Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh phổ thông qua dạy học hóa học lớp 9 THCS (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN THỊ DIỄM THÙY

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG
BÀI TẬP BỒI DƯỢNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH
THÔNG QUA DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ
Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Thừa Thiên Huế, năm 2016


ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN THỊ DIỄM THÙY

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG
BÀI TẬP BỒI DƯỢNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH
THÔNG QUA DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ
Demo Version - Select.Pdf SDK

Chun ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ mơn Hóa học
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN XN TRƯỜNG

Thừa Thiên Huế, năm 2016
i


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trên nêu trong luận văn là
trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng
được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Huế, tháng 9 năm 2016
Tác giả luận văn

Trần Thị Diễm Thùy

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến Ban Giám hiệu
trường Đại Học Sư Phạm – Đại Học Huế đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi để các học viên chúng tôi hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình.
Cùng với các học viên lớp Cao học Lý luận và phương pháp
dạy học bộ môn Hóa học, chân thành cảm ơn quý thầy cô đã tận
tình giảng dạy, mở rộng và chuyển tải kiến thức chuyên môn sâu sắc
và cập nhật thông tin hiện đại về khoa học Giáo dục nói chung và
Hóa học nói riêng.
Đặc biệt, chúng tôi chân thành cảm ơn PGS.TS.

Nguyễn Xuân Trường, thầy đã không quản ngại thời gian và công
sức, hướng dẫn tận tình và vạch ra những định hướng sáng suốt giúp
Demo Version - Select.Pdf SDK

tôi hoàn thành tốt luận văn.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô, các em học sinh ở
trường THCS Hà Thế Hạnh và THCS Nguyễn Đăng Thịnh
cũng như quý thầy cô của nhiều trường THCS trong địa bàn thị xã
Hương Trà đã có nhiều giúp đỡ trong quá trình tiến hành thực nghiệm
sư phạm cho đề tài.
Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè thân thuộc đã luôn
là chỗ dựa tinh thần vững chắc, giúp tôi thực hiện tốt luận văn này.
Tác giả
Trần Thị Diễm Thùy
iii
iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa .............................................................................................................. i
Lời cam đoan .............................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................1
Danh mục các chữ viết tắt ...........................................................................................4
Danh mục các bảng .....................................................................................................5
Danh mục các sơ đồ, đồ thị .........................................................................................6
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................7
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 7

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 8
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu..................................................................... 8
5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 8
6. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 8

Demo Version - Select.Pdf SDK

7. Những đóng góp của đề tài .................................................................................. 9
8. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 9
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC
TỰ HỌC ...................................................................................................................10
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu.............................................................................. 10
1.2. Cơ sở lí luâ ̣n về bồ i dưỡng năng lực tự ho ̣c ................................................... 11
1.2.1. Tự học ..................................................................................................... 11
1.2.2. Năng lực tự học ...................................................................................... 15
1.2.3. Bài tập hóa học ....................................................................................... 20
1.3. Thực trạng về bồ i dưỡng năng lực tự ho ̣c ...................................................... 23
1.3.1. Thực trạng tự học của HS ở trường THCS trên địa bàn thị xã Hương
Trà, Thừa Thiên Huế .............................................................................. 23
1.3.2. Thực trạng của việc bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh THCS của
giáo viên ................................................................................................. 26

1


Chương 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC QUA
DẠY HỌC PHẦN CÁC HỢP CHẤT VÔ CƠ VÀ HIĐROCACBON, NHIÊN
LIỆU HÓA HỌC LỚP 9.........................................................................................28
2.1. Giới thiệu về chương triǹ h sách giáo khoa hoá ho ̣c lớp 9 .............................. 28

2.1.1. Quan điểm xây dựng chương trình Hoá học trung học cơ sở ................ 28
2.1.2. Cấu trúc của chương trình hóa học 9...................................................... 29
2.2. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học ................ 31
2.2.1. Đảm bảo tính khoa học, cơ bản, hiện đại ............................................... 31
2.2.2. Đảm bảo tính logic, hệ thống ................................................................. 31
2.2.3. Đảm bảo tính đầy đủ, đa dạng, phù hợp với các đối tượng học sinh ..... 32
2.2.4. Đảm bảo tính vừa sức ............................................................................. 32
2.2.5. Bám sát nội dung dạy học, chú trọng kiến thức trọng tâm..................... 32
2.2.6. Gây hứng thú cho người học .................................................................. 32
2.2.7. Tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tự học .......................................... 33
2.2.8. Vận dụng được kiến thức và phát triển tư duy ....................................... 33
2.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học................... 33

