trypanosoma

TAE

: Tris – axit acetic – EDTA

TMT

: Tiên mao trùng

TT

: Th tr ng

VAT

: Variant Antigen Tupe

VSG

: Variant Surface Glucoprotein

– D – thiogalactoside


v
M CL C
L I C M N ................................................................................................. i
DANH M C CÁC B NG ............................................................................. ii
DANH M C HÌNH ...................................................................................... iii
CH

VI T T T VÀ KÝ HI U .................................................................... iv

M C L C ..................................................................................................... v
U ......................................................................................... 1

Ph n 1: M
1.1.

tv n

............................................................................................... 1

1.2. M c tiêu nghiên c u ................................................................................ 2
1.3. Ý ngh a c a

tài. ................................................................................... 2

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ..................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ......................................................................... 2
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................... 3
2.1 C s khoa h c c a

tài ......................................................................... 3

2.1.1. B nh tiên mao trùng

gia súc .............................................................. 3

2.1.2. Nh ng hi u bi t v KIT ch n oán b nh tiên mao trùng ..................... 26
2.2. Tình hình nghiên c u v tiên mao trùng ................................................ 30

2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n
2.2.2 Tình hình nghiên c u
Ph n 3:

I T

n

c ........................................................ 30

c ngoài ..................................................... 31

NG, V T LI U, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U ........................................................................................... 34
3.1.
3.1.1.

it
it

ng và v t li u nghiên c u ........................................................... 34
ng nghiên c u ......................................................................... 34

3.1.2. V t li u nghiên c u ............................................................................ 34
3.2.
3.2.1.

a i m và th i gian nghiên c u .......................................................... 34
a i m nghiên c u........................................................................... 34

3.2.2. Th i gian nghiên c u .......................................................................... 34


vi
3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 34
3.3.1. Xác

nh

nh y,

c hi u và

n

nh c a KIT CATT ch n oán

b nh tiên mao trùng ch t kháng nguyên tái t h p..................................... 34
3.3.2. Xác

nh i u ki n b o qu n c a KIT CATT ch n oán b nh tiên mao

trùng ch t kháng nguyên tái t h p............................................................ 34
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ....................................................................... 35

3.4.1. Ph

ng pháp xác

nh

nh y,

c hi u và

n

nh c a KIT

CATT ch n oán b nh tiên mao trùng ch t kháng nguyên tái t h p......... 35
3.4.2. Ph

ng pháp xác

nh i u ki n b o qu n KIT theo nguyên lý CATT

ch n oán b nh tiên mao trùng t kháng nguyên tái t h p RoTAT 1.2 ....... 37
3.5. Ph

ng pháp x lý s li u ..................................................................... 37

Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U ........................................................... 39
4.1. Xác

nh

nh y,

c hi u và

n

nh c a KIT CATT tr

c khi

b o qu n ....................................................................................................... 39
4.1.1 K t qu xác

nh

nh y

c hi u c a KIT CATT ch n oán b nh

tiên mao trùng ch t kháng nguyên tái t h p ............................................. 39
4.1.2 K t qu xác

nh

n

nh c a KIT CATT ch n oán b nh tiên mao

trùng ch t kháng nguyên tái t h p............................................................ 40

4.2. K t qu nghiên c u i u ki n b o qu n KIT .......................................... 41
4.2.1. Xác
n

ng c a nhi t

b o qu n

n

nh y,

c hi u và

nh c a KIT (sau 1 tháng b o qu n) .................................................. 41

4.2.2. Xác
và

nh nh h

n

nh nh h

ng c a th i gian b o qu n

nh c a KIT khi b o qu n

Ph n 5: K T LU N VÀ

n

nh y,

c hi u

00C ................................................... 46

NGH ........................................................... 53

5.1. K t lu n ................................................................................................. 53
5.2.

ngh .................................................................................................. 54

TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 55


1
Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Trong nh ng n m qua cùng v i xu h

kinh t , ngành ch n nuôi trâu, bò c a n

ng phát tri n chung c a n n

c ta c ng ang t ng b

m nh m , nh m em l i nh ng s n ph m có ch t l

c phát tri n

ng cao, óng góp m t vai

trò quan tr ng trong n n kinh t qu c dân. Ngành ch n nuôi trâu, bò càng phát
tri n kèm theo ó thì d ch b nh x y ra trên trâu, bò càng gia t ng gây nên
nh ng khó kh n trong công tác phát tri n ch n nuôi trâu, bò
ây, trâu, bò
c bi t

n

c ta th

n

c ta. G n

ng m c b nh tiên mao trùng (Trypanosomosis),

các t nh mi n núi có s l

ng trâu bò l n gây nh h

ng không nh

n àn v t nuôi.
B nh tiên mao trùng (Trypanosomosis) là m t b nh ký sinh trùng truy n
lây gi a ng

i và gia súc do ký sinh trùng

n bào (protozoa) l p trùng roi

(flagellata) gây ra. Có nhi u loài thu c gi ng Trypanosoma nh : Trypanosoma
brucei, Trypanosoma evansi, Trypanosoma congolense, Trypanosoma
gambiense, Trypanosoma vavax, Trypanasoma siminae….
B nh tiên mao trùng hay còn g i là b nh ngã n
th c p tính th

c. Trâu, bò m c b nh

ng: s t cao 41- 41,7oC cùng v i các tri u ch ng th n kinh

nh : ngã qu , kêu r ng, i vòng tròn… trâu, bò b nh s ch t sau 7 - 15 ngày.
th mãn tính tri u ch ng: s t gián o n, g y còm, da khô m c, thi u máu kéo
dài, viêm phúc m c, phù th ng 4 chân… Tr
ng t s t cao, b ng ch

ng h p b nh n ng, con v t

t

ng to r i l n ra ch t. Vì v y c n có nh ng nghiên c u c

th v b nh tiên mao trùng trên àn trâu, bò b ng nhi u ph

ng pháp

oán nhanh, chính xác th c tr ng nhi m b nh và th nghi m các hóa d
hi u nh m xây d ng phác

i u tr thích h p.

