NGHIÊN cứu về đặc điểm HÌNH THÁI đá TAI của một số LOÀI THUỘC họ cá CHÉP (CYPRINIDAE) PHÂN bố ở THÀNH PHỐ cần THƠ

TR

NG
I H C C N TH
KHOA TH Y S N

KIM L I

NGHIÊN C U V
C
M HÌNH THÁI Á TAI C A
T S LOÀI THU C H CÁ CHÉP (CYPRINIDAE)
PHÂN B
THÀNH PH C N TH

LU N V N T T NGHI P
IH C
NGÀNH QU N LÍ NGH CÁ

n Th , 2010


TR

NG
I H C C N TH
KHOA TH Y S N

KIM L I

NGHIÊN C U V

C
M HÌNH THÁI Á TAI C A
T S LOÀI THU C H CÁ CHÉP (CYPRINIDAE)
PHÂN B
THÀNH PH C N TH

LU N V N T T NGHI P
IH C
NGÀNH QU N LÍ NGH CÁ

CÁN B H
NG D N
TS. HÀ PH
C HÙNG
ThS. MAI VI T V N

n Th , 2010


IC MT
–—
Xin g i l i c m n chân thành nh t n th y Hà Ph c Hùng và th y Mai Vi t V n ã t n
tình h ng d n và giúp
em trong su t quá trình th c hi n tài.
Xin c m n s giúp
nhi t tình c a quý th y cô và cán b ang công tác t i B môn
Kinh t và Qu n lý ngh cá thu c khoa Th y s n, tr ng i h c C n Th ã giúp
em
trong su t th i gian th c hi n
tài và c ng xin g i l i c m n n Ban lãnh o khoa

Th y s n ã t o m i u ki n t t nh t giúp em hoàn thành tài này.
Và xin c m n t t c các b n l p Qu n lý ngh cá K32 ã nhi t tình giúp
trong quá trình th c hi n tài này.

và

ng viên
Kim L i


TÓM T T
–—
Các loài cá thu c H Cá Chép (Cyprinidae) là m t trong nh ng H Cá quan tr ng mang
i nhi u giá tr kinh t cao cho vùng
ng b ng sông C u Long nói chung và cho Thành
ph C n Th nói riêng. Trên Th Gi i, c ng nh
Vi t Nam, ã có r t nhi u nghiên c u
b n v vi c nh lo i d a vào các hình thái bên ngoài và các nghiên c u v
c
m
sinh tr ng c a các loài thu c H Cá Chép (Cyprinidae). Tuy nhiên, ch d a vào các hình
thái bên ngoài
nh lo i loài thì d gây nh m l n gi a các loài trong cùng H Cá Chép
(Cyprinidae), nh t là H Cá Chép (Cyprinidae) là H Cá có r t nhi u thành ph n loài. Vì
y, nghiên c u này
c th c hi n nh m cung c p thêm thông tin giúp nh lo i loài
chính xác h n d a vào hình thái bên trong là á tai c a cá.
ng cách cân và o, t ó thu th p
c các s li u v các ch tiêu hình thái bên ngoài
nh chi u dài và tr ng l ng thân cá, c ng nh là ch tiêu chi u dài và tr ng l ng á tai

cá. Sau ó mô t c u trúc á tai c a m t s loài trong H Cá Chép (Cyprinidae) phân b
Thành ph C n Th . Th c hi n phân tích các s li u thu th p
c
có các k t qu là
nh ng ph ng trình t ng quan th hi n các m i quan h t ng quan gi a chi u dài,
tr ng l ng thân cá và chi u dài, tr ng l ng á tai.
Và k t qu c a nghiên c u này ã cung c p thêm c s giúp nh lo i m t s loài cá thu c
Cá Chép (Cyprinidae) m t cách chính xác h n là d a vào á tai cá. Bên c nh ó, th
hi n
c các m i quan h t ng quan gi a chi u dài thân cá – tr ng l ng á tai, gi a
tr ng l ng thân cá – chi u dài á tai, gi a chi u dài thân cá – chi u dài á tai. D a vào
ây, có th k t lu n gi a các hình thái bên ngoài c a cá và á tai cá có m i quan h v i
nhau. T ó, khi nghiên c u á tai c a cá, có th bi t
c cá ang trong giai
n nào
a chu k s ng. Và m i loài khác nhau thì có s sinh tr ng khác nhau.
Mong r ng s có thêm nhi u nh ng nghiên c u v
thu c H Cá Chép (Cyprinidae).

á tai và s sinh tr

ng c a các loài cá


CL C
–—
Trang
Ph n 1:
1.1.
1.2.

1.3.
Ph n 2: L
2.1.

tv n

........................................................................................................ 01

Gi i thi u ................................................................................................ 01
c tiêu tài......................................................................................... 02
i dung tài........................................................................................ 02
c kh o tài li u ............................................................................................ 03
c

m phân lo i, hình thái, phân b ........................................................ 03

2.1.1. Thành ph n gi ng loài ....................................................................... 03
2.1.2. c m hình thái, phân b và sinh tr ng ....................................... 04
2.2. á tai Cá ..................................................................................................... 12
2.2.1. c m chung v á tai................................................................... 12
2.2.2. S hình thành á tai ........................................................................... 14
2.2.3. c m và v trí c a á tai chính (Sagitta)....................................... 15
2.2.4. M t s ph ng pháp l y á tai........................................................... 17
2.2.5. Các ng d ng khoa h c c a á tai cá ................................................. 18
Ph n 3: V t li u và ph

ng pháp nghiên c u ................................................................ 19

3.1. a m nghiên c u ................................................................................... 19
3.2. Th i gian nghiên c u................................................................................... 19

