TÌNH HÌNH NHIỄM sán lá GAN TRÊN bò tại HAI HUYỆN lấp vò, LAI VUNG TỈNH ĐỒNG THÁP và THỦ HIỆU lực THUỐC tẩy TRỪ PRAZIQUANTEL

TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG
MÔN THÚ Y

TR N V N NHÂN

TÌNH HÌNH NHI M SÁN LÁ GAN TRÊN BÒ T I HAI
HUY N L P VÒ, LAI VUNG T NH
NG THÁP VÀ
TH HI U L C THU C T Y TR PRAZIQUANTEL

LU N V N T T NGHI P K

S

CH N NUÔI THÚ Y

C n Th , Tháng 06/2008


TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG
MÔN THÚ Y

TR N V N NHÂN

TÌNH HÌNH NHI M SÁN LÁ GAN TRÊN BÒ T I HAI

HUY N L P VÒ, LAI VUNG T NH
NG THÁP VÀ
TH HI U L C THU C T Y TR PRAZIQUANTEL

LU N V N T T NGHI P K

S

CH N NUÔI THÚ Y

Gi ng Viên H ng D n
NGUY N H U H NG

C n Th , Tháng 06/2008

i


TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG
MÔN THÚ Y

tài: “Tình hình nhi m sán lá gan trên bò t i hai huy n L p Vò, Lai Vung
nh
ng Tháp và th hi u l c thu c t y tr Praziquantel”
do sinh viên: Tr n V n Nhân th c hi n t i t nh
tháng 02

ng Tháp

n tháng 05 n m 2008

n Th , ngày… tháng… n m 2008

C n Th , ngày… tháng… n m 2008

Duy t B Môn

Duy t Gi ng viên h

n Th , ngày… tháng… n m 2008
Duy t Khoa Nông Nghi p & SH D

ii

ng d n


IC M

N

Xin chân thành tri n cha m và ng i thân trong gia ình ã lo l ng,
viên và giúp
tôi v t qua nh ng khó kh n trong cu c s ng.

ng

Xin chân thành bi t n th y Nguy n H u H ng-ng
d n, t n tình ch b o tôi hoàn thành lu n v n t t nghi p.

ng

i ã h t lòng h

Xin c m n cô Nguy n Th Kim ông và cô Nguy n Th Th y ã quan tâm
giúp
tôi trong th i gian h c t p tr ng i H c C n Th .
Chân thành bi t n quý th y cô b môn Thú Y, b môn Ch n Nuôi ã t n
tình gi ng d y, truy n t cho tôi ki n th c, tâm huy t cùng nh ng kinh nghi m quý
báu.
Chân thành c m n t p th cán b thú y c a Chi C c Thú Y
ng Tháp, các
tr m thú y huy n, các h ch n nuôi bò L p Vò và Lai Vung, anh Hà Hu nh H ng
V ã h t lòng giúp
và t o m i
u ki n thu n l i cho tôi trong quá trình th c
hi n tài.
Chân thành c m n t t c b n bè, nh ng ng i b n thân nh t trong c ng nh
ngoài l p Ch n Nuôi K30 ã luôn khích l , chia s bu n vui và giúp
tôi trong
su t th i gian h c t p.
Xin c m n!
TR N V N NHÂN

iii

CL C
Trang
Trang bìa
Trang t a..................................................................................................................i
Trang duy t .............................................................................................................ii
L i c m n .............................................................................................................iii
M c l c .................................................................................................................. iv
Danh m c b ng .....................................................................................................vii
Danh m c hình .....................................................................................................viii
Danh sách ch vi t t t ............................................................................................. x
Tóm l

c................................................................................................................ xi

CH

NG 1:

TV N

................................................................................... 1

CH

NG 2:

S LÝ LU N ............................................................................. 3

2.1. Tình hình nghiên c u sán lá gan ngoài n

c và trong n

c............................... 3

2.1.1. Tình hình nghiên c u sán lá gan ngoài n

c ................................................. 3

2.1.2. Tình hình nghiên c u sán lá gan trong n

c................................................... 7

2.2. B nh sán lá gan trên bò................................................................................... 12
2.2.1. Hình thái và phân lo i sán lá gan trên bò...................................................... 13
2.2.2. Vòng

i và s phát tri n c a sán lá gan ...................................................... 17

2.2.3. Ký ch trung gian ........................................................................................ 20
2.2.4. Tác h i c a sán lá gan .................................................................................. 22
2.2.5. D ch t h c .................................................................................................. 23
2.2.6. Sinh b nh h c .............................................................................................. 24
2.2.7. C ch sinh b nh ......................................................................................... 25
2.2.8. Tri u ch ng và các th b nh ........................................................................ 26
2.2.9. B nh tích ..................................................................................................... 27
2.2.10. Ch n oán.................................................................................................. 28

iv

2.2.11. i u tr ...................................................................................................... 29
CH

NG 3: N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ......................... 32

3.1. N i dung nghiên c u ...................................................................................... 32
3.2. Th i gian nghiên c u ...................................................................................... 32
3.3.

a

3.4. Ph

m nghiên c u....................................................................................... 32
ng pháp nghiên c u ................................................................................ 32

3.4.1. i u tra i u ki n t nhiên và xã h i............................................................ 32
3.4.2. i u tra tình hình ch n nuôi bò .................................................................... 32
3.4.3. Xác

nh tình hình nhi m sán lá gan trên bò ................................................ 33

3.4.3.1. Ph

ng pháp ki m tra phân....................................................................... 33

3.4.3.2. Ph

ng pháp m khám ............................................................................. 39

3.4.3.3. Th nghi m thu c t y tr sán lá gan
CH

bò ................................................. 41

NG 4: K T QU TH O LU N ................................................................ 44

4.1. S l

c

u ki n t nhiên và xã h i............................................................... 44

4.2. Tình tình ch n nuôi và thú y ........................................................................... 45
4.2.1. Tình hình ch n nuôi..................................................................................... 45
4.2.2. Tình hình thú y ............................................................................................ 47
4.3. K t qu tình hình nhi m sán lá gan trên bò ..................................................... 47
4.3.1. K t qu ki m tra phân tìm tr ng sán ............................................................ 47
4.3.1.1. Tình hình nhi m sán lá gan trên bò ........................................................... 47
4.3.1.2. Thành ph n loài sán lá gan trên bò ............................................................ 52
4.3.2. K t qu m khám......................................................................................... 55
4.3.2.1. B nh tích gan qua m khám...................................................................... 55
4.3.2.2. T l nhi m sán lá gan qua m khám ........................................................ 59
4.3.3. K t qu th
CH

nghi m t y tr sán lá gan b ng Praziquantel ............................ 65

NG 5: K T LU N VÀ

NGH .............................................................. 66

5.1. K t lu n .......................................................................................................... 66

v


5.2.

