Nghiên cứu sử dụng video clip trong dạy học chương “cảm ứng điện từ” vật lí 11 THPT (tt)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG

NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG VIDEO CLIP TRONG
DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỬ”
VẬT LÍ 11 THPT

Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành : Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số

: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN HUY HOÀNG

Huế, năm 2014

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong
luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép
sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kì một

công trình nào khác.
Huế, tháng 9 năm 2014
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Đoan Trang

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học,
Ban Chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm Huế và quý
Thầy, Cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý Thầy, Cô giáo tổ Vật lí
trường THPT Phan Đăng Lưu, đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện
thuận lợi cho tác giả trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn – PGS.
TS Trần Huy Hoàng - người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong suốt quá
trình hình thành và hoàn chỉnh luận văn.
Cuối cùng, tác giả bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân và bạn bè
đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Demo Version - Select.Pdf SDK

Huế, tháng 9 năm 2014
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Đoan Trang

iii

iii


MỤC LỤC
Phụ bìa ......................................................................................................................... i
Lời cam đoan .............................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................1
Danh mục các chữ viết tắt ...........................................................................................5
Danh mục các bảng biểu, hình vẽ,sơ đồ......................................................................6
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................9
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................9
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................................................................................11
3. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................12
4. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................12
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................12
6. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................13
7. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................13
8. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................13

Demo Version - Select.Pdf SDK

9. Dự kiến cấu trúc của luận văn ...............................................................................14
NỘI DUNG ..............................................................................................................15
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC NGHIÊN
CỨU SỬ DỤNG VIDEO CLIP TRONG DẠY HỌC ..................... 15
1.1. Tổ chức hoạt động dạy học môn Vật lí ..............................................................15
1.1.1. Khái niệm ........................................................................................................15

1.1.1.1. Hoạt động .....................................................................................................15
1.1.1.2. Hoạt động học ..............................................................................................15
1.1.1.3. Hoạt động dạy ..............................................................................................17
1.1.1.4. Hoạt động dạy học .......................................................................................18
1.1.1.5. Tổ chức hoạt động dạy học ..........................................................................20
1.1.2. Các hình thức tổ chức hoạt động dạy học .......................................................20
1.1.3. Các phương tiện hỗ trợ trong việc tổ chức hoạt động dạy học .......................21
1.1.4. Những biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động dạy học .................22
1.1.5. Quy trình tổ chức hoạt động dạy học ..............................................................24
1


1.2. Video clip và vai trò của video clip trong dạy học ............................................24
1.2.1. Khái niệm ........................................................................................................24
1.2.2. Đặc điểm của video clip ..................................................................................26
1.2.3. Vai trò của video clip trong dạy học ...............................................................27
1.3. Sử dụng video clip trong dạy học ......................................................................33
1.3.1. Nguyên tắc và yêu cầu đối với video clip dạy học ........................................33
1.3.1.1. Nguyên tắc sử dụng video clip .....................................................................33
1.3.1.2. Những yêu cầu đối với video clip dạy học ..................................................34
1.3.2. Sử dụng video clip trong dạy học ...................................................................35
1.3.2.1. Sử dụng phối hợp thí nghiệm với các video clip .........................................35
1.3.2.2. Sử dụng phối hợp TN tự tạo với phim TN ...................................................36
1.3.3. Quy trình tổ chức hoạt động dạy học có sử dụng video clip ..........................37
1.4. Thực trạng của việc sử dụng video clip trong dạy học Vật lí ở các trường
THPT hiện nay ...............................................................................................41
1.4.1. Những đặc điểm về khả năng nhận thức của HS THPT .................................41
1.4.2. Thực trạng của việc sản xuất và sử dụng video clip trong dạy học ................41
1.4.3. Thực trạng việc sử dụng video clip ở một số trường THPT ...........................42

