LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại bồi THƯỜNG THIỆT hại DO ô NHIỄM môi TRƯỜNG, SUY THOÁI môi TRƯỜNG gây RA THỰC TRẠNG và HƯỚNG HOÀN THIỆN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

Khóa 2007-2011

Đề tài:

BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG, SUY THOÁI MÔI TRƯỜNG GÂY RA.
THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Đặng Thị Mỹ Y
Mã số sinh viên: 5075084
Lớp: Luật Thương mại 1
Khóa: 33

Cần Thơ 4/2011


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt mấy tháng tìm tòi, cố gắng cùng sự hướng dẫn tận tình xuyên suốt
của cô Nguyễn Thị Ngọc Tuyền đến nay đề tài nghiên cứu “Bồi thường thiệt hại
do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra. Thực trạng và hướng
hoàn thiện” đã được hoàn thành. Bên cạnh sự nỗ lực, cố gắng của bản thân thì sự
giúp đỡ của cô đã đóng góp một phần rất lớn vào việc hoàn thành luận văn. Người
viết kính lời cảm ơn đến cô hướng dẫn Nguyễn Thị Ngọc Tuyền đã hết lòng, tận
tình động viên, chỉ dẫn cho người viết từ nguồn tài liệu đến phương pháp nghiên
cứu để có thể hoàn thành luận văn, kính lời cảm ơn đến các thầy cô Khoa luật đã tận
tình giảng dạy cho em trong suốt bốn năm học tại Trường Đại học Cần Thơ – đó là
hành trang bổ ích để giúp em bước vào cuộc sống ngày mai. Mặc dù đã nỗ lực hết
mình cùng cố gắng tìm tòi nghiên cứu từng khía cạnh của đề tài để thấy được những
tiến bộ và hạn chế của pháp trong lĩnh vực môi trường, nhưng với kinh nghiệm còn
non nớt, kiến thức hạn hẹp ắt hẳn không thể tránh khỏi những thiếu sót trong luận
văn này. Rất mong được sự đóng góp của quý thầy, cô để người viết hiểu sâu hơn
về mảng kiến thức trong lĩnh vực này. Cuối cùng, người viết kính chúc sức khỏe
đến quý thầy, cô Khoa luật nói chung và cô Nguyễn Thị Ngọc Tuyền nói riêng, kính
chúc thầy, cô công tác tốt và có thật nhiều niềm vui trong giảng dạy.

Cần thơ, tháng 4 năm 2011
Sinh viên

Đặng Thị Mỹ Y


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ..........................................................................................1
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT
HẠI DO Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG, SUY THOÁI MÔI TRƯỜNG
GÂY RA ....................................................................................................3
1.1. Khái quát chung về ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường hiện
nay .............................................................................................................3
1.1.1. Khái niệm về ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường.....................3
1.1.1.1. Khái niệm về ô nhiễm môi trường................................................3
1.1.1.2 Khái niệm về suy thoái môi trường ..............................................4
1.1.2. Những chức năng cơ bản của môi trường ..........................................5
1.1.2.1. Môi trường là nơi sinh sống và phát triển của con người ...............5
1.1.2.2. Môi trường là nơi chứa đựng những nguồn tài nguyên làm thành
đối tượng lao động, sản xuất và hình thành các nguồn lực cần thiết cho
việc sản xuất ra của cải vật chất của con người ........................................6
1.1.2.3. Môi trường là nơi chứa đựng chất thải của con người trong sinh
hoạt và trong sản xuất ............................................................................7
1.1.3. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường .............8
1.1.3.1. Sự khác nhau giữa ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường .......8
1.1.3.2. Các nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường ...9
1.1.4. Các dạng biểu hiện của ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường ....10
1.1.4.1.Nước thải ................................................................................... 11
1.1.4.2 Chất thải rắn............................................................................... 12
1.1.4.3 Chất thải khí............................................................................... 13
1.1.4.4. Sự suy giảm cạn kiệt tài nguyên ................................................. 14
1.2. Khái quát chung về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy
thoái môi trường ...................................................................................... 15

1.2.1. Khái niệm về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường............................................................................................... 15
1.2.2. Đặc điểm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường............................................................................................... 16
1.2.3. Các nguyên tắc bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường.............................................................................................. 17
1.2.3.1. Nguyên tắc nhà nước ghi nhận và bảo vệ quyền lợi con người được
sống trong môi trường trong lành............................................................ 18


1.2.3.2. Nguyên tắc khuyến khích các bên tranh chấp thương lượng và hoà
giải tại cơ sở.......................................................................................... 19
1.2.3.3. Nguyên tắc ưu tiên áp dụng nhằm khắc phục tình trạng môi trường
bị thiệt hại ............................................................................................. 19
1.2.3.4. Nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền.................................20
1.2.4. Hình thức bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường. ...................................................................................................20
1.2.4.1. Bằng hiện vật ............................................................................ 21
1.2.4.2. Bằng tiền................................................................................... 21
CHƯƠNG 2: NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG, SUY THOÁI MÔI TRƯỜNG
GÂY RA. THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN............................ 23
2.1. Những quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm
môi trường, suy thoái môi trường ............................................................ 23
2.1.1. Chủ thể chịu trách nhiệm về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi
trường, thoái môi trường ......................................................................... 23
2.1.1.1. Cá nhân..................................................................................... 23
2.1.1.2. Tổ chức..................................................................................... 25
2.1.2. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi
trường, suy thoái môi trường gây ra ......................................................... 26

2.1.2.1. Phải có thiệt hại xảy ra............................................................... 26
2.1.2.2. Phải có hành vi trái pháp luật ..................................................... 28
2.1.2.3. Yếu tố lỗi của người gây thiệt hại ............................................... 29
2.1.2.4. Có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy ra và hành vi trái
pháp luật .............................................................................................. 30
2.1.3. Xác định thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
gây ra......................................................................................................30
2.1.3.1. Thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra......31
2.1.3.2. Chi phí xác định thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường gây ra ......................................................................................... 33
2.1.4. Nguyên tắc luật định về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường,
suy thoái môi trường ............................................................................... 34
2.1.4.1. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường ............................................................................................ 34


2.1.4.2. Nguyên tắc tính toán thiệt hại đối với môi trường bị ô nhiễm, suy
thoái .....................................................................................................35
2.1.5. Phương pháp giải quyết bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường,
suy thoái môi trường ................................................................................ 35
2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật và giải pháp khắc phục về bồi thường
thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường......................... …37
2.2.1. Thực trạng áp dụng pháp luật do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường ....................................................................................................37
2.2.2. Những khó khăn vướng mắc của việc áp dụng pháp luật về bồi thường
thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra .................... 43
2.2.3. Một số giải pháp và đề xuất của người viết về bồi thường thiệt hại do
ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra ......................................... 46
KẾT LUẬN ............................................................................................... 53

LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường gây ra có thể nói là một mảng rất mới trong hệ thống pháp luật Việt
Nam. Luật Bảo vệ môi trường ra đời lần đầu tiên năm 1993 và được sửa đổi bổ
sung năm 2005, đến nay vẫn chưa được sửa đổi lần nào vì vậy khó tránh khỏi
những khó khăn, vướng mắc của việc áp dụng pháp luật vào thực tế. Tình trạng
môi trường hiện nay đang ở mức báo động về sự ô nhiễm và suy thoái do sự
thiếu hiểu biết, vì lợi ích trước mắt mà con người đã khai thác thiên nhiên một
cách bừa bãi, tùy ý, lực lượng sản xuất không gắn liền với những giá trị đạo
đức và nhân văn đã đặt con người ngày càng đối lập với tự nhiên. Mặc dù Nhà
nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh hành vi của
con người, đồng thời Luật Bảo vệ môi trường cũng đã có quy định về trách
nhiệm bồi thường thiệt hại và khắc phục ô nhiễm, phục hồi môi trường đối với
từng đối tượng vi phạm cụ thể nhằm bảo vệ sức khỏe, tính mạng, tài sản của tổ
chức, cá nhân không bị xâm phạm, đảm bảo quyền con người được sống trong
môi trường trong lành và tiện ích. Thế nhưng nhìn lại thực tế hiện nay giữa
hiện trạng môi trường và pháp luật thì vẫn còn rất nhiều điều nan giải, thiệt hại
xảy ra nhiều, môi trường ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng nhưng số vụ bị cơ
quan chức năng phát hiện và xử phạt thì thiểu số hơn, thậm chí một số doanh
nghiệp sẵn sàng bị xử phạt mà không đầu tư hệ thống xử lý chất thải trong hoạt
động sản xuất của mình…nguyên nhân của những vấn đề trên là từ đâu. Chính
vì thế Người viết đã chọn đề tài “Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi
trường, suy thoái môi trường gây ra” để làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt
nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài

Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra là
một trong những bộ phận của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
trong lĩnh vực dân sự. Đề tài này được người viết nghiên cứu nhằm khẳng định
sự cần thiết của pháp luật quy định về bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực này ở
nước ta. Đây là một mảng mới đồng thời xuất hiện trễ trong hệ thống pháp luật
nước ta, vì thế khi phân tích thực tiễn và cách giải quyết bồi thường thiệt hại
cho người bị thiệt hại thì thấy còn nhiều khó khăn, vướng mắc mà Luật môi
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 1

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

trường chưa kịp điều chỉnh. Chính vì vậy, trên cơ sở đi sâu vào nghiên cứu các
quy phạm pháp luật điều chỉnh về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường,
suy thoái môi trường gây ra để tìm ra ưu, nhược điểm trong việc áp dụng pháp
luật vào thực tiễn, công tác xác định về bồi thường thiệt hại. Người viết hy
vọng sẽ góp một phần vào việc hoàn thiện những quy định của pháp luật về bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực môi trường.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trên thực tế vấn đề “Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy
thoái môi trường gây ra” là một vấn đề phức tạp. Vì vậy để quản lý được vấn
đề bồi thường và khắc phục ô nhiễm môi trường là công việc rất khó khăn. Do
hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường rất tinh vi, đa dạng và hậu quả
để lại của nó là kết quả của cả một quá trình hoạt động lâu dài với những biến
đổi rất khó kiểm soát và phát hiện. Tuy nhiên, yêu cầu của một đề tài luận văn

tốt nghiệp, trong khuôn khổ thời gian cho phép người viết chỉ tập trung nghiên
cứu những quy định của pháp luật hiện hành điều chỉnh về bồi thường thiệt hại
do ô nhiễm môi trường như Bộ luật dân sự 2005, Luật Bảo vệ môi trường 2005
và một số nghị quyết, nghị định có liên quan để rút ra những định hướng, đề
xuất giải quyết bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực môi trường ở nước ta hiện
nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài này người viết đã sử dụng nhiều phương pháp như
phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, kết hợp lý luận với thực tiễn,
phương pháp sưu tầm, tổng hợp bài nghiên cứu và một số phương pháp khác để
giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường gây ra.
5. Kết cấu đề tài
Nội dung luận văn tốt nghiệp ngoài mục lục, lời nói đầu, kết luận, danh mục
tài liệu tham khảo thì nội dung chính gồm hai chương
Chương 1: Những vấn đề chung về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi
trường, suy thoái môi trường gây ra
Chương 2: Những quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm
môi trường, suy thoái môi trường gây ra. Thực trạng và hướng hoàn
thiện

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 2

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO Ô NHIỄM
MÔI TRƯỜNG, SUY THOÁI MÔI TRƯỜNG GÂY RA
1.1. Khái quát chung về ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường hiện
nay
1.1.1. Khái niệm về ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
Mỗi cơ thể sống dù là cá nhân con người hay bất kỳ một loài sinh vật nào
tồn tại trên trái đất, ở trong mọi trạng thái đều bị bao quanh và chi phối bởi môi
trường. Cùng với sự phát triển của xã hội loài người, môi trường cũng ngày
một thay đổi. Môi trường chứa đựng các yếu tố tự nhiên như đất đai, khí hậu,
sông ngòi, ánh sáng, cây cối… tác động trực tiếp đến sự sống của con người.
Con người cần không khí để thở, đất đai để trồng trọt tạo nguồn lương thực
thực phẩm, sông ngòi cung cấp nguồn nước cho nhu cầu sinh hoạt và sản
xuất… Dần dần do nhu cầu cuộc sống và sự phát triển con người đã không
ngừng cải tạo thiên nhiên, tạo ra các yếu tố vật chất nhân tạo như các công
trình đường sá, giao thông, cầu cống, trường học, bệnh viện, công viên, khu
công nghiệp, khu chế xuất, cải tạo thiên nhiên phục vụ lại cho lợi ích con
người. Song song với sự phát triển không ngừng đó môi trường dần dần trở
thành nơi chứa đựng và tiêu thụ hầu hết chất thải do con người thải ra từ nhu
cầu sinh hoạt hàng ngày đến trồng trọt, chăn nuôi, sản xuất kinh doanh, khai
thác khoáng sản… Chính vì thế môi trường Việt Nam đang đứng trước vấn nạn
ô nhiễm nghiêm trọng. Việc ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường đã mang
lại những hậu quả hết sức nghiêm trọng đang hàng ngày, hàng giờ thách thức
với con người. Mặc dù gần đây Đảng và Nhà nước đã hết sức chú trọng đến
môi trường nhưng hiện nay vấn đề ô nhiễm vẫn còn là nan giải và ở mức khẩn
cấp.
1.1.1.1. Khái niệm về ô nhiễm môi trường
Ô nhiễm môi trường là một khái niệm được nhiều ngành khoa học định
nghĩa. Dưới góc độ sinh học ô nhiễm môi trường là chỉ tình trạng của môi
trường trong đó những chỉ số hóa học, lý học của nó đang thay đổi theo chiều

hướng xấu đi. Dưới góc độ kinh tế học, ô nhiễm môi trường là sự thay đổi
không có lợi cho môi trường về các tính chất vật lý, hóa học, sinh học, mà qua
đó có thể gây tác hại tức thời hoặc lâu dài tới sức khỏe của con người, các loài