3.3. V t li u nghiên c u ..................................................................................... 19
3.4. Ph ng pháp nghiên c u ............................................................................. 20
3.5. Ph ng pháp x lý s li u ........................................................................... 22
Ph n 4: K t qu và th o lu n......................................................................................... 23
4.1. nh danh loài............................................................................................. 23
4.2. Quan h t ng quan gi a chi u dài và tr ng l ng thân cá c a m t s loài
cá thu c H Cá Chép Cyprinidae)................................................................................. 32
4.3. Mô t hình thái á tai c a m t s loài cá thu c H Cá Chép (Cyprinidae) ... 37
4.4. Quan h t ng quan gi a chi u dài và tr ng l ng á tai v i chi u dài và
tr ng l ng c a thân cá................................................................................................. 49
Ph n 5 :

xu t và k t lu n.......................................................................................... 61

5.1. K t lu n....................................................................................................... 61
5.1.1. T ng quan chi u dài (TL) và tr ng l ng (FW) thân cá ............... 61
5.1.2. Hình thái á tai c a m t s loài thu c H Cá Chép (Cyprinidae) ... 61
5.1.3. T ng quan gi a chi u dài và tr ng l ng á tai (OL & OW) v i
chi u dài và tr ng l ng thân cá (FL & FW)................................................................... 62
5.2.
xu t ........................................................................................................ 63
Tài li u tham kh o ........................................................................................................ 64


Ph l c 1: Các khóa tra phân loài.................................................................................. 66
Ph l c 2: Khóa

nh lo i á tai .................................................................................... 68

Ph l c 3....................................................................................................................... 70

Ph l c 4....................................................................................................................... 71
Ph l c 5....................................................................................................................... 76
Ph l c 6....................................................................................................................... 79
Ph l c 7....................................................................................................................... 84
Ph l c 8....................................................................................................................... 88


DANH M C B NG
–—
Trang
Ph n 1:
Ph n 2: L

tv n
c kh o tài li u

Ph n 3: V t li u và ph

ng pháp nghiên c u

Ph n 4: K t qu và th o lu n
ng 4.1.1: B ng so sánh m t s ch tiêu hình thái c a Cá Mè Vinh Barbonymus
gonionotus (Bleeker, 1850) .............................................................................25
ng 4.1.2: B ng so sánh m t s ch tiêu hình thái c a Cá He Vàng Barbonymus
altus (Günther, 1868).....................................................................................26
ng 4.1.3: B ng so sánh m t s ch tiêu hình thái c a Cá He
Barbonymus
schwanenfeldii (Bleeker, 1853)......................................................................27
ng 4.1.4: B ng so sánh m t s ch tiêu hình thái c a Cá R m Puntius
leiacanthus (Bleeker, 1860)...........................................................................29

ng 4.1.5: B ng so sánh m t s ch tiêu hình thái c a Cá D nh Puntioplites
proctozystron (Bleeker, 1865) .......................................................................30
ng 4.1.6: B ng so sánh m t s ch tiêu hình thái c a Cá Cóc Cyclocheilichthys
enoplus (Bleeker, 1850)...................................................................................32
Ph n 5: K t lu n và

xu t

ng 5.1.1.1: Ph ng trình t ng quan c a 5 loài cá thu c H Cá Chép
Cyprinidae.......................................................................................................61
ng 5.1.2.1: Ph ng trình t ng quan á tai c a 5 loài cá thu c H Cá Chép
Cyprinidae.......................................................................................................61


DANH M C HÌNH
–—
Trang
Ph n 1 :

tv n

Ph n 2: L c kh o tài li u
Hình 2.1.2.1: Cá Mè Vinh Barnonymus gonionotus (Bleeker, 1850) ...............04
Hình 2.1.2.2: Cá He Vàng Barbonymus altus (Günther, 1868) ......................06
Hình 2.1.2.3: Cá He
Barbonymus schwanenfeldii (Bleeker, 1853) ...........07
Hình 2.1.2.4: Cá R m Puntius leiacanthus (Bleeker, 1860) ...........................08
Hình 2.1.2.5: Cá D nh Puntioplites proctozystron (Bleeker, 1865)................09
Hình 2.1.2.6: Cá Cóc Cyclocheilichthys enoplus (Bleeker, 1850) ..................10
Hình 2.1.2.7: Cá Ba K Tr ng Cyclocheilichthys repasson (Bleeker, 1853) ..12

Hình 2.2.1.1: V trí ba c p á tai trong h th ng tai trong (Labyrinth) c a loài Cá
Tuy t (Antimora rostrata) ...............................................................................13
Hình 2.2.1.2: Ba c p á tai c a Cá B n ...........................................................14
Hình 2.2.2.1: u trúc vòng t ng tr ng hay còn g i là vòng tu i c a cá ........15
Hình 2.2.3.1: Mô t c u trúc c a m t viên á tai (Sagitta) c a loài Epigonus
denticulatus .....................................................................................................16
Hình 2.2.3.2: Mô t v v trí c a á tai (Sagitta) c a m t con cá x ng...........16
Hình 2.2.4.1: Mô t cách l y ba c p á tai trong khoang s c a cá ..................17
Hình 2.2.4.2: Mô t cách l y c p á tai chính (Sagitta)....................................17
Ph n 3: V t li u và ph
Hình 3.1.1: B n

ng pháp nghiên c u

Thành ph C n Th ..........................................................19

Ph n 4: K t qu và th o lu n
Hình 4.1.1 : Cá Mè Vinh Barbonymus gonionotus (Bleeker, 1850) .................25
Hình 4.1.2: Cá He Vàng Barbonymus altus (Günther, 1868) .........................26
Hình 4.1.3: Cá He
Barbonymus schwanenfeldii (Bleeker, 1853)..............27
Hình 4.1.4: Cá R m Puntius leiacanthus (Bleeker, 1860)..............................28
Hình 4.1.5 : Cá D nh Puntioplites proctozystron (Bleeker, 1865) .................30
Hình 4.1.6 : Cá Cóc Cyclocheilichthys enoplus (Bleeker, 1850) ...................31
Hình 4.2.1: T ng quan gi a TL (cm) và FW (g) c a Cá Cóc – Cyclocheilichthys
enoplus (Bleeker, 1850).................................................................................33
Hình 4.2.2: T ng quan gi a TL (cm) và FW (g) c a Cá D nh – Puntioplites
proctozystron (Bleeker, 1865) .......................................................................33
Hình 4.2.3: T ng quan gi a TL (cm) và FW (g) c a Cá R m – Puntius
leiacanthus (Bleeker, 1860)...........................................................................34

