HIỆU QUẢ của PHÂN hữu cơ TRONG cải THIỆN TÍNH CHẤT hóa học đất và TĂNG TRƯỞNG của cây gấc (MOMORDICA COCHINCHINENSISSPRENG ) TRÊN đất PHÈN

TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C
B

MÔN KHOA H C

NG D NG

T VÀ QU N LÝ

T AI

TR N NGUY N THANH TÂM

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
HI U QU C A PHÂN H U C
H C

T VÀ T NG TR

TRONG C I THI N TÍNH CH T HÓA

NG C A CÂY G C (MOMORDICA

COCHINCHINENSIS SPRENG.) TRÊN

LU N V N T T NGHI P K S

T PHÈN

NGÀNH TR NG TR T

n Th , 01/2007


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C
B

MÔN KHOA H C

NG D NG

T VÀ QU N LÝ

T AI

TR N NGUY N THANH TÂM

HI U QU C A PHÂN H U C
H C

T VÀ T NG TR

TRONG C I THI N TÍNH CH T HÓA
NG C A CÂY G C (MOMORDICA

COCHINCHINENSIS
TRÊN
T PHÈN
Trung tâm Học liệu
ĐH Cần Thơ SPRENG.)
@ Tài liệu
học tập
và nghiên cứu

LU N V N T T NGHI P K S

NGÀNH TR NG TR T

Giáo viên h

ng d n:

PGS.TS. Võ Th G

n Th , 01/2007

ng

TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C
B

MÔN KHOA H C

NG D NG

T VÀ QU N LÝ

T AI

ÏÒ

NH N XÉT C A GIÁO VIÊN H

NG D N

Ch ng nh n ch p thu n báo cáo lu n v n t t nghi p v i
h u c trong c i thi n tính ch t hóa h c
cochinchinensis Spreng.) trên

t và t ng tr

tài: Hi u qu c a phân

ng c a cây g c (Momordica

t phèn .

Sinh viên th c hi n: Tr n Nguy n Thanh Tâm, MSSV: 3021992, l p Tr ng Tr t
K28
T i: B môn Khoa h c
d ng, tr

ng

t và Qu n lý

t ai, Khoa Nông Nghi p và Sinh h c ng

i h c C n Th .

Trung tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Th i gian th c hi n t : 9/2003 n 1/2007
Nh n xét c a Giáo viên h

ng d n: ......................................................................

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

Kính trính H i

ng ch m lu n v n t t nghi p thông qua
C n Th , ngày 23 tháng 01 n m 2007
Giáo viên h

Võ Th G

ng d n

ng


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C
B

MÔN KHOA H C

NG D NG

T VÀ QU N LÝ

T AI

k™

H i

ng ch m báo cáo lu n v n t t nghi p ngành Tr ng Tr t ã ch p thu n báo

cáo v i
ng tr

tài: Hi u qu c a phân h u c trong c i thi n tính ch t hóa h c
ng c a cây g c (Momordica cochinchinensis Spreng.) trên

t và

t phèn .

Do sinh viên Tr n Nguy n Thanh Tâm, MSSV: 3021992, l p Tr ng Tr t K28 báo
cáo tr

cH i

ng.

Ngày

tháng

n m 2007

Lu n v n t t nghi p ã

cH i

ng ánh giá

m c: ........................................

Trung tâm
Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Nh nHọc
xét c liệu
a H i ĐH
ng:Cần
........................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

C n Th , ngày

tháng

Ch t ch H i

n m 2007
ng


LÝ L CH CÁ NHÂN

›š
H và tên: Tr n Nguy n Thanh Tâm
Ngày sinh: 23/01/1984
i sinh: Th xã B c Liêu
Quê quán: B c Liêu
H và tên cha: Tr n Qu c Vi t
H và tên m : Nguy n B ch Nga
Quá trình h c t p:
m 2002 t t nghi p Ph thông trung h c tr

ng Chuyên B c Liêu, Th xã B c

Liêu, T nh B c Liêu
m 2002 trúng tuy n vào tr

ng

i h c C n Th , ngành Tr ng Tr t khóa 28,

Khoa Nông Nghi p và Sinh h c ng d ng
2007 tliệu
t nghiĐH
p Cần
i h c CThơ
n Th @
, k Tài
s Nông
ngành
Tr ng cứu
Trung tâmmHọc

liệuNghi
họcp chuyên
tập và
nghiên
Tr t.