ch n
c

c


2
V i s phát tri n c a công ngh sinh h c n

c ta hi n nay d a trên

n n t ng c a sinh h c phân t , cung c p nhi u ph

ng pháp có ý ngh a l n

trong y h c phòng ng a ch n oán và i u tr . Trong ó có ph
ng d ng KIT

c ch t o theo nguyên lý CATT

ng pháp

ch n oán b nh tiên

mao trùng trên trâu, bò.
Xu t phát t th c t trên,

c s h

ng d n c a TS. Nguy n V n

Quang, s phân công c a khoa ch n nuôi - thúy y, tr
Thái Nguyên, tôi ti n hành nghiên c u

ng

i h c Nông Lâm

tài: “Nghiên c u m t s

c tính

c a KIT CATT ch t kháng nguyên tái t h p trong ch n oán b nh tiên
mao trùng

trâu, bò”.

1.2. M c tiêu nghiên c u
- Xác nh

c

nh y,

c hi u và

n nh c a KIT CATT ch t

kháng nguyên tái t h p trong ch n oán b nh tiên mao trùng trâu, bò.
- Xác

nh

c i u ki n phù h p nh t

b o qu n KIT CATT ch

t kháng nguyên tái t h p.
1.3. Ý ngh a c a

tài.

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
K t qu c a
h p

ch

tài là nh ng thông tin khoa h c v các i u ki n thích

t o và b o qu n KIT ch n

oán b nh tiên mao trùng

(Trypanosomiasis) hi u qu .
Nghiên c u ch t o KIT ch n oán là h
cao, kh ng

ng nghiên c u công ngh

nh vi c làm ch công ngh , ã và ang

c ng d ng vào

th c ti n s n xu t t i Vi t Nam.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
K t qu c a
xu t KIT ch n

tài là c s khoa h c

hoàn thi n quy trình s n

oán b nh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) t

nguyên tái t h p.

kháng

3
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1 C s khoa h c c a

tài

B nh tiên mao trùng do loài Trypanosoma evansi gây ra.
Blanchard (1888) phát hi n
là ph bi n

u tiên

Vi t Nam. Sau ó, b nh

h u h t các t nh thành trong c n

c xác

c
nh

c. B nh do loài tiên mao

trùng Trypanosoma evansi gây ra. Trâu, bò, ng a… m c b nh gây nên tình
tr ng thi u máu, suy nh

c, gi m ho c m t kh n ng sinh s n và s c s n xu t,

n u không có bi n pháp tr b nh k p th i d d n
2.1.1. B nh tiên mao trùng
2.1.1.1.
L

n ch t.

gia súc

c i m hình thái, c u trúc và phân lo i tiên mao trùng
ng V n Hu n và cs (1997) [7], v trí c a tiên mao trùng trong h th ng

phân lo i nguyên bào (Protozoa) nh sau:
Ngành Sarcomastigophora
Phân ngành Mastigophora
L p Zoomastigophorasida
B Kinetoplastorida
Phân b Trypanosomatorida
H Trypanosomatidae Donein, 1901
Gi ng Trypanosoma Gruby, 1843
Gi ng ph Megatrypanum Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (M) theileria
Gi ng ph Herpetosoma Donein, 1901
Loài Trypanosoma (H) leisi
Gi ng ph Schizotrypanum Chagas, 1909
Loài Trypanosoma (S) cruzi


4
Gi ng ph Duttonella Chalmers, 1918

Loài Trypanosoma (D) vivax
Loài Trypanosoma (D) uniform
Gi ng ph Nalmomonas Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (N) congolense
Loài Trypanosoma (N) siminae
Loài Trypanosoma (N) vanhogi
Gi ng ph Trypanozoon Liihe, 1906
Loài Trypanosoma (T) brucei
Loài Trypanosoma (T) gambience
Loài Trypanosoma (T) rhodesiense
Loài Trypanosoma (T) equiperdum
Gi ng ph Pycnomonas Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (P) suis
Gi ng ph Trypanosoma Gruby, 1843
Loài Trypanosoma evansi (Steel, 1885)
Trong các loài tiên mao trùng trên, có 7 loài
(OIE) thông báo là có kh n ng gây b nh cho ng

c t ch c d ch t qu c t
ng v t có vú, ó là: T.

i và

brucei, T. congolense, T. cruzi, T. evansi, T. gambiense, T. siminae, T. vivax.
*

c i m hình thái, c u t o c a tiên mao trùng (Trypanosoma evansi)
Theo Nguy n Th Kim Lan và cs (1999) [9] tiên mao trùng T. evansi
c x p vào lo i

n hình thái, c th ch là m t t

bào, có kích th

c nh ,

chi u dài 18 - 34 m (trung bình là 25 m), chi u r ng 1,5 - 2 m. C th có
hình su t ch m nh ho c hình thoi, cu i thân nh n, gi a có m t nhân, có m t
roi, roi này ch y d c theo thân và t o thành màng rung
rung

ng nên tiên mao trùng di chuy n

c trong máu.