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 3

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

động thực vật, và các điều kiện sống khác. Dưới góc độ pháp lý 1, “ô nhiễm môi
trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu
chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người, sinh vật”
Xung quanh khái niệm ô nhiễm môi trường, có rất nhiều định nghĩa với các
nhà nghiên cứu khoa học khác nhau, với những nguồn tài liệu và cách diễn đạt
khác nhau. Nhưng có thể thấy điểm chung nhất giữa các định nghĩa nêu trên là
đều đề cập đến sự biến đổi các thành phần môi trường theo chiều hướng xấu đi,
gây thiệt hại cho con người và sinh vật. Sự biến đổi các thành phần môi trường
này có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân chủ yếu là
do các chất gây ô nhiễm. Chất gây ô nhiễm được các nhà môi trường học định
nghĩa “là chất hoặc yếu tố vật lý khi xuất hiện trong môi trường thì làm cho
môi trường bị ô nhiễm”. Thông thường chất gây ô nhiễm là các chất thải, tuy
nhiên chúng có thể xuất hiện dưới dạng nguyên liệu, thành phẩm, phế liệu…và
được phân thành:
Chất gây ô nhiễm tích lũy (chất dẻo, chất thải phóng xạ) và chất gây ô
nhiễm không tích lũy (tiếng ồn)

Chất gây ô nhiễm trong phạm vi địa phương (rác, tiếng ồn), trong phạm vi
vùng (mưa axit) và trên phạm vi toàn cầu (chất CFC).
Chất gây ô nhiễm từ các nguồn có thể xác định được nguồn (chất thải từ
các cơ sở sản xuất kinh doanh) và chất gây ô nhiễm không xác định được
nguồn (hóa chất dùng cho nông nghiệp).
Chất gây ô nhiễm do phát thải liên tục (chất thải từ các cơ sở sản xuất kinh
doanh) và chất gây ô nhiễm do phát thải không liên tục (tràn dầu do sự cố tràn
dầu).
1.1.1.2 Khái niệm về suy thoái môi trường
Suy thoái môi trường là hành động dùng để chỉ trạng thái môi trường, trong
đó có sự thay đổi về chất lượng và số lượng các thành phần môi trường. Theo
quy định tại khoản 7 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 thì “suy thoái
môi trường là sự suy giảm về chất lượng và số lượng của thành phần môi
trường, gây ảnh hưởng xấu đối với con người và sinh vật”. Một thành phần môi
trường bị suy thoái khi có đầy đủ các dấu hiệu có sự suy giảm cả về số lượng

1

Khoản 6 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 4

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

và chất lượng thành phần môi trường đó hoặc là sự thay đổi về số lượng sẽ kéo
theo sự thay đổi về chất lượng và ngược lại.
Điều này cho thấy sự thay đổi về số lượng và chất lượng các thành phần môi
trường phải đến mức gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, đến hoạt động sản xuất
kinh doanh của con người hoặc gây nên những hiện tượng hạn hán, lũ lụt, xói
mòn đất, sạt lở đất thì mới coi như thành phần đó bị suy thoái.
Số lượng và chất lượng các thành phần có thể bị thay đổi do nhiều nguyên nhân
như ý thức bảo vệ môi trường của phần lớn các tầng lớp dân cư xã hội vẫn còn
thấp, hệ thống pháp luật của nước ta chưa thực sự chú trọng đến việc bảo vệ
môi trường. Trong đó, có thể thấy nguyên nhân chủ yếu là do hành vi khai thác
quá mức các yếu tố môi trường làm hủy hoại các nguồn tài nguyên thiên nhiên,
sử dụng các phương tiện, công cụ, phương pháp hủy diệt trong khai thác đánh
bắt các nguồn tài nguyên sinh vật…Các cấp độ suy thoái môi trường cũng khác
nhau suy thoái môi trường, suy thoái môi trường nghiêm trọng, suy thoái môi
trường đặc biệt nghiêm trọng. Cấp độ suy thoái môi trường đối với thành phần
môi trường cụ thể thường được xác định dựa vào mức độ khan hiếm của các
thành phần môi trường, cũng như dựa vào số lượng các thành phần môi trường
bị khai thác, tiêu hủy so với trữ lượng của nó.
1.1.2. Những chức năng cơ bản của môi trường
Có thể nói môi trường là cái nôi hình thành và phát triển con người. Những
yếu tố cấu thành môi trường như: Không khí, nước, ánh sáng đều rất quan trọng
đối với con người. Con người cần không khí để thở, nước để ăn uống và sinh
hoạt, không gian để sinh sống… tất cả đều là thành phần của môi trường có ý
nghĩa quyết định tới sự tồn tại và phát triển của nền kinh tế và sự sống của con
người, bởi vì môi trường không chỉ là nguồn tài nguyên đầu tư cho sản xuất,
tiện nghi sinh hoạt cho con người mà còn là nơi chứa đựng và hấp thụ các chất
phế thải trong quá trình sản xuất và sinh hoạt của con người thải ra.
1.1.2.1. Môi trường là nơi sinh sống và phát triển của con người
Từ lúc sơ khai con người sống chủ yếu bằng săn bắt và hái lượm, cho đến
ngày nay con người ngày càng tiến bộ hơn, biết thay đổi mình để có thể sống

trong một xã hội công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Dù ở giai đoạn nào xã hội loài
người cũng đều công nhận môi trường là cái nôi sinh thành và phát triển của
con người. Con người muốn sống, muốn tồn tại thì tất yếu phải cần đến các yếu

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 5

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

tố cơ bản cấu thành nên môi trường như không khí, đất, nước, ánh sáng, sinh
vật… Con người cần không khí để thở, cần nước để uống và sinh hoạt, cần
không gian để sinh sống…Điều này chứng tỏ những thành phần của môi trường
có ý nghĩa quyết định đến sự tồn tại của loài người.
Con người sống trong môi trường dần dần nhận thức thêm những thứ quý
giá có trong môi trường. Con người nhận thức được rằng môi trường không chỉ
cần thiết cho sự sống cơ bản mà môi trường còn cung cấp nguồn tài nguyên vô
cùng phong phú. Chính vì thế con người đã nâng cao sự phát triển, biết trồng
trọt, biết sử dụng các nguồn tài nguyên sống và không sống để sản xuất ra của
cải vật chất nhằm đáp ứng cho nhu cầu của cuộc sống. Những lý luận trên cho
thấy rằng con người tất yếu chịu ảnh hưởng của nhân tố môi trường, bên cạnh
đó con người còn tác động lại làm môi trường biến đổi phục vụ lợi ích cho
mình, làm cho cuộc sống phát triển ngày một văn minh, hiện đại hơn như tạo ra
không gian sống tốt, tiện nghi, khung cảnh lao động tiện lợi, được nghỉ ngơi,
vui chơi, giải trí…Chính vì thế có thể khẳng định được chức năng cơ bản của
môi trường là không gian sống cho con người tồn tại và phát triển.