Democứu
Version
- Select.Pdf
2.3.1. Nghiên
nội dung,
xác định mụcSDK
tiêu dạy học cần đạt được ............ 33
2.3.2. Xác định kiến thức trọng tâm của bài và của chương ............................ 33
2.3.3. Lập bảng ma trận hai chiều giữa nội dung kiến thức và số lượng bài tập33
2.3.4. Tìm kiếm tư liệu, sưu tầm các dạng bài tập cần thiết ............................. 34
2.3.5. Biên soạn hệ thống bài tập ..................................................................... 34
2.3.6. Thử nghiệm ............................................................................................ 34
2.3.7. Tham khảo ý kiến đồng nghiệp, chỉnh sửa, hoàn thiện .......................... 34
2.4. Mô ̣t số biê ̣n pháp bồi dưỡng năng lực tự học ................................................. 34
2.4.1. Bồi dưỡng năng lực tự học sách giáo khoa, sách tham khảo ................. 34
2.4.2. Bồi dưỡng năng lực tự học theo chủ đề.................................................. 43
2.4.3. Xây dựng hệ thống bài tập và thiết kế giáo án bồi dưỡng HS tự học phần

các hợp chất vô cơ và phần hiđrocacbon, nhiên liệu hóa học lớp 9....... 47
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................65
3.1. Mu ̣c đích và nhiê ̣m vu ̣ của thực nghiê ̣m sư pha ̣m .......................................... 65

2


3.1.1. Mục đích ................................................................................................. 65
3.1.2. Nhiệm vụ ................................................................................................ 65
3.2. Đố i tươ ̣ng thực nghiê ̣m sư pha ̣m .................................................................... 65
3.3. Tiến trình và nội dung thực nghiệm sư phạm................................................. 66
3.3.1. Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................................................ 66
3.3.2. Trao đổi với giáo viên dạy thực nghiệm ................................................ 66
3.3.3. Tiế n hành thực nghiê ̣m ........................................................................... 66
3.4. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................... 67
3.4.1. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm ................................................ 67
3.4.2. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm ............................................. 67
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................777
1. Kết luận ............................................................................................................. 77
2. Kiến nghị ........................................................................................................... 77
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................79
PHỤ LỤC ................................................................................................................ P1

Demo Version - Select.Pdf SDK

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Viết tắt
BTHH

Bài tập hóa học

Đktc

Điều kiện tiêu chuẩn

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NL

Năng lực

NXB

Nhà xuất bản

NXBGD

Nhà xuất bản giáo dục

PPDH

Phương pháp dạy học

PTHH

Phương trình hóa học

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

ĐC

Đối chứng

TN

Thực nghiệm

HTBT

Hệ thống bài tập

NLTH

Năng lực tự học

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. Điều tra việc bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh THCS ...............26
Bảng 2.1. Lập bảng so sánh giữa các hợp chất vô cơ .............................................39
Bảng 2.2. Lập bảng so sánh các hiđrocacbon .........................................................40
Bảng 3.1. Thống kê kết quả kiểm tra lần 1 .............................................................67
Bảng 3.2. Thống kê kết quả kiểm tra lần 2 .............................................................68
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích - Bài kiểm tra
số 1 của lớp 9.2 và 9.4 ............................................................................68
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích - Bài kiểm tra
số 1 của lớp 9.1 và 9.3 ............................................................................69
Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích tổng hợp –
Bài kiểm tra số 1 ....................................................................................69
Bảng 3.6. Phân phối tần suất và tần suất lũy tích - Bài kiểm tra số 2 của lớp
9.1 và 9.3 ................................................................................................70
Bảng 3.7. Phân phối tần suất và tần suất lũy tích - Bài kiểm tra số 2 của lớp

Demo Version - Select.Pdf SDK

9.2 và 9.4 ................................................................................................70
Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích tổng hợp bài
kiểm tra số 2 ...........................................................................................71
Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra số 1 ........................................................72
Bảng 3.10. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra số 2 ........................................................72
Bảng 3.11. Các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 1 ................................................73
Bảng 3.12. Các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 2 ................................................73

5


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ
Trang
* SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1. Chu trình tự học .......................................................................................13
Sơ đồ 1.2. Cấu trúc của hệ bài tập .............................................................................21

* ĐỒ THỊ
Đồ thị 3.1. Đường lũy tích bài kiểm tra số 1.............................................................71
Đồ thị 3.2. Đường lũy tích bài kiểm tra số 2.............................................................72

