Quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường trung học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh (Luận văn thạc sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
–––––––––––––––––––

Nguyễn Hữu Thiên Châu

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY Ở CÁC
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
–––––––––––––––––––

Nguyễn Hữu Thiên Châu

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY Ở CÁC
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành : Quản lí Giáo dục
Mã số

: 60 14 01 14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. NGÔ ĐÌNH QUA

Thành phố Hồ Chí Minh – 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, các số
liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, đƣợc nghiên cứu và thu
thập từ thực tiễn tại các trƣờng trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành
phố Hồ Chí Minh và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nào
khác.
Tác giả luận văn
Nguyễn Hữu Thiên Châu


LỜI CẢM ƠN
Qua quá trình thực hiện luận văn, tác giả xin gởi lời cảm ơn chân thành
đến: TS. Ngô Đình Qua, giảng viên khoa Khoa học Giáo dục thuộc Trƣờng Đại
học Sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh là cán bộ hƣớng dẫn khoa học đã nhiệt
tình giúp đỡ và hƣớng dẫn trong suốt quá trình thực hiện luận văn.
Ban Giám Hiệu, Phòng Sau Đại học, Khoa Khoa học Giáo dục, cùng quý
Thầy, Cô giảng dạy lớp cao học Quản lý giáo dục khóa 26 trƣờng Đại học Sƣ
phạm thành phố Hồ Chí Minh là những ngƣời đã tận tình giảng dạy và truyền
đạt những kinh nghiệm quý báu trong suốt khóa đào tạo sau đại học cho cả lớp
và bản thân tác giả.
Ban Giám Hiệu, quý Thầy, Cô, Anh, Chị tại các trƣờng trung học phổ
thông chuyên trên địa bàn tại thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình đóng góp ý
kiến và tích cực tham gia trong quá trình thực hiện khảo sát.
Xin chân thành cảm ơn!

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
GIẢNG DẠY Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........ 8
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 8
1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài .......................................................... 8
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động giảng dạy ở trong nƣớc ....... 9
1.2. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................... 11
1.2.1. Quản lý ................................................................................................ 11
1.2.2. Hoạt động giảng dạy ........................................................................... 12
1.2.3. Quản lý hoạt động giảng dạy .............................................................. 13
1.3. Lý luận về hoạt động giảng dạy ở trƣờng trung học phổ thông ............... 14
1.3.1. Mục tiêu giảng dạy.............................................................................. 14
1.3.2. Chƣơng trình và nội dung giảng dạy .................................................. 15
1.3.3. Phƣơng pháp và phƣơng tiện giảng dạy ............................................. 18
1.3.4. Yêu cầu về phẩm chất, năng lực của ngƣời dạy ................................. 19
1.3.5. Đặc điểm của học sinh trung học phổ thông chuyên .......................... 20
1.3.6. Các điều kiện đảm bảo dạy tốt ở trƣờng THPT chuyên ..................... 20
1.3.7. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động giảng dạy ................................. 21
1.4. Nội dung quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học phổ
thông chuyên ............................................................................................. 24

1.4.1. Quản lý việc thực hiện mục tiêu giảng dạy của giáo viên .................. 24
1.4.2. Quản lý việc xây dựng kế hoạch giảng dạy ........................................ 25
1.4.3. Quản lý hoạt động dạy của giáo viên.................................................. 26
1.4.4. Quản lý hoạt động bồi dƣỡng chuyên môn cho đội ngũ giáo viên ..... 28
1.4.5. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của
học sinh ............................................................................................... 28
1.4.6. Quản lý cơ sở vật chất và các điều kiện bảo đảm cho hoạt động
giảng dạy của nhà trƣờng .................................................................... 29
1.5. Những yếu tố tác động đến quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng
trung học phổ thông chuyên ...................................................................... 30
1.5.1. Yêu cầu của xã hội đối với sự nghiệp đổi mới giáo dục, đào tạo
hiện nay ............................................................................................. 30
1.5.2. Đặc điểm hoạt động giảng dạy ở trƣờng trung học phổ thông
chuyên ............................................................................................... 32
1.5.3. Sự chỉ đạo của Uỷ ban Nhân dân thành phố và Sở Giáo dục Đào tạo .............................................................................................. 33
1.5.4. Chất lƣợng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý của nhà trƣờng ..... 34
1.5.5. Chất lƣợng học sinh đầu vào và tâm lý, nhu cầu của phụ huynh ..... 34
1.6. Yêu cầu quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học phổ
thông chuyên ........................................................................................... 35
1.6.1. Kết hợp chặt chẽ quản lý hoạt động giảng dạy với nâng cao chất
lƣợng đội ngũ giáo viên .................................................................... 35
1.6.2. Tăng cƣờng ứng dụng khoa học - kỹ thuật hiện đại vào quản lý
hoạt động giảng dạy của nhà trƣờng ................................................. 36
1.6.3. Phối hợp chặt chẽ các lực lƣợng trong quản lý hoạt động giảng
dạy của nhà trƣờng ............................................................................ 36
1.7. Kết quả quản lý hoạt động giảng dạy ở trƣờng trung học phổ thông
chuyên ..................................................................................................... 37