Demo Version - Select.Pdf SDK

1.5. Kết luận chương 1 ..............................................................................................45
Chương 2. XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CÓ SỬ DỤNG VIDEO
CLIP TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ”
VẬT LÍ 11 THPT ............................................................................................. 46
2.1. Đặc điểm kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT ......................46
2.1.1. Đặc điểm chương “Cảm ứng điện từ” .............................................................46
2.1.2. Cấu trúc chương “Cảm ứng điện từ”...............................................................47
2.1.3. Những khó khăn thường gặp khi dạy học chương “Cảm ứng điện từ”................... 48
2.3. Hệ thống video clip chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT .....................49
2.3.1. Khai thác và sử dụng hệ thống video clip hỗ trợ cho việc DH
chương “Cảm ứng điện từ” ............................................................................49
2.3.2. Giới thiệu hệ thống video clip đã nghiên cứu ................................................51
2.3.2.1. Điamô xe đạp ...............................................................................................51
2.3.2.2. Tàu hỏa cao tốc ............................................................................................51
2.3.2.3. Bếp điện từ ...................................................................................................52
2


2.3.2.4. Luyện kim ....................................................................................................52
2.3.2.5. Đồng hồ đo điện ..........................................................................................53
2.3.2.6. Máy biến áp ..................................................................................................54
2.3.2.7. Nam châm trong máy phát điện đơn giản ....................................................54
2.3.2.8. Tự làm máy phát điện ..................................................................................54
2.3.2.9. Từ thông .......................................................................................................55
2.3.2.10. Hiện tượng CƯĐT do nam châm chuyển động..........................................55
2.3.2.11. Hiện tượng CƯĐT do ống dây chuyển động .............................................56
2.3.2.12. Hiện tượng CƯĐT do thay đổi diện tích vòng dây ....................................56
2.3.2.13. Hiện tượng CƯĐT do di chuyển con chạy ở trên biến trở .........................57

2.3.2.14. Hiện tượng CƯĐT do thay đổi góc alpha ..................................................57
2.3.2.15. Hiện tượng CƯĐT do đóng ngắt khóa K ...................................................57
2.3.2.16. Hiện tượng CƯĐT do khung dây quay quanh một trục .............................58
2.3.2.1 . Hiện tượng CƯĐT do thanh

chuyển động trong từ trường .................58

2.3.2.18. Phát kiến vĩ đại của Fa-ra-đây ....................................................................59
2.3.2.19. Mô phỏng hiện tượng cảm ứng điện từ .....................................................59
2.3.2.20. Thí nghiệm Fa-ra-đây .................................................................................59

Demo Version - Select.Pdf SDK

2.3.2.21. Suất điện động cảm ứng .............................................................................60
2.3.2.22. Hiện tượng cảm ứng điện từ 1 ....................................................................60
2.3.2.23. Hiện tượng cảm ứng điện từ 2 ....................................................................61
2.3.2.24. Dòng điện Fu-cô 1 ......................................................................................62
2.3.2.25. Dòng điện Fu-cô 2 ......................................................................................62
2.3.2.26. Dòng điện Fu-cô 3 ......................................................................................63
2.3.2.2 . Dòng diện Fu-cô 4 ......................................................................................63
2.3.2.28. Định luật Len-xơ 1 .....................................................................................63
2.3.2.29. Định luật Len-xơ 2 ..................................................................................... 64
2.3.2.30. Định luật Len-xơ 3 .....................................................................................64
2.3.2.31. Thí nghiệm biểu diễn về định luật Fa-ra-đây .............................................65
2.3.2.32. Đốt nóng kim loại bằng dòng tự cảm .........................................................65
2.3.2.33. Mô phỏng định luật Len-xơ ........................................................................66
2.3.2.34. Thí nghiệm định luật Fa-ra-đây ..................................................................66
2.3.2.35. Định luật Fa-ra-đây (cuộn dây mang dòng điện) .......................................66
3

2.3.2.36. Giải thích các thí nghiệm của hiện tượng CƯĐT .......................................67
2.3.2.37. Tự cảm ........................................................................................................68
2.3.2.38. Loa..............................................................................................................69
2.3.2.39. Micrô…………………………………………………………………….69
2.4. Xây dựng tiến trình dạy học có sử dụng video clip một số bài học chương
“Cảm ứng điện từ" Vật lí 11 THPT ...............................................................69
2.4.1. Các yêu cầu cơ bản khi xây dựng tiến trình dạy học ......................................69
2.4.2. Xây dựng tiến trình dạy học có sử dụng video clip trong dạy học bài 23:
“Từ thông.Cảm ứng điện từ” (Tiết 2) Vật lí 11 THPT ..................................69
2.5. Kết luận chương 2 ..............................................................................................76
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..........................................................78
3.1. Mục đích và nội dung của thực nghiệm sư phạm. .............................................78
3.1.1. Mục đích..........................................................................................................78
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .....................................................................78
3.1.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm. .....................................................................78
3.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ...................................................................79
3.2.1. Chọn mẫu thực nghiệm sư phạm ....................................................................79