ngh ........................................................................................................... 66

TÀI LI U THAM KH O ..................................................................................... 68
PH CH

NG..................................................................................................... 71

vi


DANH M C B NG

Trang
B ng 1: Phân bi t hình thái F.hepatica và F.gigantica........................................... 15
B ng 2: So sánh phân bi t 2 loài c ....................................................................... 21
B ng 3: Phân bi t tr ng Fasciola spp, Paramphistomum explanatum
và Paramphistomum cervi ..................................................................................... 29
B ng 4: M t s lo i thu c ang s d ng trên th tr

ng......................................... 30

B ng 5: S l

ng bò nuôi t i hai huy n L p Vò và Lai Vung n m 2008................ 34

B ng 6: S l

ng bò theo gi ng c a 2 huy n L p Vò, Lai Vung n m 2008 ........... 34

B ng 7: Dung l

ng m u kh o sát......................................................................... 35

B ng 8: B trí th nghi m Praziquantel t y tr sán lá gan
B ng 9: S l

bò.............................. 42

ng bò c a L p Vò và Lai Vung qua các n m t 2005-2008 ............ 46

ng 10: T l nhi m sán lá gan trên bò

L p Vò và Lai Vung ...................................... 47

ng 11: T l nhi m sán lá gan theo gi ng bò................................................................ 49

B ng 12: T l nhi m sán lá gan theo l a tu i bò................................................... 51
B ng 13: Thành ph n loài sán lá gan trên bò

L p Vò và Lai Vung...................... 52

B ng 14: Thành ph n loài sán lá gan theo gi ng bò ............................................... 53
B ng 15: Thành ph n loài sán lá gan theo l a tu i bò ............................................ 54
B ng 16: T l nhi m sán lá gan trên bò t i lò gi t m gia súc An Bình ................ 59
B ng 17: So sánh t l nhi m sán lá gan trên bò qua ki m tra phân k t h p
m khám .............................................................................................................. 60
B ng 18: Thành ph n loài và c

ng

nhi m sán lá gan trên bò t i lò gi t m

gia súc An Bình .................................................................................................... 60
B ng 19: Hi u l c t y tr c a Praziquantel

vii

i v i b nh sán lá gan trên bò ........... 65


DANH M C HÌNH
Trang
Hình 1 Fasciola gigantica ..................................................................................... 13
Hình 2 Tr ng F.gigantica...................................................................................... 14
Hình 3 Fasciola hepatica....................................................................................... 14
Hình 4 Tr ng F.hepatica ....................................................................................... 15
Hình 5 F.gigantica và F.hepatica .......................................................................... 15
Hình 6 Paramphistomum explanatum.................................................................... 16
Hình 7 Tr ng P.explanatum .................................................................................. 16

Hình 8 Dicrocoelium dendriticum ......................................................................... 17
Hình 9 Tr ng D.dendriticum ................................................................................. 17
Hình 10 Vòng

i c a Fasciola spp....................................................................... 19

Hình 11 Vòng

i phát tri n c a Dicrocoelium dendriticum.................................. 20

Hình 12 c Lymnaea viridis.................................................................................. 21
Hình 13 c Lymnaea swinhoei .............................................................................. 21
Hình 14 Ti n hành g n r a phân tìm tr ng sán ...................................................... 38
Hình 15 Tìm tr ng sán d
Hình 16 B n

i kính hi n vi ............................................................... 38

hành chính t nh

ng Tháp.......................................................... 45

Hình 17 So sánh t l nhi m sán lá gan trên bò
Hình 18 So sánh c

ng

L p Vò và Lai Vung.................. 48

nhi m sán lá gan trên bò

L p Vò và Lai Vung.......... 48

Hình 19 So sánh t l nhi m sán lá gan theo gi ng bò ........................................... 50
Hình 20 So sánh t l nhi m sán lá gan theo l a tu i bò ........................................ 51
Hình 21 So sánh t l nhi m theo loài sán lá gan trên bò

L p Vò và Lai Vung ... 52

Hình 22 So sánh t l nhi m loài sán lá gan theo gi ng bò .................................... 53
Hình 23 So sánh t l nhi m loài sán lá gan theo l a tu i ...................................... 55
Hình 24 Bò b nhi m sán lá gan............................................................................. 57
Hình 25 B nh tích trên gan bò m khám................................................................ 57

viii


Hình 26 Gan bò nhi m sán v i túi m t s ng to ...................................................... 57
Hình 27 Fasciola spp chui ra t

ng m t ............................................................... 58

Hình 28 Paramphistomum explanatum bám dày

c trên thành ng m t ............... 58

Hình 29 Paramphistomum explanatum ký sinh trong túi m t bò ............................ 58
Hình 30 Thành ng chính d n m t d y lên rõ r t do sán ký sinh ............................ 59
Hình 31 F.hepatica, F.gigantica và P.explanatum thu
Hình 32 P.explanatum thu

Hình 33 P.explanatum

Hình 35 F.gigantica
Hình 36 Ph n

c qua m khám ...................................................... 62
c ép t

Hình 34 F.gigantica thu

c qua m khám ............ 62

i ...................................................................... 62

c qua m khám.......................................................... 63
c ép t

i.......................................................................... 63

u F.gigantica ............................................................................... 63

Hình 37 Ph n uôi F.gigantic................................................................................ 63
Hình 38 Fasciola hepatica
Hình 39 Ph n

c ép t

i................................................................ 64

u Fasciola hepatica ..................................................................... 64