1.7.1. Về phía học sinh.................................................................................. 37
1.7.2. Về phía các chủ thể quản lý ................................................................ 37
Tiểu kết chƣơng 1 .............................................................................................. 39
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY
Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................ 40
2.1. Khái quát về hoạt động của các trƣờng trung học phổ thông chuyên
tại thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 40
2.1.1. Khái quát chung về các trƣờng trung học phổ thông chuyên tại
thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................... 40
2.1.2. Khái quát chung về hoạt động giảng dạy của các trƣờng trung
học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh ............................. 45
2.2. Khái quát về việc tổ chức khảo sát thực trạng .............................................. 46
2.2.1. Mẫu nghiên cứu .................................................................................... 46
2.2.2. Công cụ nghiên cứu ............................................................................ 46
2.2.3. Cách thức xử lý số liệu ....................................................................... 49
2.3. Thực trạng hoạt động giảng dạy và quản lý hoạt động giảng dạy ở
các trƣờng trung học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh ....... 50
2.3.1. Thực trạng hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học phổ
thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh ........................................ 50
2.3.2. Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học
phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh ................................. 53
2.3.3. Thực trạng những yếu tố tác động đến quản lý hoạt động giảng
dạy ở các trƣờng trung học phổ thông chuyên ................................. 62
2.3.4. Đánh giá chung về thực trạng ........................................................... 63
Tiểu kết chƣơng 2 .............................................................................................. 65


Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY Ở
CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN

TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................ 66
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................... 66
3.1.1. Đảm bảo tính mục đích ....................................................................... 66
3.1.2. Đảm bảo tính khoa học ....................................................................... 66
3.1.3. Đảm bảo tính phát triển ...................................................................... 67
3.1.4. Đảm bảo tính toàn diện ....................................................................... 67
3.1.5. Đảm bảo tính khả thi ........................................................................... 67
3.1.6. Đảm bảo tính thực tiễn ........................................................................ 68
3.2. Cơ sở đề xuất biện pháp ............................................................................ 68
3.2.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................... 68
3.2.2. Cơ sở pháp lý ...................................................................................... 69
3.2.3. Cơ sở thực tiễn .................................................................................... 69
3.3. Biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học phổ
thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh................................................. 69
3.3.1. Tổ chức bồi dƣỡng, nâng cao năng lực quản lý và trình độ
chuyên môn cho đội ngũ giáo viên của nhà trƣờng .......................... 69
3.3.2. Nâng cao nhận thức, phát huy trách nhiệm và hiệu quả quản lý
hoạt động giảng dạy của tổ trƣởng chuyên môn và Ban
Giám hiệu .......................................................................................... 70
3.3.3. Ban Giám hiệu yêu cầu giáo viên đổi mới phƣơng pháp giảng
dạy theo hƣớng phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh
chuyên ............................................................................................... 71
3.3.4. Tăng cƣờng đổi mới hoạt động giáo dục toàn diện cho học sinh
chuyên ............................................................................................... 72
3.3.5. Tăng cƣờng quản lý cơ sở vật chất và phƣơng tiện kỹ thuật
dạy học .............................................................................................. 73


3.3.6. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giảng
dạy của giáo viên .............................................................................. 74

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ................. 76
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ....................................................................... 76
3.4.2. Đối tƣợng khảo nghiệm ...................................................................... 76
3.4.3. Nội dung khảo nghiệm ........................................................................ 76
3.4.4. Nhận xét .............................................................................................. 77
Tiểu kết chƣơng 3 .............................................................................................. 80
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 86
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Bộ GD&ĐT

: Bộ Giáo dục và Đào tạo

CBQL

: Cán bộ quản lý

CNTT

: Công nghệ thông tin

CSVC

: Cơ sở vật chất

ĐHQG

: Đại học Quốc gia

GD

: Giáo dục

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

PCGD

: Phổ cập giáo dục

QL

: Quản lý

Sở GD&ĐT

: Sở Giáo dục và Đào tạo

THPT

: Trung học Phổ thông

TP

: Thành phố

TP.HCM

: Thành phố Hồ Chí Minh


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.

Kết quả giáo dục học sinh tại các trƣờng THPT chuyên tại
TP.HCM .......................................................................................... 51

Bảng 2.2.

Kết quả thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm học 2016 2017 của học sinh các trƣờng THPT chuyên tại TP.HCM ............. 52

Bảng 2.3.

Thực trạng quản lý việc hiện mục tiêu giảng dạy của đội ngũ
giáo viên .......................................................................................... 54

Bảng 2.4.

Thực trạng quản lý việc soạn bài và chuẩn bị lên lớp của
giáo viên .......................................................................................... 55

Bảng 2.5.

Kết quả khảo sát các biện pháp quản lý giờ lên lớp của
giáo viên .......................................................................................... 56

Bảng 2.6.

Kết quả đánh giá về biện pháp quản lý hoạt động bồi dƣỡng
giáo viên .......................................................................................... 58

Bảng 2.7.

Tổng hợp ý kiến về biện pháp quản lý việc kiểm tra, đánh giá
kết quả học tập của học sinh ........................................................... 60

Bảng 2.8.

Thực trạng những yếu tố tác động đến quản lý hoạt động giảng
dạy ở các trƣờng trung học phổ thông chuyên ............................... 62

Bảng 3.1.

Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp quản lý .................................................................................... 77


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nƣớc ta nói chung đang

đặt ra những đòi hỏi khách quan cần phải nâng cao chất lƣợng giáo dục - đào tạo
ở tất cả các cấp học, bậc học. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nƣớc ta đặc
biệt chú trọng phát triển giáo dục - đào tạo, phát triển nguồn nhân lực; đây đƣợc
coi là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, là khâu đột phá trong chiến lƣợc phát triển
kinh tế - xã hội. Điều này đã đƣợc thể hiện trong thông báo “Kết luận về việc
tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII, phƣơng hƣớng phát triển
giáo dục và đào tạo đến năm 2020”, Bộ Chính trị đã chỉ đạo: “Tiếp tục rà soát và
bổ sung cơ chế, chính sách, tổ chức thực hiện, bồi dƣỡng nhân tài ngay từ bậc
học phổ thông, đặc biệt ở bậc đại học. Khuyến khích phát triển nâng cao chất
lƣợng các trƣờng trung học Phổ thông Năng khiếu, các lớp đào tạo cử nhân khoa
học tài năng” [3].
Hội nghị Trung ƣơng lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng (khóa
XI) đã ban hành Nghị quyết “ Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo
đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng
định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ”. Trong khi xác định phát
triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực; chuyển mạnh quá
trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và
phẩm chất ngƣời học; Ban Chấp hành Trung ƣơng đã nhấn mạnh đến việc phát
hiện và bồi dƣỡng nhân tài để đào tạo nguồn nhân lực chất lƣợng cao cho các
ngành mũi nhọn [2].
Quán triệt chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng, trƣờng chuyên đƣợc thành lập
ở cấp trung học phổ thông dành cho những học sinh đạt kết quả xuất sắc trong
học tập nhằm phát triển năng khiếu của các em về một số môn học trên cơ sở
đảm bảo giáo dục phổ thông toàn diện.... Nhà nƣớc ƣu tiên bố trí giáo viên, cơ


2

sở vật chất, thiết bị và ngân sách cho các trƣờng chuyên, trƣờng năng khiếu do
Nhà nƣớc thành lập.

Thực tiễn cho thấy, bên cạnh những kết quả đạt đƣợc, quản lý hoạt động
dạy học ở các trƣờng trung học phổ thông chuyên nói chung tại thành phố Hồ
Chí Minh còn có những bất cập, hạn chế. Trong quá trình chuyển đổi từ trƣờng
trung học phổ thông sang trƣờng trung học phổ thông chuyên, các trƣờng cũng
có những bất cập trong quản lý giáo dục đào tạo nhƣ: trình độ, năng lực chuyên
môn nghiệp vụ của cán bộ quản lý, nhất là đội ngũ giáo viên chƣa đáp ứng đƣợc
yêu cầu đổi mới nâng cao chất lƣợng giáo dục - đào tạo toàn diện học sinh
trƣờng chuyên của Thành phố. Cơ sở vật chất xuống cấp và trong tình trạng
chắp vá, sửa chữa, sử dụng tạm thời; các trang thiết bị, phƣơng tiện dạy học hiện
đại còn hạn chế, chƣa thực sự phát huy tối đa sự năng động, sáng tạo trong giảng
dạy của giáo viên và học tập của học sinh chuyên. Tình trạng học lệch, học thực
dụng của học sinh khiến sự đầu tƣ theo lối thực dụng của cha mẹ học sinh còn
quá sâu sắc.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách cơ bản, hệ thống cơ sở lý luận,
thực tiễn và đề ra những biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trƣờng trung
học phổ thông chuyên có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc và đó là lý do tôi
chọn đề tài: “ Quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường trung học phổ thông
chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh ” làm đề tài nghiên cứu của luận văn.
2. Mục đích nghiên cứu
Dựa trên cơ sở lý luận ngƣời nghiên cứu xác định thực trạng và đề xuất
biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học phổ thông chuyên
tại thành phố Hồ Chí Minh, nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục - đào
tạo của nhà trƣờng và Thành phố.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quản lý trƣờng trung học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh.


3

3.2. Đối tƣợng nghiên cứu
Quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung học phổ thông chuyên tại
thành phố Hồ Chí Minh.
4. Giả thuyết nghiên cứu
Quản lý hoạt động giảng dạy tại các trƣờng trung học phổ thông chuyên ở
thành phố Hồ Chí Minh đã đạt thành tích ở công tác lập kế hoạch và tổ chức bồi
dƣỡng, nâng cao năng lực và trình độ chuyên môn cho đội ngũ giáo viên cũng
nhƣ phát huy trách nhiệm quản lý hoạt động giảng dạy của tổ trƣởng chuyên
môn và Ban Giám hiệu; đồng thời cũng đạt đƣợc một số kết quả trong công tác
chỉ đạo đổi mới phƣơng pháp dạy học gắn với tổ chức hoạt động giáo dục toàn
diện cho học sinh chuyên. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế
ở mặt đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả giảng dạy của giáo viên. Khảo
sát đúng thực trạng sẽ có cơ sở đề ra những biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý
hoạt động giảng dạy của trƣờng THPT chuyên.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giảng dạy.
- Nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng trung
học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh.
- Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng
trung học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh nhằm nâng cao chất
lƣợng hoạt động giảng dạy, giáo dục học sinh toàn diện của các trƣờng.
6. Phạm vi nghiên cứu
+ Tiến hành điều tra, khảo sát trên 3 trƣờng THPT Chuyên tại TP.HCM:
Trƣờng THPT Chuyên Lê Hồng Phong, Trƣờng THPT Chuyên Trần Đại Nghĩa
và Trƣờng Phổ thông Năng khiếu ĐHQG TP.HCM. Hiện nay, 3 trƣờng THPT
Chuyên này bao gồm học sinh hệ chuyên, hệ phổ thông phân ban. Tuy nhiên đề
tài chỉ đi vào nghiên cứu quản lý hoạt động giảng dạy hệ chuyên của các trƣờng.


