Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống cây Thìa canh (Gymnema sylvestre (Retz.) R. Br. ex Schult) bằng hạt và bằng hom tại Công ty cổ phần thiên nhiên DK (DK NATURA) xóm Đồng Phủ II, xã Yên Ninh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

MA THỊ TIỆP

NGHIÊN CỨU KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG CÂY
THÌA CANH (GYMNEMA SYLVESTRE (RETZ.) R.
BR. EX SCHULT) BẰNG HẠT VÀ BẰNG HOM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THIÊN NHIÊN DK (DK
- NATURA) XÓM ĐỒNG PHỦ II, XÃ YÊN NINH,
HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành : Lâm học
Mã số: 60 62 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. ĐẶNG KIM VUI

Thái Nguyên - 2014


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

MA THỊ TIỆP

NGHIÊN CỨU KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG CÂY
THÌA CANH (GYMNEMA SYLVESTRE (RETZ.) R.
BR. EX SCHULT) BẰNG HẠT VÀ BẰNG HOM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THIÊN NHIÊN DK (DK
- NATURA) XÓM ĐỒNG PHỦ II, XÃ YÊN NINH,
HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành : Lâm học
Mã số: 60 62 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. ĐẶNG KIM VUI

Thái Nguyên - 2014


i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan:
Đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện.
Số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực.
Các kết luận khoa học của luận văn chưa nhà khoa học nào công bố trong các nghiên
cứu khác.
Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những lời cam đoan trên.

Thái Nguyên, ngày 10 tháng 10 năm 2014
Người làm cam đoan

Ma Thị Tiệp


ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tác giả xin chân thành cảm ơn GS-TS. Đặng Kim Vui Giám đốc
Đại học Thái Nguyên, và Ths La Quang Độ Trường Đại học Nông Lâm Thái
Nguyên - Đại học Thái Nguyên, đã tận tình hướng dẫn với trách nhiệm cao giúp tác
giả nâng cao trình độ và hoàn thành luận văn.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới toàn thể cán bộ, giảng viên phụ trách
Đào tạo sau Đại học đã dành cho tác giả những điều kiện hết sức thuận lợi; nhiều
nhà khoa học trong Trường và Khoa Lâm nghiệp đã nhiệt tình đóng góp những ý
kiến quý báu giúp tác giả nâng cao trình độ và hoàn thiện luận văn.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa Phượng Hoàng; Tập thể cán bộ, công nhân viên trong công ty cổ phần sản phẩm thiên
nhiên DK (DK - Natura), đã tạo những điều kiện thuận lợi nhất giúp cho tác giả có cơ
hội phấn đấu trong công tác cũng như trong sự nghiệp nghiên cứu của mình.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất với gia đình, Thầy cô, bạn bè đã
giúp đỡ trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu để thực hiện bản luận văn này.

Thái Nguyên, ngày 10 tháng 10 năm 2014
Học viên

Ma Thị Tiệp


iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii
MỤC LỤC............................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................v
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN ..............................................vi

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH, BIỂU TRONG KHÓA LUẬN .......................vi
MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1
1. Mục tiêu nghiên cứu ..........................................................................................2
1.1. Mục tiêu tổng quát..........................................................................................2
1.2. Mục tiêu cụ thể ...............................................................................................3
2. Ý nghĩa của đề tài..............................................................................................3
2.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học................................................3
2.2. Ý nghĩa trong thực tiễn ...................................................................................3
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................4
1.1. Tổng quan về cây dược liệu ............................................................................4
1.2. Một số nghiên cứu về nhân giống ...................................................................4
1.2.1. Gieo hạt .......................................................................................................4
1.2.2. Giâm hom....................................................................................................10
1.3. Tổng quan về cây Thìa canh ...........................................................................13
1.3.1. Tình hình nghiên cứu ...................................................................................13
1.3.2. Sơ lược về GACP ........................................................................................16
1.4. Một số khái niệm ............................................................................................19
1.4.1. Lâm sản ngoài gỗ (LSNG) ...........................................................................19
1.4.2. Chất điều hòa sinh trưởng thực vật...............................................................19
1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình giâm hom .............................................20
1.5.1. Các nhân tố bên trong ..................................................................................20
1.5.2. Các nhân tố bên ngoài..................................................................................23
1.6. Tổng quan khu vực nghiên cứu.......................................................................26
1.6.1. Vị trí địa lý, địa hình, địa thế .......................................................................26
1.6.2. Dân số, lao động, việc làm, thu nhập............................................................27