Hình 4.2.4: T ng quan gi a TL (cm) và FW (g) c a cá He Vàng – Barbonymus
altus (Günther, 1868).....................................................................................35
Hình 4.2.5: T ng quan gi a TL (cm) và FW (g) c a Cá Mè Vinh – Barbonymus
gonionotus (Bleeker, 1850) .............................................................................36
Hình 4.3.1: Mô t c u trúc á tai (Sagitta) c a loài Cá Mè Vinh - Barnonymus
gonionotus (Bleeker, 1850) .............................................................................38


Hình 4.3.2: Các kích c á tai khác nhau ng v i nhóm chi u dài khác nhau c a
Cá Mè Vinh - Barnonymus gonionotus (Bleeker, 1850)...................................39
Hình 4.3.3: Mô t c u trúc á tai (Sagitta) c a loài Cá He Vàng - Barbonymus
altus (Günther, 1868).....................................................................................40
Hình 4.3.4: Các kích c á tai khác nhau ng v i nhóm chi u dài khác nhau c a
Cá He Vàng - Barbonymus altus (Günther, 1868)..........................................41
Hình 4.3.5: Mô t c u trúc á tai (Sagitta) c a loài Cá He
- Barbonymus
schwanenfeldii (Bleeker, 1853)......................................................................42
Hình 4.3.6: Các kích c á tai khác nhau ng v i nhóm chi u dài khác nhau c a
Cá He
- Barbonymus schwanenfeldii (Bleeker, 1853) ..............................43
Hình 4.3.7: Mô t c u trúc á tai c a loài Cá R m – Puntius leiacanthus (Bleeker,
1860) 43
Hình 4.3.8: Các kích c á tai khác nhau ng v i nhóm chi u dài khác nhau c a
Cá R m – Puntius leiacanthus (Bleeker, 1860)..............................................45
Hình 4.3.9: Mô t hình thái á tai (Sagitta) c a loài Cá D nh - Puntioplites
proctozystron (Bleeker, 1865) .......................................................................45
Hình 4.3.10: Các kích c á tai khác nhau ng v i nhóm chi u dài khác nhau c a
Cá D nh - Puntioplites proctozystron (Bleeker, 1865)...................................47
Hình 4.3.11: Mô t c u trúc á tai (Sagitta) c a loài Cá Cóc - Cyclocheilichthys
enoplus (Bleeker, 1850).................................................................................47

Hình 4.3.12: Các kích c á tai khác nhau ng v i nhóm chi u dài khác nhau c a
Cá Cóc - Cyclocheilichthys enoplus (Bleeker, 1850) .....................................49
Hình 4.4.1 : T ng quan chi u dài á tai (OL) và chi u dài thân cá (FL) c a loài Cá
Cóc..................................................................................................................50
Hình 4.4.2: T ng quan gi a chi u dài á tai (OL) và tr ng l ng thân cá (FW) c a
loài Cá Cóc......................................................................................................51
Hình 4.4.3: T ng quan gi a chi u dài thân cá (FL) và tr ng l ng á tai (OW) c a
loài Cá Cóc......................................................................................................51
Hình 4.4.4: T ng quan chi u dài á tai (OL) và chi u dài thân cá (FL) c a loài Cá
nh................................................................................................................52
Hình 4.4.5: T ng quan chi u dài á tai (OL) và tr ng l ng thân cá (FW) c a loài
Cá D nh ..........................................................................................................52
Hình 4.4.6: T ng quan chi u dài thân cá (FL) và tr ng l ng á tai (OW) c a loài
Cá D nh ..........................................................................................................53
Hình 4.4.7: T ng quan chi u dài á tai (OL) và chi u dài thân cá (FL) c a loài Cá
m.................................................................................................................54
Hình 4.4.8: T ng quan chi u dài á tai (OL) và tr ng l ng thân cá (FW) c a loài
Cá R m ...........................................................................................................55
Hình 4.4.9: T ng quan chi u dài thân cá (FL) và tr ng l ng á tai (OW) c a loài
Cá R m ...........................................................................................................56
Hình 4.4.10: T ng quan chi u dài á tai (OL) và chi u dài thân cá (FL) c a
Cá Mè Vinh.....................................................................................................56
Hình 4.4.11: T ng quan chi u dài á tai (OL) và tr ng l ng thân cá (FW) c a Cá
Mè Vinh ..........................................................................................................57


Hình 4.4.12: T ng quan chi u dài thân cá (FL) và tr ng l ng á tai (OW) c a Cá
Mè Vinh ..........................................................................................................58
Hình 4.4.13: T ng quan chi u dài á tai (OL) và chi u dài thân cá (FL) c a loài
Cá He Vàng.....................................................................................................59

Hình 4.4.14: T ng quan chi u dài á tai (OL) và tr ng l ng thân cá (FW) c a Cá
He Vàng ..........................................................................................................60
Hình 4.4.15: T ng quan chi u dài thân cá (FL) và tr ng l ng á tai (OW) c a Cá
He Vàng ..........................................................................................................60
Ph n 5: K t lu n và

xu t


DANH M C CÁC T
–—
D: S tia vây l ng.
A: S tia vây h u môn.
V: S tia vây b ng.
P: S tia vây ng c.
TL: Chi u dài t ng thân cá.
FW: Tr ng l

ng thân cá.

OL: Chi u dài á tai
OW: Tr ng l

ng á tai.

FL: Chi u dài thân cá.
FW: Tr ng l

ng thân cá.

