Nghiên cứu đặc điểm mô học của cơ quan sinh dục và sự sinh sản của loài thằn lằn bóng đuôi dài eutropis longicaudatus (hallowell, 1856), thằn lằn bóng hoa eutropis multifasciatus (kuhl, 1820) ở đồng nai (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN HOÀNG YẾN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM MÔ HỌC CỦA
CƠ QUAN SINH DỤC VÀ SỰ SINH SẢN
CỦA LOÀI THẰN LẰN BÓNG ĐUÔI DÀI
Eutropis longicaudatus (Hallowell, 1856),
THẰN LẰN BÓNG HOA Eutropis multifasciatus
Ở ĐỒNG
NAI
Demo (Kuhl,
Version -1820)
Select.Pdf
SDK
Chuyên ngành: ĐỘNG VẬT HỌC
Mã số: 60 42 01 03

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
GS.TS. NGÔ ĐẮC CHỨNG

Thừa Thiên Huế, 2017

ii


Đầu tiên, tôi xin chân thành cám ơn đến thầy giáo
GS.TS Ngô Đắc Chứng đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá
trình triển khai thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn tốt

nghiệp.
Tôi xin cám ơn đến quý Thầy giáo, Cô giáo trong khoa
Sinh học trường ĐHSP Huế, phòng Đào tạo Sau Đại học
trường ĐHSP Huế đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá
trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.
Demo Version - Select.Pdf SDK
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân,
bạn bè đã động viên, giúp đỡ trong suốt thời gian tôi hoàn
thành luận văn.
Xin chân thành cám ơn.

Huế, tháng 11 năm 2017
Tác giả luận văn

Nguyễn Hoàng Yến

iii
iii


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn này là hoàn
toàn trung thực và chưa hề sử dụng cho bảo vệ một học vị nào. Mọi
sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều được cảm ơn. Các
thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Huế, tháng 11 năm 2017
Tác giả luận văn

Nguyễn Hoàng Yến

Demo Version - Select.Pdf SDK

iv


MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................iii
LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... iv
MỤC LỤC .................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ 3
DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................... 4
DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................... 5
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................... 7
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................. 8
3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................................. 8
4. Ý nghĩa của đề tài ...................................................................................................... 8
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................................ 9
1.1 LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VỀ MÔ HỌC VÀ SỰ SINH SẢN CỦA THẰN LẰN
BÓNG GIỐNG EUTROPIS (Fitzinger, 1843) .............................................................. 9

Demo Version - Select.Pdf SDK

1.1.1. Trên thế giới ........................................................................................................ 9
1.1.2. Ở Việt Nam ....................................................................................................... 11
1.2. KHÁI QUÁT ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI VÙNG NGHIÊN CỨU........ 12
1.2.1. Vị trí địa lí ......................................................................................................... 12

1.2.2. Địa hình ............................................................................................................. 13
1.2.3. Khí hậu .............................................................................................................. 14
1.2.4. Chế độ nắng ....................................................................................................... 15
1.2.5. Nguồn nước ....................................................................................................... 15
1.2.6. Sinh vật .............................................................................................................. 16
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................... 17
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................................. 17
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................................ 17
2.2.1. Thời gian nghiên cứu ........................................................................................ 17
2.2.2. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................... 17

1


2.2.3. Phương pháp thu mẫu ....................................................................................... 17
2.2.4. Phương pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm ............................................ 17
2.2.5. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh sản ..................................................... 18
2.2.6. Phương pháp phân tích mô học cơ quan sinh dục............................................. 19
2.2.7. Xử lý và thống kê số liệu .................................................................................. 22
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................... 23
3.1. MÔ TẢ HÌNH THÁI BÊN NGOÀI HAI LOÀI THẰN LẰN BÓNG GIỐNG
EUTROPIS Ở ĐỒNG NAI......................................................................................... 23
3.1.1. Thằn lằn bóng đuôi dài ...................................................................................... 23
3.1.2. Thằn lằn bóng hoa ............................................................................................. 24
3.1.3. Đặc điểm phân biệt con đực và con cái............................................................. 25
3.2. ĐẶC ĐIỂM CƠ QUAN SINH DỤC CỦA THẰN LẰN BÓNG HOA .............. 27
3.2.1. Cơ quan sinh dục của con đực .......................................................................... 27
3.2.2. Cơ quan sinh dục của con cái ............................................................................ 35
3.2.3. Đặc điểm mô học của trứng và các màng ngoài phôi ....................................... 45
3.3. ĐẶC ĐIỂM CƠ QUAN SINH DỤC CỦA THẰN LẰN BÓNG ĐUÔI DÀI ..... 53

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
3.3.1. Đặc điểm
cơ quan
sinh dục
của con đực ...........................................................
53
3.3.2. Đặc điểm cơ quan sinh dục con cái ................................................................... 56
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 59
KẾT LUẬN ................................................................................................................. 59
KIẾN NGHỊ ................................................................................................................ 59
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 60
PHỤ LỤC

