LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại PHÁT TRIỂN THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN mặt TRONG nền KINH tế THỊ TRƯỜNG

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (726.41 KB, 72 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
-----  -----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA: 2008-2012

Đề tài

PHÁT TRIỂN THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN:

SINH VIÊN THỰC HIỆN:

THs. NGUYỄN MINH TÂM

NGUYỄN THỊ NGỌC BÍCH
MSSV: 5086021

Lớp: Luật Thương Mại II-K34

CẦN THƠ, 4/2012

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
----------- ..............................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................

...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................

...................................................................................................................

Cần Thơ, Ngày..... Tháng…. Năm 2012

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
----------- ..............................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................

Uỷ nhiệm thu

TTD

Thư tín dụng

TCPHT

Tổ chức phát hành thẻ

TCTTT

Tổ chức thanh toán thẻ

ĐVTTT

Đơn vị thanh toán thẻ

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU........................................................................................................1
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN
MẶT TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ...................................................4
1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt trong
nền kinh tế thị trường ...................................................................................................4
1.1.1. Khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt ...................................................4
1.1.2. Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt ............................................6
1.1.3. Vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường..7
1.2. Các hình thức thanh toán không dung tiền mặt ...............................................9

1.2.1 Thanh toán bằng Séc ......................................................................................10
1.2.2. Thanh toán bằng ủy nhiệm chi (UNC) .........................................................13
1.2.3 Thanh toán bằng ủy nhiệm thu (UNT) ..........................................................13
1.2.4. Thanh toán bằng thư tín dụng (TTD) ..........................................................14
1.2.5. Thanh toán bằng thẻ ngân hàng ....................................................................15
CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG
TIỀN MẶT...........................................................................................................19
2.1. Những quy định chung mang tính nguyên tắc trong thanh toán không
dùng tiền mặt .......................................................................................................19
2.1.1. Qui định chung về thanh toán không dùng tiền mặt ..................................19
2.1.2. Qui định đối với khách hàng .......................................................................20
2.1.2.1. Đối với khách hàng bên trả tiền ..................................................20
2.1.2.2. Đơn vị bên bán (bên thụ hưởng) .................................................21
2.1.3. Quy định đối với ngân hàng ........................................................................21
2.2. Quy định của pháp luật về các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt
........................................................................................................................................22

2.2.1. Quy định pháp luật về thanh toán bằng séc ................................................23
2.2.1.1. Thủ tục phát hành séc ..................................................................23
2.2.1.2. Quy trình thanh toán séc .............................................................23
2.2.1.3. Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia trong thanh toán bằng
séc .........................................................................................................................24
2.2.2. Quy định pháp luật thanh toán bằng ủy nhiệm chi ......................................28
2.2.2.1. Điều kiện để áp dụng ..................................................................28
2.2.2.1. Thủ tục lập ủy nhiệm chi ............................................................29

2.2.2.2. Quy trình thanh toán ủy nhiệm chi .............................................29
2.2.2.3. Quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan thanh toán bằng ủy nhiệm
chi..........................................................................................................................29

2.2.3. Quy định pháp luật thanh toán bằng ủy nhiệm thu (UNT) ........................32
2.2.3.1. Điều kiện để áp dụng ..................................................................32
2.2.3.2. Thủ tục lập ủy nhiệm thu ............................................................32
2.2.3.3. Quy trình thanh toán ủy nhiệm thu..............................................32
2.2.3.4. Quyền và nghĩa vụ các bên liên quan đến thanh toán bằng UNT.33
2.2.4. Thanh toán bằng thư tín dụng (TTD) ..........................................................35
2.2.4.1. Điều kiện áp dụng.......................................................................35
2.2.4.2. Thủ tục mở thư tín dụng..............................................................36
2.2.4.3. Quy trình thanh toán thư tín dụng ...............................................36
2.2.4.4. Quyền và nghĩa vụ của các bên thanh toán thư tín dụng..............38
2.2.5. Quy định pháp luật về thẻ thanh toán ........................................................40
2.2.5.1. Điều kiện để sử dụng thẻ.............................................................40
2.2.5.2. Điều kiện để phát hành thẻ..........................................................40
2.2.5.3. Hoạt động phát hành và thanh toán thẻ .......................................40
2.2.5.4. Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể liên quan đến thanh toán bằng
thẻ..........................................................................................................................42
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THANH TOÁN
KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG...........48
3.1 Thực trạng chung về thanh toán không dùng tiền mặt..................................48
3.2. Thực trạng từng hình thức thanh toán không dùng tiền mặt ......................49
3.2.1. Thực trạng thanh toán bằng séc ....................................................................49
3.2.2. Thực trạng thanh toán bằng ủy nhiệm chi ...................................................52
3.2.3. Thực trạng thanh toán bằng ủy nhiệm thu ...................................................53
3.2.4. Thực trạng thanh toán bằng thư tín dụng .....................................................53
3.2.5. Thực trạng thanh toán bằng thẻ ....................................................................54
3.3. Giải pháp để phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế
thị trường ......................................................................................................................57
3.3.1. Giải pháp về hình thức thanh toán bằng séc ...............................................57
3.3.2. Giải pháp về hình thức thanh toán bằng Uỷ nhiệm chi.............................59
3.3.3. Giải pháp về hình thức thanh toán bằng Uỷ nhiệm chi.............................60

3.3.4. Giải pháp về hình thức thanh toán bằng thư tín dụng ...............................60

3.3.5. Giải pháp về hình thức thanh toán bằng thẻ ..............................................61
KẾT LUẬN ..........................................................................................................63
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................64

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nền kinh tế Việt Nam đã qua hơn một thập niên đổi mới và phát triển đạt
được những thành tựu khả quan đưa đất nước ra khỏi khủng hoảng tạo lập những cơ
hội thực hiện chiến lược công nghiệp hoá hiện đại hóa đất nước. Những thành công
trong lĩnh vực tài chính-tiền tệ đóng vai trò quan trọng về sự ổn định vĩ mô của nền
kinh tế. Cơ chế quản lý nói chung trong lĩnh vực tài chính-tiền tệ nói riêng đang
được tiếp tục chuyển đổi theo nguyên tắc thị trường. Để hoà nhập vào nền kinh tế
thế giới, cũng để phù hợp với nền kinh tế Việt Nam hiện nay, thì hệ thống ngân
hàng thương mại cũng ngày càng hoàn thiện và phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu
của nền kinh tế.
Hệ thống ngân hàng Việt Nam đã có những thay đổi nhanh chóng, mạng lưới
được mở rộng, hệ thống thanh toán và công nghệ Ngân hàng từng bước được hiện
đại hoá tạo ra những cơ sở vật chất kỹ thuật để thu hút và huy động nguồn vốn
thanh toán và tiền gửi dân cư. Hoạt động của ngân hàng thương mại gồm nhiều loại
hình khác nhau như huy động vốn, cho vay, làm các dịch vụ khác cho khách hàng.
Ngân hàng với tư cách là trung gian thanh toán trong nền kinh tế nên hoạt động
thanh toán là hoạt động cơ bản, thanh toán nhanh chóng, chính xác, an toàn sẽ tạo
điều kiện thúc đẩy quá trình chu chuyển vốn, tăng vòng quay của vốn, giảm lượng
tiền cần thiết trong lưu thông... và cuối cùng là tiết kiệm chi phí cho xã hội là một