Demo Version - Select.Pdf SDK

3.2.2. Quan sát thực nghiệm sư phạm .......................................................................79
3.2.3. Kiểm tra kết quả thực nghiệm sư phạm ..........................................................80
3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................80
3.3.1. Đánh giá định tính ...........................................................................................80
3.3.2. Đánh giá định lượng ........................................................................................81
3.3.3. Kiểm định giả thuyết thống kê ........................................................................86
3.4. Kết luận chương 3 ..............................................................................................86
KẾT LUẬN ..............................................................................................................88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................90

PHỤ LỤC .................................................................................................................P0

4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

CNTT

:

Công nghệ thông tin

CƯĐT

:

Cảm ứng điện từ

ĐC

:

Đối chứng

DH

:

Dạy học

GV

:

Giáo viên

HĐ

:

Hoạt động

HĐDH

:

Hoạt động dạy học

HS

:

Học sinh

MVT

:

Máy vi tính

PPDH

:

Phương pháp dạy học

QTDH

:

Quá trình dạy học

SGK

:

Sách giáo khoa

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thí nghiệm

TNg

:

Thực nghiệm

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

5


DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ
Bảng
Bảng 1.1. Kết quả điều tra về phương pháp giảng dạy của giáo viên. ......................43
Bảng 1.2. Điều tra về mức độ sử dụng video clip trong dạy học chương “ Cảm ứng
điện từ”- Vật lí 11 THPT của giáo viên. ..................................................44
Bảng 1.3. Điều tra về thái độ của HS đối với việc sử dụng video clip trong dạy học. ..44
Bảng 3.1. Các mẫu TNSP được chọn........................................................................79
Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra ...........................................81


Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất  wi 


fi 
điểm của hai lớp ĐC và TNg ...........82
n 

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất luỹ tích điểm của hai lớp ĐC và TNg ...............83

Hình

Demo Version - Select.Pdf SDK

Hình 1.1. Video clip cấu tạo và nguyên lý hoạt động của hộp số ô tô......................25
Hình 1.2. Video clip TN về quán tính .......................................................................25
Hình 1.3. Video clip cấu tạo và nguyên lý hoạt động của máy phát điện.................36
Hình 1.4. Video clip TN về hiện tượng tự cảm khi đóng mạch và ngắt mạch .........36
Hình 2.1. Điamô xe đạp ............................................................................................51
Hình 2.2. Phanh điện từ trong tàu hỏa cao tốc ..........................................................52
Hình 2.3. ếp điện từ ................................................................................................52
Hình 2.4. Nung chảy thép .........................................................................................53
Hình 2.5. Đồng hồ đo điện ........................................................................................53
Hình 2.6. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động của máy biến áp.....................................54
Hình 2. . Nam châm trong máy phát điện ................................................................54
Hình 2.8. Tự làm máy phát điện ...............................................................................55
Hình 2.9. Mô phỏng từ thông ....................................................................................55
Hình 2.10. Hiện tượng CƯĐT do nam châm chuyển động ......................................56
Hình 2.11. Hiện tượng CƯĐT do ống dây chuyển động ..........................................56
6

Hình 2.12. Hiện tượng CƯĐT do thay đổi diện tích vòng dây.................................56
Hình 2.13. Hiện tượng CƯĐT do di chuyển con chạy ở trên biến trở .....................57
Hình 2.14. Hiện tượng CƯĐT do thay đổi góc alpha ...............................................57
Hình 2.15. Hiện tượng CƯĐT do đóng ngắt khóa K ................................................58
Hình 2.16. Hiện tượng CƯĐT do khung dây quay quanh một trục..........................58
Hình 2.1 . Hiện tượng CƯĐT do thanh

chuyển động trong từ trường ..............58

Hình 2.18. Phát kiến vĩ đại của Fa-ra-đây.................................................................59
Hình 2.19. Mô phỏng hiện tượng CƯĐT ..................................................................59
Hình 2.21. Chứng minh định luật Fa-ra-đây .............................................................60
Hình 2.22. Chứng minh chiều dòng điện cảm ứng ...................................................61
Hình 2.23. Hiện tượng CƯĐT ..................................................................................61
Hình 2.24. Dòng điện Fu-cô 1 ...................................................................................62
Hình 2.25.Dòng điện Fu-cô 2 ....................................................................................62
Hình 2.26. Dòng điện Fu-cô 3 ...................................................................................63
Hình 2.2 . Dòng diện Fu-cô 4 ...................................................................................63
Hình 2.28. Định luật Len-xơ 1...................................................................................64
Hình 2.29. Định luật Len-xơ 2...................................................................................64