iv

Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................28

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................28
2.1.1. Đối tượng ....................................................................................................28
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................28
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...................................................................28
2.2.1. Thời gian nghiên cứu ...................................................................................28
2.2.2. Địa điểm nghiên cứu....................................................................................28
2.3. Nội dung nghiên cứu ......................................................................................28
2.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................28
2.4.1. Phương pháp nghiên cứu tổng quát ..............................................................28
2.4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể ...................................................................29
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................41
3.1. Ảnh hưởng của nhiệt độ nước xử lý hạt giống tới tỷ lệ nảy mầm của hạt
cây Thìa canh ........................................................................................................41
3.2. Ảnh hưởng của hỗn hợp ruột bầu đến sự sinh trưởng và phát triển cây con
Thìa canh...............................................................................................................43
3.3. Ảnh hưởng của loại hom đến khả năng sống của hom.....................................44
3.4. Ảnh hưởng của loại thuốc kích thích ra rễ đến khả năng ra rễ của hom ...........47
3.4.1. Ảnh hưởng của thuốc kích thích ra rễ IBA đến khả năng ra rễ của hom .......48
3.4.3. Ảnh hưởng của KT ra rễ IAA đến khả năng ra rễ của hom...........................53
3.5. Ảnh hưởng của thời vụ giâm hom đến khả năng ra rễ của hom Dây thìa canh.56
3.5.1. Kết quả về tỷ lệ sống của hom .....................................................................57
3.5.2. Kết quả về số rễ và chiều dài rễ....................................................................58
3.6. Ảnh hưởng của giá thể giâm hom đến khả năng ra rễ của hom........................59
3.6.1. Kết quả tỷ lệ sống của hom ..........................................................................60
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................66
1. Kết luận.............................................................................................................66
4.2. Kiến nghị........................................................................................................66
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................68
I. Tiếng Việt ..........................................................................................................68
II. Tiếng Anh.........................................................................................................69

v

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐH

Đại học

IBA

Indol butiric acid

IAA

Indol acetic acid

NAA

Napthalen acetic acid

GACP

Good Agricultural and Collection Practices

LSNG

Lâm sản ngoài gỗ

CTTN

Công thức thí nghiệm

ĐTĐ

Đái tháo đường

GAP

Good Agriculture Production

GCP

Good Collection Practices

KTST

Kích thích sinh trưởng

IPA

Indol propionic acid


vi

DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN
Bảng 2.1: Theo dõi quá trình nẩy mầm của hạt Dây thìa canh .....................................................................32
Bảng 2.2: Biểu theo dõi tình hình sinh trưởng của cây Dây thìa canh...........................................................33

Bảng 2.3: Bảng theo dõi hom sống trong quá trình thí nghiệm.....................................................................37
Bảng 2.4: Ảnh hưởng của chất kích thích sinh trưởng đến khả năng ra rễ ....................................................37
Bảng 2.5: Sắp xếp các trị số quan sát trong phân tích phương sai một nhân tố .............................................38
Bảng 3.1: Ảnh hưởng của nhiệt độ nước đến tỷ lệ nảy mầm của hạt Thìa canh ............................................41
Bảng 3.2: Bảng sai dị từng cặp xi  xj cho tỷ lệ hạt sống LSD = 2.84 .....................................................41
Bảng 3.3: Ảnh hưởng của hỗn hợp ruột bầu đến sự sinh trưởng và phát triển cây con Thìa canh ..................43
Bảng 3.4: Bảng sai dị từng cặp xi  xj cho chiều cao vút ngọn LSD = 0,604 ...........................................43
Bảng 3.5: Bảng sai dị từng cặp xi  xj cho số cặp lá trên cây LSD = 0,774..............................................43
Bảng 3.6: Ảnh hưởng của loại hom đến hiệu quả giâm hom cây Thìa canh..................................................45
Bảng 3.7: Ảnh hưởng của loại hom đến hiệu quả giâm hom cây Thìa canh sau 60 ngày tuổi ........................46
Bảng 3.8: Bảng sai dị từng cặp xi  xj (phụ lục 3, mục 3.3) .....................................................................46
Bảng 3.9: Ảnh hưởng của thuốc KT ra rễ IBA đến tỷ lệ sống của hom ........................................................48
Bảng 3.10: Ảnh hưởng của IBA đến ra rễ của hom .....................................................................................49
Bảng 3.11: Bảng sai dị từng cặp xi  xj (phụ lục 3, mục 3.4.1) ................................................................49
Bảng 3.12: Tỷ lệ sống của cây hom khi sử dụng thuốc KTST NAA.............................................................50
Bảng 3.13: Ảnh hưởng của NAA đến khả năng ra rễ của hom .....................................................................51
Bảng 3.14: Bảng sai dị từng cặp xi  xj ..................................................................................................52
Bảng 3.15 : Ảnh hưởng của IAA đến tỷ lệ sống của hom ............................................................................53
Bảng 3.16 : Ảnh hưởng của IAA đến khả năng ra rễ của hom......................................................................54
Bảng 3.17: Bảng sai dị từng cặp xi  xj ..................................................................................................55
Bảng 3.18: Ảnh hưởng của Ktra rễ IBA, NAA, IAA đến ra rễ của hom cây