trong những nhiệm vụ chủ yếu của ngành ngân hàng.
Nhưng hiện nay, phương thức thanh toán phổ biến trong dân cư chủ yếu là
thanh toán bằng tiền mặt trực tiếp tay trao tay. Theo phương thức thanh toán này,
mỗi năm Nhà nước phải tốn nhiều tỷ đồng cho chi phí bảo quản, kiểm đếm, vận
chuyển ... chưa kể thời gian thanh toán chậm, mà chưa chắc đã an toàn. Đây là một
khoản tổn thất lớn mà hiện nay nước ta đang cần rất nhiều vốn để đầu tư và phát
triển. Phương thức thanh toán qua ngân hàng khắc phục được tình trạng đó. Nó
không chỉ tiết kiệm được chi phí cho nền kinh tế xã hội, mà còn là công cụ thiết
thực để điều tiết và thúc đẩy hoạt động sản xuất, lưu thông hàng hoá và tăng vòng
quay của vốn trong nền kinh tế. Bên cạnh đó TTKDTM giúp cho ngân hàng có
thêm nguồn vốn trong thanh toán. Đối với ngân hàng Nhà nước thanh toán không
dùng tiền mặt làm giảm lượng tiền trong lưu thông, là một trong những điều kiện
cho ngân hàng Nhà nước thực hiện tốt chính sách tiền tệ quốc gia.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

1

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

Xuất phát từ thực trạng của nền kinh tế và trước yêu cầu đổi mới cấp bách
của hệ thống Ngân hàng để đáp ứng mọi nhu cầu của nền kinh tế, đồng thời cũng đề
hoà nhập vào hệ thống ngân hàng trên thế giới, thì việc hoàn thiện và phát triển hệ
thống thanh toán ở các ngân hàng thương mại lại rất cần thiết. Nhận thức được tầm
quan trọng và tính tất yếu của công tác TTKDTM trong nền kinh tế thị trường hiện
nay. Vì vậy, nên tác giả đã chọn đề tài “Phát triển thanh toán không dùng tiền
mặt trong nền kinh tế thị trường” để làm đề tài nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Mục đích nghiên cứu của đề tài là tìm hiểu rõ về các hình thức thanh toán
không dùng tiền mặt nhằm làm sáng tỏ vị trí và vai trò của thanh toán không dùng
tiền mặt trong nền kinh tế. Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động thanh toán
không dùng tiền mặt. Qua đó đề ra những phương hướng giải quyết nhằm để phát
triển hình thức thanh toán không dùng tiền mặt được sử dụng có hiệu quả và phổ
biến trong dân cư góp phần thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế.
3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trong bài viết này tác giả tập trung nghiên cứu về các hình thức thanh toán
không dùng tiền mặt được sử dụng trong thanh toán qua ngân hàng như thanh toán
bằng séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thư tín dụng và thẻ ngân hàng. Nghiên cứu về
thủ tục, quy trình thanh toán từng hình thức, mối quan hệ pháp lý của các chủ thể
trong từng hình thức thanh toán.
4. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Đây là đề tài rộng, phức tạp, vì vậy với kiến thức còn hạn chế trong phạm
vi đề tài này em mới chỉ dừng lại ở việc tổng hợp lại một số lý thuyết về các hình
thức thanh toán, tham khảo các tài liệu qua sách, báo, tạp chí. Dùng các phương
pháp nghiên cứu so sánh, tổng hợp các tài liệu liên quan, đánh giá các vấn đề trong
luận văn chủ yếu dựa vào phân tích luật viết. Ngoài ra còn sử dụng phương pháp
hệ thống so sánh các hình thức thanh toán được sử dụng trong nước.
5. Kết cấu của Luận văn:
Ngoài phần lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Luận văn
nghiên cứu về “Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị
trường” kết cấu luận văn chia thành 3 chương cụ thể là:

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

2

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

Chương 1: Lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh
tế thị trường.
Chương 2: Quy định của pháp luật về thanh toán không dùng tiền mặt
Chương 3: Thực trạng và giải pháp thanh toán không dùng tiền mặt trong
nền kinh tế thị trường.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

3

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt trong
nền kinh tế thị trường
1.1.1. Khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt
Thanh toán là khâu mở đầu và cũng khâu cuối cùng để kết thúc quá trình sản
xuất kinh doanh . Vì thế có thể khẳng định rằng thanh toán có vai trò quan trọng để
đảm bảo sự tuần hoàn bình thường của quá trình chu chuyển vốn trong tuần doanh
nghiệp, từng đơn vị kinh tế và thậm chí từng cá nhân trong xã hội cũng như toàn bộ
nền kinh tế quốc dân.

Thanh toán là khâu quan trọng trong qúa trình chu chuyển vốn. Thanh toán
nhanh chóng chính xác, an toàn sẽ làm tăng vòng vay vốn, giảm lượng tiền mặt
trong lưu thông , tiết kiêm chi phí cho xã hội. Phương tiện được sử dụng nhiều nhất
trong thanh toán chủ yếu là tiền tệ .Tiền tệ là vật ngang giá chung cho mọi hàng
hóa, nó là thể hiện chung cả giá trị, biểu hiện tính chất của xã hội lao động và sản
phẩm của lao động. Tiền tệ được chấp nhận chung trong thanh toán hàng hóa, dịch
vụ và hoàn trả các món nợ, nó là sản phẩm tất yếu của quá trình sản xuất và lưu
thông hàng hóa, được kết tinh hình thành trong quá trình trao đổi.
Thanh toán bằng tiền mặt là quá trình tiền tệ thực hiện chức năng phương
tiện thanh toán trực tiếp bằng tiền mặt, được các tổ chức và cá nhân sử dụng chi trả
ngay về hàng hoá, dịch vụ cho những giao dịch có giá trị nhỏ. Tỷ lệ thanh toán bằng
tiền mặt phụ thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế đó và tính tiện lợi của phương
tiện thanh toán, đồng thời phụ thuộc vào trình độ dân trí của mỗi quốc gia.
Phương tiện thanh toán bằng tiền mặt là không thể thiếu, song ngày nay,
thanh toán bằng tiền mặt không còn là phương tiện thanh toán tối ưu trong các giao
dịch thương mại, dịch vụ nữa, đặc biệt là giao dịch có giá trị và khối lượng lớn.
“Các hoạt động giao dịch thương mại, dịch vụ, hàng hóa ngày nay diễn ra
mọi lúc, mọi nơi, vượt qua cả giới hạn về khoảng cách. Xét trên nhiều góc độ, khi
hoạt động thanh toán trong xã hội còn thực hiện phổ biến bằng tiền mặt, nhất là
trong thanh toán các khoản có giá trị lớn có thể dẫn đến một số bất lợi và rủi ro như:
Chi phí của xã hội để tổ chức hoạt động thanh toán như chi phí của Chính phủ cho
việc in tiền; chi phí vận chuyển, bảo quản, kiểm, đếm tiền của hệ thống ngân hàng,