NG

VI T T T


Ph n 1
TV N
1.1. Gi i thi u
Các loài cá thu c h Cá Chép (Cyprinidae) là m t trong nh ng h cá quan tr ng và mang
i nhi u giá tr kinh cao cho vùng. Tuy nhiên,
th c hi n
c các công ngh s n xu t
gi ng thì c n ph i n m
c các y u t c b n v các c
m sinh thái, c
m sinh
tr ng, vòng i phát tri n hay mùa v sinh s n c a các loài th y s n trong t nhiên ng
th i góp ph n cung c p thông tin cho vi c qu n lí khai thác, b o v cá b m trong mùa
sinh s n c ng nh vi c b o v cá con nh m b sung vào qu n àn trong t nhiên.
Trên th gi i, c ng nh
Vi t Nam, ã có r t nhi u nghiên c u r t c b n v các c
m sinh tr ng c a các loài cá nói chung và các loài thu c H Cá Chép (Cyprinidae)
nói riêng. Nhi u nghiên c u v á tai c a các loài cá
c công b r ng rãi nh Bauzá
(1962), Schmidt (1968), Nijssen (1964), và Hecht (1978) (
c trích d n b i Tero
Harkonen, 1986). T vi c phân tích c u trúc á tai, mà các nhà nghiên c u ã t
c
nhi u thành công trong các l nh v c nh xác nh tu i cá nh Champers và Miller (1995);
Fowler và Short (1998); Stewart (1999) (

c trích d n b i Dianne Furlani và ctv., 2007).
á tai
c xem nh m t c quan v a có m i liên k t gi a s cân b ng trong c th cá,
i s chuy n ng và ti p nh n âm thanh c a cá, mà còn v a là công c
xác nh
thành ph n loài (Tovalga và ctv. (1981); Popper và Lu (2000),
c trích d n b i
c
trích d n b i Dianne Furlani và ctv., 2007). Tr c ây ã có r t nhi u nghiên c u v nh
lo i và thành ph n loài c a h Cá Chép (Cyprinidae) nh ng ch d a trên nh ng hình thái
bên ngoài c a loài
nh lo i nh chi u dài thân cá, chi u dài chu n, các lo i tia vi,
…Vi c nh lo i d a trên nh ng hình thái bên ngoài r t d gây nh m l n v i các loài
trong cùng m t H cá nh t là H Cá Chép là H cá có nhi u thành ph n loài nh t và các
loài có nh ng c
m g n gi ng nh nhau. Vì v y vi c nh lo i d a trên nh ng hình
thái bên trong là r t c n thi t, và á tai là m t trong nh ng hình thái bên trong giúp nh
lo i loài t t nh t. Do ó,
tài: “Nghiên c u v
c
m hình thái á tai c a H Cá
Chép (Cyprinidae) phân b
Thành ph C n Th ” ã
c th c hi n nh m nghiên
u s sinh tr ng và phát tri n c a các loài cá thu c h Cá Chép (Cyprinidae) d a trên
vi c phân tích á tai c a các loài cá này hi n ang phân b t i C n Th .


1.2. M c tiêu c a

tài

t qu c a nghiên c u này s là c s khoa h c cho các nghiên c u ti p theo v
c
m sinh h c c a các loài cá nói chung và m t s loài cá thu c H Cá Chép
(Cyprinidae) nói riêng ph c v cho công tác gi ng d y, phân lo i và phát tri n i t ng
nuôi
ng b ng sông C u Long.
1.3. N i dung nghiên c u
o Kh o sát c
m sinh tr ng (Quan h t ng quan gi a chi u dài và tr ng l
thân c a cá) c a m t s loài cá thu c H Cá Chép (Cyprinidae).

ng

o Mô t v hình thái á tai c a m t s loài cá thu c H Cá Chép (Cyprinidae).
o Phân tích quan h t
tr ng l ng c a thân cá.

ng quan gi a chi u dài và tr ng l

ng á tai v i chi u dài và


Ph n 2
C KH O TÀI LI U
2.1.

c

m phân lo i, hình thái, phân b

2.1.1. Thành ph n gi ng loài
Theo Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu H ng (1993)
ng b ng sông C u Long
Vi t Nam thì B Cá Chép Cypriniformes có 3 h là Cyprinidae, Cobitidae và
Gyrinocheilidae. Trong ó h Cá Chép Cyprinidae có 4 h ph là Abraminae, Garrinae,
Rasborinae và Cyprininae. H ph Cá Chép Cyprininae có nhi u gi ng, loài nh t, phân
loài chi m 41,9%, và các loài nh : cá Mè Vinh (Barnonymus gonionotus Bleeker, 1850),
cá D nh (Puntioplites proctozystron Bleeker, 1865), cá R m (Puntius leiacanthus
Bleeker, 1860), cá He Vàng (Barbonymus altus Günther, 1868), cá He
(Barbonymus
schwanenfeldii Bleeker, 1853), cá Cóc (Cyclocheilichthys enoplus Bleeker, 1850), cá Ba
Tr ng (Cyclocheilichthys repasson Bleeker, 1853) là các loài cá kinh t thu c h ph
Cá Chép Cyprininae.
Theo Mai ình Yên (1992) thì B Cá Chép Cypriniformes có 4 h và trong ó h Cá
Chép Cyprinidae c ng có 4 h ph và h ph Cá Chép Cyprininae có 25 gi ng, và nhi u
loài cá có giá tr kinh t
ng b ng sông C u Long.
trí phân lo i nh sau (Thomas M. Orrell, 2009)
Gi i: Animalia
Ngành:
Chordata
L p:
Osteichthyes
B Cá Chép: Cypriniformes
H Cá Chép:
Cyprinidae
Gi ng Cá He: Puntius Hamilton
Loài: Cá Mè Vinh [Barnonymus gonionotus (Bleeker, 1850)]