Thìa canh......................56

Bảng 3.19: Thời vụ giâm hom ảnh hưởng đến tỷ lệ sống của hom ...............................................................57
Bảng 3.20: Ảnh hưởng của thời vụ giâm hom đến khả năng ra rễ của hom ..................................................58
Bảng 3.21: Ảnh hưởng của giá thể giâm hom đến tỷ lệ sống của hom..........................................................60
Bảng 3.22: Ảnh hưởng của giá thể giâm hom đến tỷ lệ ra rễ của hom cây thìa canh sau 60 ngày..................61
Bảng 3.23: Bảng sai dị từng cặp xi  xj ..................................................................................................61

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH, BIỂU TRONG KHÓA LUẬN

Hình 2.1: Lấy hom cây Dây thìa canh....................................................................35
Hình 2.2: Hom Dây thìa canh được lấy từ cây mẹ..................................................36
Hình 2.3: Chọn và cắt hom Dây thìa canh...................................................................36
Hình 2.4: Xử lý hom Dây thìa canh trước khi giâm ...............................................36
Hình 3.1: Hạt Thìa canh xử lý ở nhiệt độ nước 40 - 450C ......................................42
Hình 3.2: Biểu đồ ảnh hưởng của nhiệt độ nước xử lý hạt Thìa canh .....................42
Hình 3.3: Biểu đồ chiều cao trung bình cây con Thìa canh trên các công thức hỗn
hợp ruột bầu............................................................................................44
Hình 3.4: Ảnh hưởng của loại hom đến hiệu quả giâm hom cây Thìa canh............45
Hình 3.5: Biểu đồ Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của tuổi hom đến hiệu quả giâm
hom cây Thìa canh..................................................................................47
Hình 3.6: Tỷ lệ sống của hom Thìa canh khi sử dụng IBA.....................................48
Hình 3.7: Ảnh hưởng của IBA đến số rễ và chiều dài rễ của hom Dây thìa canh....50
Hình 3.8: Tỷ lệ sống của hom khi sử dụng NAA sau 60 ngày ................................51
Hình 3.9: Ảnh hưởng của NAA đến khả năng ra rễ của hom .................................52
Hình 3.10: Ra rễ của hom Dây thìa canh khi sử dụng NAA ...................................53
Hình 3.11: Ảnh hưởng của IAA đến tỷ lệ sống ......................................................54
Hình 3.12: Ảnh hưởng của IAA đến khả năng ra rễ của hom.................................55
Hình 3.13: Ảnh hưởng của KT ra rễ IBA, NAA, IAA đến ra rễ của hom cây
Thìa canh ................................................................................................56
Hình 3.14: Thời vụ giâm hom ảnh hưởng tới tỷ lệ sống của hom...........................57
Hình 3.15: Ảnh hưởng của thời vụ giâm hom tới khả năng ra rễ của hom..............58
Hình 3.16: Hom Dây thìa canh ra rễ vào vụ xuân hè..............................................59
Hình 3.17: Ảnh hưởng của giá thể giâm hom tới tỷ lệ sống của hom .....................60
Hình 3.18: Ảnh hưởng của giá thể đến khả năng ra rễ của hom .............................62