1.1.2.2. Môi trường là nơi chứa đựng những nguồn tài nguyên làm thành đối
tượng lao động, sản xuất và hình thành các nguồn lực cần thiết cho việc sản
xuất ra của cải vật chất của con người
Với chức năng môi trường là nơi sinh sống và phát triển của xã hội loài
người. Người viết đã từng phân tích môi trường đã cung cấp những nguồn tài
nguyên quý giá và năng lượng để con người khai thác và vận dụng vào hoạt
động sản xuất, để tạo ra của cải vật chất cần thiết cho nhu cầu của cuộc sống.
Hay nói cách khác để tồn tại và phát triển con người phải dựa vào các nguồn tài
nguyên có sẵn trong tự nhiên và môi trường. Tùy thuộc vào trình độ phát triển
của xã hội, số lượng tài nguyên được con người khai thác ngày càng tăng. Tài
nguyên này được chia làm hai loại
Nguồn tài nguyên có khả năng tái tạo như cây rừng, động vật ở rừng, cá
dưới nước…những loại tài nguyên này được con người khai thác làm thành đối
tượng của quá trình sản xuất, tạo nên sản phẩm phục vụ nhu cầu thiết yếu hàng
ngày. Nếu trong quá trình khai thác này con người biết phục hồi thì chúng sẽ
không bao giờ cạn kiệt (trừ trường hợp ảnh hưởng của những biến động bất
thường của tự nhiên làm cho một số loài bị tuyệt chủng) như trồng cây gây
rừng, phủ xanh đồi trọc, hạn chế đánh bắt cá nhỏ và chặt phá rừng trái phép,
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 6

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

nghiêm cấm săn bắn các loại động vật quý hiếm… Đối với nước ta hiện nay ý
thức duy trì và tu bổ lại nguồn tài nguyên khai thác đã bị bỏ quên. Việc sử dụng

quá mức không có sự quản lý trong một thời gian dài đã làm cho nguồn tài
nguyên dần dần suy giảm và tiêu hủy.
Nguồn tài nguyên không thể tái tạo được như các loại tài nguyên quặng sắt,
dầu mỏ, vàng, kim cương… Song song với nhu cầu phát triển ngày càng cao thì
nguồn tài nguyên này của nước ta ngày càng suy giảm một cách nhanh chóng
và có khả năng bị cạn kiệt. Hiện tượng khai thác than tràn lan ở Quảng Ninh
trong một thời gian dài đã chứng minh rất rõ cho điều này. Chính vì vậy để duy
trì bền vững nguồn tài nguyên không thể tái tạo được này thì con người cần
phải tiết kiệm trong sử dụng và khai thác, đồng thời cần phải nâng cao vai trò
của pháp luật trong quản lý và xử lý nghiêm các cá nhân, tổ chức có hành vi tàn
phá tài nguyên môi trường.
1.1.2.3. Môi trường là nơi chứa đựng chất thải của con người trong sinh hoạt
và trong sản xuất
Trong cuộc sống hàng ngày, con người luôn đào thải ra các chất thải vào
môi trường. Tại đây các chất thải dưới tác động của vi sinh vật và các yếu tố
môi trường khác sẽ bị phân hủy, biến đổi từ phức tạp thành đơn giản và tham
gia vào hàng loạt các quá trình sinh địa hóa phức tạp. Các chất thải nông
nghiệp bao gồm nước thải, rác thải sinh hoạt, các loại khí bụi của lò bếp.
Trong thời kỳ sơ khai khi dân số còn ít, chủ yếu do các quá trình phân hủy
tự nhiên làm cho chất thải sau một thời gian biến đổi nhất định trở lại trạng thái
nguyên liệu của tự nhiên. Sự gia tăng dân số nhanh chóng, quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đã mọc lên hàng loạt khu công nghiệp-khu chế xuất,
doanh nghiệp, cơ sở làng nghề… Nhằm đáp ứng nhu cầu cuộc sống cho bản
thân và giải quyết việc làm cho lao động. Chính vì thế mà lượng chất thải thải
vào môi trường ngày một tăng, tăng đến mức đáng kể như hiện nay. Từ các
chất thải công nghiệp được thải ra từ các xí nghiệp, nhà máy bao gồm các chất
bụi khí, các loại phế liệu như kim loại, đồ gỗ, chất dẻo, cao su, đồ thủy tinh,
các loại nước thải trong đó có hòa tan các chất hữu cơ, các hóa chất, kim loại
và dầu mỡ…trong nông nghiệp cũng thải ra các chất thải như các loại phân hóa
học, thuốc trừ sâu, diệt cỏ, thuốc kích thích sinh trưởng tồn tại trong đất, nước,

phân, nước tiểu của các loài động vật nuôi… Bên cạnh đó thì khí thải của các

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 7

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

phương tiện giao thông vận tải như xe máy, máy bay, tàu thủy cũng góp phần
thải một lượng lớn chất thải vào môi trường.
Từ những phân tích trên cho thấy môi trường có vai trò hết sức to lớn đối
với đời sống kinh tế xã hội của loài người từ lúc sơ khai cho đến xã hội công
nghiệp như ngày nay. Môi trường là không gian sống cho con người và sinh
vật, có môi trường con người, sinh vật mới có thể tồn tại và phát triển được.
Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là nếu không gian môi trường trong sạch, sẽ làm cho
chất lượng cuộc sống được nâng cao, mọi loài sinh vật sẽ có điều kiện thuận lợi
để phát triển tốt. Ngược lại nếu không gian môi trường bị ô nhiễm, môi trường
sẽ bị suy thoái ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống và cản trở sự phát
triển bình thường của mọi loài sinh vật, trong đó có con người. Hiện nay môi
trường Việt Nam đang đứng trước sự ô nhiễm rất nghiêm trọng từ nông thôn
đến thành thị, mà nguyên nhân gây nên sự ô nhiễm suy thoái ấy cũng đến từ
nhiều góc độ khác nhau.
1.1.3. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
1.1.3.1. Sự khác nhau giữa ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
Trong những năm gần đây nền kinh tế nước ta đã đạt được những thành tựu
đáng kể, điều này chứng tỏ tính đúng đắn của chính sách phát triển kinh tế

nhiều thành phần và chính sách thu hút đầu tư trong và ngoài nước. Một trong
những chính sách phát triển kinh tế của nước ta trong những năm vừa qua là về
vấn đề sở hữu, cho phép tư nhân được sử dụng lâu dài tư liệu sản xuất, trong đó
có đất đai, mặt nước, rừng và đất rừng… đây là những yếu tố tồn tại trong môi
trường. Chính vì thế, ngoài việc đạt được thành tựu to lớn trong phát triển kinh
tế thì môi trường nước ta cũng đang đứng trước sự ô nhiễm, suy thoái nghiêm
trọng.
Ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường đều là những ảnh hưởng xấu đến
môi trường, đồng thời cả ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường xảy ra đều
có chung một hậu quả là làm xấu đi điều kiện sống của con người và các hệ
sinh thái. Sự khác nhau giữa hai hiện tượng này là khác nhau về cấp độ và hậu
quả riêng biệt.
Từ định nghĩa ô nhiễm môi trường “ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của
các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường” đã thấy
ô nhiễm môi trường là sự thay đổi tính chất của môi trường vượt quá những
tiêu chuẩn quy định, tức là có sự vi phạm những tiêu chuẩn mà pháp luật nước
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 8