Hình 40 Ph n uôi Fasciola hepatica .................................................................... 64

ix


DANH SÁCH CH
ctv: c ng tác viên
D.dendriticum: Dicrocoelium dendriticum
F.gigantica: Fasciola gigantica
F.hepatica: Fasciola hepatica
FAO: Food and Agriculture Organization
L.swinhoei: Lymnaea swinhoei
L.viridis: Lymnaea viridis
P.explanatum: Paramphistomum explanatum

x

VI T T T


TÓM L

C

Sán lá gan là m t b nh ký sinh trùng ph bi n loài nhai l i gây tác h i r t
l n n n ng su t ch n nuôi. Ngoài vi c làm ch t trâu bò, b nh còn gây nhi u tác
ng x u nh làm gi m s c sinh tr ng, sinh s n c a bò, làm gi m s c cày kéo,
s n l ng s a ng th i làm nh h ng n ph m ch t th t. Bên c nh ó còn làm
gi m s c

kháng c a con v t a n m t s m m b nh khác d b c phát. Nguy
hi m h n n a là sán lá gan có th lây sang ng i n u ng i n ph i kén sán
metacercariae.
n m
c tính ch t và tác h i c a sán lá gan chúng tôi ti n hành
Tình hình nhi m sán lá gan trên bò t i hai huy n L p Vò, Lai Vung t nh
Tháp và th hi u l c thu c t y tr Praziquantel

tài:
ng

Qua ki m tra 231 m u phân bò b ng ph ng pháp g n r a sa l ng c a
Benedek 2 gi ng bò là bò s a và bò lai Sind trên 3 l a tu i <1 n m, 1-2 n m và
>2 n m tu i thu
c k t qu nh sau:
- T l nhi m sán lá gan chung 2 huy n L p Vò và Lai Vung là 51,95%
trong ó huy n L p Vò nhi m v i t l 57,14%; huy n Lai Vung nhi m v i t l
44,90%.
- V l a tu i thì t l nhi m t ng d n theo tu i, bò <1 n m tu i t l nhi m
th p nh t, k
n là bò 1-2 n m tu i và cao nh t là bò >2 n m tu i.
- V gi ng bò thì bò lai Sind nhi m v i t l 57,14% cao h n so v i bò s a là
44,90%.
- V thành ph n loài phát hi n 2 loài qua ki m tra phân là Fasciola spp và
Paramphistomum explanatum.
B ng ph ng pháp m khám t ng ph n c a Vi n s Skrjabin, chúng tôi m
khám 114 con bò, trong ó có 56 con nhi m v i t l 49,12%; phát hi n qua m
khám 3 loài sán lá gan là Fasciola gigantica, Fasciola hepatica và
Paramphistomum explanatum.
Th nghi m t y tr 20 bò nhi m sán lá gan b ng Praziquantel v i li u 20

mg/kgP & 25mg/kgP, k t qu v i li u 25 mg/kgP cho hi u l c 100%, không có ph n
ng ph .

xi


CH

NG 1

TV N

Vai trò quan tr ng c a ch n nuôi bò và giá tr s n ph m c a chúng trong
ch n nuôi ngày càng
c kh ng nh thông qua t ng tr ng h ng n m. Theo s
li u c a T ng c c th ng kê Vi t Nam n m 2006, t ng àn bò c n c là 6,51 tri u
con, so v i n m 2005 là 5,54 tri u con thì àn bò có t c
t ng àn trên 17% n m.
Ch n nuôi bò n c ta ã cung c p 159,4 nghìn t n th t và 215,9 nghìn t n s a cho
nhu c u tiêu dùng trong n c.
Trong th i
m hi n nay, tình hình d ch b nh trên v t nuôi di n bi n ngày
càng ph c t p, i d ch cúm trên gia c m và g n ây là d ch tai xanh trên àn heo ã
gây thi t h i r t l n cho ngành ch n nuôi n c ta, làm gi m áng k t ng àn gia
súc gia c m, d n n l ng th c ph m có ngu n g c t nh ng v t nuôi truy n th ng
trên cung c p cho tiêu dùng trong n c b thi u h t khi n ch n nuôi gia súc mà c
bi t là ch n nuôi bò ang có xu h ng phát tri n m nh t i các a ph ng, trong ó
thì các t nh ng b ng Sông C u Long không n m ngoài xu h ng trên.
ng Tháp là m t t nh thu c ng b ng Sông C u Long có nh ng u ki n
thu n l i cho phát tri n ch n nuôi bò: t tr ng c , ngu n th c n t n d ng t ph

ph ph m trong nông nghi p r t d i dào; th i gian lao ng nhàn r i trong nông dân
nông nghi p còn nhi u, th tr ng tiêu th s n ph m t ch n nuôi bò th t, bò gi ng
r ng m và a d ng. Do ó mà ch n nuôi bò
ng Tháp trong nh ng n m qua
phát tri n r t m nh, n u n m 2001 t ng àn bò c a t nh là 5,3 nghìn con thì n
m 2006 ã t ng lên 33,1 nghìn con.
Tuy nhiên, do t p quán ch n nuôi còn mang tính qu ng canh, ch n nuôi nông
h là ch y u, tình tr ng luân chuy n àn không h p lý, s hi u bi t c a nhân dân ta
nói chung v d ch b nh còn h n ch nên tình hình d ch b nh còn x y ra nhi u, làm
nh h ng n n ng su t và ch t l ng c a s n ph m ch n nuôi. Bên c nh các
b nh truy n nhi m, b nh n i khoa… thì b nh ký sinh trùng do giun sán gây ra là
m t trong nh ng b nh nh h ng r t l n n ngành ch n nuôi bò. M t khác vùng
sinh thái ng b ng Sông C u Long có khí h u nhi t i nóng m, vùng ng b ng
r ng l n, nhi u kênh r ch ch ng ch t là i u ki n thu n l i cho các lo i ký sinh
trùng và ký ch trung gian c a chúng t n t i và phát tri n.
n n a, tác h i do giun
sán ch a
c ng i ch n nuôi chú ý phòng tr do tính ch t c a b nh th ng x y ra
r i rác, ít gây ch t hàng lo t. Do ó m m b nh có nhi u c h i c m nhi m và lây

1


lan.
Sán lá gan là m t b nh ký sinh trùng ph bi n loài nhai l i gây tác h i r t
l n n n ng su t ch n nuôi. Ngoài vi c làm ch t trâu bò, b nh còn gây tác ng
x u nh làm gi m s c sinh tr ng, sinh s n c a bò, làm gi m s c cày kéo, gi m
ch t l ng s a và n ng su t s a t 15-30%, th m chí có th lên n 50%. Bên c nh
ó nó còn làm gi m s c
kháng c a con v t a n m t s m m b nh khác d

b c phát nh Salmonella dublin, Clostridium oedematiens. Nguy hi m h n n a là
sán lá gan có th lây sang ng i n u ng i n ph i kén sán metacercariae, theo ghi
nh n c a Vi n S t rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ng ã có tr ng h p
sán khoét ng c ng i chui ra.
B nh sán lá gan gây ra nh ng tác h i nghiêm tr ng nh th nh ng các nhà
ch n nuôi ch a th t c bi t quan tâm và c ng ch a có nh ng bi n pháp phòng tr
c th nh m m b o cho s c kh e c a àn bò, h n ch s lan truy n c n b nh t
gia súc sang ng i và ng c l i.
Xu t phát t tình hình th c t trên,
cs
ng ý c a B Môn Thú Y-Khoa
Nông Nghi p & Sinh H c ng D ng-Tr ng
i H c C n Th , tôi th c hi n
tài: “Tình hình nhi m sán lá gan trên bò t i hai huy n L p Vò, Lai Vung t nh
ng Tháp và th hi u l c thu c t y tr Praziquantel”
M c ích c a
t nh

tài:

Xác nh tình hình nhi m sán lá gan trên bò
ng Tháp.