Demo Version - Select.Pdf SDK

Hình 2.30. Định luật Len-xơ 3...................................................................................65
Hình 2.31. Biểu diễn định luật Fa-ra-đây ..................................................................65
Hình 2.32. Đốt nóng kim loại bằng dòng tự cảm ......................................................65
Hình 2.34. Thí nghiệm định luật Fa-ra-đây ...............................................................66
Hình 2.35. Cuộn dây mang dòng điện .......................................................................67

Hình 2.36. Giải thích các thí nghiệm của hiện tượng CƯĐT ....................................67
Hình 2.3 . Tự cảm .....................................................................................................68
Hình 2.38. Loa ...........................................................................................................68
Hình 2.39. Micrô .......................................................................................................69
Hình 3.1. Đồ thị phân phối tần số điểm số của hai lớp ĐC và TNg .........................82
Hình 3.2. Đồ thị phân phối tần suất điểm của hai lớp ĐC và TNg ...........................83
Hình 3.3. Đồ thị phân phối tần suất luỹ tích của hai lớp ĐC và TNg .......................84

7


Sơ đồ
Sơ đồ 1.1. Cấu trúc tâm lí của hoạt động ..................................................................17
Sơ đồ 1.2. Cấu trúc chức năng của quá trình dạy học ...............................................19
Sơ đồ 1.3. Mô hình tương tác trong hệ dạy học ........................................................19
Sơ đồ 1.4. Quy trình tổ chức hoạt động dạy học......................................................24
Sơ đồ 1.5. Hiệu quả sử dụng của các loại phương tiện dạy học ...............................31
Sơ đồ 1.6. Quy trình sử dụng video clip trong dạy học ............................................37
Sơ đồ 1. . Các bước chuẩn bị bài học có sử dụng video clip ...................................39
Sơ đồ 1.8. Các bước xây dựng kịch bản bài học có sử dụng video clip ...................40
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ cấu trúc chương "Cảm ứng điện từ" ..............................................47
Sơ đồ 2.2. Sơ đồ biểu đạt của quá trình nhận thức khoa học chương "Cảm ứng điện từ" 48
Sơ đồ 2.3. Quy trình lựa chọn tư liệu ........................................................................50

Demo Version - Select.Pdf SDK

8


MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm đầu thế kỷ XXI, thế giới đang xảy ra sự bùng nổ của tri thức
khoa học và công nghệ, nền giáo dục đang chịu sự tác động của các xu thế mới như:
toàn cầu hoá, dân chủ hoá, công nghệ hoá,...và chịu sự tác động rất mạnh mẽ của
nền kinh tế tri thức. Nền kinh tế thế giới phát triển liên quan mật thiết với sở hữu trí
tuệ, sáng tạo và sử dụng thông tin. Tri thức trở thành nhân tố quan trọng nhất quyết
định sự phát triển. Nền kinh tế tri thức một mặt tạo điều kiện thuận lợi cho giáo dục
phát triển, nhưng mặt khác - hết sức quan trọng - đòi hỏi rất nhiều ở nền giáo dục
những khả năng mới về giáo dục - đào tạo. Trong tình hình đó đòi hỏi nền giáo dục
của nước ta phải có sự thay đổi mạnh mẽ mang tính chiến lược là chuyển từ mô
hình truyền thống với cách tiếp cận người thầy là trung tâm, dạy là chính, người học
thụ động sang mô hình thông tin hướng tập trung vào người học, đề cao vai trò chủ
động của người học [34]. Để thực hiện được chiến lược quan trọng này đòi hỏi
ngành giáo dục phải đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức và phương tiện dạy
học để chuẩn bị cho thế hệ trẻ có đủ khả năng làm chủ được nền khoa học công
nghệ hiện đại nhằm đưa nước ta thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá

Demo Version - Select.Pdf SDK

hiện đại hoá, mau chóng hội nhập với các nước trong khu vực và quốc tế là vấn đề
cấp thiết [1 ].
Tại điều 2 của Luật giáo dục năm 2005 đã xác định:“Mục tiêu giáo dục là đào
tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ
và nghề nghiệp; trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình
thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu
cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc...” [25].
Chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010, ở mục 5.2 ghi rõ: ‘‘Đổi mới và
hiện đại hóa phương pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền thụ tri thức thụ động, thầy
giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri
thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ

thống và có tư duy phân tích, tổng hợp, phát triển năng lực của mỗi cá nhân, tăng
cường tính chủ động, tính tự chủ của HS, sinh viên trong quá trình học tập...’’ [5].
Chỉ thị số 40/CT/TW của

an

í thư Trung ương Đảng xác định: ‘‘Đổi mới

mạnh mẽ và cơ bản phương pháp giáo dục nhằm khắc phục kiểu truyền thụ một
chiều, nặng lí thuyết, ít khuyến khích tư duy sáng tạo, bồi dưỡng năng lực tự học, tự
9


nghiên cứu, tự giải quyết vấn đề, phát triển năng lực thực hành sáng tạo cho người
học... Tích cực áp dụng một cách sáng tạo các phương pháp tiên tiến, hiện đại, ứng
dụng công nghệ thông tin vào hoạt động dạy và học’’ [4].
Để thực hiện những điều đó, ngành giáo dục phải đổi mới một cách toàn diện
về mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Đặc biệt, cần
chú ý đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực,
tự giác chủ động, tư duy sáng tạo của người học nhằm đáp ứng nhu cầu về con
người trong xã hội hiện nay. Song song với điều đó là việc nghiên cứu, xây dựng
và sử dụng các phương tiện dạy học nhằm hỗ trợ hoạt động học tập của HS trong
mỗi bài học cụ thể. Các phương tiện dạy học đóng vai trò hỗ trợ quan trọng, có
tính quyết định đến chất lượng của việc tổ chức hoạt động nhận thức của HS trong
quá trình dạy học [1 ].
Hoạt động nhận thức của con người tuân theo qui luật nhận thức khách quan:
“Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn đó là con đường nhận thức chân lí của sự nhận thức thực tại khách quan” [22].
Quá trình nhận thức Vật lý cũng tuân theo qui luật nhận thức đó, bởi Vật lý học là
khoa học thực nghiệm. Từ sự quan sát sự vật hiện tượng xảy ra trong thực tế, các
nhà khoa học xây dựng giả thuyết khoa học, tiến hành các thí nghiệm để kiểm

Demo
Select.Pdf
SDK
chứng giả thuyết
và Version
rút ra kết -luận
rồi vận dụng
các kết luận đó vào thực tiễn. Do
đó, vai trò của thí nghiệm trong dạy học Vật lý là rất quan trọng. Qua thí nghiệm,
HS được tiến hành và quan sát hiện tượng một cách trực quan sinh động từ đó tạo
niềm tin, ý chí và phát triển tư duy, góp phần giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho HS
[16]. Tuy nhiên, trong chương trình Vật lý THPT có rất nhiều hiện tượng Vật lý khó
có thể làm thí nghiệm trực tiếp trong lớp học được như các thí nghiệm nguy hiểm,
các hệ vi mô, vĩ mô, diễn tiến của các quá trình quá nhanh hoặc quá chậm, các thí
nghiệm trong các điều kiện lý tưởng hoặc có thể tiến hành thí nghiệm trực tiếp
nhưng mất nhiều thời gian. Với các thí nghiệm có tính nguy hiểm, diễn ra rất nhanh
(hoặc rất chậm) thì việc thay thế chúng bằng những thí nghiệm ảo hay các video
clip là một việc làm tối ưu. Có thể thấy rằng việc sử dụng video clip vào trong dạy
học Vật lý có rất nhiều ưu điểm nổi trội, nó có thể ứng dụng trong nhiều giai đoạn
của quá trình dạy học, từ việc xây dựng tình huống học tập, nghiên cứu giải quyết
vấn đề, xây dựng kiến thức mới đến việc củng cố vận dụng kiến thức...
Video clip có thể thay thế nhiều phương tiện dạy học như: tranh, ảnh, sơ đồ,
biểu bảng, đồ thị, âm thanh, hình ảnh các thí nghiệm…Để minh họa và trình bày
10