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

4

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

của các chủ thể tham gia giao dịch thanh toán là rất tốn kém. Việc thực hiện giao
dịch thanh toán bằng tiền mặt với khối lượng lớn dễ bị các đối tượng phạm pháp lợi
dụng để gian lận, trốn thuế, trì hoãn hoặc không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đối với
ngân hàng hoặc các chủ nợ. Vấn đề an ninh trong thanh toán, bảo quản, vận chuyển
tiền mặt luôn tiềm ẩn nhiều nguy hiểm. Sử dụng nhiều tiền mặt trong giao dịch
thanh toán của xã hội sẽ là môi trường thuận lợi cho tội phạm lưu hành tiền giả, đe
dọa trực tiếp đến lợi ích của các tổ chức, cá nhân và tình hình an ninh quốc gia”1.
Sự ra đời của TTKDTM là một bước tiến quan trọng trong hoạt động của
ngân hàng và nền kinh tế làm thay đổi bộ mặt nền kinh tế, mang lại sự văn minh
hiện đại cho toàn xã hội. Đây là hình thức thanh toán không có sự xuất hiện của tiền
mặt, được thực hiện thông qua trung gian thanh toán là ngân hàng. Do vậy, nó
không những mang lại rất nhiều tiện ích cho các chủ thể tham gia mà nó còn tiết
kiệm được rất nhiều chi phí cho khách hàng, ngân hàng và xã hội.
Thanh toán không dùng tiền mặt phản ánh sự vận động của vật tư hàng hóa
trong lưu thông. Sự phát triển của TTKDTM trong nền kinh tế là yêu cầu tất yếu
của sự phát tiển vượt bậc trong nền kinh tế. Do sản xuất hàng hóa phát triển mạnh,
khối lượng hàng hóa trao đổi ngày càng tăng nhanh đòi hỏi phải có phương thức
thanh toán thuận tiện, an toàn và tiết kiệm.
Mặt khác, TTKDTM gắn liền với hệ thống tài chính tín dụng, đặc biệt là
sự phát triển của hệ thống ngân hàng. Sự tồn tại và phát triển của hệ thống này tạo
điều kiện cho cá nhân, tổ chức mở tài khoản tiền gửi và thanh toán tiền hàng hóa,
dịch vụ thông qua việc trích chuyển tài khoản tại ngân hàng. Hoạt động thanh toán
này làm tăng rất nhanh tốc độ luân chuyển hàng hóa. Chính vì vậy hoạt động thanh
toán qua ngân hàng rất được ưa chuộng do tính nhanh gọn và an toàn của nó.
Có thể nói TTKDTM là một bộ phận không thể thiếu được trong nền kinh tế
thị trường. Đó là sự đòi hỏi khách quan của quá trình sản xuất và lưu thông hàng
hóa. Việc phát triển hệ thống thanh toán qua ngân hàng không chỉ tạo tiền đề, nền
tảng cho việc phát triển hoạt động kinh doanh của ngân hàng mà còn giúp Nhà nước

quản lý vĩ mô một cách có hiệu quả, đặc biệt là trong quá trình hội nhập kinh tế
quốc tế.

1

Xem Phạm Thị Bích Hạnh: Định hướng phát triển thẻ thanh toán trong nền kinh tế Việt Nam. Tạp chí phát
triển kinh tế số 215, tháng 9 năm 2012.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

5

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

Thanh toán không dùng tiền mặt khắc phục được những nhược điểm của
thanh toán dùng tiền mặt, có tác động qua lại với các nghiệp vụ khác trong hoạt
động ngân hàng, khai thác nguồn vốn tạm thời trong xã hội để đầu tư thông qua số
dư trên tài khoản tiền gửi thanh toán của các tổ chức cá nhân, làm tăng hệ số tạo
tiền của ngân hàng thương mại. Để đáp ứng nhu cầu thanh toán ngày càng nhanh
gọn, chính xác thì đòi hỏi phải tổ chức tốt khâu thanh toán. TTKDTM với những ưu
điểm được trình bày ở trên và việc sử dụng các công cụ kỹ thuật tuỳ thuộc vào trình
độ phát triển, kỹ thuật nghiệp vụ thanh toán của từng thời kỳ trở thành yêu cầu
khách quan của nền kinh tế hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển
kinh tế của mỗi quốc gia.
Như vậy, TTKDTM là cách thanh toán không có sự xuất hiện của tiền mặt
mà được tiến hành bằng cách trích từ tài khoản của người chi trả để chuyển vào tài
khoản của người thụ hưởng mở tại ngân hàng, hoặc bằng cách bù trừ lẫn nhau thông

qua vai trò trung gian của ngân hàng.
1.1.2. Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt
“Sự ra đời của hình thức TTKDTM gắn liền với sự ra đời của đồng tiền ghi
sổ và sự phát triển của nó gắn liền với sự phát triển của hệ thống ngân hàng”2. Sự
tồn tại và lớn mạnh của hệ thống này đã tạo điều kiện cho cá nhân và các tổ chức
kinh tế mở tài khoản tiền gửi tại ngân hàng và thực hiện việc thanh toán thông qua
việc chuyển khoản trong hệ thống ngân hàng.
Thứ nhất, sự vận động của tiền tệ độc lập so với vận động của vật tư hàng
hóa cả về thời gian và không gian, thông thường sự vận động của tiền trong thanh
toán và sự vận động của vật tư hàng hóa là không có sự ăn khớp với nhau. Đây là
đặc điểm lớn nhất cho thấy sự khác biệt cơ bản giữa TTKDTM và thanh toán bằng
tiền mặt.
Thứ hai, trong thanh toán qua ngân hàng, vật môi giới (tiền mặt) không xuất
hiện như trong thanh toán bằng tiền mặt theo kiểu hàng- tiền- hàng mà nó chỉ xuất
hiện dưới hình thức tiền tệ kế toán hay tiền ghi sổ và được ghi chép trên chứng từ,
sổ sách kế toán gọi là tiền chuyển khoản. Với đặc điểm này thì mỗi bên tham gia
thanh toán (chủ yếu là người mua) nhất định phải mở tài khoản tại ngân hàng và
phải có tiền trên tài khoản đó. Bởi vì, nếu không thì việc thực hiện thanh toán sẽ
không thể tiến hành.
2

PGS.TS. Nguyễn Văn Đờn (Chủ biên): Nghiệp vụ ngân hàng thương mại, Nxb. Đại học Quốc gia TP. HỒ
CHÍ MINH, 2009, t.r.229.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