Xác
Vung t nh

2 huy n L p Vò và Lai Vung

nh thành ph n loài sán lá gan ký sinh trên bò
ng Tháp.

2 huy n L p Vò và Lai

Th hi u l c thu c t y tr sán lá gan b ng Praziquantel.

2


CH

NG 2

S

LÝ LU N

2.1. Tình hình nghiên c u sán lá gan ngoài n
2.1.1. Tình hình nghiên c u sán lá gan ngoài n

c và trong n

c

c

Sán lá gan
c bi t n t n m 1370.
m 1379, l n u tiên Jehan De
Brie mô t toàn b sán lá gan trên c u.
m 1752, Swammerdam phát hi n nh ng

v u (cercariae) c a sán Fasciola hepatica m t con c Gasteropoda.
nn m
1758 Fasciola hepatica
c Linnaeus mô t .
m 1845, Rudolphi phát hi n
Dicrocoelium dendriticum, 1847 Creplin phát hi n ra Paramphistomum
explanatum, 1885 Cobbold phát hi n ra Fasciola gigantica (
D ng Thái - Tr nh
n Th nh, 1978).
Stemphenol (1947) và Urquhart (1956) ã kh ng nh tác h i c a sán lá gan
i v i toàn b c th trâu bò là gây thi u máu và d ng khi c m nhi m n ng (Phan
ch Lân, 2000).
Taylor (1949) làm thí nghi m và th y r ng trong 10 c thí nghi m thì có 3 c
v n t n t i trong tr ng thái “ng hè” v i
u ki n khô nhân t o trong vòng 12
tháng, giai o n phát tri n n tính c a sán lá gan t n t i t i thi u 10 tháng trong c
“ng hè”.
Sradijan (1950) báo cáo: các loài c khác nhau thì giai o n phát tri n
miracidium n sporocyst c ng khác nhau. Ví d c Galba limosa là 41 ngày, c
Galba auricularia là 78 ngày.
Taylor (1951)
b nh c u.

c l

ng kho ng 10.000 noãn nang sán s gây h i ch ng

Price (1953) qua nhi u nghiên c u cho th y n u vùng có nhi m ph i h p
F.gigantica và F.hepatica d n n xu t hi n các loài sán có nh ng c
m hình

thái h c trung gian.
Jenings (1956) qua kh o sát th y nhi t
thích h p cho tr ng sán n là 3738 C. Ông còn tính
c m t sán hút t i 0,2 ml máu trong m t ngày, theo ông ch
sán l n n máu còn sán nh n t ch c.
0

Theo Davtyan (1956), trên gia súc, F.hepatica nhi m ít h n nh ng kh n ng
gây b nh cao n F.gigantica và trong ó bò
c xem là v t ch
c hi u cho

3


F.gigantica. Nói m t cách khác, F.gigantica là m t ký sinh trùng d thích ng v i
gia súc h n là F.hepatica.
Locryt (1958) mô t b nh tích c a sán lá gan v i túi m t s ng to, ng m t b
t c, phình to, l p th ng bì dày lên, có nhi u áp xe gan. Gan s ng to, chai c ng
và n ng, tích n c xoang b ng, b ch c u ái toan t ng 81%. Gia súc thi u máu,
nhi m c, viêm kh p n ng.
Yasin (1958) báo cáo Pakistan, s c m nhi m F.gigantica x y ra nhi u
nh t sau t gió mùa, khi n c l t làm cho v u ra kh i c th c hàng lo t. Vào
tháng giêng, tháng hai, khi thi u ch th ch n, súc v t ph i n nh ng ch m t
có nang u s ng
c nhi u tháng ( D ng Thái - Tr nh V n Th nh, 1978).
Gordon và ctv (1959) s d ng ng pentachlorphenate
di t ký ch trung
gian v i li u 11 kg/ha v i th tích 4500 l/ha s làm b t ho t ký ch trung gian
Lymnaea tomentosa.

Ueno và ctv (1960) s d ng Biotin
th tr ng hi u l c 66-88%.

u tr sán lá gan v i li u 30-35 mg/kg

Dattjan (1962) ch ng minh quá trình d ng là do k t qu tác ng c a nhi u
kháng nguyên sinh ra t sán và nh ng kháng th xu t hi n t ch c gan và t ch c
khác b h y ho i, quá trình d ng d n n nh ng r i lo n u tiên bi u hi n b ng
suy dinh d ng, thi u vitamin A, b ng s t ng quá nhi u b ch c u ái toan trong c
th .
Kendall & Ollerenshaw (1963) ch ng minh r ng kích c c a c và s xu t
hi n c a chúng là nhân t nh h ng n s l ng ký sinh trùng hi n di n.
Taylor (1965) công b F.gigantica là loài ph bi n các n c nhi t i.
Ông còn cho bi t t ng loài c ký ch trung gian
c phân b theo vùng khác nhau:
Lymnaea natalensis: Trung Phi
Lymnaea persica: Pakistan
Lymnaea lutoole: Afganistan
Lymnaea limoso: Nga
Lymnaea swinhoei: Trung Qu c
Lymnaea viridis: Indonexia
( trích d n

Tr ng Minh, 1999)

4


Soubly (1965) cho r ng D.dendriticum có 2 ký ch trung gian ó là c và
ki n, micracidium không n t tr ng mà n t ký ch trung gian, trong ru t c.