1

MỞ ĐẦU

Hiện nay nhu cầu của con người về nguồn dược liệu ngày càng tăng, nguồn
dược liệu con người đang sử dụng có thể được tổng hợp bằng nhiều con đường khác
nhau như tổng hợp từ hóa học, tổng hợp từ vi sinh vật, song nguồn dược liệu từ thực
vật đã được con người sử dụng từ rất lâu và nhu cầu ngày càng lớn. Tuy nhiên các
loài cây trong tự nhiên đang bị giảm về số lượng và chất lượng bởi sự khai thác quá
mức, các điều kiện ngày càng bất lợi của môi trường tự nhiên… dẫn đến nhiều loại
cây dược liệu quý hiếm bị tuyệt chủng, ảnh hưởng đến nguồn cung cấp dược liệu bền
vững cho con người.
Cây Thìa canh là một loại dược liệu quý cho bệnh nhân mắc bệnh tiểu
đường. Ở Việt Nam cây thuốc này được phát hiện từ năm 2006, nằm trong đề tài
nghiên cứu cấp Bộ của nhà nước. Kết quả nghiên cứu của trường Đại học Dược Hà
Nội đã được ứng dụng để xây dựng vùng nguyên liệu cây Thìa canh theo tiêu chuẩn
quốc tế tại các tỉnh Nam Định, Thái Nguyên, đảm bảo hàm lượng hoạt chất ổn định.
Dược liệu này có thể sử dụng trong phòng và điều trị cho cả đối tượng tiền đái tháo
đường và người đã bị đái tháo đường, người bị mỡ máu cao.
Tác dụng hạ đường huyết của cây Thìa canh có những điểm tương đồng như
insulin nhanh: Đỉnh tác dụng là hạ đường huyết ở 2h và duy trì đến 4h; mức độ hạ
đường huyết tương đương ở thời điểm 2h và 4h. Ngoài ra trên một số nghiên cứu
khác cho thấy tác dụng giảm cholesterol máu giảm béo phì cũng rất hiệu quả.
Như vậy cây Thìa canh có thể ứng dụng điều trị cho cả bênh nhân tiểu đường týp 1
hoặc týp 2 phối hợp với các thuốc điều trị khác để kiểm soát và làm giảm đường huyết, ổn
định kéo dài hàm lượng đường huyết, phòng ngừa biến chứng, giảm cholesterol và lipid
trong máu, nâng cao đời sống tình dục của bệnh nhân tiểu đường Nam giới. Hiệu quả sẽ
rất khả quan đạt được sau đợt dùng 2-3 tháng, kết hợp với chế độ ăn uống và tập thể dục

đều đặn.
Hiện nay cây Thìa canh được phơi sấy khô để sắc nước uống, sử dụng làm trà cho
người bị tiểu đường, đã được chiết xuất và sản xuất thành dạng viên nang tiện dụng trong
sản phẩm Diabetna tại nhà máy Nam Dược - nhà máy chuẩn GMP đầu tiên tại Việt Nam


2

và đạt bộ tích hợp 6 tiêu chuẩn về chất lượng quốc tế. Sản phẩm Diabetna vinh dự nhận
được giải thưởng chất lượng Quốc Gia năm 2010.
(GMP là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Good Manufacturing Practices”.
Dịch chuẩn xác, đầy đủ theo nghĩa Tiếng Việt là “Thực hành tốt sản xuất”
GMP được áp dụng trong hoạt động sản xuất của nhiều lĩnh vực khác nhau.
Riêng đối với ngành sản xuất dược phẩm, theo tài liệu của Cục quản lý dược, thuật
ngữ được sử dụng là: “Thực hành tốt sản xuất thuốc”).
Có thể nói việc tìm ra cây cây Thìa canh tại Việt Nam - một dược liệu quý hiếm,
phòng ngừa và hỗ trợ điều trị tiểu đường và mỡ máu, mở ra triển vọng lớn ứng dụng các
cây thuốc quý Việt Nam cho sức khoẻ con người - một hướng giải pháp an toàn lâu dài
cho bệnh nhân tiểu đường luôn sống vui khỏe.
Ngoài tác dụng trên cây Thìa canh còn có ý nghĩa lớn về kinh tế. Theo tính
toán của công ty cổ phần sản phẩm thiên nhiên DK (DK - Natura) thì lợi nhuận thu
từ cây cây Thìa canh là khoảng >100 triệu VNĐ/ha.
Như vậy việc bảo tồn và phát triển các loài dược liệu không những có giá trị
về mặt kinh tế mà còn mang ý nghĩa lớn trong khoa học. Để có cơ sở khoa học cho
việc phát triển các loài dược liệu, cần thiết phải nghiên cứu khả năng nhân giống và
gây trồng các loài cây dược liệu. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trên, được sự đồng
ý của khoa sau Đại học - Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, tôi tiến hành thực
hiện đề tài: “Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống cây Thìa canh (Gymnema sylvestre
(Retz.) R. Br. ex Schult) bằng hạt và bằng hom tại Công ty cổ phần thiên nhiên
DK (DK - NATURA) xóm Đồng Phủ II, xã Yên Ninh, huyện Phú Lương, tỉnh