2


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
SVL

: Chiều dài thân

BM

: Khối lượng

HW

: Rộng đầu

RB

: Chiều rộng bụng

W

: Chiều rộng

L

: Chiều dài

KLT

: Khối lượng trứng

TB

: Trung bình

LT

: Chiều dài trứng

WT

: Chiều rộng trứng

VT

: Thể tích trứng

SD

: Độ lệch chuẩn

Demo Version - Select.Pdf SDK

3


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Kích thước và thể tích trung bình của tinh hoàn qua các tháng nghiên cứu
ở Thằn lằn bóng hoa Eutropis multifascitus. ............................................................. 30
Bảng 3.2. Kích thước và thể tích trung bình của buồng trứng qua các tháng nghiên
cứu ở loài Thằn lằn bóng hoa Eutropis multifasciatus. .............................................. 39
Bảng 3.3. Số liệu thống kê cá thể con cái có phôi và không có phôi......................... 41
Bảng 3.4. Số con cái có số lượng phôi sắp đẻ ở thời kỳ cuối .................................... 41
Bảng 3.5. Thể tích và kích thước trung bình của tinh hoàn qua 12 tháng của Eutropis
longicaudatus. ............................................................................................................. 53

Demo Version - Select.Pdf SDK

4

DANH MỤC HÌNH ẢNH
Trang
Hình 1.1. Bản đồ địa điểm nơi thu mẫu tỉnh Đồng Nai ............................................. 13
Hình 2.1. Sơ đồ các bước trong quy trình xử lý mẫu (Hinton, 1990) ........................ 19
Hình 3.1. Thằn lằn bóng đuôi dài Eutropis longicaudatus (Hallowell,1856)............ 23
Hình 3.2. Thằn lằn bóng hoa Eutropis multifasciatus (Kuhl, 1820). ......................... 24
Hình 3.3. Con đực không có chấm dưới bụng như con cái........................................ 25
Hình 3.4. Thằn lằn bóng hoa Eutropis multifasciatus (Kuhl, 1820) .......................... 26
Hình 3.5. Con đực đầu to hơn con cái. ....................................................................... 27
Hình 3.6. Con cái mang thai....................................................................................... 27
di chuyển khá chậm chạp ........................................................................................... 27
Hình 3.7. Cơ quan sinh dục đực Eutropis multifasciatus .......................................... 28
Hình 3.8. Biểu đồ thể tích trung bình của tinh hoàn .................................................. 28
Hình 3.9. Tiêu bản cắt ngang cơ quan tinh hoàn. ...................................................... 32
Hình 3.10. Sự tạo tinh ở GĐ1 .................................................................................... 35
Hình 3.11. Sự tạo tinh ở GĐ2 .................................................................................... 34

Demo Version - Select.Pdf SDK

Hình 3.12. Sự tạo tinh ở GĐ 3 ................................................................................... 35
Hình 3.13. Sự tạo tinh ở GĐ 4 ................................................................................... 34
Hình 3.14. Sự tạo tinh ở GĐ 5 ................................................................................... 34
Hình 3.15. Cơ quan sinh dục cái Eutropis multifasciatus .......................................... 36
Hình 3.16. Biểu đồ kích thước trung bình của buồng trứng Thằn lằn bóng hoa
Eutropis multifasciatus............................................................................................... 36
Hình 3.17. Sự biến đổi thể tích trung bình của buồng trứng Thằn lằn bóng hoa
Eutropis multifasciatus............................................................................................... 37
Hình 3.18. Số lượng cá thể có phôi và không có phôi loài Thằn lằn bóng hoa
Eutropis multifasciatus............................................................................................... 40
Hình 3.19. Buồng trứng và trứng có phôi loại I thu 11/2016. ................................... 42

Hình 3.20. Buồng trứng (hình B) và phôi ở cuối thời kỳ đầu thu tháng 2/2017 (hình C). . 43
Hình 3.21. Buồng trứng và phôi loại II. ..................................................................... 44
Hình 3.22. Phôi ở giai đoạn cuối và con non sắp đẻ. ................................................. 45

5


Hình 3.23. Sơ đồ cắt ngang buồng phôi ở giai đoạn phôi vị ...................................... 47
Hình 3.24. Tiêu bản của một trứng non ..................................................................... 48
Hình 3.25. Trứng và màng ngoài của buồng phôi ..................................................... 49
Hình 3.26. Tiêu bản cắt ngang buồng phôi ở kỳ đầu. ................................................ 49
Hình 3.27. Buồng trứng và phôi loại II ...................................................................... 50
Hình 3.28. Tiêu bản cắt ngang buồng phôi qua vùng Placentome (P) ....................... 50
Hình 3.29. Tiêu bản lát cắt ngang tử cung của phôi loại III. ..................................... 52
Hình 3.30. Biểu đồ sự biến đổi thể tích trung bình của tinh hoàn ở Eutropis
longicaudatus. ............................................................................................................ 54
Hình 3. 31. Sự tạo tinh ở giai đoạn I. ......................................................................... 56
Hình 3.32. Sự tạo tinh ở giai đoạn II. ......................................................................... 55
Hình 3. 35. Buồng trứng non. .................................................................................... 57
Hình 3. 36. Buồng trứng loại II. ................................................................................. 56
Hình 3.37. Tiêu bản buồng trứng non loại I ............................................................... 58