ng, nh roi và màng


5
Theo tài li u c a Ph m S L ng và cs (2008) [13] tiên mao trùng do
nguyên sinh
di
sinh

ng v t gây ra, là loài

n bào hình lông mao ho c m i khoan,

ng trong máu nh roi t do, có kích th
huy t t

c 18 – 34 × 2,5µm, s ng ký

ng trâu, bò, dê, ng a…

Có th nói, c u trúc c b n c a Trypanosoma evansi c ng gi ng nh h u h t
các loài tiên mao trùng khác thu c h Trypanosomatidae. C u trúc g m 3
ph n chính theo th t t ngoài vào trong nh sau:
- V : ngoài cùng là l p v dày 10 - 15 nm, v

c chia làm 3 l p (l p

ngoài và l p trong cùng ti p giáp v i nguyên sinh ch t d y h n l p gi a). L p
v ngoài cùng

c c u t o t các phân t glycoprotein luôn bi n

i (Variant

Glycoprotein Surface - VGS). Ti p giáp v i l p trong cùng là 9 c p vi ng
x p song song d c theo chi u dài thân tiên mao trùng. Chính nh s s p x p
c a các c p vi ng nên tiên mao trùng có d ng hình su t ch m nh (Hoare C.
A., 1972 [34]; Ph m S L ng, 1982 [12]; Nguy n Qu c Doanh, 1999 [5]).
- Nguyên sinh ch t: g m l p trong và l p ngoài, trong nguyên sinh
ch t có ch a các n i quan: ribosome có màu th m xen k vùng không bào
màu sáng, kinetoplast (th c
bào) và m ng l

ng), mitochrondno, reticulum (l

i n i

i golgi.

- Nhân: nhân tiên mao trùng có ch a ADN, hình b u d c ho c hình tr ng.
2.1.1.2.

c i m d ch t h c tiên mao trùng

* S phân b b nh
B nh tiên mao trùng phân b r t r ng, t phía Tây sang phía
c u. Phía Tây bán c u thu c châu M , phía
cho t i Philippine. B nh ph bi n

ông bán

ông bán c u tr i dài t châu Phi

trâu, bò, ng a các n

c nhi t

i

châu

Phi, châu Á và Nam M .
Theo Nguy n Th Kim Lan (2012) [11], b nh tiên mao trùng th
phân b

vùng nhi t

i và á nhi t

châu Úc

u có b nh TMT.

i. Các n

ng

c châu Á, châu Phi, châu Âu,


6
châu Phi, b nh tr i dài t Tây sang
Sahara, d c theo b bi n Atlantique

ông, phía B c qua vùng sa m c

a Trung H i.

B nh tiên mao trùng x y ra v i tên g i "b nh Surra”

R p Saudi,

Yêmen, Sultanate, Th Nh K , Israel, Syrie, Afganistan, Pakistan.
châu Á, b nh xu t hi n
Malaysia, bán

o ông D

n

,

ng, Trung Qu c, Indonexia, Philippine.

châu Âu, b nh xu t hi n
ch còn

Trung Á (thu c Liên Xô c ),
Bungaria (nay ã

c thanh toán), hi n

vùng Volga và Nam Capcase (Liên Xô c ).
châu M , b nh xu t hi n

Trung M , Nam M ,

c bi t ph bi n

Brazil, Mexico, Venezuela, Colombia.
Châu Úc c ng ã

c xác

nh là có b nh tiên mao trùng (Reid S. A.,

2002 [38]; Losos G. T., 1972 [35]) cho r ng, b nh tiên mao trùng ph bi n
nh t

châu Á và châu Phi, t

n

n Srilanca, Trung Qu c, Indonexia,

Thái Lan, Lào, Camphuchia, Iran, Philippine.
Vi t Nam, b nh tiên mao trùng th y
khác nhau: mi n núi, trung du,

h u h t các vùng sinh thái

ng b ng, ven bi n. Theo Ph m S L ng

(1982) [12], b nh tiên mao trùng có

t t c các t nh mi n B c (B c K n,

L ng S n, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Ninh Bình, Hà Tây). Trâu, bò nhi m
b nh v i t l cao và thay

i gi a các vùng khác nhau (trâu, bò

nhi m tiên mao trùng cao h n vùng trung du và mi n núi,
có ngu n g c t mi n núi chuy n xu ng vùng

c bi t

ng b ng
trâu, bò

ng b ng).

Chi c c thú y Hà N i (2006) [2] cho bi t, b nh tiên mao trùng th y
h u h t các vùng sinh thái khác nhau.
Lê Ng c M và cs (1994) [21], ã s d ng ph

ng pháp ELISA phát

hi n kháng nguyên i u tra tình hình nhi m tiên mao trùng t nhiên, ã k t
lu n trâu, bò
ó, trâu
nhi u h n

Vi t Nam v n nhi m v i t l t

ng

i cao 21,27%. Trong

các t nh mi n núi phía B c và trung du nhi m Trypanosoma evansi
ng b ng.