4

+ Việc điều tra, khảo sát đƣợc thực hiện đối với các giáo viên, cán bộ
quản lý có liên quan đến hoạt động giảng dạy và quản lý hoạt động giảng dạy hệ
chuyên của các trƣờng.
+ Các số liệu, tài liệu thực tế đƣợc thu thập trong khoảng thời gian từ khi
bắt đầu thực hiện đề tài đến khi hoàn tất luận văn.
7. Phƣơng pháp luận nghiên cứu
7.1. Cơ sở phƣơng pháp luận
Để nghiên cứu đề tài, chúng tôi dựa trên nền tảng các quan điểm, tƣ tƣởng
về giáo dục và quản lý giáo dục của chủ nghĩa Mác Lê - nin, tƣ tƣởng Hồ Chí
Minh, đƣờng lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng thời quán triệt,
vận dụng sâu sắc quan điểm hệ thống-cấu trúc, logic-lịch sử và quan điểm thực
tiễn trong nghiên cứu khoa học giáo dục, từ đó định hƣớng cho việc tiếp cận đối
tƣợng và luận giải các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.
7.1.1. Quan điểm hệ thống - cấu trúc
Vận dụng quan điểm hệ thống - cấu trúc vào việc nghiên cứu đề tài, chúng
tôi xem công tác quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng THPT chuyên tại
TP.HCM là một hệ thống với các các bộ phận hợp thành: chủ thể quản lý, đối
tƣợng bị quản lý, mục tiêu, chức năng, nội dung, phƣơng pháp, kết quả quản lý
hoạt động giảng dạycó liên hệ với nhau. Chủ thể quản lý với mục tiêu quản lý
hoạt động giảng dạy thực hiện các chức năng và nội dung quản lý hoạt động
giảng dạy bằng các phƣơng pháp quản lý cụ thể tác động vào đối tƣợng bị quản
lý để đạt đƣợc kết quả.
7.1.2. Quan điểm thực tiễn
Dựa theo quan điểm này, chúng tôi tiến hành khảo sát, phỏng vấn tại các
trƣờng THPT chuyên để biết đƣợc những khó khăn, hạn chế trong quản lý hoạt
động giảng dạy mà các trƣờng đã gặp phải trong quá trình quản lý và nguyên
nhân dẫn đến những khó khăn, hạn chế đó là gì, từ đó đề ra những giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giảng dạy tại các trƣờng.

5

7.1.3. Quan điểm lịch sử - logic
Quan điểm logic đƣợc chúng tôi vận dụng vào việc sắp xếp cấu trúc của
đề tài theo logic nghiên cứu: lý luận đƣợc lấy làm nền tảng và soi đƣờng cho
việc nghiên cứu thực tiễn; đề tài chứa đựng câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết là
câu trả lời có tính chất phỏng đoán cho câu hỏi đó; việc nghiên cứu thực trạng
nhằm tìm kiếm bằng chứng để chứng minh cho giả thuyết; nếu giả thuyết đƣợc
chứng minh, giả thuyết sẽ trở thành kết luận của đề tài.
Quan điểm lịch sử đƣợc chúng tôi vận dụng để đánh giá thực trạng trong
hoàn cảnh hiện tại. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học đƣợc nghiên cứu trong
quá trình phát triển của nó, từ lúc triển khai đến nay trên địa bàn TP.HCM dƣới
sự chỉ đạo và hƣớng dẫn của Sở GD&ĐT TP.HCM.
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
Chúng tôi sẽ sử dụng phối hợp các phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết và
thực tiễn, cụ thể là:
7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
7.2.1.1. Phân tích và tổng hợp lý thuyết
Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để phân tích tài liệu lý thuyết về quản lý
cũng nhƣ quản lý hoạt động giảng dạy thành các đơn vị kiến thức, cho phép
ngƣời nghiên cứu tìm ra những dấu hiệu đặc trƣng, cấu trúc bên trong của lý
thuyết này, từ đó, ngƣời nghiên cứu có thể nắm đƣợc bản chất của từng đơn vị
kiến thức và toàn bộ lý thuyết để có thể đƣa ra những phát biểu cô đọng và đại
diện.
7.2.1.2. Phân loại và hệ thống hóa lý thuyết
Chúng tôi sử dụng phƣơng pháp này nhằm sắp xếp các tài liệu khoa học
liên quan đến quản lý hoạt động giảng dạy theo không gian, thời gian để viết
phần Lịch sử nghiên cứu vấn đề.