6

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

Thứ ba, ngân hàng có vai trò rất quan trọng trong TTKDTM đó là vai trò của
người tổ chức và làm trung gian thực hiện các khoản thanh toán. Ngoài các đơn vị
mua bán tham gia trong thanh toán, thì ngân hàng được xem là người thứ ba không
thể thiếu trong chuyển khoản. Bởi vì chỉ có ngân hàng- người quản lý tiền gửi của
các đơn vị được phép trích chuyển tài khoản của các đơn vị và được coi như là một
nghiệp vụ của ngân hàng. Có thể nói toàn bộ quá trình thanh toán được thực hiện
thuận lợi hay không được quyết định bởi người thực hiện, mà trong đó ngân hàng
đóng vai trò kết thúc quá trình thanh toán.
1.1.3. Vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường
TTKDTM có vai trò hết sức quan trọng, nó tác dụng hầu hết lên mọi lĩnh vực
của nền kinh tế và có tác dụng không nhỏ đến việc ban hành và thực thi chính sách
tiền tệ của ngân hàng nhà nước. Hơn nữa nó là nhân tố không thể thiếu trong việc
ổn định và phát triển kinh tế do đó sử dụng hình thức TTKDTM mang lại nhiều lợi
ích3:
- Thanh toán không dùng tiền mặt góp phần đẩy nhanh tốc độ luân chuyển
vốn. Từ đó làm tăng vòng quay sử dụng đồng tiền trong nền kinh tế. Bất kỳ một đơn
vị sản xuất kinh doanh nào cũng cần có vốn phục vụ trong quá trình sản xuất kinh
doanh. Để đảm bảo quá trình đó diễn ra bình thường và liên tục thì công tác thanh
toán nói chung và thanh toán không dùng tiền mặt nói riêng phải được thực hiện
nhanh chóng, an toàn và chính xác. Từ đó giúp các doanh nghiệp, các tổ chức, các
cá nhân tăng nhanh tốc luân chuyển vốn. Trên cơ sở đó phần sử dụng hiệu quả đồng
vốn trong nền kinh tế.
- Thanh toán lưu thông tiền tệ góp phần tiết kiệm chi phí lưu thông tiền mặt
như chi phí in ấn, vận chuyển, bảo quản tiền mặt. Vì đặc điểm của TTKDTM là quá
trình thanh toán bằng cách trích chuyển vốn trên các tài khoản để hoàn thành việc
thanh toán cho nhau hoặc thanh toán bù trừ lẫn nhau. Nó sẽ góp phần giảm tương
đối khối lượng tiền mặt trong lưu thông, từ đó góp phần tiết kiệm được các chi phí

cho lưu thông.

3

Xem Ngô Quốc Kỳ: Quy chế pháp lý về hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán qua ngân
hàng, Tạp chí Ngân hàng số 5 năm 2001, trang 20

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

7

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

- Thanh toán không dùng tiền mặt tạo được nguồn vốn cho ngân hàng với chi
phí thấp. TTKDTM được thực hiện thông qua việc khách hàng gửi tiền vào tài
khoản tại ngân hàng và tài khoản của khách hàng luôn có số dư thì mới có hiệu lực
thanh toán. Từ đó, ngân hàng đã tạo được nguồn vốn từ số dư trên tài khoản tiền gửi
thanh toán để tiến hành cho vay khi các khoản tiền gửi của khách hàng chưa được
sử dụng đến, làm cho đồng vốn tham gia nhiều lần vào chu trình sản xuất, đem lại
hiệu quả cho cá nhân và toàn xã hội.
- Thanh toán không dùng tiền mặt cùng với hoạt động tín dụng tạo ra tiền
gửi. Thông qua các khoản tiền mà khách hàng chuyển vào tài khoản của mình tại
ngân hàng, lại chính là xuất phát từ ngân hàng đó là ngân hàng đã cấp tín dụng. Như
vậy trong phần lớn truờng hợp, chính tín dụng tạo ra tiền gửi. Từ đó rút ra rằng:
trong một số chừng mực nào đó, các ngân hàng tuỳ thuộc vào việc cấp tín dụng
nhiều hay ít mà làm tăng nhiều hay ít các khoản tín dụng của khách hàng. Từ đó
làm tăng lượng khách hàng giao dịch với ngân hàng. Giúp ngân hàng tăng thêm thu

nhập, đồng thời đẩy mạnh quay vòng vốn.
- Thanh toán không dùng tiền mặt đã hạn chế rủi ro, an toàn cao trong lưu
thông và mang lại thuận lợi trong việc trao đổi hàng hoá. Chẳng hạn người bán hàng
chỉ cầm tờ séc mà người mua phát hành đến ngân hàng phục vụ mình hoặc ngân
hàng phục vụ người phát hành thì ngân hàng sẽ trích nợ tài khoản của người phát
hành séc nếu tờ séc đó hợp lệ, hợp pháp và trên tài khoản người mua có đủ điều
kiện và có tài khoản người bán (người hưởng thụ). Không may trong thời gian chưa
nộp séc (séc vẫn còn thời hạn) mà bị mất thì tài sản của họ vẫn được đảm bảo không
bị mất nếu khách hàng thông báo việc mất séc với ngân hàng của mình kịp thời.
- Thanh toán không dùng tiền mặt tạo điều kiện cho ngân hàng thực hiện
chức năng kiểm soát bằng đồng tiền đối với hoạt động của nền kinh tế. Mặt khác,
nó giúp cho Nhà nước có kế hoạch điều hoà lưu thông tiền tệ, ổn định giá trị đồng
tiền, giữ vững sức mua của đồng tiền. Thông qua quá trình kiểm soát đối với hoạt
động của nền kinh tế, ngân hàng có những thông tin để phản ánh lên Chính phủ,
thông tin để thực hiện các dịch vụ của ngân hàng. Đồng thời cùng với nhà nước,
ngân hàng có biện pháp bảo đảm cho việc đầu tư và nâng cao hiệu quả vốn đầu tư.
Chính việc TTKDTM sẽ làm tăng thêm tín nhiệm của khách hàng đối với ngân
hàng.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