7
Lê V n Quy t và cs (1995) [25], i u tra

m t s t nh mi n Nam và Tây

Nguyên th y trâu nhi m v i t l 22,12% và bò nhi m v i t l 6,6 – 10,3%.
Phan L c và cs (1996) [19] cho biêt, t l nhi m tiên mao trùng
s

a ph

m t

ng mi n B c là 5,9%.

Hà Vi t L

ng (1998) [20], t l bò nhi m tiên mao trùng

các t nh

mi n Trung là 8,99%.
Theo Tr n V n Bình (2008) [1], cho th y
trùng x y ra nhi u h n

mi n B c b nh tiên mao

khu v c Nam Trung B và Tây Nguyên, bò s a và

bò Lai Sind nhi m b nh cao h n bò n i.
Có th nói b nh do loài tiên mao trùng Trypanosoma evansi xu t hi n
h u h t các khu v c trên th gi i, t ng d n v s l

tr ng trong nh ng n m g n ây tác

ng và m c

nghiêm

ng áng k t i t l t vong c a v t

nuôi trên th gi i.
* V t ch và v t môi gi i truy n b nh TMT
Trong t nhiên TMT ký sinh
th y nhi u h n

h u h t các loài thú nuôi và thú hoang,

trâu, bò, ng a, trâu bò r ng, h

u, h , nai, báo, s t , chó,

mèo, l c à, voi, th , chu t c ng…, nh ng không ký sinh
phòng thí nghi m: th , chu t b ch, chu t lang, mèo

ng

i. Trong

u m n c m v i TMT

(Ph m S L ng và cs, 2009) [16].
S lây truy n tiên mao trùng r ng rãi là nh các v t ch môi gi i truy n

b nh nh

ru i hút máu (thu c h ph Stomoxydinae) và mòng hút máu

(thu c h Tabanidae)… chúng hút máu con b nh và truy n sang cho con
kh e nh vòi hút. S lây truy n này mang tính ch t c h c.
Theo Phan S L ng (1982) [12]

Nam M Ligniere, Elmasson, ã

truy n b nh tiên mao trùng thành công cho trâu, bò b ng ru i Stomoxys
calcitrans.


8
Phan

ch Lân (2004) [17] cho bi t, ki m tra

nhi u

a i m th y hai

loài mòng T. rubidus và T. striatus mang tiên mao trùng v i t l 15,2% và
14,0%; ru i hút máu Stomoxys calcitrans mang tiên mao trùng v i t l 12,5%.
nh ng vùng ang có b nh tiên mao trùng, ki m tra ru i và mòng hút máu d
dàng tìm th y tiên mao trùng. Sau khi theo máu vào vòi hút ru i và mòng, tiên
mao trùng v n s ng
nh t

n gi th 53, th i gian ho t

n gi th 34 trung bình là 24 gi . S ho t

d n t gi th 35

ng m nh nh t là t gi th
ng c a tiên mao trùng y u

n 42. T 46 - 53 gi thì tiên mao trùng ng ng ho t

ng.

Theo Nguy n Th Kim Lan (2012) [11] c n b nh có th duy trì s c s ng
v t môi gi i trong vòng 24 – 44 gi . N u trong th i gian này ru i trâu và
mòng ch a k p truy n c n b nh cho con v t khác thì c n b nh s ch t

vòi

hút c a mòng và ru i trâu.
Hình thái tiên mao trùng khi

trong vòi ru i, mòng bi n

gian: t 1 - 34 gi có hình thái, kích th
trùng có hình d ng thay
gi tiên mao trùng tr
h n ho t

c bình th

i, t ng kích th

i theo th i

ng; 35 - 45 gi tiên mao

c chi u r ng và thô d n; 46 - 53

ng to, du i th ng, m t kh n ng di

ng và ng ng

ng.

Th c nghi m

ã ch ng minh kh n ng gây b nh c a tiên mao

trùng sau khi xâm nh p vào mòng Tabanus rubidus nh sau: Th i gian
t gi th 1

n th 5, tiên mao trùng có kh n ng gây b nh và làm ch t

chu t b ch t

ng t nh khi truy n th ng máu có tiên mao trùng cho

chu t; t

gi

th

6

n th

7 ch còn 30% s chu t thí nghi m phát

b nh, th i gian gây b nh kéo dài và th i gian ch t c a chu t c ng dài.
i u này có th gi i thích là do
s l

c l c c a tiên mao trùng gi m d n và

ng tiên mao trùng còn ho t l c gây b nh c ng gi m d n sau khi

chúng xâm nh p vào mòng Tabanus rubidus.


9
* Tu i v t ch , mùa m c b nh
Trâu, bò và các loài gia súc khác
trùng và

u phát b nh, có th d n

gi m s c

các t nh

c, thi u máu,

và s c s n xu t.