kiến thức một cách sinh động, mô phỏng diễn biến quá trình theo mục đích, yêu cầu
đã định trước mà các quá trình trong thực tế khó thực hiện được.
Đặc biệt, trong chương Cảm ứng điện từ Vật lí 11 THPT các hiện tượng xảy ra

phức tạp, nhanh chóng ,đòi hỏi nhiều kĩ năng thực hành và quan sát, do đó rất khó
khăn cho GV trong việc truyền thụ kiến thức. Một trong những biện pháp góp phần
khắc phục sự khó khăn ở trên và rèn luyện khả năng tư duy, phát huy tính tích cực
nhận thức của HS trong quá trình dạy học Vật lí đó là sử dụng các video clip trong
dạy học. Vì vậy, việc sử dụng các video clip để mô phỏng các thí nghiệm, làm sáng
tỏ các hiện tượng Vật lí trong dạy học và tổ chức hoạt động nhận thức cho HS là
một vấn đề thiết thực.
Hiện nay, trên mạng Internet thì các video clip về Vật lí thì nhiều. Tuy nhiên
việc vận dụng và sử dụng cho có hiệu quả thì chưa có. Các giáo viên chủ yếu sử
dụng các video clip đưa vào bài giảng cho có, chưa làm rõ được mục đích sử dụng.
Các video clip có độ dài ngắn lộn xộn, chưa qua xử lí,…
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Nghiên cứu sử dụng
video clip trong dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT”.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Đã từ lâu vấn đề tổ chức hoạt động nhận thức cho HS trong quá trình học tập

Demo
Select.Pdf
được rất nhiều
ngườiVersion
quan tâm -và
nghiên cứu.SDK
Từ những năm 0 của thế kỷ một số
tác giả nước ngoài như

.V.Muraviep, N.M.Zvereva,...đã có các công trình nghiên

cứu về các vấn đề: Dạy như thế nào cho HS tự lực nắm kiến thức Vật lí; Tích cực hoá
tư duy HS trong giờ học Vật lí;...Các đề tài này đã đi sâu nghiên cứu phương pháp
dạy học nhằm tích cực hoá nhận thức, phát triển tư duy sáng tạo cho HS [1] [29].

Trong những năm 90 trở lại đây các nhà khoa học về phương pháp giảng dạy
Vật lí trong nước như GS.TS. Phạm Hữu Tòng, PGS.TS. Nguyễn Đức Thâm,
PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hưng, PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt,... cũng đã có một
số công trình nghiên cứu về tổ chức hoạt động nhận thức cho HS trong dạy học Vật
lí. Các công trình này đã đi sâu nghiên cứu về bản chất của hoạt động học tập Vật lí ở
trường phổ thông; cách rèn luyện cho HS kĩ năng thực hiện các thao tác tư duy; sử
dụng một số phương pháp dạy học cơ bản như: phương pháp thực nghiệm, phương
pháp thí nghiệm lí tưởng, phương pháp tương tự, phương pháp mô hình,...trong dạy
học Vật lí để phát triển tư duy sáng tạo cho HS trong quá trình học tập [32] [3 ] [39].
Vấn đề tổ chức hoạt động nhận thức cho HS để phát huy khả năng tư duy sáng
tạo rất được mọi người quan tâm. Vào tháng 01 năm 1995 tại Hà Nội đã tổ chức hội
11


thảo để bàn về “Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hoạt động hoá người
học” trong đó có rất nhiều bài viết đề cập đến vấn đề này như: Đổi mới phương
pháp dạy học theo hướng hoạt động hoá người học của TS Phạm Thanh

ình;

Phương pháp mới trong dạy học và việc tổ chức hoạt động học tập cho HS của Đỗ
Huy Quang - ĐHSP HN2; Dạy HS ở THPT theo hướng hoạt động hoá người học
của Đinh Quang áo - ĐHSP HN1; Dạy học theo hướng hoạt động hoá người học
của PGS.TS Nguyễn Cảnh Toàn;...[20].
Gần đây trong đề tài nghiên cứu tiến sĩ Nguyễn Xuân Thành đã nghiên cứu đề
tài "Xây dựng phần mềm phân tích video và tổ chức hoạt động nhận thức của HS
trong dạy học các quá trình cơ học biến đổi nhanh theo quan điểm lí luận dạy học
hiện đại" [31]. Đề tài đi sâu xây dựng phần mềm phân tích video và tổ chức hoạt
động nhận thức của HS trong dạy học, chứ không đi sâu xây dựng và khai thác các
video clip trong dạy học.