Loài: Cá He Vàng [Barbonymus altus (Günther, 1868)]
Loài: Cá He
[Barbonymus schwanenfeldii (Bleeker, 1853)]
Loài: Cá R m [Puntius leiacanthus (Bleeker, 1860)]
Gi ng Cá D nh: Puntioplites Smith
Loài: Cá D nh [Puntioplites proctozystron (Bleeker, 1865)]
Gi ng Cá Cóc Cyclocheilichthys Bleeker
Loài: Cá Cóc [Cyclocheilichthys enoplus (Bleeker, 1850)]
Loài: Cá Ba K Tr ng [Cyclocheilichthys repasson (Bleeker, 1853)]


2.1.2.

c

Theo Tr
nh sau:

m hình thái, phân b và sinh tr

ng Th Khoa và Tr n Th Thu H

ng

ng (1993) có s mô t các loài cá trên

Gi ng Cá He Puntius
Ø

Cá Mè Vinh Barnonymus gonionotus (Bleeker, 1850)

Tên ng v t (Synonyms):
o Barbus gonionotus,
o Barbodes gonionotus,
o Puntius gonionotus,
o Puntius gonionotus,
Kích th c trung bình: 55mm – 205mm
Ch tiêu hình thái:
D. III,8
A. III, 5 – 6
V. II, 7 – 8
P. I, 13
Mô t :
u nh , d ng hình nón. Mõm tù, ng n, mi ng tr c, h p bên. Có hai ôi râu: râu
mõm và râu mép, râu kém phát tri n, dài t ng
ng nhau và t ng
ng ½
ng
kính c a m t. M t to, l ch v n a trên c a u. Ph n trán gi a hai m t r ng và cong l i.
Thân d p bên, hình thoi, v y l n, ph kh p thân, u không có v y.
ng bên hoàn
toàn, b t u t mép trên l mang, h i cong xu ng b ng và k t thúc
m gi a g c vi
uôi.
Vây l ng có tia n cu i hoá x ng và có r ng c a, g n nh
i x ng vây b ng.
Vây b ng dài h n vây ng c.
ng có màu xám en, m t b ng xám b c. Vây l ng và vây uôi vàng. Vây b ng,
vây h u môn màu vàng cam.

Hình 2.1.2.1: Cá Mè Vinh Barnonymus gonionotus (Bleeker, 1850)

(Warren, , 04/2009)


c

m phân b :

Cá Mè Vinh là loài cá s ng n c ng t nh ng v n phát tri n bình th ng n ng
mu i nh h n 7%0,
m n cao h n 10%0 thì cá kém phát tri n, h n 15%0 thì cá ch t. Cá
Mè Vinh là loài a ho t ng, thích n c m i và b i ng c dòng. Nhi t
thích h p cho
0
cá là 27 – 32 C. Phân b
In ônêsia, Lào, Thái Lan, Campuchia, và trên các sông, kênh,
ch mi n Nam (Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu H ng, 1993).
c

m sinh tr

ng:

Cá Mè Vinh có
t ng tr ng trung bình. Khi cá còn nh thì t ng nhanh v chi u
dài, cá càng l n thì s t ng tr ng v chi u dài gi m i rõ r t. N m u cá có th
t 100
– 200g/con, ngoài t nhiên ã b t g p Cá mè vinh có kh i l ng 1,5kg/con v i chi u dài
320mm (Nguy n V n Ki m, 2005). Th c n ch y u là th c v t thu sinh th ng ng và
th c v t trên c n. Ngoài ra cá có th s d ng t t các th c n nhân t o và m t s loài th c
n khác (Torres and Armi, 2009).

Ø
Cá He Vàng Barbonymus altus (Günther, 1868)
Tên ng v t (Synonyms):
o Barbus altus Günther, 1868,
o Puntius altus Sauvage,1881,
Kích th c trung bình: 53,5mm – 139mm
Ch tiêu hình thái:
D. III, 8
A. III, 5
V. I, 8
P. I, 12 – 14
Mô t :
u nh , nh n. Mõm ng n, mi ng tr c, co du i
c. Có hai ôi râu, râu mép dài
n râu mõm và t ng
ng
ng kính m t. M t to, h i l i và l ch v phía l ng c a
u. Ph n trán gi a hai m t g n nh cong l i.
Thân hình thoi, cao, d p bên. L ng gù. V y to, tròn, ph kh p thân.
ng bên
hoàn toàn, b t u t mép trên l mang, h i cong xu ng b ng và ch m d t
m gi a
c vi uôi.
Kh i
m vây l ng h i tr c kh i
m vây b ng. Tia n cu i to, hóa x ng và
có r ng c a. Vây l ng và vây h u môn có v y nh
g c.
ng và u có màu xám en, b ng có màu tr ng b c. Toàn thân ánh lên màu
vàng, mép sau l mang, r i rác trên n p mang có s c t en. Vi ng c màu vàng và các vi

khác màu
son.


Hình 2.1.2.2: Cá He Vàng Barbonymus altus (Günther, 1868)
(Warren , , 04/2009)
c

m phân b : ( theo Tr

ng Th Khoa và Tr n Th Thu H

ng, 1993)

Cá He Vàng là loài cá s ng n c ng t, phân b
Thái Lan, vùng phía ông n
Campuchia và các sông r ch ng b ng sông C u Long.
c

m sinh tr

,

ng:

Cá He Vàng th ng g p kích th c t 8cm – 15cm (Mai ình Yên, 1992). Cá
xu t hi n các t ng sâu trong các sông l n, trung bình và các vùng ng b ng ng p l t.
Th c n ch y u là các loài th c v t khác nhau và m t s
ng v t phiêu sinh. Thông
th ng cá n các lo i mùn bã h u c . Vào mùa l , cá s ng các vùng ng p l t, và nh ng

cá th l n di c quay tr l i sông trong tháng m i. Các con cá c l n là các loài cá kinh
c bán trên th tr ng, trong khi ó, các cá th nh h n
c dùng
làm “N c
m”. Thái Lan, Cá He Vàng
c b t ngoài t nhiên
làm cá c nh, và
c nuôi
trong l ng bè r t ph bi n Vi t Nam. (Agustin and Liza, 2009).
Ø
Cá He
Barbonymus schwanenfeldii (Bleeker, 1853)
Tên ng v t (Synonyms):
o Barbus chwanenfeldii Bleeker, 1853,
o Puntius chwanenfeldii Smith, 1945,
Kích th c trung bình: 66mm – 103mm
Ch tiêu hình thái:
D. III, 8
A. III, 5
V. I, 8
P. I, 12 – 13
Mô t :
u nh , h i d p bên. Mi ng tr c, co du i
c. Có hai ôi râu: râu mõm và râu
mép, có chi u dài t ng
ng nhau và t ng
ng
ng kính m t. M t to, n m l ch
phía l ng c a u.