ch Lân (2004) [17] ã t ng h p k t qu

ng b ng: trâu d

u nhi m tiên mao

n t vong ho c suy nh

kháng, gi m kh n ng sinh

Phan

m i l a tu i

i u tra 3.172 trâu

i 3 n m tu i nhi m th p nh t (3,2 - 6,l %), trâu 3

- 5 tu i nhi m cao h n (6 - 12,7%), trâu 6 - 8 tu i nhi m cao nh t (12,9 14,8%), trâu trên 9 n m tu i t l nhi m gi m th p h n trâu 3 - 8 n m tu i.
Theo Phan V n Chinh (2006) [3], t l nhi m tiên mao trùng cao nh t
4 - 8 n m tu i (trâu: 12,71%; bò: 5,77%), th p nh t là trâu, bò d
tu i (6,92% và 2,31%). Mùa lây lan b nh th
m, m a nhi u (t tháng 4

i3n m

ng x y ra trong các tháng nóng

n tháng 9). Th i gian này i u ki n sinh thái

thu n l i cho các loài ru i, mòng phát tri n, ho t

ng m nh. Hút máu súc v t

và truy n tiên mao trùng.
Trung tâm UNESCO (2005) [31] cho bi t, mùa lây lan th
trong các tháng nóng m, m a nhi u (t tháng 4

ng x y ra

n tháng 9), th i gian này

có i u ki n sinh thái thu n l i cho các loài ru i, mòng phát tri n, ho t

ng

m nh chúng hút máu súc v t và truy n TMT
* C ch sinh b nh T. evansi
Theo Nguy n Th Kim Lan và cs (2008) [10], khi vào máu c a v t ch
thì TMT s sinh s n b ng cách phân ôi theo chi u d c nhi u l n, s l
t ng l n, gây t c m ch máu.
(

c t g m ch t

c t c a TMT vào làm cho con v t trúng

ng
c

c ti t ra c a TMT, xác c a chúng b tan ra, nh ng s n

ph m c a quá trình trao

i ch t).

c t làm r i lo n i u hòa nhi t g y s t.

TMT còn ng n ch c n ng t o h ng huy t c u c a lách t y x
gi m sút nhi u, máu nh t, loãng ch t

ng, làm h ng c u

trong máu (huy t s c t ) bi n thành ch t

vàng c a m t ( m s c t ) ng m vào c th làm niêm m c vàng.


10
Tiên mao trùng sinh s n nhi u còn làm t c các m ch máu nh , do các
niêm m c b t máu, sinh ch t màu d
th

i niêm m c. Do tiên mao trùng làm t n

ng vách m ch huy t, huy t d ch xu t ra ngoài nhi u sinh th y th ng, d n

d n máu ch y xu ng vùng th p. Huy t d ch ông l i, m t ph n t ch c bi n
thành m nên th y th ng ch a ch t
con v t b

ng

ng

c khi ch t. Ch t

ng c a gan gi m

ng, ký sinh trùng c ng tiêu hao

ng nên

ng trong máu gi m sút. H ng c u gi m sút, máu thi u huy t s c t

vì v y axit tích l i trong máu gây nhi m
2.1.1.3.
*

c c a tiên mao trùng còn

n gan c a con v t, làm ch c n ng d tr

trong khi c th v n s d ng

l

c,

m, phát ra nh ng tri u ch ng th n kinh: run r y, b i li t, c ng

chân, làm trâu bò iên cu ng tr
nh h

c nh keo. Do h th n kinh b trúng

c.

c i m b nh lý và lâm sàng

c i m b nh lý
Khi ru i trâu, mòng

t, hút máu và truy n tiên mao trùng vào trâu, bò,

ng a, tiên mao trùng xâm nh p vào da, gây ra v t viêm trên m t da. Ta có th
quan sát

c ph n ng viêm

nghi m tiên mao trùng, kích th
trùng

c tiêm truy n (

viêm da -

da c a th , c u, dê và bò gây nhi m th c
c ch viêm ph thu c vào s l

ng tiên mao

c ch ng kho ng 108 tiên mao trùng có th gây

v trí tiêm truy n), m t s l

ng l n tiên mao trùng phát tri n

t i ch viêm này.
Vào máu, tiên mao trùng nhân lên theo c p s nhân
b ch huy t và

trong các mô khác c a c th v t ch theo cách phân chia

theo chi u d c. S l
nh nhau. M t

trong máu, trong

ng tiên mao trùng trong máu không ph i lúc nào c ng

tiên mao trùng thay

i theo ngày. Bi u

sóng tiên mao

trùng cho th y, xen k gi a nh ng sóng tiên mao trùng m nh là nh ng
sóng y u. M i

t sóng tiên mao trùng b t

u b ng s t ng s l

t

ng tiên

mao trùng trong máu, sau ó gi m và khó phát hi n th y tiên mao trùng. M i


11
t tiên mao trùng t ng lên trong máu là bi u hi n s xu t hi n m t qu n th
tiên mao trùng có tính kháng nguyên b m t m i, qu n th này có th ti p t c
sinh s n và t n t i m t th i gian cho

n khi c th xu t hi n kháng th

c

hi u v i chúng.
Tiên mao trùng phát tri n nhanh trong máu, tiêu th glucose và các ch t
m, ch t béo và khoáng ch t trong máu ký ch b ng ph
qua b m t c th

duy trì ho t

ng và sinh s n.

c Th c (2006) [26], T. evansi gây tác h i hút các ch t dinh

Theo Nguy n
d

ng th c th m th u

ng c a ký ch và s n sinh

ch t o máu gây thi u máu.

c t Trypanotoxin phá h y h ng c u và c
súc v t b b nh, trong 1 ml máu có th có

10.000 - 30.000 tiên mao trùng. V i s l
chi m o t dinh d

ng nhi u nh v y, tiên mao trùng

ng nhi u, làm cho súc v t b nh gây còm, thi u máu và

m t d n kh n ng s n xu t s a, th t, m t d n kh n ng sinh s n và gi m s c
kháng v i các b nh khác.
S ng trong máu v t ch , tiên mao trùng còn t o ra
c t này g m:

c t Trypanotoxin,

c t do tiên mao trùng ti t ra qua màng thân trong quá

trình s ng và

c t do xác ch t c a tiên mao trùng phân hu trong máu sau

15 - 30 ngày.