Demo Version - Select.Pdf SDK

6


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thằn lằn bóng đuôi dài Eutropis longicaudatus (Hallowell, 1856) và Thằn lằn

bóng hoa Eutropis multifasciatus (Kukl, 1820) thuộc giống Thằn lằn bóng giống
Eutropis (Fitzinger,1843). Chúng phân bố rộng, gần như khắp châu Phi, châu Mỹ và
châu Á.
Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có đủ các dạng địa hình như
đồng bằng, trung du miền núi. Bên cạnh đó hệ sinh thái nhiệt đới ở Việt Nam có độ đa
dạng sinh học cao, được cấu trúc bởi nhiều sinh cảnh nhiệt đới đa dạng phong phú cho
các loài Bò sát nói chung và hai loài Thằn lằn bóng đuôi dài và Thằn lằn bóng hoa nói
riêng. Đây cũng là nhóm động vật có quan hệ dinh dưỡng với nhiều loài động, thực vật
khác nên Thằn lằn bóng được xem là một mắt xích quan trọng của chuỗi thức ăn và lưới
thức ăn góp phần chuyển hóa vật chất trao đổi năng lượng và đảm bảo cân bằng trong hệ
sinh thái ở cạn. Ngoài ra, nhóm bò sát này còn mang lại nhiều giá trị kinh tế như làm
thức ăn cho người, trong chăn nuôi, làm vị thuốc có tác dụng chữa một số bệnh như: hen
suyễn, còi xương, suy dinh dưỡng ở trẻ em…

Demo
Version
Select.Pdf
SDK
Hiện nay,
ở Việt
Nam đã- có
một số công
trình nghiên cứu về Thằn lằn bóng
giống Eutropis nhưng chỉ dừng ở mức độ nghiên cứu đặc điểm sinh thái học ở ngoài
tự nhiên và trong điều kiện nuôi, chưa có công trình nào nghiên cứu đặc điểm mô
học của cơ quan sinh dục để theo dõi sự sinh sản của hai loài Thằn lằn bóng này.
Do đó việc nghiên cứu đặc điểm mô học của cơ quan sinh dục để theo dõi sự
sinh sản của hai loài Thằn lằn bóng giống Eutropis là một điều cần thiết để có thể
góp phần bảo vệ nguồn gen, cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng trong mô
hình nuôi thử nghiệm.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn hai loài Thằn lằn bóng Eutropis
longicaudatus (Hallowell, 1856) và Thằn lằn bóng hoa Eutropis multifasciatus
(Kukl, 1820) làm đối tượng nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ với tên đề tài: “Nghiên
cứu đặc điểm mô học của cơ quan sinh dục và sự sinh sản của loài Thằn lằn
bóng đuôi dài Eutropis longicaudatus (Hallowell, 1856), Thằn lằn bóng hoa
Eutropis multifasciatus (Kuhl, 1820) ở Đồng Nai”.

7


2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu mối tương quan giữa đặc điểm mô học và đặc điểm cấu tạo tinh
hoàn và buồng trứng, từ đó xác định hoạt động sinh sản của hai loài Thằn lằn bóng
đuôi dài Eutropis longicaudatus (Hallowell, 1856) và Thằn lằn bóng hoa Eutropis
multifasciatus (Kukl, 1820) làm cơ sở khoa học cho công tác khai thác và bảo tồn hai
loài thằn lằn nói trên.
3. Nội dung nghiên cứu
- Mô tả đặc điểm hình thái để phân biệt con đực và con cái.
- Đặc điểm của tinh hoàn và buồng trứng qua các giai đoạn kết hợp với mô học
của tinh hoàn và buồng trứng.
- Đặc điểm mô học các màng ngoài phôi của Thằn lằn bóng hoa.
4. Ý nghĩa của đề tài
Kết quả nghiên cứu được mong đợi là một tài liệu tương đối hoàn chỉnh
những kiến thức khoa học về đặc điểm mô học cơ quan sinh dục của hai loài Thằn
lằn bóng đuôi dài Eutropis longicaudatus (Hallowell, 1856) và Thằn lằn bóng hoa
Eutropis multifasciatus (Kuhl, 1820).

- Select.Pdf
Vì vậy,Demo
nghiên Version

cứu đặc điểm
mô học cơ SDK
quan sinh dục của loài Thằn lằn bóng
là rất cần thiết, nhằm góp phần bổ sung thêm cơ sở khoa học để xác định đặc điểm
mùa sinh sản của loài Thằn lằn bóng trong mô hình nuôi thử nghiệm.

8