MT
ϥ
Thành kính bi t n Cô Võ Th G

ng ã t n tình h

ng d n, quan tâm sâu s c, giúp

em trong su t quá trình làm lu n v n t t nghi p.
C m n quý th y cô và các anh ch trong phòng phân tích

t ã ch b o em trong

th i gian làm vi c t i phòng.
S h p tác nhi t tình c a B môn B o v th c v t ã cung c p ngu n cây gi ng quý
giá, m t trong nh ng y u t quan tr ng c a
Ngu n

tài.

ng viên an i to l n c a các b n trong l p là

qua nh ng khó kh n

có th ti p t c th c hi n

L i chúc thành công

n nh ng ng

tình giúp

ib n

ng l c nâng

tôi v

t

tài.

c bi t l p Tr ng Tr t 29 luôn nhi t

tôi hoàn thành t t lu n v n c a mình.

Vô vàng bi t n ba m

ã ng h , tôn tr ng nh ng quy t

nh c a con, luôn d n l i

cho con

v i kho
tàng
c a tri
th c. @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Trung tâm
Học nliệu
ĐH
Cần
Thơ
Lu n v n tuy ã hoàn thành nh ng không th tránh kh i nh ng thi u sót, h n ch .
R t mong s ch d y c a Quý Th y Cô, s
nh ng ai có quan tâm

nv n

óng góp chân thành c a các b n, nh t là

này.

Trân tr ng kính chào!

C n Th , ngày

tháng

n m 2007

Tr n Nguy n Thanh Tâm

Tr n Nguy n Thanh Tâm, 2007. Hi u qu c a phân h u c trong c i thi n tính
ch t hóa h c
trên

t và t ng tr

ng c a cây g c (Momordica cochinchinensis Spreng.)

t phèn : lu n v n t t nghi p k s ngành Tr ng Tr t, Khoa Nông Nghi p và

Sinh h c ng d ng, tr
Võ Th G

ng

i h c C n Th . Ng

ih

ng

TÓM L
t phèn v i

C

c tính pH th p, hàm l

ng s t, nhôm cao nên cây tr ng khó

phát tri n. V i m c ích a d ng hóa cây tr ng,

tài

qu c a phân h u c trong c i thi n tính ch t hóa h c
c a cây g c trên

c ti n hành kh o sát hi u
t và kh n ng t ng tr

ng

t phèn.

Thí nghi m

c th c hi n trong ch u v i 5 nghi m th c và 4 l n l p l i, các

nghi m th c g m: (1) nghi m th c
th c

ng d n khoa h c PGS.TS.

t phèn không bón phân h u c , (2) nghi m

t phèn bón thân và lá cây cúc d i (20 t n / ha), (3) nghi m th c

thân và lá cây Tithonia (20 t n / ha), (4) nghi m th c
t n / ha), (5) nghi m th c

i ch ng -

t phù sa.

t phèn bón

t phèn bón bã bùn mía (10

ng th i có bón N, P, K vào các

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
nghi m th c v i li u l

ng 80 kg N / ha, 45 kg P2O5 / ha, 85 kg K2O / ha, riêng các

nghi m th c (1), (2), (3), (4) có bón lót vôi (500 kg / ha). Cây g c l y t cành giâm
c tr ng trong ch u ch a 4 kg
Ch tiêu t ng tr
tiêu hóa h c

t ã

c tác

ng theo các nghi m th c trên.

ng v chi u dài dây chính và s lá trên dây
t nh pH, CEC, nhôm trao

giá phân h u c tác

ng nh th nào lên

c ghi nh n. Các ch

i, lân d tiêu
c tính hóa h c

c phân tích
t.