Theo Watanabe (1965), trên gia súc và v t nuôi nh c u, dê và th thì giai
o n ti m tàng c a F.gigantica là dài h n c a F.hepatica. V th i gian t tr ng sán
n thành miracidium, qua nghiên c u Watanabe báo cáo: n u nhi t 300C, tr ng
c a F.hepatica m t 7 ngày m i n ; n u 250C thì m t 9-10 ngày và 200C thì m t 15
ngày. Trong khi ó n u nhi t
300C, tr ng c a F.gigantica ph i m t 11-12
ngày m i n , n u 250C thì m t 17 ngày và 200C thì m t 31 ngày. Miracidium c a
F.gigantica r t nh y c m v i nhi t
th p, khi chúng
c
50C chúng s m t
l p cilia và ch bò lúc nhúc
áy, trong khi ó miracidium c a F.hepatica b i l i
r t nhanh nh n trong n c n u c ng nhi t
nh th . T nh ng nh n nh v t p
quán, hành vi c a miracidium, Watanabe cho r ng F.hepatica kháng l i r t m nh
nhi t th p, còn F.gigantica ch có vùng nhi t i và bán nhi t i mà thôi.
Iversine E.M (1967) báo cáo r ng gia súc nhi m sán sau 2-3 tháng th i tr ng
sán theo phân ra ng c , làm ng c ó b ô nhi m b i nang u và gây nguy hi m
cho gia súc kh e. Do ó, ông ngh c 2 tháng ph i ch n d t luân phiên ng c .
Lapage (1968) cho r ng b nh sán lá gan trâu bò x y ra

kh p n i trên th

gi i.
Theo Horcher (1969) s metacercariae c a l n gây nhi m u nh h ng
n áp ng c a ký ch , càng có nhi u Fasciola tr ng thành sau l n gây nhi m
u tiên thì s c
kháng c a trâu bò sau ó càng m nh. F.hepatica s ng t 9 n
12 tháng trong ng d n m t c a bò và sau 3 n m ch tìm th y

c vài con Fasciola
mà thôi. Alicata và Swanson (1941) c ng xác nh n hi n t ng t ng t v i
F.gigantica ( trích d n Chann Bory 2003).
Boray và Enigk (1969) tìm th y metacercaria c a F.gigantica có kh n ng
s ng sót dài h n khi nhi t
cao h n F.hepatica. Metacercaria c a F.gigantica
nh y c m v i khí h u nhi t hanh khô h n là F.hepatica, do ó nhi m F.gigantica
b ng
ng n là không th ho c khó x y ra.
Sinclair (1972) cho r ng trâu bò cái r t d nhi m F.hepatica và k t qu là s y
thai, sinh non ho c con sinh ra y u t.
Black and Froyd (1972) cho r ng bò b nhi m sán lá gan thì ch t l
và n ng su t s a gi m t 15-30% th m chí có th
n 50%.
Hammond (1975) báo cáo m c
nhi m F.gigantica
v i F.hepatica và th i gian nhi m l i dài h n.

5

ng s a

gia súc cao h n so


Hope, Cawdery và ctv (1977) cho th y bò b nhi m t 40-140 con sán lá gan
thì t ng tr ng gi m t 8-28%.
Aitken và ctv (1978) cho th y trâu bò b nhi m sán lá gan d nhi m các b nh
Salmonella dublin, Clostridium oedematiens.
Sykes và ctv (1980) cho th y trâu bò b nhi m F.hepatica s làm gi m l ng

th c n n vào, t ó làm gi m hi u qu s d ng th c n, gi m trao i n ng l ng,
gi m l ng canxi và protein cung c p cho th xác.
Boray (1982) báo cáo r ng loài F.hepatica Australia có hình chi c lá, dài
18-32mm, r ng 7-14mm, màu nâu xám khi còn s ng, v i c th ph ng thuôn dài và
có vi n màu t i bên ngoài do manh tràng ch a y máu. o n cu i phía tr c c a
sán d ng m t chóp hình nón và t r ng ra v phía vai và r i nó h p l i d n v
n
cu i phía sau. F.gigantica có hình th t ng t F.hepatica nh ng có kích th c l n
n, chi u dài 24-76mm và r ng 5-13mm.
FAO (1992) công b
Tri u Tiên và ài Loan có s hi n di n c a loài
Gygantocotyle explanatum.
phía nam Brazil và vùng Andes khi ki m tra phân
th y t l nhi m sán lá gan 61% bò tr ng thành và 50% bê.
Patzelt & Ralf (1993) trong kho ng th i gian 2 n m qua ki m tra trên 2320
con trâu bò, kh o sát và thu th p sán lá gan Gygantocotyle explanatum
c tìm
th y trong ng d n m t bò, trong ó sán lá gan nhi m s m nh t bê 9 tháng tu i.
T l nhi m 10%
àn non và 70%
àn già, t l nhi m t ng d n theo tu i. Ông
còn kh ng nh ký ch trung gian chính là c Gyraulus convexiusculus. c phát
tri n m nh t tháng 4 n tháng 6 và gi m trong su t mùa m a tháng 7 n tháng 8
Punjab, Pakistan.
Rim và ctv (1994) cho bi t t ng s ng
kho ng 2,7 tri u ng i.

i trên th gi i b nhi m Fasciola

Farag và El-Sayad (1995) cho bi t

Ai C p có s xu t hi n c a
Biomphalaria alexandrina nhi m t nhiên v i loài F.gigantica.

c

Dreyfuss và Rondelaud (1997) báo cáo r ng trên c Lymnaea trunculata
c gây nhi m th c nghi m, F.gigantica có chu k
b nh ti m tàng dài h n
F.hepatica.
Sandra Marcia Tietzmarques và Maria Luccia Scroffrneker (1999) ki m tra
482 gan trâu bò (377 gan bò và 105 gan trâu) bang Rio Grand do Sul, Brazil cho
th y t l nhi m F.hepatica là 10,34% bò và 20% trâu.