Thân hình thoi, cao, d p bên. V y tròn, l n, ph kh p thân, u không có v y.
ng bên hoàn toàn, h i cong v phía b ng, ch m d t
m gi a g c vi uôi.
Vây l ng cao, i x ng v i thân b ng. Tia n cu i hóa x ng và có r ng c a.
Vây uôi dài và ch hai.
Toàn thân màu tr ng b c, m t l ng h i xám, n p mang màu vàng. Vi l ng có m t
ch m en gi a các tia phân nhánh u tiên. Vi h u môn, vi b ng màu
nâu. Vi ng c
màu vàng, vi uôi màu
v i hai hàng en ch y d c theo hai tia vi n dài nh t c a hai
thùy vi uôi.

Hình 2.1.2.3: Cá He
Barbonymus schwanenfeldii (Bleeker, 1853)
(Baird, , 04/2009)
c m phân b :
Cá He
là loài cá s ng n c ng t, phân b
Sumatra, Borneo, Thái Lan, Lào,
Campuchia và
ng b ng sông C u Long (Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu H ng,
1993).
c

m sinh tr

ng:

Cá He

thích s ng các môi tr ng nh sông, su i, kênh m ng. Và th ng th y
các con sông l n và các vùng ng p n c vào mùa l . Nhi t
thích h p cho cá là t
0
20,4 – 33,7 C. Th c n ch y u c a Cá He
là c , t o s i và ôi khi có côn trùng. Th c
n cho cá nh th ng là sâu b , và các lo i giáp xác nh . ây là loài cá kinh t n c ng t
(Luna and Susan, 2009).
Ø
Cá R m Puntius leiacanthus (Bleeker, 1860)
Tên ng v t (Synonyms):
o Systomus (Capoeta) leiacanthus Bleeker, 1860.
o Puntius leiacanthus Sauvage, 1881.
Kích th c trung bình: 36mm – 72mm


Ch tiêu hình thái:
D. III, 8
A. III, 5
V. I, 8
P. I, 11 – 13
Mô t :
u nh , nh n, d p bên. Mi ng tr c, h p bên, r ch mi ng xiên. Có m t ôi râu
hàm ng n h n
ng kính m t. M t l n, l ch v phía trên c a u. Ph n trán gi a hai m t
cong l i. L mang r ng.
Thân thon dài, d p bên. V y to, ph kh p thân, u không có v y.
ng bên hoàn
toàn, ch y t mép trên l mang cong xu ng b ng, h i qua tr c ngang gi a thân r i ch m
t

m gi a g c vi uôi.
Vây l ng có tia n th 3 hóa x ng và tr n. Vây ng c ng n.
Thân cá màu nâu b c, ph n l ng th m h n b ng. B ng màu tr ng b c. N p mang
ng vàng. G c vi uôi có m t ch m en tròn rõ trên cu ng uôi. Ng n c a các vi l ng, vi
u môn, vi uôi có s c t en.

Hình 2.1.2.4: Cá R m Puntius leiacanthus (Bleeker, 1860)
(Vidthayanon, , 04/2009)
c

m phân b : (Tr

ng Th Khoa và Tr n Th Thu H

Cá R m là loài cá s ng n c ng t, có th s ng
Java, Thái Lan và các sông r ch mi n Nam.
c

m sinh tr

n

ng, 1993)

c phèn, n

c l . Cá phân b

ng:

Cá R m có kích th c t i a là 150mm (Mai ình Yên, 1992). Cá sinh s ng các
con sông nh , sông l n và các vùng ng p n c. Trong l u v c các nhánh c a sông
Mêkông thì ít th y h n. Cá n ch y u là các ng v t giáp xác nh , t o và ng, th c v t
phù du. Cá có giá tr kinh t th p (Torres and Armi, 2009).


Gi ng Cá D nh Puntioplites
Ø
Cá D nh Puntioplites proctozystron (Bleeker, 1865)
Tên ng v t (Synonyms):
o Puntioplites proctozysron Bleeker, 1865,
o Puntioplites proctozysron Chevey, 1932,
o Puntioplites proctozysron Smith, 1945,
Kích th c trung bình: 40mm – 137mm.
Ch tiêu hình thái:
D. III, 8
A. III, 5
V. II, 8
P. I, 14 – 16
Mô t :
u nh , d p bên, trán ph ng. Mõm ng n, tù. Mi ng c n d i, h p ngang, r ch
mi ng xiên. Không có râu. M t to, tròn, l ch v phía l ng c a u. Ph n trán gi a hai m t
ph ng. L mi ng r ng.
Thân ng n, cao, d p bên. V y tròn, l n v a, ph kh p thân.
ng bên hoàn toàn,
ph n sau c a
ng bên n m trên tr c gi a thân.
Vây l ng cao, kh i
m sau vây b ng, tia n cu i hóa x ng và có r ng c a.
Vây h u môn phát tri n, tia n cu i hóa x ng và có r ng c a, dài b ng chi u dài u.

Vây uôi phân thùy sâu.
Thân tr ng b c. Vi n l ng h i xám. Các vây màu tr ng. Rìa vây, l ng và vây uôi
en.