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

ta đã quy định. Tuy nhiên việc làm xấu đi điều kiện sống của con người và các
hệ sinh thái khác do ô nhiễm môi trường chưa gây ảnh hưởng đến mức nặng nề
và trực tiếp chẳng hạn như việc đốt rạ ở những cánh đồng chắc chắn sẽ làm cho
không khí ở đó có sự thay đổi. Tuy nhiên hành vi này chưa thể bị coi là hành vi

gây ô nhiễm môi trường tức là thay đổi tính chất lý, hóa, sinh học của môi
trường (nồng độ oxy, nồng độ khí carbon, nồng độ bụi…) và làm cho môi
trường trở thành độc hại hoặc trạng thái môi trường bị thay đổi đã vi phạm tiêu
chuẩn môi trường thì hành vi trên là hành vi gây ô nhiễm môi trường. Từ đó
cho thấy hậu quả của ô nhiễm môi trường chưa đến mức nặng nề và trực tiếp.
Vì vậy hành vi gây ô nhiễm môi trường là một loại vi phạm pháp luật môi
trường thông thường.
“Suy thoái môi trường là sự suy giảm vế số lượng và chất lượng các thành
phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đối với con người và sinh vật”. So với ô
nhiễm môi trường chỉ là sự thay đổi tính chất môi trường và đã vượt quá tiêu
chuẩn quy định thì ở đây suy thoái môi trường là sự thay đổi về chất lượng và
số lượng, chẳng hạn hành vi khai thác quá mức nguồn tài nguyên thiên nhiên
như rừng tự nhiên đã làm thay đổi số lượng tài nguyên và chất lượng môi
trường vì hậu quả khai thác quá mức trên đã gây nên những hiện tượng hạn
hán, lũ lụt, xói mòn đất, sạt lở đất…Như vậy thì hành vi gây suy thoái môi
trường xét về hậu quả là nguy hại hơn so với hành vi gây ô nhiễm môi trường.
Và phải được coi là hành vi vi phạm pháp luật môi trường ở mức độ cao hơn.
1.1.3.2. Các nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
Do mở rộng các hoạt động kinh tế, thông qua việc phát triển nhiều loại hình
doanh nghiệp và đầu tư, song song với việc đổi mới cơ chế quản lý đã mang lại
cho nền kinh tế nước ta phát triển vượt bậc, thu nhập bình quân đầu người tăng,
cuộc sống ổn định, nhu cầu sinh hoạt cũng đa dạng hơn. Thế nhưng bên cạnh
những thành tựu này thì khi nhìn lại môi trường nước ta trong những năm qua
thì những tác động tiêu cực mà môi trường mang lại cho con người là rất lớn.
Nguyên do gây nên sự thay đổi nghiêm trọng này là từ rất nhiều nguyên nhân
khác nhau với những điều kiện tác động khác nhau. Người viết đã tập trung
phân tích một số nguyên nhân cơ bản
Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường từ thiên nhiên
là những biến đổi mang tính quy luật của thiên nhiên như động đất, núi lửa, lũ
lụt…là những biến đổi hoàn toàn không phụ thuộc vào con người. Những biến

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 9

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

đổi này của thiên nhiên phụ thuộc vào vị trí địa lý tự nhiên và cấu tạo địa tầng
của từng vùng mà đã gây ra ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường với mức
độ nghiêm trọng khác nhau. Một bằng chứng sống mà ai cũng biết đến là hiện
tượng lũ lụt ở miền Trung nước ta hàng năm, dù biết trước đồng thời cũng có
những biện pháp phòng chống thế nhưng mỗi năm lũ lụt đi qua là môi trường ở
đây ô nhiễm, suy thoái trầm trọng, con người, gia súc, gia cầm chết, rác thải,
chất thải, phế liệu…tất cả hòa trộn vào nhau làm nguồn nước sinh hoạt của
người dân nơi đây ô nhiễm hết sức nghiêm trọng.
Một nguyên nhân cũng góp phần không nhỏ vào sự ô nhiễm môi trường, suy
thoái môi trường là do nhu cầu sinh hoạt của con người. Trong sinh hoạt con
người đã sử dụng sản phẩm và thải ra với nhiều loại chất thải khác nhau. Chẳng
hạn như khi sử dụng xà phòng, con người đã tạo ra cả chất thải rắn và nước.
Chất thải rắn ở đây là bao bì chứa đựng xà phòng như can nhựa, hộp giấy, giấy
bọc, nhựa bọc, chất thải nước tồn tại dưới dạng nước xà phòng xả ra từ nước từ
bồn giặt, máy giặt, nhà tắm… Hoạt động sản xuất của con người là một trong
những nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường nghiêm
trọng. Từ dây chuyền sản xuất đơn giản như các trang trại nông nghiệp, các cơ
sở làng nghề, đến những dây chuyền sản xuất hiện đại trong các khu công
nghiệp, khu chế xuất, đã đồng loạt thải ra môi trường lượng chất thải lớn làm
ảnh hưởng làm thay đổi tính chất hóa học, lý học, sinh học của môi trường, gây

tác động xấu đến con người và sinh vật.
Một nguyên nhân sâu xa hơn là trong những năm đầu thực hiện đường lối
đổi mới, vì tập trung ưu tiên phát triển kinh tế, hạn chế trong nhận thức về việc
gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường mà các ngành các cấp gần như bỏ
quên. Tình trạng này kéo dài làm cho môi trường ngày càng ô nhiễm và suy
thoái nghiêm trọng.
1.1.4. Các dạng biểu hiện của ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
Nước ta hiện nay do mở rộng hoạt động kinh tế, thông qua việc phát triển
nhiều loại hình doanh nghiệp và đầu tư mà thực tế còn thiếu những biện pháp
bảo vệ môi trường, đã dẫn đến những tác động tiêu cực lên môi trường như
lượng nước thải, chất rắn thải, khí thải ngày một thải nhiều vào môi trường tài
nguyên sinh vật ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài sản và sức khỏe con người.
Với việc đổi mới cơ chế kinh tế quản lý sẽ mang lại tăng trưởng kinh tế bình

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 10

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

quân cao, ổn định, nhưng chính sự tăng trưởng này cũng mang lại sức ép lớn
đối với môi trường.
1.1.4.1. Nước thải
Nước rất cần thiết cho sự sống, ngoài ra nước còn chứa đựng nhiều tiềm
năng khai thác như duy trì độ ẩm của đất, tưới tiêu cho nông nghiệp, sử dụng
trong các ngành công nghiệp, tạo ra danh lam thắng cảnh văn hóa thu hút du