8

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

1.2. Các hình thức thanh toán không dung tiền mặt
Để đẩy mạnh công tác TTKDTM có nhiều văn bản quy định về lĩnh vực

thanh toán như Chính phủ đã được ban hành Nghị định 64/2001/ NĐ-CP (gọi là
Nghị định 64/2001/NĐ-CP) ngày 20 tháng 9 năm 2001 về hoạt động thanh toán qua
tổ chức cung ứng dịch vụ thanh tóan qua ngân hàng và Thống đốc NHNN ban hành
Quyết định 226/2002/QĐ-NHNN ngày 26 tháng 03 năm 2002 Quy chế hoạt động
thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán. Các văn bản trên nhằm
hoàn thiện dần chế độ TTKDTM cho phù hợp với yêu cầu đổi mới kinh tế, tạo
đều kiện cho ngân hàng, tổ chức tín dụng triển khai các thể thức TTKDTM. Hiện
nay theo hai văn bản này quy định có 5 hình thức thanh toán được áp dụng để
thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ:
Thanh toán bằng séc
Thanh toán bằng ủy nhiệm chi
Thanh toán bằng ủy nhiệm thu
Thanh toán bằng thư tín dụng
Thanh toán bằng thẻ ngân hàng
Với mỗi hình thức thanh toán có nội dung kinh tế nhất định đáp ứng với điều
kiện tính chất của sự vận động vật tư hàng hoá cung ứng dịch vụ và phương thức
chi trả trong quan hệ giao dịch. Điều kiện tính chất giao dịch kinh tế nào thì có
phương thức thanh toán ấy, nó tạo ra khả năng thanh toán nhanh nhất giữa vận động
vật tư hàng hoá với vận động tiền vốn, đảm bảo trách nhiệm lẫn nhau trong việc
cung cấp vật tư hàng hoá cung ứng dịch vụ.Việc chi trả không thể cho rằng một
hình thức thanh toán tốt nhất nếu hình thức đó áp dụng không thích hợp vào đặc
điểm kinh tế cụ thể. Vận dụng đúng đắn hình thức thanh toán phù hợp với nội dung
kinh tế nó sẽ phát huy tác dụng tích cực đối với các quan hệ kinh tế, ngược lại nó sẽ
gây tác hại tiêu cực, gây trở ngại cho hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị. Vì
vậy các đơn vị cá nhân khi sử dụng các hình thức thanh toán phải nắm vững nội
dung điều kiện quy định của từng thể thức để thấy rõ những ưu nhược điểm, tồn tại
của nó từ đó lựa chọn hình thức thanh toán thích hợp nhất đảm bảo có lợi chung.
Việc áp dụng các hình thức thanh toán phải được thoả thận giữa đôi bên ghi rõ trên
hợp đồng không bên nào ép buộc bên nào hoặc thực hiện trái với qui định của thể lệ
thanh toán.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

9

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

1.2.1 Thanh toán bằng Séc
Ở Việt Nam, Séc là phương thức TTKDTM ra đời gần như sớm nhất, từ lâu
đã được sử dụng rộng rãi trong các giao dịch thanh toán. Thanh toán bằng séc được
thực hiện theo nghị định 30/1996/NĐ-CP ngày 09/ 5/ 1996 của chính phủ ban hành
về quy chế phát hành và sử dụng séc kèm theo Nghị định này là Thông tư
07/1996/TT-NH1 ngày 27/ 12/ 1996 của thống đốc NHNN Việt Nam ban hành
hướng dẫn thực hiện quy chế phát hành và sử dụng séc nay được thay thế bằng
Nghị định 159/2003/NĐ-CP (sau đây gọi là Nghị định 159/2003/NĐ-CP) ngày
01/12/2003 của chính phủ về quy chế phát hành và sử dụng séc.
Theo khoản 1 điều 4 Nghị định 159/2003/ NĐ-CP quy định séc là phương
tiện thanh toán do người ký phát lập dưới hình thức chứng từ theo mẫu in sẵn, lệnh
cho người thực hiện thanh toán trả không điều kiện một số tiền nhất định cho người
thụ hưởng.
Còn theo quy định tại khoản 2 điều 9 Quyết định 226/2002/QĐ-NHNN ban
hành ngày 26 tháng 3 năm 2002 định nghĩa séc là lệnh trả tiền của chủ tài khoản,
được lập theo quy định của pháp luật, yêu cầu tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán
trích một số tiền từ tài khoản tiền gửi thanh toán của mình để trả cho người thụ
hưởng có tên ghi trên séc hoặc trả cho người cầm séc.
Xét về mặt câu chữ thì hai định nghĩa này hoàn toàn khác nhau nhưng nội
dụng hoàn toàn giống nhau đó là khi tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán nhận

được tờ séc do người thụ hưởng nộp vào thì tổ chức cung úng dịch vụ đó phải có
nghĩa vụ thanh toán số tiền trên tờ séc đó cho người thụ hưởng khi tờ séc được lập
đúng theo quy định của pháp luật.
Séc dùng để thanh toán trực tiếp hàng hóa, dịch vụ giữa người mua (người
trả tiền) và người bán (người thụ hưởng), vật tư, các chi phí khác…hoặc để rút tiền
mặt tại ngân hàng. Tất cả các khách hàng có mở tài khoản ở ngân hàng đều có
quyền sử dụng séc để thanh toán.
Séc được thanh toán theo nguyên tắc ghi Nợ tài khoản người phát hành trước
ghi Có vào tài khoản người thụ hưởng sau. Các tờ séc sau khi được kiểm tra tính
hợp pháp, hợp lệ, có đủ tiền trên tài khoản thì ngân hàng sẽ ghi Nợ tài khoản người
phát hành Séc, ghi Có vào tài khoản người thụ hưởng séc.
Theo qui định hiện hành đơn vị phát hành séc chỉ được phát hành séc trong
phạm vi số dư trên tài khoản tiền gửi của mình và phải chấp hành các thủ tục, qui
định về séc và chịu phạt khi phát hành quá số dư theo qui định của pháp luật trừ
CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

10

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

trường hợp người phát hành séc có thỏa thuận bằng văn bản với ngân hàng về hạn
mức thấu chi4.
Các đối tượng liên quan đến thanh toán bằng séc bao gồm các chủ thể sau:
“Người ký phát là người lập và ký tên trên séc để ra lệnh cho người thực hiện
thnah toán thay mặt mình trả số tiền ghi trên séc”5. Người phát hành séc có thể là
chủ tài khoản hoặc người được chủ tài khoản ủy quyền ký séc
Người thụ hưởng6 cầm tờ séc mà tờ séc đó có ghi tên người được trả tiền là

chính mình hoặc không ghi tên người được trả tiền nhưng có ghi cụm từ “Trả cho
người cầm séc’’ hoặc người đã được chuyển nhượng cho mình bằng cách ký hậu
thông qua chữ ký chuyển nhượng liên tục. Người thụ hưởng séc có thể chuyển
nhượng tờ séc đó mà mình thụ hưởng cho người khác nếu tờ séc đó không có cụm
từ “Không cho phép chuyển nhượng”
Người thực hiện thanh toán7 (còn gọi là người bị ký phát) là tổ chức cung
ứng dịch vụ thanh toán nơi người ký phát được sử dụng tài khoản thanh toán với
một khoản tiền để ký phát séc theo thoả thuận giữa người ký phát với tổ chức cung
ứng dịch vụ thanh toán đó.
“Người thu hộ là tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán làm dịch vụ thu hộ
séc”8. Người thu hộ khi nhận các tờ séc do người thụ hưởng nộp vào sẽ kiểm tra tờ
séc đó có đó, nếu tờ séc đó đáp ứng đủ các điều kiện thanh toán sẽ gởi đến người bị
ký phát để được thanh toán cho người thụ hưởng.
Tại Nghị định 159/2003/NĐ-CP ngày 01/12/2003 của Chính phủ ban hành
về Quy chế phát hành và sử dụng séc quy định có 3 loại séc được áp dụng đó là séc
lĩnh tiền mặt, séc trả vào tài khoản (séc chuyển khoản) và séc bảo chi.
 Séc lĩnh tiền mặt
Séc lĩnh tiền mặt là loại séc chỉ được dùng để rút tiền mặt tại ngân hàng nơi
đơn vị mở tài khoản. Hình thức của tờ séc lĩnh tiền mặt là không ghi cụm từ “trả
4