Thái Nguyên”. Việc nghiên cứu đề tài này là rất quan trọng nhằm tìm ra phương
pháp cách thức gieo ươm trồng cây cây Thìa canh đại trà đáp ứng việc nhân giống
và cung cấp giống cây trồng có giá trị nhằm bảo tồn và phát triển cây cây Thìa canh.
1. Mục tiêu nghiên cứu
1.1. Mục tiêu tổng quát
Sản xuất giống cây Thìa canh bằng hạt và bằng hom với chất lượng và tỷ lệ
xuất vườn cao, phục vụ phát triển trồng cây Thìa canh có hiệu quả cao, trồng trên
diện tích rộng.


3

1.2. Mục tiêu cụ thể
- Biết được ảnh hưởng của nhiệt độ nước xử lý hạt giống tới tỷ lệ nảy mầm của
hạt cây Thìa canh.
- Biết được ảnh hưởng của hỗn hợp ruột bầu đến tình hình sinh trưởng phát triển
của cây con Thìa canh trong giai đoạn vườn ươm.
- Biết được ảnh hưởng của loại hom đến khả năng sống của hom.
- Biết được ảnh hưởng của thuốc kích thích ra rễ đến khả năng ra rễ của hom.
- Biết được ảnh hưởng của giá thể giâm hom đến khả năng ra rễ của hom.
- Biết được ảnh hưởng của thời vụ giâm hom đến khả năng ra rễ của hom.
2. Ý nghĩa của đề tài
2.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học
- Giúp cho học viên nắm vững hơn những kiến thức đã được học cũng như
được trải nghiệm giữa lý thuyết và thực hành, đặc biệt là những kiến thức về kỹ thuật
lâm sinh & trồng rừng : Xử lý hạt giống, ngâm ủ hạt giống, cách chọn hom giâm,
cách xử lý hom giâm, kỹ thuật cắt hom, kỹ thuật giâm hom… cách pha chế thuốc, tìm
hiểu quá trình sinh trưởng của cây hom từ đó áp dụng vào thực tế sản xuất.
- Học viên làm quen, tìm hiểu kiến thức ngoài thực tế giúp cho học viên hoàn
thiện hơn không những về mặt lý thuyết mà cả về thực hành, từ đó nâng cao hiệu

quả và chất lượng học tập.
- Là cơ hội tốt để học viên hoàn thiện bản thân cả về kiến thức, kỹ năng và
thái độ vững vàng trong công việc và cuộc sống sau này.
2.2. Ý nghĩa trong thực tiễn
- Đề tài nghiên cứu góp phần trong việc bảo tồn, duy trì loài dược liệu quý
đồng thời cung cấp nguồn giống cây dược liệu cho y học.
- Có ý nghĩa lớn về kinh tế: Cây Thìa canh hiện là 1 loại dược liệu quý có giá
trị kinh tế rất cao. Nên việc nghiên cứu nhân giống, tạo giống có chất lượng về dược
liệu là rất cần thiết.
- Đề tài thực hiện giúp chúng ta đi sâu vào công tác tạo giống cây Thìa canh
nhằm cung cấp giống cây dược liệu cho các hộ dân ở các khu vực miền núi trung du
phía bắc hiện nay dang được thực hiện và có hiệu quả.


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full