6


Mas - Coma và ctv (2005) cho r ng sán lá gan Fasciola spp và ký ch trung
gian c a chúng các n c nhi t i phát tri n quanh n m. Trâu bò b nhi m sán
g y y u, t ng tr ng ch m, s n l ng th t s a th p, nhi u bu ng gan không s d ng
c do sán làm viêm, x c ng.
Theo s li u th ng kê c a FAO hàng n m b nh sán lá gan làm th t thu cho
ngành ch n nuôi trâu bò kho ng h n 3 t USD.
Hà Lan, b nh này gây thi t h i
cho ngành kinh doanh s a 135 tri u forint/n m.
lò sát sinh Anh ph i lo i th i 120
t n gan t i tr giá 2,8 tri u forint/n m.
2.1.2. Tình hình nghiên c u sán lá gan trong n

c

Vi t Nam ã có nh ng nghiên c u xác nh các loài v t ký ch trung gian
c a sán lá gan F.gigantica. Tr c Cách m ng tháng Tám n m 1945 ã phát hi n
thành ph n loài giun sán trâu bò nh Paramphistomum cervi, Paramphistomum
explanatum, Fasciola hepatica, Fasciola gigantica ký sinh trâu, bò và bò b u
D ng Thái-Tr nh V n Th nh, 1978).
Houdermer (1938) phát hi n 2 tr ng h p nhi m sán lá gan trên ng i Vi t
Nam. Ông ti n hành i u tra trên gia súc th y có c 2 loài F.hepatica và
F.gigantica. K t qu
u tra t l nhi m trên trâu bò là 64,7%, riêng trên bò là 23,5
%, trên dê là 37% và trên th là 14%.
Tr nh V n Th nh (1962) công b có t 50-70% trâu bò vùng ng b ng B c
B b nhi m sán lá gan. Ông cho bi t trâu m c b nh giun sán t l cao, giai
n
non ch y u là giun tròn, tu i tr ng thành ch y u là các loài sán lá F.gigantica,
F.hepatica, D.dendriticum,...
Theo dõi nhi u n m các nông tr ng qu c doanh mi n B c Vi t Nam,
Ph m Xuân D nh n xét loài nhai l i t l nhi m cao nh t là Fasciola. C ng
nhi m sán lá gan bò nh p n i cao h n bò gi ng a ph ng. T l nhi m t ng theo
tu i (13-24 tháng 47%, trên 24 tháng 50%).
i v i h Fasciolidae, loài
F.gigantica ph bi n trâu bò, dê c u. Loài P.explanatum gan trâu bò, dê c u và
gây thành d ch, loài này th ng k t h p v i sán lá h Fasciolidae.
Phan ch Lân và ctv (1963) dùng Tetraclorua Cacbon v i li u 5ml/100kg
th tr ng tr n v i d u parafin tiêm b p th t
u tr cho 160 trâu, k t qu t t và an
toàn.
Phan ch Lân, Nguy n Công Phúc, Tr n Tu n Sa (1963) cho bi t trâu bò t i
lò m Thái Nguyên có t l nhi m sán lá gan là 57%.

7

Drozdz và Malczewski (ng i Ba Lan) cùng m t s cán b khoa h c Vi t
Nam (1967) m khám 45 con v t loài nhai l i trong ó có 13 trâu, 19 bò cho bi t
l p sán lá h Fasciolidae, h Paramphistomidae và loài Eurytrema pancreaticum là
quan tr ng nh t do s l ng c ng nh tác h i c a chúng. H Fasciolidae có hai
loài là F.gigantica (76,9% trâu, 36% bò) và F.hepatica (ch có m t tr ng h p
duy nh t trên gan trâu có loài này
vùng núi Tuyên Quang).
H
Paramphistomidae thì trâu nhi m 100%; bò nhi m 90,4%; c ng
c m nhi m cao
n m t vài ch c ngàn cá th trên m t ký ch .
Phan Huy Giáp (1969) cho bi t t l nhi m sán lá gan trên trâu
cao B c Giang là 79-96%, trâu tr ng thành nhi m n ng h n trâu non.

vùng núi

Phan ch Lân, Lê H u C n (1971) xác nh c ký ch trung gian ch y u t i
Vi t Nam là L.swinhoei và L.viridis. T l c mang u trùng n 90%. i u tra t
l c ru ng m th y trung bình 126 con/m2, m t
c L.swinhoei trôi n i là 25
2
con/m .
Ph m S L ng (1973), ki m tra 40 trâu Murrah nh p n i th y 8 con nhi m
Fasciola khá n ng, 11 con có Paramphistomidae.
Theo Phan ch Lân và Ph m S L ng (1974) qua ki m tra phân th y trâu bò
Nam Hà nhi m sán lá gan 51-57%. Các tác gi này i u tra các t nh phía b c t
m 1974-1980 cho bi t trâu bò vùng ng b ng có t l nhi m 56,6%; trung du là
45% và mi n núi là 29,3%.

Phan ch Lân và ctv (1974) i u tra t ng vùng cho k t qu nh vùng n a
i núi (Ninh Bình) thì t l nhi m Fasciola trâu là 54-56,3% (có c ký ch trung
gian Lymnaea viridis, Lymnaea swinhoei và Gyraulus chinensis), Paramphistomum
100%. vùng cao (Lào Cai) th y trâu bò nhi m sán lá gan 20,8-26,6% ít h n ng
b ng và c ký ch trung gian Lymnaea viridis phân b r t r ng, chúng nhi m u
trùng sán lá gan r t cao.
Theo Tr nh V n Th nh và Ph m V n Khuê (1978) Vi t nam t l nhi m
Fasciola trâu bò khá cao là 60-70%. Nh ng vùng l y l i m th p vào mùa nóng
m, m a nhi u t l nhi m có th lên n 90%. Do tái nhi m nên trâu bò càng l n
tu i t l nhi m càng cao. Trâu bò t 13-24 tháng tu i t l nhi m 30%, trên 24
tháng tu i t l nhi m 47%.
Tr nh V n Th nh và
D ng Thái (1978) th y th i gian ng n nh t t tr ng
cho t i lúc thành kén c a Fasciola gigantica là kho ng 70 ngày.
Phan

ch Lân (1979-1984) cho bi t t l nhi m sán lá gan trên bò Holstein

8


Nông Tr

ng Sao

là 25% và Nông Tr

ng M c Châu là 32,5%.