lịch. Nước sạch là nguồn tài nguyên có hạn và phân bố đều, khoảng 96,5%
nước trên thế giới là nước mặn nằm trong đại dương, chỉ có khoảng 2,53% tổng
lượng nước là nước ngọt có thể dùng được cho trồng trọt sinh hoạt của con
người. Tuy nhiên con người không nhận thức được về tầm quan trọng của
nguồn nước ngọt cho nên đã có những hành vi làm cho nguồn nước ngọt trở
nên ô nhiễm và khan hiếm. Hiện nay khoảng 40% lưu lượng nước ổn định của
các dòng sông trên trái đất bị ô nhiễm. Ở nước ta trong những năm qua trước
tác động của kinh tế thị trường và sự phát triển công nghiệp hóa hiện đại hóa
cùng sự gia tăng dân số, sự phát triển liên tục không có quy hoạch… làm cho
lượng nước thải vào sông hồ làm cho môi trường nước ô nhiễm đáng kể. Điển
hình như là công ty Vedan hàng ngày đã xả thải vào sông Thị Vải 5000m3/ngày
đã làm nước sông nơi đây bị ô nhiễm nghiêm trọng người dân không thể dùng
để sinh hoạt và sản xuất. Nguồn nước mặt bị ô nhiễm còn bởi lượng nước thải
của hoạt động đô thị đổ ra sông hoặc đổ ra vùng ngoại vi. Hiện nay nồng độ các
chất ô nhiễm trong nước ở các đô thị Việt Nam thường rất cao, oxy sinh hóa,
oxy hóa học, nitơrit, nitơrat…gấp từ 2,5 đến 5 lần, thậm chí từ 10 đến 20 lần trị
số tiêu chuẩn cho phép đối với nguồn nước mặt 2. Ngoài các chất ô nhiễm hữu
cơ trên, nguồn nước ở một số nơi còn bị ô nhiễm kim loại và chất độc hại như
thủy ngân, a sen clor, phenol…hầu hết các đô thị hiện chưa có hệ thống thoát
nước riêng mà chung cho cả thoát nước mưa và nước thải, lượng nước thải hầu
như chưa được xử lý mà xả thẳng vào nguồn tiếp nhận. Đặc biệt nước thải từ
các khu công nghiệp, khu chế xuất gây ô nhiễm nặng đối với các dòng sông
như Đồng Nai, Sài Gòn, Thị Vải, Sông Đáy, Sông Nhuệ, Sông Tô Lịch, Sông
Cầu…Theo báo cáo của giám sát Ủy Ban khoa học, công nghệ và môi trường
của Quốc Hội hiện cả nước có khoảng 200 khu công nghiệp nhưng tỷ lệ khu
công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung ở một số địa phương rất
2

Tạp chí quản lý nhà nước Số 171-Tháng 4/2010

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 11

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

thấp, có nơi chỉ đạt từ 15% đến 20% (Bà Rịa Vũng Tàu, Vĩnh Phúc). Đến
nay,mới có 60 khu công nghiệp đã hoạt động có trạm xử lý nước thải tập trung
chiếm 42% số khu công nghiệp đã vận hành và 20 khu công nghiệp đang xây
dựng trạm xử lý nước thải, trong đó bình quân mỗi ngày các khu, cụm, điểm
công nghiệp thải ra khoảng 300 nghìn tấn chất thải rắn, lỏng, khí và chất độc
hại khác.
1.1.4.2 Chất thải rắn
Chất thải rắn là chất thải ở thể rắn, được thải ra từ quá trình sản xuất, kinh
doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc các hoạt động khác. Chất thải rắn nguy hại là
chất thải rắn chứa các chất hoặc hợp chất có một trong những đặc tính như
phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm, gây độc hại hoặc các đặc
tính nguy hại khác. Trong những năm gần đây, chất thải từ các nguồn như sản
xuất công nghiệp, giao thông vận tải, xây dựng, y tế, sinh hoạt đô thị…đang
ngày càng tăng nhanh về chủng loại số lượng và tính độc hại. Ước tính tổng
lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên cả nước trung bình là 21 nghìn
tấn/ngày. Ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Thành Phố
Hồ Chí Minh thì tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt khoảng từ 0,6 kg đến 0.8
kg/người/ngày,chất thải rắn trong bệnh viện là khoảng từ 50 tấn đến 70 tấn/
ngày3. Biện pháp chủ yếu mà các đô thị thu gom chất thải rắn là chôn lấp, trong
đó 85% số đô thị từ thị xã trở lên sử dụng biện pháp chôn lấp không hợp vệ

sinh, đã gây ô nhiễm môi trường, làm gia tăng việc phát sinh metan một loại
khí nhà kính gây ra biến đổi khí hậu, đồng thời tổng diện tích đất không tận
dụng được các chất thải rắn có khả năng tái chế, tái sử dụng và không phù hợp
với điều kiện tự nhiên của một số vùng, miền nước ta. Song song đó thì các khu
công nghiệp, bệnh viện cũng đã thải ra một lượng chất thải rắn như rác khá lớn
ra môi trường mà không qua xử lý. Dù có thu gom, vận chuyển và lưu giữ chất
thải nhưng cũng chưa đảm bảo an toàn, do thiếu cơ sở xử lý nên loại chất thải
này đang tiềm ẩn những hiểm họa lớn, gây ảnh hưởng xấu tới môi trường sống
và sức khỏe cộng đồng.
Ở phần đầu mục người viết đã phân tích chất thải rắn nguy hại là gì, từ đó
cho thấy tác hại mà nó đem lại cho môi trường là hết sức nguy hiểm. Mặc dù
vậy mà hiện nay trên cả nước mới có một kho xử ký chất thải nguy hại được
3

Tạp chí quản lý nhà nước Số 171- Tháng 4/2010

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 12

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

xây dựng tại khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, Sóc Sơn- Hà Nội. Còn lại
hầu hết các chất thải rắn nguy hại ở khu công nghiệp, đô thị đều phải xử lý
chung cùng các loại rác thải khác.
1.1.4.3 Chất thải khí

Không khí là vô cùng quan trọng đối với sự sống con người và các loài sinh
vật đang tồn tại và phát triển trong môi trường, thông qua quá trình hô hấp.
Nhưng hiện nay bầu không khí trên trái đất đang bị ô nhiễm trầm trọng và đang
là vấn đề quan tâm chung của nhân loại. Việt Nam cũng không ngoại lệ, theo
Bộ Tài nguyên và môi trường tình trạng ô nhiễm môi trường không khí đặc biệt
tại các đô thị như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh và các khu công nghiệp
đang ở mức báo động. Tình trạng ô nhiễm được đánh giá là nghiêm trọng ở các
đô thị lớn và khu công nghiệp vì mức độ ô nhiễm vượt nhiều tiêu chuẩn cho
phép. Phần lớn, các nhà máy xí nghiệp chưa có hệ thống xử lý ô nhiễm không
khí, hoặc có những hoạt động không hiệu quả và nhiều khi mang tính chất đối
phó. Nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí ở Việt Nam thì nhiều nhưng tụ
chung lại do tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của quá trình phát triển kinh tế và
các hoạt động trong sinh hoạt của đời sống dân cư. Với đặc điểm của một nền
công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp lạc hậu đã thải vào môi trường sống một
khối lượng lớn bụi, hơi khí độc… gây ảnh hưởng không chỉ cho các công nhân
trực tiếp sản xuất mà cho cả dân cư ở khu vực lân cận. Trong năm 2010 cả
nước có tới khoảng 24 triệu xe ô tô và xe máy, việc gia tăng phương tiện giao
thông cùng hiện trạng quy hoạch về mạng lưới các tuyến đường không đáp ứng
nhu cầu đi lại của người dân đã khiến cho tình hình ô nhiễm hết sức nghiêm
trọng. Theo đánh giá của các chuyên gia, ô nhiễm không khí ở đô thị do giao
thông gây ra chiếm tỷ lệ khoảng 70%. Trong các nguồn thải gây ô nhiễm không
khí trên phạm vi toàn quốc, thì hoạt động giao thông chiếm tới gần 85% lượng
khí cacbon monoxit có khả năng gây nhiễm độc cấp và nhiều chất độc hại khác.
Bên cạnh đó, theo báo cáo chương trình môi trường của Liên hợp quốc, Hà Nội
và Thành phố Hồ Chí Minh đang đứng đầu Châu Á về mức độ ô nhiễm bụi, hầu
hết các đô thị đều bị ô nhiễm nặng về bụi TSP và bụi BM10, nồng độ bụi trung
bình gấp từ 1,5 đến 3 lần tiêu chuẩn cho phép. Ở các khu phố đang diễn ra hoạt
động sửa chữa thì nồng độ bụi gấp 5 đến 10 lần tiêu chuẩn cho phép. Một số
nơi bị ô nhiễm trầm trọng như khu dân cư gần nhà máy xi măng Hải Phòng, nhà