K t qu nghiên c u cho th y khi bón phân h u c vào
ng t t trong c i thi n hóa h c

t ã có nh ng nh

t nh :

- Bón bã bùn mía có tác d ng t t trong vi c gia t ng hàm l
trong

t, khác bi t có ý ngh a so v i

cúc d i. M t khác, nó cung c p l
ngh a so v i

ng lân d tiêu

t phèn không bón h u c và

ng Ca t

ng

i khá cho

t phèn bón

t, không khác bi t ý

i ch ng. Tuy nhiên, bón bã bùn mía (10 t n/ha) ch a có tác d ng t t

trong c i thi n t ng tr
tr

ánh

ng c a g c trên

ng c a cây g c, khác bi t không ý ngh a so v i s t ng

t phèn không bón phân h u c .


- Bón Tithonia có u th trong vi c gi m l

ng nhôm trao

i trong

t, khác

bi t có ý ngh a so v i các nghi m th c còn l i. Làm t ng hi u l c c a lân d tiêu
trong

t, không khác bi t so v i

tl

ng K t

ng

i khá, khác bi t có ý ngh a so v i nghi m th c

bón phân h u c . V i nh ng
ng tr
và

i ch ng. Ngoài ra, bón Tithonia ã cung c p cho

c tính hóa h c có l i ó, bón Tithonia thúc

ng c a g c khá rõ r t, khác bi t có ý ngh a so v i

t phèn không bón phân h u c , không khác bi t so v i
- Bón cúc d i c ng làm gi m l

ngh a so v i

t phèn không

ng nhôm trao

ys

t phèn bón bã bùn mía
i ch ng.

i trong

t, khác bi t có ý

t phèn không bón phân h u c . Ch a có tác d ng t t trong c i thi n

ng lân d tiêu trong
. Tuy nhiên, s t ng tr

t, không khác bi t so v i

t phèn không bón phân h u

ng c a g c v chi u dài, s lá trong nghi m th c này l i

t tr i và khác bi t có ý ngh a so v i các nghi m th c còn l i,

u này có th do

ngu n cây gi ng ã có s khác bi t ngay t lúc tr ng.
Ngoài ra, bón phân h u c

t

u v , t ng l

u có hi u qu trong c i thi n pH

ng ch t h u c trong

t so v i pH

t, làm t ng kh n ng khoáng hóa

m và

Trung tâm
hô h Học
p t. liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Bên c nh ó, k t qu
ng tr

ng trên

t phèn.

ã cho th y cây g c t

ng

i d tr ng, và có kh

ng


M CL C

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu


Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu


U

ng B ng Sông C u Long ( BSCL) là v a lúa l n nh t c n
trên th c t di n tích t nhiên c a

BSCL chi m trên 3,9 tri u ha (T ng c c th ng

kê, 2002), trong ó có 1,6 tri u ha là
lo i

t này là pH th p, hàm l

ng

c, nh ng

t phèn (Soil survey,1994).

c tr ng c a

c ch t nhôm, s t cao, nhi u lân khó tiêu nh ng

l i nghèo lân d tiêu, gây ra nh ng khó kh n trong vi c canh tác và qu n lý trên

t

phèn (Ichiki và ctv., 1981; Ren và ctv., 1993).
t n d ng qu

t này vào s n xu t, thay vì ph i chi m t kho n ti n l n cho vi c

s d ng phân bón hóa h c
khác, nó làm cho
bón h u c
nhiêu

t, n

c i thi n

t, nh ng không có hi u qu lâu dài. M t

t b chai và gây ô nhi m môi tr

ng. Do ó, vi c cung c p phân

c xem là bi n pháp k thu t có hi u qu t t trong duy trì
nh n ng su t cây tr ng, giúp gia t ng ho t