Phan ch Lân (1980) qua kh o sát th y t l trâu bò nhi m sán lá gan

mi n núi t 30-35%, vùng ng b ng và trung du t 40-70%. Các c s ch n nuôi
bò t p trung và bò s a t l nhi m 28-30%.
oàn V n Phúc (1980) cho bi t àn trâu s a t nh Ninh Bình nhi m sán lá gan
100%, àn bò Th ô Hà N i là 73,43%.
Tr nh V n Th nh và
D ng Thái (1980) qua i u tra các t nh phía B c có
k t lu n trâu bò vùng ng b ng có t l nhi m là 55%; trung du là 48% và mi n
núi là 40%.
H Th Thu n (1985) kh o sát trên 626 bò nuôi Thành Ph H Chí Minh,
tìm th y 159 bò nhi m sán lá gan chi m t l 25,39%. Khi kh o sát t i tr i bò
ng L c t nh
ng Nai, H Th Thu n báo cáo có 18 bò nhi m trên t ng àn 46
con chi m 39,12%. H Th Thu n còn cho r ng vùng ông Nam B ch có 2 loài
c ký ch trung gian L.viridis và L.swinhoei.
Phan ch Lân (1985) khi
u tra các loài c ký ch trung gian c a sán lá
gan trên 15 t nh phía B c nh n th y có s hi n di n c a 2 loài c L.viridis và
L.swinhoei, m t
v ông xuân l n h n v hè thu:
V

ông xuân: Lymnaea viridis
Lymnaea swinhoei
V hè thu : Lymnaea viridis
Lymnaea swinhoei

123 ± 54 con/m2
146 ± 49 con/m2
64 ± 17 con/m2
59 ± 33 con/m2

H Thi Thu n, Nguy n Ng c Ph ng (1986) cho bi t qua ki m tra phân t l
nhi m sán lá gan trâu bò Lâm
ng là 34,55%; khu v c Sài Gòn-C n Th nhi m
33,66% ; Minh H i nhi m 2,47-7%. Khi m khám t l nhi m bò là 21,93% và
trâu là 91,66%.
H Th Thu n (1986) th nghi m hi u l c thu c Fasciosanida li u 12 mg/kg
th tr ng là 96,25-100%, an toàn 100%.
Theo V S Nhân và
Tr ng Minh (1989) nghiên c u tình hình nhi m
F.gigantica bò ng b ng t nh Phú Khánh t 21,92-30%. Các tác gi trên u
phát hi n F.gigantica, còn F.hepatica không g p.
V S Nhân (1989) cho bi t t l c có u trùng sán lá cao nguyên
là 15-40%.
ng b ng, ven bi n Phú Yên t nh Khánh Hòa là 50%.

9

kL k


Phan L c (1993) khi ki m tra tình hình nhi m sán lá gan
H ng nh n th y trâu nhi m 70%, bò nhi m 61,2%.

ng b ng Sông

Nguy n H u H ng và ctv (1993) qua m khám trên 130 trâu bò (86 trâu, 44
bò) và qua ki m tra phân 82 trâu bò (49 trâu, 33 bò) t i Th t N t cho bi t trâu bò
huy n Th t N t nhi m sán lá v i t cao, trong ó t l nhi m sán lá gan trâu là
51,2% và bò là 33,3%.

Phan ch Lân (1994) t ng k t Vi t Nam là m t trong 5 n c Châu Á tr ng
lúa n c có t l nhi m sán lá gan m c cao nh t, trâu bò càng l n tu i thì t l
nhi m càng cao.
Nguy n Tr ng Kim (1995) công b vùng bi n Ngh An bò nhi m sán lá gan
t 22,25-32,65%.
Nguy n ng Kh i và Phan Thanh Bình (1996) ki m tra xét nghi m trên 250
bò s a Vi t Nam th y 46,23% nhi m sán lá gan.
Khu t Duy Tân (1996) thông báo Ch ng M , Thanh Oai (Hà Tây) trâu bò
nhi m sán lá gan t 48,64-66,77%; trâu nhi m n ng h n bò, c ng
nhi m t i
365 sán trên 1 cá th trâu.
Nguy n Th Lê (1996) kh o sát trung tâm nghiên c u bò và ng c Ba Vì
th y bò s a nhi m sán lá gan là 46,23%; tác gi còn công b c Parasisaralus
sriatulus c ng là loài ký ch trung gian c a sán lá gan.
ng T Thu và ctv (1996) cho bi t t l nhi m sán lá gan qua ki m tra lò
m lên t i 76%, i a s gan b x hóa, ho i t , canxi hóa và ph i h y b t 80100%.
Nguy n H u H ng (1996) b ng ph ng pháp m khám trên 150 trâu bò (64
trâu, 86 bò) cho bi t àn trâu bò t nh An Giang nhi m sán lá gan chi m t l t ng
i cao, trâu là 85,93% và bò là 83,72%. Qua ki m tra phân trên 130 bò 2
huy n Tri Tôn và T nh Biên cho bi t t l nhi m sán lá gan là 46,15%.
Phan L c (1996) qua m khám 34 trâu t i m t s t nh phía B c cho bi t t l
nhi m F.gigantica là 47%.
ng V n Hu n và ctv (1997) i u tra trên 11 t nh phía Nam thì t l nhi m
sán lá gan bò qua soi phân t 28,1-45,2% tùy theo l a tu i và qua m khám t 2032,2% tùy theo a ph ng.
nh sau:

ng T Thu (1997) qua
u tra 4 t nh phía B c có t l nhi m sán lá gan
ng b ng là 55,5%; trung du là 31,5% và mi n núi là 23%.

10


Phan ch Lân (1997) thông báo vùng núi Vi t Nam trâu bò nhi m 3035%,
ng b ng và trung du t l nhi m 40-70% sán lá gan.
Tô Du (1999) b nh sán lá gan th ng x y ra trâu nhi u h n bò, do trâu
thích n c d i n c, b nh th ng r t n ng v i trâu bò nh p n i. Th i gian phát
tri n c a b nh sán lá gan th ng d i 6 tháng, con v t ch t vì ki t s c không au
n, không co gi t.
Phan ch Lân (2000) cho bi t t l nhi m sán lá gan
61,3%; trung du t 16,4-50,2%; vùng núi t 14,7-44% và
13,7-39,6%.

ng b ng t 19,6vùng ven bi n là

Ph m S L ng (2000) sán tr ng thành gây t n th ng cho gan và m t,
th i ti t c t gây r i l an tiêu hóa, viêm ru t c p và mãn tính.

ng

Lê H u Kh ng, Nguy n V n Khanh, Hu nh H u l i (2001)
u tra các
vùng sinh thái trong c n c cho bi t t l nhi m sán lá gan bò t 25,96-58,46%
tùy theo vùng mi n, cao nh t là vùng núi và trung du B c B . C ng theo các tác gi
t l nhi m các l a tu i bò nh sau: < 4 n m tu i là 10,66%; 4-7 n m tu i là
32,15% và > 7 n m tu i là 44,95%.
Lê H ng M n và Lê V n Thông (2001) dùng Sulfat
trung gian cho k t qu t t.

ng

di t c ký ch

Nguy n Quang Tuyên và ctv (2002) ki m tra 1428 con trâu bò
Nguyên phát hi n 135 con nhi m v i t l là 9,45%.