Trong một số luận văn thạc sĩ như của Võ Thị Thu Ân, Lê Văn Chính, Đồng
Thị Diện, Mai Khắc Dũng, Ngô Thị Hồng Đào, Vũ Thuý Hằng, Nguyễn Thị Hồng
Lê, Nguyễn Thị Liên, Nguyễn Viết Thanh Minh,...thuộc ĐHSP Huế, đã nghiên cứu
về tổ chức hoạt động nhận thức trong dạy học. Tuy nhiên, các đề tài này nghiên cứu
ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác bài tập thí nghiệm, nghiên cứu sử dụng

Demo
Select.Pdf
SDK
seminar và sử
dụng Version
thí nghiệm- tự
tạo trong dạy
học Vật lí [3] [7] [8] [9] [11] [15]
[21] [24] [28].
Hiện nay, ở trong nước việc xây dựng và khai thác video clip trong dạy học
chưa được phổ biến, đặc biệt chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 thì chưa thấy có
đề tài nào đề cập đến.
3. Mục tiêu của đề tài
Đề xuất được tiến trình dạy học có sử dụng video clip trong dạy học các bài
chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được tiến trình dạy học có sử dụng video clip và sử dụng tiến
trình vào dạy học các bài học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT thì sẽ phát
huy được tính tích cực của học sinh, qua đó góp phần nâng cao chất lượng và hiệu
quả dạy học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài phải thực hiện các nhiệm vụ nghiên
cứu sau:
12

5.1. Nghiên cứu lí luận dạy học về việc tổ chức HĐ dạy học của HS trong dạy
học Vật lí ở trường phổ thông.
5.2. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc sử dụng video clip trong dạy học Vật lí
ở trường phổ thông và khả năng hỗ trợ của video clip trong việc dạy các bài học
trong chương “Cảm ứng điện từ” .
5.3. Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK Vật lí lớp 11. Tìm hiểu những
thuận lợi, khó khăn trong việc tổ chức HĐ dạy học cho HS trong dạy học chương
“Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT.
5.4. Thiết kế tiến trình dạy học cho từng bài ở chương “Cảm ứng điện từ” Vật
lí 11 trên tinh thần đổi mới PPDH với sự hỗ trợ của CNTT và sử dụng video clip.
5.5. Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính hiệu quả của việc tổ chức dạy học
thông qua việc sử dụng video clip.
6. Đối tượng nghiên cứu
- Các phần mềm, ứng dụng để có thể xử lí các video clip;
- Hoạt động dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT.
7. Phạm vi nghiên cứu
- Các video clip, hoạt động tự học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT;
- Địa bàn
thực tập
sư phạm-giới
hạn tại mộtSDK
số trường THPT ở Thừa Thiên Huế.
Demo
Version
Select.Pdf
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng và Nhà nước, các văn bản của

ộ

GD&ĐT có liên quan đến tiến trình đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT;
- Nghiên cứu các tài liệu về lí luận dạy học, tâm lý học, giáo dục học và các tài
liệu có liên quan đến việc đổi mới phương pháp dạy học;
- Nghiên cứu cơ sở tâm lý và cơ sở lí luận về DH ;
- Nghiên cứu nội dung, chương trình sách giáo khoa Vật lí lớp 11 THPT
chương “Cảm ứng điện từ”;
- Nghiên cứu cách sử dụng các phần mềm, ứng dụng xử lí video clip.
8.2. Phương pháp điều tra thực tiễn
- Điều tra thông qua việc trao đổi với GV để biết được thực trạng sử dụng
video clip, tổ chức hoạt động DH trong nhà trường phổ thông;
- Điều tra thăm dò ý kiến của HS để biết được thực trạng sử dụng video clip, tổ
chức hoạt động DH trong nhà trường phổ thông.
13


8.3. Phương pháp thực nghiệm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi của những giải
pháp đề ra trong đề tài.
8.4. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các kết quả của thực nghiệm
sư phạm.
9. Dự kiến cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận chung, tài liệu tham khảo và các danh mục, phần
nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc nghiên cứu sử dụng video clip
trong dạy học
Chương 2. Xây dựng tiến trình dạy học có sử dụng video clip trong dạy học

chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

14