c t c a tiên mao trùng tác

ng lên h th n kinh trung

ng

làm r i lo n trung khu i u hoà thân nhi t, gây s t cao và gián o n (lúc s t,
lúc h t s t xen k nhau). Khi s t th
run r y, ngã v t xu ng).

ng có r i lo n v th n kinh (kêu r ng,

c t c ng phá hu h ng c u, c ch c quan t o

máu làm cho v t ch thi u máu và suy nh

c d n.

c t còn tác

ng t i b

máy tiêu hoá, gây r i lo n tiêu hoá, làm con v t a ch y. H i ch ng tiêu ch y
th

ng x y ra khi xu t hi n tiên mao trùng trong máu con v t b nh.
Khi t ng lên v i s l

ng l n trong máu, tiên mao trùng còn làm t c

các mao m ch, làm t ng tính th m thành m ch, d n d n t o ra các
th ng ch t keo vàng d

i da.

thu


12
* Tri u ch ng lâm sàng c a b nh TMT

trâu, bò

Th i gian b nh t 10 – 15 ngày
Trâu, bò m c b nh TMT có bi u hi n tri u ch ng lâm sàng ch y u
nh sau:
- S t cao và gián o n: sau 14 – 30 ngày b ru i, mòng hút máu truy n
TMT, trâu bò th

ng

t ng t lên c n s t (400C – 41,70C) kéo dài 2 – 4 ngày r i

gi m, th i gian sau nhi t

l i t ng lên. Th i gian gián o n gi a hai c n s t dài

hay ng n tùy theo th tr ng con v t. Khi s t, ki m tra máu th

ng th y TMT.

Nguy n Th Kim Lan (2012) [11] cho r ng, trâu, bò m c b nh TMT có
bi u hi n s t lên xu ng, s t 1 – 2 ngày, nhi t
Có m t s tr

40 – 410C, ngh s t 2 – 6 ngày.

ng h p ngo i l có th s t liên miên, kéo dài 16 – 18

ngày, ngh s t ngày 19 – 20 ngày.
- H i ch ng th n kinh:
h i ch ng th n kinh nh

iên lo n, m t

vòng quang kêu r ng lên. Tr
ng

cr i

m t s trâu, bò khi lên c n s t còn th hi n
u vào t

ng, ch y

ng h p nh th y run r y t ng c n, m t tr n

ngã v t xu ng, sùi b t mép gi ng nh trâu c m n ng. Sau 20 –

30 phút con v t

ng d y i l i

lâm sàng nh trên th

c. Nh ng trâu m c b nh có tri u ch ng

ng là m c b nh

Trâu, bò b b nh mãn tính th
sau, n m t th qu và không i l i
nhai l i cho

ng u, húc

th c p tính.

ng kéo dài, c th suy y u, li t hai chân
c. M c dù n m li t nh ng v n n và

n khi s p ch t.

- Phù th ng d i da: phù th ng th

ng th y vùng th p c a c th nh

4

chân (t kh p khu u tr xu ng), ph n y m, ng c, b ph n sinh d c.
- Viêm giác m c và k t m c m t: tri u ch ng này th y

h u h t trâu, bò

m c b nh. M t có d vàng hay tr ng, ch y liên t c, n u b n ng thì m t s ng
ng u. Khi kh i b nh, m t có màng tr ng (cùi nhãn) kéo che kín giác m c.
Theo Nguy n Th Kim Lan (2012) [11] trâu, bò m c b nh TMT có bi u
hi n: niêm m c m t nh t nh t, mí m t s ng, có hi n t

ng hoàng

n.


13
Có tr
s ng

ng h p con v t m c b nh có bi u hi n m t

, niêm m c m t

và ch y d liên t c (Ph m S L ng và cs, 2009) [16].
- H i ch ng tiêu hóa: m t s trâu, bò m c b nh b a ch y n ng, phân

l ng màu vàng, sau chuy n màu xám, có l n b t và nh y. Các
theo nh ng c n s t c t quãng. a ch y trong b nh TMT th
con v t v n n

t a ch y ti p
ng dai d ng và

c.

Kho ng 30% trâu, bò th hi n viêm ru t a ch y kéo dài sau c n s t
(Ph m S L ng và cs, 2009) [16].
Tô Du (2005) [3] cho bi t, trâu, bò m c b nh TMT có khi a ra màng ru t, nát
t ng o n, t ng mi ng. Thân nhi t xu ng th p.
- G y y u, suy nh

c:

th c p tính trâu, bò g y sút nhanh, ch sau 7 –

14 ngày t khi phát b nh con v t ã g y r c, m t tr ng sâu. N u b nh kéo dài
thì con v t g y x xác, lông d ng ng

c, da khô nh n nheo, niêm m c màu

nh t nh t, lông d r ng, d n d n suy nh

c c th n ng, m t kh n ng kéo và

sinh s n. N u g p i u ki n b t l i nh thi u n, rét m
Trong th c t , có kho ng 3% trâu b nh
th

ng khi

c ch m sóc nuôi d

th

t thì trâu, bò d ch t.

n v n béo kh e, làm vi c bình

ng t t.