6

7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Chúng tôi xác định thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy ở các trƣờng
THPT chuyên tại TP.HCM thông qua việc sử dụng phối hợp các phƣơng pháp
nghiên cứu khác nhau. Trong đó, phƣơng pháp điều tra viết là phƣơng pháp
chính, các phƣơng pháp còn lại nhƣ: phỏng vấn, quan sát và phƣơng pháp thu
thập và phân tích minh chứng là các phƣơng pháp hỗ trợ.
7.2.2.1. Phương pháp điều tra viết
- Mục đích điều tra: Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để thu thập chứng cứ
để chứng minh giả thuyết nghiên cứu của đề tài.
- Nội dung điều tra: Thực trạng hoạt động giảng dạy ở các trƣờng THPT
chuyên tại TP.HCM; thực trạng sử dụng các biện pháp quản lý hoạt động giảng
dạy ở các trƣờng THPT chuyên tại TP.HCM hiện có, phân tích các ƣu điểm và
hạn chế của thực trạng này.
- Đối tƣợng điều tra: 20 cán bộ quản lý và 100 giáo viên ở 3 trƣờng THPT
chuyên tại TP.HCM.
- Công cụ điều tra: mẫu phiếu hỏi gồm (1) CBQL và (2) GV.
7.2.2.2. Phương pháp phỏng vấn
- Mục đích phỏng vấn: Tìm hiểu sâu các dữ kiện chƣa rõ nhằm hỗ trợ
phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi, đi đến việc lý giải cho những nguyên nhân
của vấn đề.
- Nội dung phỏng vấn: Sử dụng hình thức phỏng vấn với 5 - 7 câu hỏi
soạn sẵn xoay quanh vấn đề liên quan đến thực trạng hoạt động giảng dạy và
quản lý hoạt động giảng dạy tại nhà trƣờng.
- Đối tƣợng phỏng vấn: 3 cán bộ quản lý và 9 giáo viên ở 3 trƣờng THPT
chuyên tại TP.HCM.
7.2.2.3. Phương pháp quan sát
- Mục đích quan sát: Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để thu thập chứng

cứ để chứng minh giả thuyết nghiên cứu của đề tài.


7

- Nội dung quan sát: Thu thập thông tin qua việc quan sát các hoạt động
giảng dạy của đội ngũ giáo viên bằng việc: Dự giờ sau đó cùng Hiệu trƣởng, tổ
trƣởng chuyên môn và giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy để phân tích giờ dạy,
dựa trên quy chế về chuyên môn, chƣơng trình dạy học của bộ môn v.v.... quan
sát hoạt động quản lý, đặc biệt công tác quản lý hoạt động giảng dạy của cán bộ
quản lý ở từng tổ bộ môn.
- Đối tƣợng quan sát: Hiệu trƣởng, tổ trƣởng chuyên môn và giáo viên ở 3
trƣờng THPT chuyên tại TP.HCM.
7.2.2.4. Phương pháp thu thập và phân tích minh chứng
Các minh chứng đƣợc chúng tôi dự kiến thu thập gồm: kế hoạch giáo
dục năm học của Hiệu trƣởng, Phó hiệu trƣởng, các văn bản chỉ đạo của Sở Giáo
dục, Ban Giám hiệu về hoạt động giảng dạy, các biên bản của các phiên họp
giữa ban Giám hiệu với giáo viên về việc giảng dạy.
7.2.3. Phương pháp thống kê toán học
Bằng một số thuật toán của thống kê toán học áp dụng trong nghiên cứu
giáo dục, chúng tôi xử lý các kết quả điều tra, phân tích kết quả nghiên cứu,
đồng thời đánh giá mức độ tin cậy của phƣơng pháp điều tra.
8. Kết cấu luận văn
Luận văn có kết cấu bao gồm: phần mở đầu; 3 chƣơng; phần kết luận và
kiến nghị; danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.


8

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
Trên thế giới, việc nghiên cứu và phát triển các loại hình nhà trƣờng bồi
dƣỡng học sinh giỏi, đào tạo học sinh tài năng (tƣơng đƣơng với các trƣờng
chuyên, trƣờng năng khiếu ở Việt Nam), đã có những nghiên cứu và tổ chức
thực hiện ở các trình độ đào tạo khác nhau.
Các nhà nghiên cứu giáo dục Xô Viết thì khẳng định rằng: Kết quả của
hoạt động quản lý phụ thuộc vào việc tổ chức đúng đắn và phù hợp các hoạt
động giàng dạy của đội ngũ giáo viên.
Tác giả P.V.Zimin, M.I.Kondakop, N.I.Saxerdolop nhận định: “Công tác
quản lý hoạt động giảng dạy, giáo dục trong nhà trƣờng là khâu then chốt trong
hoạt động quản lý trƣờng học.” [40, tr.28]. Trong nghiên cứu của mình, các tác
giả cho rằng: quản lý hoạt động giảng dạy trong nhà trƣờng không chỉ chú trọng
đến việc quản lý phƣơng pháp giảng dạy, quản lý nội dung chƣơng trình mà còn
phải chú trọng đến nhiều yếu tố khác, vì chúng có mối liên hệ tƣơng hỗ.
Vào những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ XX, ở Vƣơng quốc Anh đã
có những nghiên cứu và triển khai thực hiện mô hình “Trường học hiệu quả”
(Effective School). Trong đó có các điều kiện cần thiết của loại hình trƣờng này
nhƣ: Tính chuyên nghiệp trong lãnh đạo; môi trƣờng biết học hỏi; sự tập trung
vào giảng dạy và giảng dạy có mục đích rõ ràng; sự tác động tăng cƣờng có tính
tích cực;….
Vào năm 2000 ở Singapore đã triển khai mô hình “Nhà trường ưu việt”
(School Excellence Model - SEM). Trong đó đặc biệt quan tâm đến yếu tố quy
trình lấy học sinh làm trung tâm; phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý


9

tốt; quản lý hoạt động giảng dạy và kết quả của ngƣời học;… Nhờ sự tập trung
vào các yếu tố cơ bản của quản lý hoạt động giảng dạy đã tạo nên những giá trị
đặc trƣng của một trƣờng chất lƣợng cao.
Ở Malaysia, tập trung xây dựng “Nhà trường thông tuệ” (SMART
School) với việc hƣớng hoạt động quản lý vào phát huy sức mạnh học tập
“POWER”. Quản lý hoạt động giảng dạy ở đây hƣớng trọng tâm vào việc giúp
HS tự vạch kế hoạch học tập theo tƣ vấn của ngƣời thầy; học sinh tự tổ chức
thực hiện kế hoạch học tập của bản thân; tự đánh giá kết quả học tập của mình
có sự giám sát của giáo viên.
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động giảng dạy ở trong nước
Trong những năm gần đây, các nhà nghiên cứu về giáo dục, quản lý giáo
dục nhƣ Trần Kiểm, Thái Duy Tuyên, Trần Văn Kim, Vũ Nhƣ Thành, Lê Minh
Đức, Bùi Minh Hiền, Vũ Ngọc Hải, Đặng Quốc Bảo… đã có những nghiên cứu
làm sáng tỏ quan niệm khác nhau về quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà
trƣờng và quản lý các hoạt động có liên quan.
Tác giả Trần Kiểm trong giáo trình “Những vấn đề cơ bản của khoa học
quản lý giáo dục” đã nêu rõ: Hoạt động quản lý nhà trƣờng bao gồm nhiều mặt
quản lý, trong đó có quản lý các hoạt động giáo dục (hoạt động giảng dạy, hoạt
động giáo dục, hoạt động xã hội, hoạt động văn thể, hoạt động lao động, hoạt
động ngoại khoá, hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp…); quản lý các đối tƣợng
khác nhau: quản lý giáo viên, học sinh, tài chính, cơ sở vật chất…; quản lý nhiều
khách thể khác nhau: quản lý thực hiện xã hội hoá giáo dục, điều tiết và điều
chỉnh ảnh hƣởng từ bên ngoài nhà trƣờng, tham mƣu với Ban đại diện cha mẹ
học sinh…[25].
Trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác Lê - nin và tƣ tƣởng Hồ
Chí Minh, tác giả Nguyễn Ngọc Quang đã nghiên cứu “Những khái niệm cơ bản
về quản lý giáo dục”; tác giả Đặng Quốc Bảo đi sâu nghiên cứu “Quản lý, quản
lý giáo dục tiếp cận từ những mô hình”; tác giả Nguyễn Đức Trí nghiên cứu về

10

“Quản lý quá trình giáo dục đào tạo”, “Quản lý giáo dục, một số khái niệm và
luận đề ”; tác giả Nguyễn Minh Đƣờng nghiên cứu về “Tổ chức quản lý quá
trình giáo dục đào tạo”;… Các tác giả nhƣ: Hà Sĩ Hồ, Hoàng Tâm Sơn, Nguyễn
Văn Tƣờng, Nguyễn Văn Lê… đi sâu vào các nội dung khác nhau của hoạt động
giảng dạy nhƣng tất cả đều hƣớng đến việc giải quyết mối quan hệ giữa giáo
viên, nhà quản lý và học sinh.
Liên quan đến công tác quản lý để nâng cao chất lƣợng giáo dục phổ
thông, tác giả Nguyễn Sinh Huy và Nguyễn Văn Lê đã nêu: Cần có giải pháp
phòng ngừa, khắc phục hiện tƣợng ngƣời học yếu kém; cần chú trọng các giải
pháp giáo dục tƣ tƣởng chính trị cho cán bộ, giáo viên kết hợp với việc bồi
dƣỡng chuyên môn, nghiệp vụ…[19].
Về quản lý nâng cao chất lƣợng hoạt động giảng dạy của giáo viên, các
tác giả Nguyễn Ngọc Hợi, Phạm Minh Hùng, Thái Văn Thành đã nêu lên
nguyên tắc chung về nâng cao chất lƣợng của đội ngũ giao viên nhƣ: Xác định
đầy đủ nội dung hoạt động chuyên môn; tổ chức đánh giá xây dựng hoàn thiện
quy chế đánh giá, xếp loại chuyên môn của giáo viên.
Về quản lý hoạt động giảng dạy, trong tài liệu “Những bài giảng về quản
lý trƣờng học”, tác giả Hà Sĩ Hồ đã nêu rõ mục tiêu quản lý, nội dung và giải
pháp quản lý nhà trƣờng phổ thông. Tác giả cho rằng, trong việc thực hiện mục
tiêu đào tạo, việc quản lý giảng dạy (theo nghĩa rộng) là nhiệm vụ trung tâm của
nhà trƣờng [17].
Tóm lại, đã có một số luận văn, luận án, công trình khoa học nghiên cứu
hoạt động giảng dạy ở các nhà trƣờng, cơ sở giáo dục khác nhau. Có nhiều luận
văn quan tâm tới đề tài quản lý hoạt động giảng dạy ở nhà trƣờng với cách tiếp
cận về vấn đề quản lý khác nhau, ở những địa phƣơng khác nhau, với phạm vi
rộng hẹp khác nhau.
Tuy nhiên cho đến nay chƣa có công trình nghiên cứu toàn diện, có hệ
thống và phù hợp với điều kiện thực tế ở các trƣờng trung học phổ thông chuyên