thi n tính ch t v t lý

phì

ng c a vi sinh v t, c i

t, và góp ph n quan tr ng trong phát tri n nông nghi p b n

Trung tâm
ĐH
Cần
Thơ
@1991).
Tài liệu
học
nghiên
v ngHọc
(Gillerliệu
và ctv.,
1997;
Palm
và ctv.,
Theo Lê
V ntập
C n và
(1979),
s n ph cứu
m
phân h y ch t h u c có kh n ng t o ph c humate v i các ion Fe2+, Al3+ làm gi m
ng

c s t, nhôm, và gi m s c

nh lân trên

t phèn. Ngoài ra, phân h u c

c s n xu t t các v t li u h u c nh d th a th c v t, phân chu ng, phân xanh,
các ch ph m công nghi p, nông nghi

ch ng nh ng ít t n kém mà còn t n d ng

c ngu n ph ph m gây ô nhi m môi tr
V n

nan gi i c a vi c canh tác trên

th phát tri n t t trên

t này do nh ng

ng.

t phèn là lo i cây tr ng, vì r t ít lo i cây có
c tính b t l i c a nó. Trong khi ó g c là

lo i cây d tr ng, m c kh e, không òi h i

u ki n kh c khe l m (Phan Cao To i

và ctv., 1976), ít có sâu b nh, không c n nhi u phân bón, n u
áo có th s ng và cho qu trong 10-15 n m (
ó, d u g c d

c chi t xu t t qu g c có hàm l

cao (P.Bonnet và Bùi

c ch m sóc chu

Huy Bích và ctv., 2003). Bên c nh
ng β - carotene và lycopene r t

ình Sang, 1942). Ch t β - carotene, lycopene, và các h p

ch t khác có trong qu g c nh vitamin E có tác d ng vô hi u hóa 75% các ch t gây
ung th , ch ng oxy hóa, ch ng lão hóa t bào, ch ng suy dinh d

ng và thi u vi


ch t
tia x

tr em

Ch ph m d u g c có ích cho nh ng ng

c h i, v i các hóa ch t, và nh ng ng

ung th gan (

i b viêm gan virút B có nguy c b

Huy Bích và ctv., 2003).

m 2002, s n ph m viên nang tinh d u g c v i th
tên Vinaga l n

i ã ti p xúc nhi u v i các

ng hi u ch t l

ng cao mang

u tiên do Vi t Nam s n xu t ã xu t kh u sang M và

tiêu dùng M ch p nh n. Nh ng v n
li u vì cây g c ch a
nh m t ph m màu

c tr ng ph bi n.

c ng

i

khó kh n hi n nay là thi u ngu n nguyên
i a s ng

i dân th

n u xôi ch h ch a bi t tác d ng d

ng dùng qu g c

c li u quý giá c a nó.

phát huy h t ti m n ng nông nghi p c a BSCL, ngu n l i nhu n to l n
c a vi c xu t kh u d

c ph m t cây g c, và h

v ng, nên m c ích c a

ng t i m t n n nông nghi p b n

tài này nh m ánh giá hi u qu c a phân h u c trong

c i thi n tính ch t hóa h c
cochinchinensis Spreng.) trên

t và t ng tr

ng c a cây g c (Momordica

t phèn.