Xem:Khoản 1 Điều 3 Quyết định số 30/2006/QĐ-NHNN ngày 11 tháng 7 năm 2006 của Thống đốc Ngân
hàng Nhà nước ban hành cung ứng và sử dụng séc.
5
Xem: Khoản 4 Điều 4 Nghị định 159/ 2003/QĐ-CP ngày 01/12 /2003 của Chính phủ ban hành Quy chế
phát hành và sử dụng séc.
6
Xem: Khoản 6 Điều 4 Nghị định 159/ 2003/QĐ-CP ngày 01/12 /2003 của Chính phủ ban hành Quy chế
phát hành và sử dụng séc.
7 Xem: Khoản 7 Điều 4 Nghị định 159/ 2003/QĐ-CP ngày 01/12 /2003 của Chính phủ ban hành Quy chế

phát hành và sử dụng séc.
8
Xem: Khoản 8 Điều 4 Nghị định 159/2003/ NĐ-CP ngày 01/12 /2003 của Chính phủ ban hành Quy chế
phát hành và sử dụng séc .

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

11

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

vào tài khoản’’ hoặc không có cụm từ “chuyển khoản” ở mặt trước tờ séc. Đối với
loại séc này người thụ hưởng có quyền lĩnh tiền mặt. Người thụ hưởng chỉ cần xuất
trình tờ séc và giấy chứng minh nhân dân tại địa điểm thanh toán nếu hợp lệ thì có
thể nhận tiền mặt.
 Séc chuyển khoản
Séc chuyển khoản là loại séc do chủ tài khoản phát hành và giao trực tiếp
cho người thụ hưởng để thanh toán hàng hóa, dịch vụ hay các khoản thanh toán
khác.
Séc chuyển khoản thì không được lĩnh tiền mặt, trên tờ séc in đậm chữ séc
chuyển tiền hoặc có hai đường gạch chéo song song ở phía bên trái mặt trước của tờ
séc. Loại séc chuyển khoản này chỉ được thanh toán trong phạm vi giữa các khách
hàng ở cùng một chi nhánh ngân hàng hoặc khác chi nhánh ngân hàng có tham gia
thanh toán bù trừ trên địa bàn tỉnh, thành phố.
 Séc bảo chi
Séc bảo chi là loại séc thanh toán được ngân hàng bảo đảm chi trả bằng cách
trích số tiền từ tài khoản của khách hàng sang tài khoản riêng nhằm bảo đảm thanh

toán của tờ séc.
Séc bảo chi có phạm vi thanh toán rộng hơn séc chuyển khoản. Ngoài việc
được sử dụng để thanh toán giữa các chủ thể mở tài khoản tại cùng một chi nhánh
ngân hàng hoặc hai chi nhánh ngân hàng có tham gia thanh toán bù trừ trên địa bàn
tỉnh, thành phố. Séc bảo chi còn được thanh toán giữa khách hàng mở tài khoản tại
các chi nhánh ngân hàng trong cùng hệ thống trong cả nước.
Ngoài cách phân loại séc như trên, séc còn được phân loại theo cách chuyển
nhượng9. Theo đó có các loại séc sau:
Séc ký danh là ghi rõ tên người thụ hưởng trên séc. Một tờ séc có ghi tên
người thụ hưởng thì người đó được phép chuyển nhượng cho người khác bằng cách
ghi tên người được chuyển nhượng, ngày tháng chuyển nhượng và họ tên, địa chỉ
của mình vào mặt sau tờ séc (gọi là ký hậu chuyển nhượng) và chuyển giao tờ séc
đó cho người được chuyển nhượng. Việc chuyển nhượng sẽ chấm dứt nếu người
chuyển nhượng có ghi cụm từ "Không tiếp tục chuyển nhượng".
Séc vô danh là không ghi rõ tên người thụ hưởng trên séc, bất cứ ai cầm tờ
séc cũng có thể nhận được đủ số tiền ghi trên tờ séc tại ngân hàng. Đối với séc vô
9

Luật các công cụ chuyển nhượng 2005.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

12

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

danh, người thụ hưởng có thể chuyển nhượng bằng việc chuyển giao tờ séc đó cho

người khác mà không cần ký hậu.
Khi tờ séc được chuyển nhượng thì toàn bộ các quyền có liên quan đến tờ
séc cũng được chuyển cho người được chuyển nhượng, đồng thời khi chuyển
nhượng séc, toàn bộ số tiền ghi trên séc phải được chuyển nhượng. Việc chuyển
nhượng một phần số tiền ghi trên séc là không có hiệu lực.
1.2.2. Thanh toán bằng ủy nhiệm chi (UNC)
“Uỷ nhiệm chi hoặc lệnh chi là phương tiện thanh toán mà người trả tiền lập
lệnh thanh toán theo mẫu do tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán quy định, gửi cho
tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán nơi mình mở tài khoản yêu cầu tổ chức đó
trích một số tiền nhất định trên tài khoản của mình để trả cho người thụ hưởng”10.
Trong thời gian không quá một ngày làm việc kể từ thời điểm nhận được
lệnh chi hoặc uỷ nhiệm chi do ngân hàng phục vụ bên mua gửi đến, ngân hàng
phục vụ bên bán phải ghi có vào tài khoản của bên bán theo yêu cầu lệnh chi hoặc
ủy nhiệm chi đó.
Điều kiện, thủ tục thanh toán, thời hạn thực hiện lệnh chi hoặc UNC do tổ
chức cung ứng dịch vụ thoả thuận với người sử dụng dịch vụ thanh toán phù hợp
với quy định của NHNN.
UNC còn được sử dụng như một phương tiện trung gian để xin ngân hàng
cấp séc bảo chi. Bởi vì khách hàng muốn thanh toán bằng séc bảo chi phải viết
UNC gởi đến ngân hàng để được phát hành séc bảo chi.
1.2.3 Thanh toán bằng ủy nhiệm thu (UNT)
“Uỷ nhiệm thu hoặc nhờ thu là phương tiện thanh toán mà người thụ hưởng
lập lệnh thanh toán theo mẫu do tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán quy định, gửi
cho tổ chức cung ứng địch vụ thanh toán uỷ thác thu hộ mình một số tiền nhất
định”11.
Trong thời gian không quá một ngày làm việc kể từ thời điểm nhận được uỷ
nhiệm thu do ngân hàng phục vụ bên bán gửi đến, ngân hàng phục vụ bên mua phải
hoàn tất việc trích tài khoản của bên mua nếu trên tài khoản của người đó có đủ

10

Xem Khoản 3 điều 9 Quyết định 226/2002/QĐ- NHNN ngày 26 tháng 03 năm 2002 về việc ban hành Quy
chế hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán.
11
Xem Khoản 4 điều 9 Quyết định 226/2002/QĐ- NHNN ngày 26 tháng 03 năm 2002 về việc ban hành
Quy chế hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