11

tại thành phố Hồ Chí Minh về quản lý hoạt động giảng dạy đáp ứng nhu cầu đổi
mới hiện nay, từ đó đƣa ra giải pháp mô hình quản lý mới để có thể áp dụng cho
tất cả các trƣờng trung học phổ thông chuyên tại thành phố Hồ Chí Minh nói
riêng và trên phạm vi cả nƣớc nói chung.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Quản lý
Quản lý là một hiện tƣợng xuất hiện từ rất sớm và phát triển cùng với xã
hội loài ngƣời. Nó bắt nguồn và gắn chặt với sự phân công, hợp tác lao động.
Quản lý là một phạm trù tồn tại khách quan đƣợc ra đời từ bản thân nhu cầu của
mọi chế độ xã hội, mọi quốc gia và vùng lãnh thổ.
Thuật ngữ quản lý đã trở nên phổ biến nhƣng chƣa có một định nghĩa
thống nhất. Các nhà khoa học đã đƣa ra nhiều định nghĩa quản lý từ nhiều góc
độ khác nhau:
Các tác giả Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ thì quan niệm rằng: “Quản lý
là một quá trình có định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý là một hệ thống
là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định.
Những mục tiêu này đặc trưng cho trạng thái mới của hệ thống mà người quản
lý mong muốn” [32, tr.17].
Còn Nguyễn Ngọc Quang quan niệm: “Quản lý là tác động có mục đích,
có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (khách thể
quản lý) nhằm thực hiện những mục tiêu dự kiến” [35, tr.31].
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý là mộthệ thống xã hội là tác động có
mục đích đến tập thể người - thành viên của hệ - nhằm làm cho hệ vận hành
thuận lợi và đạt tới mục đích dự kiến” [25, tr.15].
Từ những khái niệm trên, chúng ta có thể khái quát nhƣ sau: Quản lý là sự
tác động liên tục có định hƣớng, có mục đích, có kế hoạch và có hệ thống thông

tin của chủ thể quản lý (ngƣời quản lý, tổ chức quản lý) đến khách thể, đối
tƣợng quản lý về các mặt chính trị, văn hoá, xã hội, kinh tế... bằng một hệ thống


12

các luật lệ, các chính sách, các nguyên tắc, các phƣơng pháp và các biện pháp cụ
thể nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội của tổ chức để đạt
đƣợc mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động của môi trƣờng, làm cho tổ chức
hoạt động có hiệu quả [40, tr.7].
Có thể phát biểu định nghĩa quản lý một cách ngắn gọn là: Quản lý là quá
trình tác động có mục đích, có kế hoạch phù hợp quy luật khách quan của chủ
thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được mục đích của tổ chức.
1.2.2. Hoạt động giảng dạy
Theo Phan Trọng Ngọ thì hoạt động giảng dạy chính là sự truyền lại của
thế hệ trƣớc cho thế hệ sau những kinh nghiệm mà xã hội đã sáng tạo và tích luỹ
qua các thế hệ. Hoạt động giảng dạy là sự truyền thụ những tri thức khoa học,
những kỹ năng và phƣơng pháp hành động.
Trong nhà trƣờng, giảng dạy là hoạt động của giáo viên, đƣợc thực hiện
để tố chức và điều khiển học sinh lĩnh hội tri thức, hình thành kỹ năng, thái độ
và phát triển nhân cách.
Mục đích của hoạt động giảng dạy là sự tổ chức, điều khiển tối ƣu quá
trình học sinh lĩnh hội tri thức, hình thành và phát triển nhân cách ngƣời học.
Vai trò chủ đạo của hoạt động giảng dạy với ý nghĩa là tổ chức và điều khiển
quá trình học tập của ngƣời học, giúp cho họ nắm đƣợc kiến thức, hình thành kỹ
năng, thái độ. Nội dung giảng dạy đƣợc thực hiện trong một môi trƣờng thuận
lợi, chính là nhà trƣờng, ở đó đƣợc thực hiện một nội dung chƣơng trình quy
định, phù hợp với từng trình độ.
Đặc trƣng cơ bản của hoạt động giảng dạy bao gồm:
- Giáo viên nghiên cứu giáo trình, tài liệu tham khảo, trang thiết bị phục

vụ công tác dạy, nghiên cứu trình độ của đối tƣợng ngƣời học trong phạm vi
mình đảm nhận. Từ đó đƣa ra các phƣơng án để ngƣời học tiếp nhận lƣợng kiến
thức tốt nhất.