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

CH

NG I:

C KH O TÀI LI U

1.1 Khái ni m ch t h u c :
Ch t h u c là m t thành ph n c b n k t h p v i các s n ph m phong hóa
t

ám

t o thành

t. Ch t h u c là m t

và là ngu n nguyên li u
h u c quy t

nh nhi u

t o nên

c tr ng

phì c a

t. S l

n tính ch t hóa, lý và sinh h c

phân bi t
ng và

tv i ám ,

c tính c a ch t

t (Nguy n Th

ng,

Nguy n Th Hùng, 1999).
Theo Võ Th G
ph n v t ch t

ng (2004) ch t h u c

c phân h y, vi sinh v t,

c

nh ngh a bao g m m t

ng v t nh tham gia vào ti n trình phân

h y, và các s n ph m ph .
Ch t h u c có thành ph n ph c t p và có th chia làm hai ph n: ch t h u
ch a b phân gi i g m các tàn tích h u c nh : thân, r , lá cây, xác

ng v t và

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
vi sinh v t. Ph n th hai là nh ng ch t h u c

ã phân gi i. Trong ph n ch t h u c

ã phân gi i có th chia làm hai nhóm nh :
- Nhóm nh ng ch t h u c ngoài mùn: chi m t l th p trong toàn b ch t
h u c g m các ch t nh protein, lipit, andehyt, linhin
- Nhóm nh ng h p ch t h u c ngoài mùn: là h p ch t cao phân t có c u
t o ph c t p chi m t l cao trong ch t h u c (80-95%).
1.2 Ngu n g c ch t h u c trong

t:

Ngu n g c nguyên th y c a ch t h u c trong

t là t mô th c v t bao

g m r , thân, lá c a cây sau khi ch t i, ho c ph n còn l i c a mùa v sau khi thu
ho ch

l i trên b m t m t

c p ch t h u c vào
Xác bã
cho

t. Nh ng v t li u này b vi sinh v t phân h y cung

t.

ng v t và sinh v t

c xem là ngu n h u c th c p cung c p

t. Các ph th i trong quá trình s ng và xác bã c a chúng sau khi ch t i là

ngu n cung c p ch t h u c vào

t.

Theo Brady (1974) thành ph n chung c a ch t h u c g m:


- Carbohydrates nh

ng

n, tinh b t, cellulose, là nh ng h p ch t h u

quan tr ng nh t trong cây. Lignin là h p ch t ph c t p v i c u trúc vòng th m
c tìm th y trong mô cây

c bi t là mô g , chúng r t khó b phân h y. Ch t béo

và d u có c u trúc ph c t p h n carbohydrates, nh ng ít ph c t p h n so v i lignin.
- Thành ph n protein g m có C, O, H, N, và m t l

ng nh các nguyên t

c n thi t nh S, Mg, Cu, Fe. Protein là ngu n c b n c a nh ng nguyên t c n thi t
này.
- Trong nh ng

u ki n thích h p, có r t nhi u lo i vi sinh v t ho t

phân h y các h p ch t này. Ti n trình phân h y ch t h u c
t nhanh

ng

c x p theo th t

n ch m nh sau:
•

ng, tinh b t, và protein

n gi n

• Protein thô
• Hemicellulose
• Cellulose
• M , ch t sáp

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
• Lignin và h p ch t phenol

1.3 Vai trò c a ch t h u c trong
1.3.1

iv i

c tính lý h c:

Ch t h u c liên k t các h t
x pc a

t, là nh ng

i khí, s gi n
nh h

t:

t thành m t t p h p, làm t ng c u trúc và

c tính quan tr ng quy t

c và di chuy n c a n

c trong

ng v c u trúc, s b n v ng c a

nh

n s t ng tr

t.
t trong vi c k m gi n

chuy n và hút n

c b i r cây ã

polysaccharides

c sinh ra t r cây và vi sinh v t

c trong

t liên quan

c, v n

c ch ng minh b i Hamblin (1995): các
t làm t ng, làm b n v ng

oàn l p. Nói chung, ó là s cân b ng gi a t kh ng nh gi n
v n chuy n n

ng c a r , trao

n kh n ng k m gi n

c và t kh ng l n

c, tính th m, và s

âm xuyên c a r cây m t cách hi u qu . S gi m liên t c ch t h u c trong
canh tác ho c gi m bón phân h u c

u nh h

ng x u

n c u trúc

t do

t, gây ra

nh ng khó kh n trong vi c gieo tr ng, phát tri n c a cây con và r do s nén d c a
t (Papendick, 1994).