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 13

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

máy Vicasa Biên Hòa, khu công nghiệp Tân Bình, chất khí thải ở đây đã ảnh
hưởng lớn đến dân cư về sức khỏe và sinh hoạt.
1.1.4.4. Sự suy giảm cạn kiệt tài nguyên
Ô nhiễm môi trường trong quá trình phát triển kinh tế ở nước ta không chỉ
biểu hiện qua nước thải, chất thải rắn, khí thải mà còn là sự suy giảm cạn kiệt
của tài nguyên. Thiên nhiên đáp ứng hầu hết các yêu cầu cơ bản của con người
và nhiều người coi thiên nhiên như kho chứa vô tận muốn khai thác bao nhiêu
tùy ý, chính vì vậy đã dẫn đến hiện tượng suy giảm, cạn kiệt tài nguyên. Cũng
như nhiều nước đang phát triển khác nằm trong khu vực nhiệt đới, tình trạng tài
nguyên và môi trường Việt Nam cũng có những vấn đề chung đó là sự suy
giảm diện tích rừng, suy thoái đất đai, cạn kiệt tài nguyên khoáng sản, nguy cơ
tuyệt chủng động vật quý hiếm… Sự suy giảm diện tích rừng dẫn đến suy thoái
đất đai, không điều hòa được dòng chảy và hậu quả làm mất cân bằng sinh thái
hay sự khủng hoảng sinh thái. Rừng là dạng đặc trưng và tiêu biểu nhất trong
hệ sinh thái, đồng thời cũng là đối tượng tác động sớm nhất và mạnh nhất của
con người, sự suy giảm diện tích rừng ngày một tăng do con người chuyển đất
rừng thành đất trồng trọt, mở mang đô thị, đường sá, khai thác khoáng sản
trong đất rừng, khai thác rừng để lấy gỗ, củi phục vụ cho nhu cầu cuộc sống
ngày một tăng của con người. Dân số ngày càng tăng và quá trình đô thị đô thị
hóa công nghiệp hóa diễn ra ngày càng nhanh chóng đã làm cho diện tích rừng

ngày càng giảm đi nhanh hơn. Năm 1943 gần 1/2 diện tích lãnh thổ nước ta có
rừng che phủ. Đến năm 1972, chỉ còn 1/3 diện tích lãnh thổ có rừng, trung bình
mỗi năm mất 150 nghìn hecta rừng. Năm 1983, độ che phủ rừng toàn quốc chỉ
còn chưa tới 1/4 diện tích, trung bình mỗi năm mất 220 nghìn hecta. Do những
biện pháp tích cực về bảo vệ rừng, nhờ vốn đầu tư về trồng rừng của chương
trình PAM, chương trình 327, diện tích rừng có tăng lên, năm 1993 tỷ lệ che
phủ chiếm 27,7% lãnh thổ, đến năm 2010 tỷ lệ che phủ rừng là 43%, dù tỷ lệ có
tăng nhưng sự suy thoái rừng vẫn còn nghiêm trọng.

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 14

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

1.2. Khái quát về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường
1.2.1. Khái niệm về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường
 Khái niệm về bồi thường thiệt hại
Theo thạc sĩ Nguyễn Minh Oanh- khoa pháp luật dân sự, Đại học Hà Nội, ở
Việt Nam, pháp luật thời cổ không tách biệt trách nhiệm bồi thường thiệt hại là
một trách nhiệm thuộc luật tư mà cũng chỉ giải quyết các vấn đề thuộc trật tự
công. Trong giai đoạn hiện nay, bồi thường thiệt hại được hiểu là một loại trách
nhiệm dân sự, theo đó người có hành vi gây thiệt hại cho người khác phải bồi
thường những tổn thất mà mình gây ra. Theo quy định của Bộ luật dân sự Việt

Nam hiện hành tại điều 307 đã quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói
chung và chương XXI về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Tuy
nhiên, trong cả hai phần đều không đưa ra khái niệm về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại mà chỉ nêu căn cứ phát sinh trách nhiệm, nguyên tắc bồi thường, năng
lực chịu trách nhiệm, thời hạn hưởng bồi thường…Dưới góc độ khoa học pháp
lý, mỗi người sống trong xã hội thì phải tôn trọng những quy tắc chung của xã
hội không thể vì lợi ích của mình mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp
của người khác. Khi một người đã vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn
hại cho người khác thì chính người đó phải gánh chịu một hậu quả bất lợi bằng
việc bù đắp tổn thất cho người khác tức là bồi thường thiệt hại.
Theo thạc sĩ Nguyễn Minh Oanh - khoa pháp luật dân sự - đại học Luật Hà
Nội thì có thể hiểu “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại là một trách nhiệm dân
sự mà theo đó thì khi một người vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại
cho người khác phải bồi thường những tổn thất mà mình gây ra”.
 Khái niệm về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường
Theo Khoản 6 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 thì ô nhiễm môi
trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu
chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người, sinh vật. Theo Khoản 7
Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 thì suy thoái môi trường là sự suy
giảm về chất lượng và số lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu
đối với con người và sinh vật. Trong khi đó, Bộ Luật dân sự 2005 lại không
đưa ra định nghĩa nào về bồi thường thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 15