13

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

tiền để thực hiện giao dịch thanh toán hoặc báo cho bên mua biết nếu trên tài khoản
của người đó không có đủ tiền để thực hiện giao dịch thanh toán.
Điều kiện, thủ tục thanh toán, thời hạn thực hiện lệnh chi hoặc UNT do tổ
chức cung ứng dịch vụ thoả thuận với người sửdụng dịch vụ thanh toán phù hợp với
quy định của NHNN.
1.2.4. Thanh toán bằng thư tín dụng (TTD)
“Thư tín dụng là một văn bản cam kết có điều kiện được ngân hàng mở theo
yêu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán (người xin mở thư tín dụng), theo đó
ngân hàng thực hiện yêu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán (người xin mở
thư tín dụng) để:
- Trả tiền hoặc uỷ quyền cho ngân hàng khác trả tiền ngay theo lệnh của
người thụ hưởng khi nhận được bộ chứng từ xuất trình phù hợp với các điều kiện
của thư tín dụng; hoặc
- Chấp nhận sẽ trả tiền hoặc uỷ quyền cho ngân hàng khác trả tiền theo lệnh

của người thụ hưởng vào một thời điểm nhất định trong tương lai khi nhận được bộ
chứng từ xuất trình phù hợp với các điều kiện thanh toán của thư tín dụng”12.
Như vậy, thư tín dụng là một bản cam kết có điều kiện được ngân hàng mở
theo yêu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán (người xin mở thư tín dụng),
ngân hàng sẽ thực hiện theo yêu cầu của người mở thư tín dụng để trả tiền hoặc ủy
quyền cho ngân hàng khác trả tiền thay theo lệnh của người thụ hưởng khi nhận
được bộ chứng từ phù hợp với điều kiện thanh toán của thư tín dụng.
TTD được dùng để thanh toán hàng hóa trong điều kiện bên bán đòi hỏi bên
mua phải có đủ tiền chi trả ngay và phù hợp với tổng số tiền đã giao theo thỏa
thuận trong hợp đồng hay đơn đặt hàng đã kí. Nghĩa là bên mua phải đảm bảo thanh
toán bằng cách ký quỹ tại ngân hàng. Nếu không thì không thể thực hiện hợp đồng.
Thời hạn thanh toán của TTD là 3 tháng kể từ ngày ngân hàng bên mua nhận
mở TTD. Đây là thời hạn mà ngân hàng mở TTD cam kết trả tiền cho người bán,
nếu người bán xuất trình trong thời hạn đó và phù hợp với những điều kiện trong
TTD. Qúa thời hạn thanh toán thì người bán sẽ mất quyền yêu cầu thanh toán. Mỗi
thư tín dụng chỉ được dùng để thanh toán cho một khách hàng. Mức tối thiểu của
mỗi thư tín dụng là 10 triệu đồng.
12

Xem Khoản 1 điều 16 Quyết định 226/ 2002/QĐ- NHNN ngày 26 tháng 03 năm 2002 về việc ban hành
Quy chế hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

14

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

1.2.5. Thanh toán bằng thẻ ngân hàng
Theo quy định tại khoản 1 điều 2 Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN (gọi là
Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN) ngày 15/5/2007 của Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam ban hành Quy chế phát hành, thanh toán, sử dụng và cung cấp dịch vụ hỗ trợ
hoạt động thẻ ngân hàng thì thẻ ngân hàng (dưới đây gọi tắt là thẻ) được định nghĩa
là phương tiện do tổ chức phát hành thẻ phát hành để thực hiện giao dịch thẻ theo
các điều kiện và điều khoản được các bên thoả thuận.
Hiện nay theo Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN có hai cách phân loại thẻ.
 Căn cứ vào tính chất thanh toán có thể chia thành 3 loại chính là thẻ tín dụng
và thẻ ghi nợ, thẻ trả trước
- Thẻ ghi nợ
“Thẻ ghi nợ là thẻ cho phép chủ thẻ thực hiện giao dịch thẻ trong phạm vi số
tiền trên tài khoản tiền gửi thanh toán của chủ thẻ mở tại một tổ chức cung ứng dịch
vụ thanh toán được phép nhận tiền gửi không kỳ hạn”13.
Đặc điểm của thẻ ghi nợ là loại thẻ gắn liền với tài khoản tiền gửi thanh toán
của khách hàng. Khách hàng sử dụng loại thẻ này thì giá trị giao dịch được khấu trừ
ngay vào tài khỏan của khách hàng, đồng thời ghi có ngay vào tài khoản của người
thụ hưởng. Thẻ ghi nợ không có hạn mức tín dụng vì nó phụ thuộc trực tiếp vào số
dư hiện hữu trên tài khoản chủ thẻ. Thẻ này thường áp dụng đối với khách hàng có
quan hệ tín dụng thanh toán thường xuyên, có tín nhiệm với khách hàng. Có hai loại
thẻ ghi nợ cơ bản như sau:
+Thẻ online: là thẻ mà giá trị giao dịch được khấu trừ ngay lập tức vào tài
khoản chủ thẻ.
+ Thẻ offline: là thẻ mà giá trị giao dịch được khấu trừ vào tài khoản chủ thẻ
sau đó vài ngày.
Thẻ “ATM”14 là hình thức phát triển đầu tiên của thẻ ghi nợ, cho phép khách
hàng có thẻ tiếp cận trực tiếp tới tài khoản tại ngân hàng từ máy rút tiền tự động.
Chủ thẻ có thể thực hiện nhiều giao dịch khác nhau tại máy ATM bao gồm: rút tiền,
chuyển khoản, xem số dư tài khoản, in sao kê, thanh toán hàng hóa, dịch vụ... Hệ

13

Xem Khoản 4 điều 3 Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN ngày 15 tháng 5 năm 2007 của Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam ban hành Quy chế phát hành, thanh toán, sử dụng và cung cấp dịch vụ hỗ trợ hoạt động thẻ
ngân hàng
14
"Máy giao dịch tự động" (Automated Teller Machine - viết tắt là ATM): Là thiết bị mà chủ thẻ có thể sử
dụng để gửi, nạp, rút tiền mặt, chuyển khoản, tra cứu thông tin giao dịch thẻ hoặc sử dụng các dịch vụ khác.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

15

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

thống ATM hiện đại còn cho phép chủ thẻ gửi tiền vào tài khoản của mình ngay tại
các máy ATM, đổi séc, đổi ngoại tệ…cũng như tự mình thực hiện nhiều dịch vụ
ngân hàng khác.
- Thẻ tín dụng
“Thẻ tín dụng là thẻ cho phép chủ thẻ thực hiện giao dịch thẻ trong phạm vi
hạn mức tín dụng đã được cấp theo thoả thuận với tổ chức phát hành thẻ"15.
Đặc điểm của thẻ tín dụng là ngân hàng cho phép chủ thẻ sử dụng một hạn
mức nhất định. Và hạn mức sử dụng thẻ đã được thỏa thuận ngay từ lúc chủ thẻ xin
cấp thẻ để sử dụng Điều đó nghĩa là ngân hàng đồng ý cho chủ thẻ vay đến một
mức tối đa nào đó, chủ thẻ sẽ có một giới hạn tín dụng sẵn sàng để dùng khi cần ví
dụ như khi đi mua sắm, ăn uống…các dịch vụ khác. Tất cả các khoản thanh toán mà
chủ thẻ thực hiện sẽ được ghi nợ vào tài khoản của chủ thẻ tại ngân hàng.