Ph ph m c a mùa v tr

c

l i trên b m t

t, và s mùn hóa c a

nh ng v t li u này x y ra sau ó có tác d ng to l n lên tính ch t v t lí
kh n ng b xói mòn, c i thi n
c a cây nh gi m nhi t

t nh m t môi tr

m nh h n, s th m n
ý ngh a to l n

t (Cassel và Lal, 1992). K t

c c i thi n b n v ng, ho t

ng c a vi sinh v t

c nhanh h n, gi m s ch y tràn và m t

i v i nh ng vùng

nh h

ng thu n l i cho s phát tri n

, s r n ch c và nén d c a

qu là c u trúc c a t kh ng

t, tác

ng này có

t d c (Coughlan, 1994).

ng chính c a s suy gi m c u trúc

và kh n ng h p thu d

t, làm gi m

t là gi m s gia t ng s l

ng

ng ch t c a r cây, nên vi c cung c p phân h u c liên t c

c i thi n tình tr ng dinh d

ng cho cây tr ng là

i u h t s c c n thi t

(Greenland, 1988).
1.3.2

iv i

c tính hóa h c:

Nhi u nghiên c u cho th y ch t h u c
h c

t. M t cách tr c ti p và gián ti p nh h
ng c a

nh h
ng

ng r t l n

n

c tính hóa

n kh n ng cung c p ch t dinh

t:

Trung tâm Học- Tác
liệu ĐH
@n Tài
liệu học
tập
ng tr Cần
c ti p: Thơ
thành ph
các nguyên
t trong
ch và
t h nghiên
uc
c bicứu
t
là C, N, P, S (Jenkinson, 1988), t s C:N gi a C h u c và N h u c d

không thay
ng t
trong

i

h u h t các lo i

t, th

ng dao

ng nh

ng t 10-14. M t s b t bi n

ó là t s gi a C h u c và S h u c kho ng 7- 8. M t khác, C h u c
t ít liên k t v i P h u c trong

t. H n n a, P h u c ít
i u này x y ra t

t h n so v i N h u c và S h u c trong

c khoáng hóa m t cách d dàng so v i P vô c s n có,

ng t v i N, S h u c so v i N, S vô c . Nguyên nhân có th do

ph n l n P h u c trong

t hi n di n

d ng inositol phosphates khá b n (Tate,

1987). S k t h p c a N, S thành nh ng d ng h u c s làm gi m s r a trôi các
nguyên t do th m l u, s khoáng hóa ch m c a N, S, P x y ra cùng lúc trong ph m
vi nhu c u c a cây tr ng.
- Tác

ng gián ti p: vai trò tích c c c a ch t h u c trong vi c t ng

ng kh n ng trao
i mà ch t h u c

i cation (CEC),

u này

óng vai trò c c k quan tr ng

Ch t h u c là nhân t thi t y u

i v i kh n ng

c bi t quan tr ng
n CEC c a
mc a

iv i

t cát,

t (Willett, 1994).

t, là ngu n cung c p


ng ch t t s khoáng hóa. M t tác
là làm gia t ng hi u qu c a
nh lân trong

ng có l i c a ch t h u c

iv i

t phèn

t, và vi c s d ng phân lân vì ch t h u c gi m s c

t phèn (Tiessen và ctv., 1992). Ngoài ra, ch t h u c còn có kh

ng t o ph c v i các kim lo i (Jones và Jarvis, 1981), mùn có kh n ng t o ph c
v i nhôm làm gi m nhôm trao
c kh n ng gây

i và nhôm hoà tan trong dung d ch, do ó h n ch

c c a nhôm

i v i cây tr ng (Hargrove và Thomas, 1981;