Tình tr ng thi u máu th hi n rõ trong b nh do T. evansi gây ra. S
l

ng h ng c u và hàm l

thành ph n b ch c u thay

ng huy t s c t gi m, s l

ng b ch c u t ng,

i (b ch c u lympho, b ch c u ái toan t ng nh ng

b ch c u trung tính gi m), protein t ng s và Albumin gi m rõ r t.
Theo Ph m S L ng và cs (2009) [16], h ng c u c a con v t m c b nh
gi m th p, ch còn 3 tri u/1mm3 (trâu, bò kh e: 5 – 6 tri u/1mm3)
- M t s trâu, bò có ch a b s y thai (Nguy n Th Kim Lan, 2012 [11]).
Theo Ph m S L ng và cs (2009) [16] trâu, bò m t d n kh n ng sinh
s n và gi m l
b nh TMT.

ng s a 30 - 50%. Trâu cái s y thai vào tháng th 7 – 8 khi b


14
* B nh tích c a b nh Tiên mao trùng
Trâu, bò b b nh tiên mao trùng khi ch t g y x xác, m khám th y có
nh ng bi n

i b nh tích

xoang bao tim tích n

i th rõ r t

h tu n hoàn và hô h p: tim nhão,

c vàng; ph i xung huy t và t máu t ng ám nh ; gan

s ng to, nh t m u; h ch lâm ba s ng và có t máu trong h ch; c nhão, màu
nh t nh t, nhát c t r n

c; xoang b ng và xoang ng c tích d ch màu vàng

nh t; có nh ng ám keo nhày màu vàng d
2.1.1.4. Ph

i vùng da b th y th ng.

ng pháp ch n oán b nh

* C n c vào tri u ch ng lâm sàng
Các bi u hi n lâm sàng

c tr ng c a b nh tiên mao trùng

ng a không ph i lúc nào c ng phát hi n

c. R t nhi u gia súc mang b nh

nh ng khó phát hi n các tri u ch ng

c tr ng, nh t là

m c b nh tiên mao trùng mãn tính.

i v i gia súc m c b nh

các bi u hi n b nh

trâu, bò,

c tr ng là s t cao, b

i v i nh ng gia súc
th c p tính,

n, có tri u ch ng th n kinh ( iên

lo n) và ch t nhanh. Trâu b b nh mãn tính có th th y tri u ch ng: s t gián
o n, g y còm, thi u máu kéo dài, viêm giác m c, phù th ng

b ng và chân

sau, ch t do ki t s c (Ph m S L ng, 1982 [12]).
* Ch n oán thí nghi m
Có nhi u ph

ng pháp ch n

oán tiên mao trùng trong phòng thí

nghi m, m c ích là phát hi n tiên mao trùng trong máu gia súc. Tùy t ng
tr

ng h p b nh, tu

ho c l a ch n m t ph
Ph

i u ki n mà có th làm cùng lúc m t s ph
ng pháp phù h p và có

ng pháp

chính xác cao.

ng pháp phát hi n tiên mao trùng tr c ti p

Mu n phát hi n tiên mao trùng tr c ti p, có th áp d ng nh ng ph

ng

pháp sau:
- Ph

ng phám soi t

i tiên mao trùng (Direct smear)

Khi b nh súc s t, Trypanosoma evansi th
ngo i vi; vì v y, nên l y máu vùng ngo i vi
lên phi n kính sau ó

y t m lamen lên

ng xu t hi n trong mao qu n
soi t

i. Cho m t gi t máu nh

cho máu dàn

u ra t m lamen thành


15
m t l p m ng (có th thêm m t gi t nh ch t ch ng ông máu EDTA 1% hòa
chung vào gi t máu c n soi t
10× 20 ho c 10× 40)

i). Soi d

i kính hi n vi (

phóng

i 10 × 10,

phát hi n tiên mao trùng s ng.

- Nhu m Giemsa tiêu b n máu khô (Romanovsky)
+ Ph

t m t gi t máu to vào gi a phi n kính, dùng

ng pháp gi t d y:

m t góc c a

u m t phi n kính khác ria tròn gi t máu v i

kho ng 1 – 1,25 cm.

khô t nhiên trong kho ng 1 gi , r i c

nh b ng c n

methanol, nhu m giemsa (pha 1 ml giemsa m v i 9 ml n
m t dung d ch nhu m giemsa), cho phi n kính trên ã c
trong dung d ch giemsa ã
em r a d

i vòi n

ng kính

c c t t o thành
nh b ng c n vào

c pha ngâm trong kho ng 25 – 30 phút sau ó

c ch y nh ,

khô r i soi d

i kính hi n vi (

phóng

i 10 × 40, 10 × 90 ho c 10 × 100 ).
Ph

ng pháp này có nh

khó phân bi t

c i m là d làm t n th

c các loài khác nhau trong tr

ng tiên mao trùng,

ng h p nhi m nhi u loài tiên

mao trùng cùng m t lúc.
+ Ph

ng pháp gi t m ng:

cm, dùng m t c nh c a lamen
khi gi t máu ó tr i
kho ng 30 phút

t m t gi t máu cách

u phi n kính 2

t ch ch 45o và di la men

u tay cho

n

u ra toàn b b m t c a phi n kính. Sau ó

n 1 gi cho máu khô t

nhiên, r i c

nh b ng c n

methanol, nhu m giemsa (pha 1 ml giemsa m v i 9 ml n

c c t t o thành

m t dung d ch nhu m giemsa), cho phi n kính trên ã c
trong dung d ch giemsa ã
ó em r a d
phóng

i vòi n

nh b ng c n vào

c pha ngâm trong kho ng 25 – 30 phút sau

c ch y nh ,

khô r i soi d

i kính hi n vi (

i 10 × 40, 10 × 90 ho c 10 × 100 ).
u i m c a ph

ng pháp gi t m ng là có th phân bi t

c hình thái

các loài tiên mao trùng khác nhau và d dàng nhìn th y tiên mao trùng h n
ph

ng pháp gi t d y.