Thái

Nguy n H u H ng và ctv (2003) qua k t qu xét nghi m phân tìm tr ng sán
lá gan 2 tr i bò s a Châu Thành và Vàm C ng c a t nh An Giang th y t l
nhi m là 47,94%; tr i bò s a t nh ng Tháp là 63,39%.
Cham Bory (2003) kh o sát trên 2000 gan trâu bò (1400 gan trâu và 600 gan
bò) lò m Vissan - Thành Ph H Chí Minh th y t l nhi m sán lá gan trên bò là
14,83% và trên trâu là 22,92%.
Tr n M nh Giang, Phan L c, Tr ng V n Dung (2004) qua i u tra Sóc
n và Hà N i cho th y t l nhi m sán lá gan trâu là 59,67% và bò là 55,19%.
C ng theo các ông t l nhi m theo l a tu i nh sau: < 2 tu i t l nhi m trâu là
26,31% và bò là 36%, 2-6 tu i t l nhi m trâu là 71,4% và bò là 73,68%.
Nguy n Th H ng H i (2004) qua ki m tra 250 bò C n Th phát hi n 122
con nhi m v i t l nhi m là 48,85% và 250 bò An Giang phát hi n 169 con
nhi m v i t l là 67,6%. S d ng Dovenix v i li u 1,3 ml/kg th tr ng cho hi u

11


qu 100%.
Nguy n
c Tân và ctv (2004) qua i u tra bê nuôi t i m t s t nh Nam
Trung b và Tây Nguyên cho bi t t l nhi m sán lá gan bê nuôi là 14,41%.
Nguy n V n Diên, Phan L c, Ph m S L ng (2006) qua ki m tra 179 m u

phân bò t i kL k cho bi t t l nhi m sán lá r t cao là 82,4% và qua m khám 29
bò th y t l nhi m sán lá gan là 58,63%.
t l

Nguy n Th Giang Thanh (Vi n Thú Y Qu c Gia, 2006) trên vùng núi cao,
ng v t n c nhi m sán lá gan khá cao, chi m t 40-90%.

Trong th i gian t 11/2004 - 8/2006, phòng khám chuyên khoa c a Vi n s t
rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nh n ã i u tr kho ng 1.500 b nh nhân
nhi m sán lá gan Fasciola t 15 t nh Mi n Trung - Tây Nguyên.
ng C m Th ch (Vi n S t Rét - Ký Sinh Trùng - Côn Trùng Trung ng,
2006) cho bi t toàn qu c có 60 tri u ng i nhi m giun sán, c 10 ng i thì có t i 78 ng i có mang giun sán trong b ng.
Nguy n V n
(2006) tu i th c a sán lá gan trong c th ng i t 9 n
13,5 n m. Ông còn cho bi t g n ây s ng i b nhi m sán lá gan ngày càng nhi u
trên c n c do n g i cá, rau t i có u trùng c m nhi m xâm nh p và gây b nh.
c Ngái và ctv (2006) i u tra th y t l nhi m sán lá gan trâu bò
kL k là 34,22%, trong ó vùng tr ng là 62,66% còn vùng cao là 20% .
Theo Ph m S L ng (2006), bò s a nh p n i, c bi t là bê d i 6 tháng tu i
d b b nh sán lá gan th c p tính và ch t v i t l cao h n trâu bò nh p n i.
Th ch Thanh Thuý (2006) ki m tra b nh sán lá gan Sóc Tr ng cho bi t t
l nhi m là 49,45% và còn cho bi t t l nhi m t ng d n theo l a tu i. T l nhi m
bò ta cao nh t, k
n bò lai Sind, và cu i cùng là bò s a.
2.2. B nh sán lá gan trên bò
B nh sán lá gan trâu bò là tên g i chung c a các loài sán lá ký sinh gan,
th ng do 3 loài Fasciola hepatica, Fasciola gigantica và Paramphistomum
explanatum gây nên. ây là 3 lo i ký sinh trùng gây b nh chung cho ng v t nhai
l i và ôi khi th y ng i. C ng nh nhi u loài sán lá khác, sán lá gan l ng tính
t th tinh. Trong c th sán lá có c c quan sinh d c c và cái, sán có giác b ng

và giác mi ng, giác b ng óng kín và không n i v i c quan tiêu hóa. Sán không
có h th ng lâm ba, h bài ti t cu i thân. T cung sán ch a y tr ng.
Vi t
Nam c ng nh
Châu Á trâu bò b nhi m ch y u là loài Fasciola gigantica.

12


2.2.1. Hình thái và phân lo i sán lá gan trên bò
Ø Hình thái
Fasciola gigantica
-

c Cobbold phát hi n n m 1885.

- Ký ch cu i cùng: bò, bò u, trâu, l c à, c u, dê, các loài nhai l i khác và
ng

i.

- Ký ch trung gian: các loài c thu c h Lymnaeidae.
L.viridis và L.swinhoei.
n

Vi t Nam là

i ký sinh: ng m t, túi m t.

- Phân b

a lý: Châu Phi, B c M , Nam Châu Âu, Châu Á (Trung Qu c,
, Nh t B n, Pakistan, Malaysia, Th Nh K , Vi t Nam), Liên Xô.

- Hình thái: sán dài 25-75mm, r ng 5-12mm. Hình d ng gi ng nh chi c lá,
trên u có chóp, không có vai, ph n u phình ra. Hai rìa bên thân sán i song
song nhau, ph n cu i c a thân tù kín l i. Giác b ng tr i l n l i ra, giác mi ng nh
ngay nh u, túi sinh d c l n n m g n giác b ng. H u dài h n th c qu n, ru t
phân thành nhi u nhánh nh , bu ng tr ng phân thành nhi u nhánh n m g n gi a
tr c thân. Hai tinh hoàn phân nhánh ch ng lên nhau, tuy n noãn hoàng x p d c 2
bên thân.
- Tr ng to hình b u d c, màu vàng chanh, v m ng, có n p. Bên trong t bào
phôi phân ph i u kín v tr ng, kích th c tr ng 0,125-0,177 x 0,060-0,100mm.

Hình 1 Fasciola gigantica

13