Hình 2.1.2.5: Cá D nh Puntioplites proctozystron (Bleeker, 1865)
(Jean-Francois Helias, , 04/2009)
c m phân b : (Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu H ng, 1993)
Cá D nh là loài cá có th s ng môi tr ng n c l có n ng
mu i nh h n
10%o. Phân b
Thái Lan, Lào, Campuchia và
ng b ng sông C u Long.
c

m sinh tr

ng:


Cá D nh có kích th c th ng g p t 10 – 20cm, c t i a trên 30cm (Mai ình
Yên, 1992). Cá có th s ng
c nh ng con sông có n c ch y m nh ho c y u. Thông
th ng cá
c tìm th y trong nh ng n i dòng n c ng ho c ch y ch m, kênh ào, hay
nh ng vùng tr ng ch a n c. Cá th ng di chuy n vào trong nh ng vùng nh r ng ng p
c hay nh ng m l y khi mùa l
n. Cá thích s ng xung quanh nh ng th c v t th y
sinh, n i ó cá n ph n l n là t o, sâu b và các ng v t n i. Cá t kích c t i a trên
30cm (Luna and Susan, 2009).
Gi ng Cá Cóc Cyclocheilichthys

Ø
Cá Cóc Cyclocheilichthys enoplus (Bleeker, 1850)
Tên ng v t (Synonyms):
o Barbus enoplos Bleeker, 1850,
o Cyclocheilichthys enoplos Weber and De Beaufort, 1916,
o Cyclocheilichthys enoplos Smith, 1945,
Kích th c trung bình: 74mm – 266mm
Ch tiêu hình thái:
D. III, 9
A. III, 5
V. I, 9
P. I, 15 -17
Mô t :
u nh , h i d p bên. Mõm h i tù. Mi ng d i,h p ngang. Có hai ôi râu, râu
mõm và râu mép, dài t ng
ng nhau và b ng ½
ng kính m t. M t to, màng m
t phát tri n. Ph n trán ph ng.
Thân cá thon dài, d p bên. V y tròn ph kh p thân, u không có v y.
ng bên
hoàn toàn, ph n sau n m trên tr c gi a thân và ch m d t
m gi a g c vi uôi. Có m t
v y c m giác trên
ng bên ch hai.
Vây l ng cao, tia n hóa x ng, tia cu i không có r ng c a. Vi uôi ch hai rãnh
sâu h n ½ chi u dài vi uôi.
t l ng c a thân và u h i xám nh t, m t bên và m t b ng màu tr ng b c. N p
mang màu vàng nh t. Mép sau vi l ng, vi uôi màu en. Vi ng c, vi b ng, vi h u môn
màu tr ng trong.

Hình 2.1.2.6: Cá Cóc Cyclocheilichthys enoplus (Bleeker, 1850)
(Jean-Francois Helias, , 04/2009)


c m phân b :
Cá Cóc là loài cá s ng n c ng t, và n c l . Phân b
Sumatra, Java, Thái
Lan, Lào, và
ng b ng sông C u Long Vi t Nam (Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu
ng, 1993).
c m sinh tr ng:
Cá Cóc có kích th c l n nh t n trên 50cm (Mai ình Yên, 1992). Cá s ng t ng
gi a và t ng áy các con sông. Cá n ch y u là ng v t hai m nh v , r c a cây, ng
th c v t phù du, các u trùng côn trùng, ng v t giáp xác và c cá nh . S ng các con
sông và tr ng vào mùa m a, trên vùng l ho c các vùng ng p n c. Cá tr v các con
sông t tháng m i n tháng m i hai. Trong sông MêKông, có m t s di chuy n ng c
dòng c a cá t Phnôm Pênh n thác Falls t tháng m i m t n tháng hai, và di chuy n
xu ng h ngu n t tháng n m n tháng tám. Và cá v n ti p t c di chuy n xu ng vùng
ng b ng sông C u Long Vi t Nam, n i là
m cao c a nh l . Có hai lo i di c ch
u là c a cá con và cá tr ng thành, và kích c cá tr ng thành
c tìm th y g n thác
Falls là 90cm. Phía trên thác Falls, s di c ng c dòng x y ra t tháng t cho n tháng
chín trong ó ch y u là cá tr ng thành di c sinh s n. S di c ng c dòng này
c
báo hi u b i l ng m a u tiên vào cu i mùa khô hàng n m, và m c n c t ng và
c c a n c c ng t ng (Torres and Armi, 2009).
Ø

Cá Ba K Tr ng Cyclocheilichthys repasson (Bleeker, 1853)

Tên ng v t (Synonyms):
o Barbus repasson Bleeker, 1853,
o Cyclocheilichthys repasson Weber and De Beaufort, 1916,
Kích th c trung bình: 40mm – 115mm
Ch tiêu hình thái:
D. III, 8
A. III, 5
V. I, 13 – 15
P. I, 13 – 15
Mô t :
u nh , d p bên. Mi ng c n d i, co du i
c. Có hai ôi râu: râu mõm và râu
mép nh , ng n. M t to, màng m mí m t không phát tri n. Ph n trán gi a hai m t cong
i. L mang l n.
Thân thon dài, d p bên. V y tròn, l n, ph kh p thân. u không ph v y.
ng
bên hoàn toàn, b t u t mép trên l mang, h i cong xu ng n tr c ngang gi a thân và
ch y trên tr c này qua m gi a g c vi uôi.
t l ng c a thân và u màu nâu nh t, m t bên và b ng màu tr ng b c. Có nhi u
c en ch y d c theo m t l ng và bên c a thân cá, các s c t o thành b i các ch m en
ph n l ra c a g c vây. Có m t ch m en g c vi uôi. Vi l ng và vi uôi có màu
n
vàng m, các vi khác màu nâu.