16
ng pháp làm tan h ng c u: Dung d ch SDS (Sodium dodecyl

+ Ph

Sulfat) là ch t làm tan h ng c u. Nh dung d ch SDS, tiên mao trùng d dàng
c phát hi n trong máu. Dung d ch SDS r t

c nên tránh ti p xúc v i da

và tránh hút b ng pipet. Dung d ch SDS b o qu n

nhi t

th

ng trong

nhi u tháng.
* Ph

ng pháp t p trung tiên mao trùng:
L y máu con v t, cho vào ng ly tâm, thêm 2 – 3 gi t natri citrat 3,8%,

l c kh cho máu và ch t ch ng ông máu hòa l n vào nhau,
Dùng ng hút, hút 1 gi t huy t thanh

yên 15 phút.

ranh gi i gi a h ng b ch huy t và

huy t thanh cho lên phi n kính, soi kính hi n vi tìm c n b nh.
* Ph

ng pháp tiêm truy n
-

ng v t thí nghi m:

ng v t thí nghiêm: chu t nh t tr ng, chu t lang, th , mèo.

- L y 0,2 ml máu gia súc nghi ng tiêm vào xoang phúc m c chu t nh t
tr ng. Theo dõi sau 24 – 48 gi , l y máu uôi chu t
– 2 tu n

ki m tra, ki m tra t 1

phát hi n TMT.

- Có th l y 0,5 ml máu tiêm xoang phúc m c chu t lang, th , mèo

u

cho k t qu ch n oán chính xác.
- L y máu uôi chu t ki m tra: cho m t gi t máu uôi chu t và m t
gi t citrat natri 3,8% lên phi n kính,
phóng

chính xác

ng v t thí nghi m m t nhi u th i gian theo dõi nh ng có

t 100% (Ph m S L ng và cs, 2009) [16].

- Ph n ng d

ng tính: khi th y TMT di

Lê Ng c M (1994) [21] và

nhi u

i kính hi n vi có

i 100 l n, 200 l n.

Tiêm truy n

ây là ph

y lamen, ki m tra d

ng, b i trong huy t t

oàn V n Phúc (1994) [25]

ng pháp ph bi n, hi u qu , chính xác và th
ch n oán b nh TMT

Vi t Nam. Ph

ng

ng.
u cho r ng
c ng d ng

ng pháp này có u i m là

chính xác do tr c ti p phát hi n th y TMT sau khi nhân chúng lên trong

ng


17
v t thí nghi m m n c m. Tuy nhiên ph

nghi m có nh

c i m là: khi c n ch n oán nhanh, v i s l

th i gian ng n thì ph
* Ph

ng pháp tiêm truy n

ng pháp này không th

áp ng

ng v t thí
ng nhi u và

c.

ng pháp ch n oán huy t thanh h c:
B ng ph ng pháp huy t thanh h c, có th phát hi n kháng th ho c kháng

nguyên tiên mao trùng. ây là các ph ng pháp huy t thanh h c
- Các ph

c hi u.

ng pháp phát hi n kháng th kháng tiên mao trùng

Khi TMT ký sinh, c th v t ch sinh ra kháng th
tiên mao trùng. Nh ng ph

c hi u ch ng l i

ng pháp sau cho phép phát hi n kháng th kháng

tiên mao trùng trong máu v t ch :
+ Ph n

ng ng ng k t trên phi n kính (CATT/T. evansi: card

Agglutination Test for Trypanosomiasis): hoà tan 1 gi t huy t thanh gia súc
nghi m c b nh vào 1 gi t n

c mu i sinh lý trên phi n kính, sau ó cho 1 gi t

máu chu t b ch có nhi u tiên mao trùng vào, tr n
kính hi n vi (

phóng

cúc là (+) và ng

u,

y la men và soi d

i

i 10 x 20 ho c 10 x 40). N u th y ng ng k t hình hoa

c l i là (-). Ph

ng pháp này

n gi n, d làm và có th áp

d ng trên di n r ng.
+ Ph
LATEX là ph

ng pháp LATEX (Latex Agglutination Test)
ng pháp

c dùng

phát hi n kháng th l u

ng có trong

máu c a gia súc m c b nh tiên mao trùng.
Nguyên lý c a ph

ng pháp LATEX: khi kháng nguyên b

T.evansi g n lên các h t latex k t h p v i kháng th
trùng

c hi u kháng tiên mao

trên b n nh a, thì s x y ra ph n ng ng ng k t gi a kháng nguyên

v i kháng th . Hi n t
và

m t

ng ng ng k t có th quan sát

c b ng m t th

c gi i thích là do kháng nguyên b m t tiên mao trùng

h t latex là lo i kháng nguyên h u hình, có nhi u i m quy t
nguyên b m t (epitop surface). Còn kháng th

ng,

c g n lên các
nh tính kháng

c hi u kháng TMT l i có