- Thẻ trả trước
“Thẻ trả trước là thẻ cho phép chủ thẻ thực hiện giao dịch thẻ trong phạm vi
giá trị tiền được nạp vào thẻ tương ứng với số tiền mà chủ thẻ đã trả trước cho tổ
chức phát hành thẻ”16.
Thẻ trả trước có những đặc điểm như sau:
+ Chủ thẻ chỉ thực hiện giao dịch thẻ trong phạm vi số tiền mà chủ thẻ nạp
vào
+ Thẻ trả trước có đặc điểm khác với thẻ ghi nợ và thẻ tín dụng là chủ thẻ
không cần phải có tài khoản tại ngân hàng.
Thẻ trả trước bao gồm thẻ trả trước xác định danh tính (thẻ trả trước định
danh) và thẻ trả trước không xác định danh tính (thẻ trả trước vô danh). Đối với thẻ
trả trước vô danh, số dư trên mỗi thẻ không được vượt quá hạn mức do NHNN quy
định, không được nạp thêm tiền vào thẻ và chỉ được sử dụng thẻ để thanh toán tiền
hàng hoá, dịch vụ.
 Căn cứ vào phạm vi sử dụng của thẻ có thể chia thành thẻ nội địa và thẻ quốc
tế.
15

Xem Khoản 5 điều 2 Quyết định 20/2007/ QĐ-NHNN ngày 15 tháng 5 năm 2007 của Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam ban hành Quy chế phát hành, thanh toán, sử dụng và cung cấp dịch vụ hỗ trợ hoạt động thẻ
ngân hàng
16
Xem Khoản 6 điều 2 Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN ngày 15 tháng 5 năm 2007 của Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam ban hành Quy chế phát hành, thanh toán, sử dụng và cung cấp dịch vụ hỗ trợ hoạt động thẻ ngân
hàng

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

16

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

- Thẻ nội địa
“Thẻ nội địa là thẻ được tổ chức phát hành thẻ tại Việt Nam phát hành để
giao dịch trong lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”17.
Thẻ nội địa do các TCPHT sử dụng thay thế tiền mặt để thanh toán hàng hoá
dịch vụ và rút tiền mặt trong phạm vi quốc gia. Thông thường đó là thẻ ghi nợ nội
địa của các TCPHT sử dụng tại hệ thống máy ATM và mạng lưới các ĐVCNT của
TCPHT và ngân hàng đại lý, ngân hàng liên kết vớiTCPHT đó trong một nước.
- Thẻ quốc tế
“Thẻ quốc tế là thẻ được tổ chức phát hành thẻ tại Việt Nam phát hành để
giao dịch trong và ngoài lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam; hoặc
là thẻ được tổ chức nước ngoài phát hành và giao dịch trong lãnh thổ nước Cộng
hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”18.
Thẻ quốc tế có đặc điểm mang thương hiệu của các tổ chức thẻ quốc tế do
các ngân hàng, tổ chức tín dụng làm đại lý phát hành. Thẻ quốc tế có thể được sử
dụng trên phạm vi trong nước và quốc tế, tại bất kỳ các ĐVCNT hoặc máy ATM có
mang biểu tượng chấp nhận thanh toán thẻ đó. Để phát hành thẻ quốc tế, ngân hàng
phát hành thẻ phải đăng ký và được chấp nhận làm thànhviên của TCTQT, tuân thủ
chặt chẽ các quy định trong việc phát hành và thanh toán thẻ do TCTQT đó ban
hành. Có 2 loại thẻ quốc tế là thẻ ghi nợ quốc tế và thẻ tín dụng quốc tế.
Thẻ thanh toán có rất nhiều tiện ích mang lại cho khách hàng như:
Rút tiền mặt tại các máy rút tiền tự động hoặc được dùng để rút tiền mặt tại
các ngân hàng đại lý;
Thanh toán các chi phí hàng hóa, dịch vụ một cách nhanh chóng, an toàn mà
không phải trả thêm khoản chi phí nào cả;
Kiểm tra số dư trên tài khoản bất cứ lúc nào;

In sao kê giao dịch thẻ;
Số tiền trong thẻ chưa sử dụng vẫn được sinh lãi và nhiều tiện ích khác.
Các chủ thể tham gia thanh toán thẻ:
17

Xem: Khoản 2 điều 2 Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN ngày 15 tháng 5 năm 2007 của Thống đốc ngân
hàng Nhà nước Việt Nam ban hành Quy chế phát hành, thanh toán, sử dụng và cung cấp dịch vụ hỗ trợ hoạt
động thẻ ngân hàng
18
Xem: Khoản 3 điều 2 Quyết định 20/2007/QĐ-NHNN ngày 15 tháng 5 năm 2007 của Thống đốc ngân
hàng Nhà nước Việt Nam ban hành Quy chế phát hành, thanh toán, sử dụng và cung cấp dịch vụ hỗ trợ hoạt
động thẻ ngân hàng

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

17

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế thị trường

Tổ chức phát hành thẻ (viết tắt là TCPHT) là ngân hàng bán lẻ cho khách
hàng chịu trách nhiệm thanh toán số tiền do người sử dụng thẻ trả cho người bán
bằng thẻ thanh toán. Tổ chức phát hành thẻ có thể ủy nhiệm cho một số chi nhánh
ngân hàng phát hành thẻ và quản lý thẻ.
Chủ thẻ là tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng thẻ thanh toán và được ngân
hàng phát hành thẻ cung cấp thẻ để sử dụng thẻ và dùng thẻ để mua hàng hóa, dịch
vụ hay lĩnh tiền mặt tại ATM.
Đơn vị chấp nhận thẻ (viết tắt là ĐVCNT) là tổ chức, cá nhân chấp nhận

thanh toán hàng hoá và dịch vụ, cung cấp dịch vụ nạp, rút tiền mặt bằng thẻ.
ĐVCNT sẽ được ngân hàng phát hành trang bị một máy chuyên dùng để kiểm tra,
đọc thẻ và lập hóa đơn thanh toán nhằm đảm bảo thanh toán kịp thời, chính xác, an
toàn.
Tổ chức thanh toán thẻ (viết tắt là TCTTT) là các ngân hàng làm ngân hàng
thanh toán thẻ cho tổ chức phát hành thẻ và do tổ chức phát hành thẻ lựa chọn. Tổ
chức thanh toán thẻ có trách nhiệm thanh toán cho người tiếp nhận thanh toán bằng
thẻ khi nhận được biên lai thanh toán vào ngân hàng hoặc trả tiền (rút tiền) cho
người sử dụng thẻ khi có yêu cầu.

CBHD: Th.S Nguyễn Minh Tâm

18

SVTH: Nguyễn Thị Ngọc Bích

LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại PHÁT TRIỂN THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN mặt TRONG nền KINH tế THỊ TRƯỜNG

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về