Demo Version - Select.Pdf SDK

6


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong điều kiện của xã hội hiện đại, khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ,
sự bùng nổ của cách mạng thông tin đã ảnh hưởng sâu sắc đến giáo dục nói chung và

quá trình dạy học nói riêng. Giáo dục ý thức tự học, tự học thường xuyên, có kế hoạch
và có phương pháp đúng đắn, khoa học cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng của
giáo viên. Giáo viên cần bồi dưỡng cho học sinh khả năng tự học, khả năng luôn tiềm
tàng trong mỗi người nhưng đa số học sinh của chúng ta hiện nay chưa biết phát huy để
đáp ứng được yêu cầu cao của quá trình học tập và sự phát triển xã hội.
“Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy
sáng tạo của người học: bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực
hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” . Do vậy, cần thiết phải đổi mới nội
dung chương trình và phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo
nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.
Để góp phần đổi mới phương pháp tự học cho học sinh thì nhiệm vụ đặt ra cho
giáo viên là phải
có năng
lực hướng
dẫn học sinh
tự học, biết thu thập và xử lí thông
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
tin để tự biến đổi mình. Qua thực tế dạy học cho thấy trình độ tiếp cận những kiến
thức mới của giáo viên và học sinh còn hạn chế, khả năng tự học của học sinh chưa
tốt, giáo viên chưa có phương pháp bồi dưỡng hợp lí. Hệ thống bài tập phục vụ cho
việc tự học, tự mở rộng kiến thức cho học sinh tuy đa dạng nhưng chưa khoa học,
chưa sát với nội dung chương trình, ...
Trong dạy học hóa học, do thời gian dạy học môn Hoá học trên lớp còn hạn
hẹp, thời gian ôn tập, hệ thống hoá lí thuyết và giải bài tập chưa được nhiều, không
phải học sinh nào cũng đủ thời gian để thấu hiểu, ghi nhớ và vận dụng những kiến
thức mà giáo viên truyền thụ ở trên lớp. Vì vậy việc tự học ở nhà của học sinh là rất
quan trọng và cần thiết.

Xuất phát từ những nhu cầu và thực trạng trên tôi quyết định chọn đề tài: “TUYỂN
CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP BỒI DƯỠNG
NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC HÓA
HỌC LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ”. Thực tế đây chỉ là phần áp dụng có tính

7


minh họa đối với một phần nội dung SGK. Với mong muốn giúp học sinh ở lớp 9 tự
học, tự rèn luyện và tự đánh giá trình độ bản thân. Mặt khác, giúp giáo viên đáp ứng
mục tiêu giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng
năng lực tự học cho học sinh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luâ ̣n và thực tiễn của việc bồi dưỡng năng lực tự học
- Tìm hiểu thực trạng về tự học Hóa học ở trường THCS tại một số trường trên
địa bàn thị xã Hương Trà, Thừa Thiên Huế.
- Đề xuất một số biện pháp trong dạy học phần hợp chất vô cơ và phần
hiđrocacbon, nhiên liệu nhằm bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh.
- Thiết kế một số bài dạy học Hóa học lớp 9 theo định hướng bồi dưỡng năng
lực tự học.
- Vận dụng các phương pháp bồi dưỡng năng lực tự học để bồi dưỡng năng
lực tự học Hóa học cho học sinh THCS .
- Thực Demo
nghiệm Version
sư phạm để
đánh tính khảSDK
thi và hiệu quả của các biện pháp đã
- Select.Pdf

đề xuất.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Khả năng tự học môn Hóa học có vận dụng các biện
pháp bồi dưỡng năng lực tự học của học sinh ở trường THCS .
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hóa học ở trường THCS.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung: Nghiên cứu khả năng vận dụng các biện pháp và hình thức tổ chức
dạy học bồi dưỡng năng lực tự học phần hợp chất vô cơ và phần hiđrocacbon, nhiên
liệu Hóa học lớp 9.
- Địa bàn: Một số trường THCS tại thị xã Hương Trà, Thừa Thiên Huế.
- Thời gian: Từ 10/2015 đến 9/2016.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được hệ thống bài tập và đề xuất các biện pháp bồi dưỡng năng
lực tự học thì năng lực tự học của học sinh sẽ phát triển.
8


7. Những đóng góp của đề tài
- Đề xuấ t các biện pháp bồi dưỡng năng lực tự học giúp học sinh tự học
Hóa học.
- Đề xuất các hình thức tổ chức giờ học trên lớp khi có áp dụng các biện pháp
bồi dưỡng năng lực tự học trong dạy học phần hợp chất vô cơ và phần hiđrocacbon,
nhiên liệu Hóa học lớp 9.
- Thiết kế một số giáo án dạy tự học phần hợp chất vô cơ và phần
hiđrocacbon, nhiên liệu Hóa học lớp 9 có hướng dẫn và kiểm tra - đánh giá của giáo
viên cho học sinh THCS.
- Là tài liệu tham khảo cho GV và HS trong quá trình học Hóa học ở
trường THCS.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận

- Nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học, giáo dục học, phương pháp dạy học
hóa học và các tài liệu liên quan đến đề tài.
- Truy cập thông tin liên quan đến đề tài trên internet.

Version
- Select.Pdf
- Phân Demo
tích và tổng
hợp các
tài liệu đã thuSDK
thập được.
8.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra bằng các phiếu câu hỏi.
- Phỏng vấn.
- Sử dụng các phần mềm tin học.
- Thực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả và tính khả thi của hệ thống bài tập
và các biện pháp đã đề xuất để bồi dưỡng năng lực tự học.

9