Hình 2.1.2.7: Cá Ba K Tr ng Cyclocheilichthys repasson (Bleeker, 1853)
(Martin-Smith, , 04/2009)
m phân b : (Tr

c

ng Th Khoa và Tr n Th Thu H

Cá Ba K Tr ng là loài cá s ng n c ng t. Phân b
Sumatra, Thái Lan, và ng b ng sông C u Long.
c

m sinh tr

ng, 1993)
Java, Borneo, Lào,

ng:

Cá Ba K Tr ng có kích c trung bình và c th ng g p là 15cm (Mai ình Yên,
1992). Cá s ng t ng gi a ho c t ng áy trong các sông nh , kênh, m ng, ao, h ch a
c. Cá th ng di chuy n vào các r ng ng p n c trong mùa l . Th c n ch y u c a cá
bao g m các lo i côn trùng cùng v i m t s phiêu sinh ng v t (Torres and Armi, 2009).
2.2.

á Tai Cá

2.2.1.

c

m chung v

á tai

Nh m i ng v t có x ng s ng khác, cá tuy s ng trong môi tr ng n c nh ng
n c n có m t c quan thính giác nghe và truy n thông tin trong môi tr ng n c, và
quan này ph i
c h p nh t trong c th cá. C quan c m giác này
c g i là tai
trong (Labyrinth) c a cá
c t bên trong và phía sau c a khoang s , có ch c n ng
gi s cân b ng, nh h ng và dò tìm âm thanh (NPAFC, 2006).
Tai trong (Labyrinth) có l p màng m ng và g m có ba túi chính, t ng túi s ch a
ng m t viên á,
c g i chung là s i tai hay th ch nh (Statolith); có tác d ng giúp cá
nh n bi t âm thanh và gi th ng b ng trong môi tr ng n c. Túi l n nh t có hình b u
c g i là Utriculus, bên trong ch a ng m t viên s i tai r t nh (Lapillus). Túi nh h n
là Sacculus, túi này ch a m t viên á tai l n nh t, g i là á tai (Sagitta).
i v i m i loài
khác nhau thì viên á tai (Sagitta) s có c u t o khác nhau; và ây là viên á tai chính
c s d ng trong nguyên t c phân lo i. Túi nh th ba c ng là túi nh nh t
cn i


i Sacculus b ng h th ng ng c tai (Lagena), bên trong c ng ch a
tai r t nh , g i là s i thính giác, Asteriscus (Tero Harkonen, 1986).

ng m t viên s i

Hình 2.2.1.1: V trí ba c p á tai trong h th ng tai trong (Labyrinth) c a loài Cá Tuy t
(Antimora rostrata) (Kenvin, 2004)
Hình 2.2.1.1 cho th y h th ng tai trong trái và ph i c a loài Cá tuy t (Antimora
rostrata). Nhìn hình có th th y rõ ba c p á tai và h th ng ng c tai hình bán nguy t
a cá (Kenvin, 2004).

Bên trong tai trong
c làm y b ng các n i b ch huy t. L p màng m ng g n
i nh ng viên á tai
c bao trùm b i m t h th ng dây th n kinh giác quan; có tác
ng giúp cá gi th ng b ng và ph n ng l i s c ép và s chuy n ng c a á tai khi cá
di chuy n.
i v i B Cá Chép (Cypriniformes) thì h th ng tai trong ph c t p h n các loài
cá khác, b i vì có thêm c quan b sung dùng
n i tai trong v i bong bóng khí. Và c
quan này c n thi t cho s xác nh loài trong các công trình nghiên c u v cá. á tai
(Sagitta) thì t ng i nh và có c u trúc không gi ng nhau i v i m i loài khác nhau
thu c nhóm này. Và viên s i thính giác (Asteriscus) thì l i l n h n so v i các nhóm cá
khác nh ng v n nh h n viên á tai chính (Sagitta).
Trong m t c th cá thì h th ng tai trong (Labyrinth) c a loài luôn luôn có y
ba c p á tai, ó là: á tai chính, Sagitta, viên á tai nh h n, Lapillus và cu i cùng là
viên s i thính giác, Asteriscus (Tero Harkonen, 1986).


Hình 2.2.1.2: Ba c p á tai c a Cá B n (Jennifer, 2009)
2.2.2. S hình thành á tai
á tai
c c u t o b i Canxi Carbonat và Prôtêin. Hai h p ch t này ti p xúc v i
m t á tai và k t h p v i quá trình khoáng hóa và hình thành nên á tai (Otolith). Quá
trình khoáng hóa này bao g m hai b c:
1) Các Ion kim lo i trong môi tr ng vào c th cá, s
c thu hút n và k t h p
i Oxi t i b m t c a á tai (Otolith). Sau ó s t o thành m t kh i a di n
i là Polyhedra. N u l ng Oxi nhi u thì s thúc y m nh s hình thành kh i
a di n Ion Ca2+. Và Axit Carbonat s liên k t v i các h p ch t Prôtêin trong
môi tr ng thông qua Hydro.

2)
trao i Oxi v i nhau s cho phép Oxi c a Axit Carbonat tham gia vào các
kh i a di n này (Matheja & Degens, 1986).
á tai (Otolith) có s khác nhau i v i t ng loài khác nhau là do s ti p xúc c a
hai h p ch t Canxi Carbonat và Prôtêin lên b m t c a á tai (Otolith). Và s ti p xúc này
nhi u hay ít là ph thu c vào môi tr ng mà cá sinh s ng; ngoài ra còn ph thu c vào
th i gian, mùa v …Ví d : M t s loài cá có t p tính di c và trú ông, nên trong th i gian
này cá tiêu th th c n ít h n các mùa khác, vì v y mà có ít l ng Prôtêin h n, do ó khi
quan sát á tai (Otolith) c a các loài cá này thì ta s th y m t c u trúc vòng tròn bao g m
t s vòng có màu c và m t s vòng có màu tr ng trong. Vòng này
c g i là vòng
ng tr ng c a cá. Thông qua vòng t ng tr ng, có th xác nh
c tu i cá, t c
t ng
tr ng c a cá và môi tr ng mà cá ã t ng s ng (NPAFC, 2006).