13

- Trên lớp phải tạo không khí thân thiện, kích thích tƣ duy ngƣời học để
ngƣời học chủ động trong việc học tập, hƣớng dẫn để ngƣời học có đƣợc cách
học tập hiệu quả, thu thập kiến thức từ ngƣời giáo viên cũng nhƣ môi trƣờng
xung quanh.
1.2.3. Quản lý hoạt động giảng dạy
Theo M.M Mechti - Zade, nhà lý luận Xô Viết trƣớc đây: Quản lý giáo
dục là tập hợp những biện pháp (tổ chức, phƣơng pháp, cán bộ, giáo dục, kế
hoạch hoá, tài chính...) nhằm bảo đảm sự vận hành bình thƣờng của các cơ quan
trong hệ thống giáo dục, bảo đảm sự tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả
về số lƣợng và chất lƣợng.
Theo tác giả Phạm Minh Hạc: Quản lý giáo dục là tổ chức các hoạt động
dạy học. Có tổ chức đƣợc các hoạt động dạy học, thực hiện đƣợc các tính chất
của nhà trƣờng phổ thông Việt Nam xã hội chủ nghĩa, mới quản lý đƣợc giáo
dục, tức là cụ thể hoá đƣờng lối giáo dục của Đảng và biến đƣờng lối đó thành
hiện thực, đáp ứng nhu cầu của nhân dân, của đất nƣớc.
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: Quản lý giáo dục là hệ thống các tác
động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho
hệ vận hành theo đƣờng lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện đƣợc các
tính chất của nhà trƣờng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, và tiêu điểm hội tụ là quá
trình dạy học - giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới.
Nhƣ vậy, quản lý giáo dục chính là quá trình tác động có định hướng của
nhà quản lý đến đối tượng và khách thể quản lý nhằm đạt được những mục tiêu
đã đề ra.

Từ cách tiếp cận trên cho thấy, quản lý hoạt động giảng dạy ở trường
trung học phổ thông chính là tổng thể các cách thức, biện pháp mà chủ thể quản
lý sử dụng để hoạch định, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra hoạt động giảng dạy của
giáo viên nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra.


14

1.3. Lý luận về hoạt động giảng dạy ở trƣờng trung học phổ thông
1.3.1. Mục tiêu giảng dạy
Mục tiêu đƣợc hiểu là sự cụ thể hoá của mục đích, hình dung mục đích
theo các giai đoạn, cấp độ, phạm vi, mức độ nhất định với kết quả cụ thể.
Mục tiêu có thể xem xét ở tầm chiến lƣợc (định hƣớng) và ở phạm vi tác
nghiệp (hoạt động). Khi xác định mục tiêu thƣờng dự kiến về số lƣợng, chất
lƣợng, cơ cấu, chế độ và thể chế.
- Mục tiêu giảng dạy về số lƣợng là dự kiến số lƣợng sản phẩm của hoạt
động giảng dạy sẽ đạt đƣợc. Ví dụ nhƣ số lƣợng học sinh đạt học sinh giỏi của
năm học, số lƣợng học sinh giỏi cấp thành phố, học sinh giỏi cấp quốc gia, số
lƣợng học sinh đạt giải nghiên cứu khoa học cấp thành phố, quốc gia và quốc tế,
số lƣợng giáo viên dạy giỏi.
- Mục tiêu giảng dạy về chất lƣợng là dự kiến sẽ đạt đƣợc các yêu cầu của
chất lƣợng giảng dạy. Ví dụ nhƣ chất lƣợng tuyển sinh đầu vào của trƣờng
chuyên, chất lƣợng học lực và hạnh kiểm, chất lƣợng tốt nghiệp loại giỏi; trƣờng
chất lƣợng cao, đào tạo học sinh giỏi.
- Mục tiêu giảng dạy về cơ cấu là dự kiến các thành phần, cấu trúc đảm
bảo cân đối, phù hợp, phong phú, toàn diện. Ví dụ nhƣ cơ cấu các môn học trong
chƣơng trình và phân phối chƣơng trình giáo dục dành cho trƣờng chuyên; các
loại hình trƣờng chuyên, lớp chuyên đáp ứng đƣợc yêu cầu đào tạo nhân lực,
nhân tài cho phát triển kinh tế - xã hội và khoa học - công nghệ trong giai đoạn
hiện nay.

- Mục tiêu giảng dạy về thể chế là xem xét các chế độ, chính sách nhằm
đáp ứng yêu cầu phát triển đội ngũ giáo viên. Ví dụ nhƣ xây dựng thể chế giáo
dục hiện đại theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa có cơ cấu hợp lý, đội ngũ giáo
viên hoàn chỉnh, linh hoạt và toàn diện. Chú trọng phát triển các loại hình
trƣờng chuyên, đồng thời cũng phải đảm bảo chế độ tiền lƣơng của giáo viên;