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y

LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

mà chỉ quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi có hành vi gây ra ô
nhiễm, suy thoái. Trên cơ sở nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại
trong lĩnh vực môi trường người viết đưa ra khái niệm “bồi thường thiệt hại do
ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường là một nghĩa vụ dân sự ngoài hợp
đồng, theo đó người có hành vi gây ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường,
gây thiệt hại đến lợi ích của cá nhân, tổ chức khác thì phải bỏ ra chi phí khắc
phục hiện trạng môi trường bị ô nhiễm và bù đắp những tổn thất cho cá nhân tổ
chức mà mình gây ra thiệt hại”.
1.2.2. Đặc điểm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường
Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường thuộc một
loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Vì vậy, ngoài những đặc
điểm chung như do cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng, áp dụng đối với
người có hành vi vi phạm pháp luật, luôn mang đến hậu quả bất lợi cho người
bị áp dụng, được đảm bảo thực hiện bằng cưỡng chế nhà nước… thì trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường có
những đặc điểm riêng biệt.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường chịu sự điều chỉnh của Bộ luật dân sự. Khi một người gây ra tổn thất
cho người khác thì họ phải bồi thường thiệt hại và bồi thường thiệt hại chính là
một quan hệ tài sản được luật dân sự điều chỉnh ở Điều 307 và chương XXII
Bộ luật dân sự 2005 và các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật dân sự.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại chỉ đặt ra khi thỏa mãn các điều kiện
nhất định là có thiệt hại xảy ra, nhưng trong lĩnh vực môi trường thì thiệt hại
này thường rất khó xác định vì thời gian biểu hiện sự thay đổi của môi trường
thường dài; có hành vi vi phạm nghĩa vụ dân sự, ở đây là vi phạm nghĩa vụ
ngoài hợp đồng; có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi gây thiệt hại với thiệt

hại xảy ra. Ví dụ như nguyên nhân làm chết sông Thị Vải là do việc xả thải từ
công ty Vedan; yếu tố lỗi của người gây thiệt hại tuy nhiên không phải là điều
kiện bắt buộc. Đây là những điều kiện chung để xác định trách nhiệm phải bồi
thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại luôn mang đến một hậu quả bất lợi về
tài sản cho người gây thiệt hại, vì khi một người gây ra tổn thất cho người khác
thì tổn thất này phải tính toán được bằng tiền hoặc được pháp luật quy định là
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 16

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

một đại lượng vật chất nhất định, nếu không sẽ không thể thực hiện được việc
bồi thường. Bên cạnh đó, thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường
gây ra còn là thiệt hại về tinh thần chẳng hạn như công ty Vedan xả lượng chất
thải vượt quá tiêu chuẩn cho phép đã làm cho những cánh đồng lân cận đó mất
trắng và thủy sản chết đã làm suy sụp tinh thần của người dân. Trong những
trường hợp thiệt hại về tinh thần dù không thể tính toán được nhưng cũng sẽ
được xác định theo quy định của pháp luật để bù đắp lại tổn thất cho người bị
thiệt hại. Từ đó có thể thấy thực hiện trách nhiệm bồi thường thiệt hại sẽ giúp
khôi phục lại thiệt hại cho người bị thiệt hại.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường thì chủ thể áp dụng có thể là cá nhân, pháp nhân nếu gây ra thiệt hại thì
phải bồi thường theo quy định của pháp luật. Riêng trong trường hợp có nhiều
tổ chức, cá nhân cùng gây ô nhiễm môi trường thì cơ quan quản lý Nhà nước về

bảo vệ môi trường có trách nhiệm phối hợp với các bên liên quan để làm rõ
trách nhiệm của từng đối tượng trong việc khắc phục ô nhiễm và phục hồi môi
trường.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi
trường có mối quan hệ mật thiết nhất định với trách nhiệm khắc phục tình trạng
môi trường bị ô nhiễm. Thông thường, trong các quan hệ pháp lý khác có liên
quan đến bồi thường thiệt hại, người gây thiệt hại chỉ phải bồi thường những
thiệt hại do mình gây ra và được giải phóng khỏi quan hệ với người bị hại.
Nhưng trong lĩnh vực môi trường, người làm ô nhiễm môi trường gây thiệt hại
thường phải thực hiện đồng thời cả hai biện pháp khắc phục tình trạng môi
trường bị ô nhiễm và bồi thường thiệt hại về môi trường.
1.2.3. Các nguyên tắc bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái
môi trường gây ra
Ở Việt Nam, Luật môi trường xuất hiện chậm, có thể nói trong hệ thống
pháp luật hiện hành của Việt Nam thì luật môi trường là lĩnh vực mới nhất. Sự
chậm trễ này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có yếu tố lịch sử. Trong
giai đoạn trước 1986 hệ thống pháp luật Việt Nam chưa là hệ thống pháp luật
hoàn chỉnh, con người ít quan tâm đến việc bảo vệ môi trường, khi nhà nước
xóa bỏ cơ chế tập trung bao cấp và chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường thì
chỉ tập trung vào việc phát triển kinh tế cho nên môi trường dần dần bị ô nhiễm
và ngày càng trầm trọng. Xuất phát từ điều kiện thực tế đó Luật Bảo vệ môi
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 17

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y


LVTN: Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường gây ra.
Thực trạng và hướng hoàn thiện

trường ra đời 1993 và được sửa đổi bổ sung năm 2005. Trong những năm gần
đây lĩnh vực môi trường được coi là quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt
Nam, hàng loạt nghị quyết, nghị định được ban hành để hướng dẫn thực hiện
Luật Bảo vệ môi trường, trên cơ sở đưa ra những nguyên tắc ghi nhận quyền
của con người được sống trong một môi trường và nghĩa vụ bảo vệ môi trường.
Đồng thời hướng dẫn việc giải quyết các tranh chấp trong lĩnh vực bảo vệ môi
trường giữa các tổ chức, cá nhân với nhau, nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại
khi có hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường.
1.2.3.1. Nguyên tắc nhà nước ghi nhận và bảo vệ quyền lợi con người được
sống trong môi trường trong lành
Từ bản Tuyên ngôn độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định quyền
cơ bản của con người là quyền được sống, được mưu cầu hạnh phúc. Tuy
nhiên, do điều kiện mới hòa bình của những thập kỷ cuối của thế kỷ XX quyền
sống của con người mặc dù được đảm bảo chắc chắn hơn về mặt pháp lý thông
qua các thể chế dân chủ nhưng lại bị đe dọa bởi tình trạng ô nhiễm môi trường
và suy thoái môi trường từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong điều kiện đó
quyền sống của con người phải được gắn chặt với môi trường. Một điển hình
cho quyền lợi đó của con người thể hiện tại nguyên tắc số 1 của Tuyên bố
Stockholm “Con người có quyền cơ bản được sống trong một môi trường chất
lượng, cho phép cuộc sống có phẩm giá và phúc lợi mà con người có trách
nhiệm long trọng bảo vệ, cải thiện cho thế hệ hôm nay và mai sau” và nguyên
tắc trong Tuyên bố Riode Janerio “Con người là trung tâm của các mối quan
tâm về sự phát triển lâu dài. Con người có quyền được hưởng một cuộc sống
hữu ích, lành mạnh và hài hòa với thiên nhiên”. Hai tuyên bố này 4 đã được
Việt Nam ký kết và có trách nhiệm biến quyền được sống trong môi trường
trong lành thành nguyên tắc pháp lý và thực tế nó đã trở thành một nguyên tắc
của luật Môi trường Việt Nam. Từ đó cho thấy Nhà nước ta rất quan tâm chú
trọng đến cuộc sống của con người, đảm bảo con người luôn được sống và phát
triển trong một môi trường lành mạnh. Những nguyên tắc đó đòi hỏi mọi quy

phạm pháp luật môi trường, mọi chính sách pháp luật về môi trường phải lấy
việc đảm bảo và tạo điều kiện cho con người được sống trong môi trường trong
sạch không bị ô nhiễm là ưu tiên nhất.
4

Công ước quốc tế về môi trường năm 1995

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

Trang 18

SVTH: Đặng Thị Mỹ Y