Bell và Edwards, 1987).
1.3.3

iv i

c tính sinh h c:

T m quan tr ng c a giun
h c vì giun

t làm t ng

1984). Ngoài ra, giun
này tác

ng

t

phì

c nghiên c u nh ng ch thiên v tính ch t
t và s phát tri n c a cây (Syers và Springett,

t c ng nh h

ng v lý h c c ng nh sinh h c, s t ong tác

n kh n ng cung c p ch t dinh d

ng c a ch t h u c cho cây, ch t

h u c có vai trò quan tr ng trong ti n trình này b i vì nó là ngu n th c n cho giun
t (Edwards, 1981).
B is

ào b i

t, tiêu th và phân ph i l i v t li u h u c , giun

t làm

Trung tâm
liệu
@r Tài
và khí
nghiên
thay Học
i môi
tr ĐH
ng viCần
sinh vThơ
t t và
cây,liệu
làm thọc
ng s tập
thoáng
trong cứu
t.

Cung c p ch t h u c vào

t có th kích thích gia t ng sinh kh i

t (Saffigna và

ctv., 1989), ví d nh s hoàn tr t xác bã cây lúa mi n trong kho ng 1/5 n m làm
ng sinh kh i C x p x 15%, trong khi l
9%. T l phân h y ch t h u c trong
thay

ng C h u c t ng s gia t ng thêm ch
t và

l n sinh kh i dao

i c a các ch t trong xác bã h u c và i u ki n môi tr
1.4 Nh ng nhân t

nh h

ng

ng C sau 1 n m

n

u gi m (Jenkinson, 1981). Theo

i và r m r c a cây lúa mì tr

l i trên

ng C trong cây y n m ch t

ng.

n s phân h y ch t h u c :

T l C t ng s phân h y trong giai
nghiên c u: cây b p t

ng thành m t i 2/3 hàm

ng. V y Allison và ctv. (1949) nh n th y 34%
i v n t n t i trong

c p t r m cây lúa mì, 28% N t toàn b cây

t sau 1 n m, 38% N

u nành t

ng thành. K t qu này cho th y s gi ng nhau gi a t ng l

trong

t t xác bã th c v t t

i và xác bã c a th c v t tr

u c a quá trình phân h y k t thúc. T c

c cung

i, và 38% N t thân cây

b p tr

o n

ng b i nh ng

ng C gi l i

ng thành sau khi giai

phân h y c a các lo i th c v t


khác nhau thì khác nhau trong su t giai

n

u c a quá trình phân h y

(Jenkinson, 1981). Vì th Waksman và Jenny (1927) ã ch ng minh: cây phân xanh
còn non ch a m t l

ng l n n

c hòa tan thì phân h y nhanh h n so v i các cây

già. Tóm l i, h u h t xác bã c a mùa v

c bón vào

t s b phân h y trong n m

u tiên.
1.4.1
S

nh h

ng c a ch t li u th c v t bón vào

t:

a d ng c a ngu n th c v t h u c c ng nh là s ph c t p v c ch t

c a chúng d n

n phát sinh nh ng tính ch t khác nhau lên ph n ng c a vi sinh v t

trong ti n trình phân h y (Alexander, 1977). Ross (1989) ã
nh

n ch t l
- L

a ra 3 y u t quy t

ng xác bã h u c :

ng s i hay g

- Hàm l

ng h p ch t C cung c p n ng l

- Hàm l

ng d

ng cho vi sinh v t phân h y

ng ch t nh N, P

Gray và William (1971) so sánh s phân h y ch t h u c liên t c c a vi
sinh v t v i s t sinh liên t c c a chúng, do ó giai

n phân h y này làm thay

Trung tâmi cHọc
ĐH Cần
Thơv @
nghiên
cứu
ch t liệu
c a giai

n sau, cùng
i s Tài
suy kiliệu
t nguhọc
n n tập
ng l và
ng hóa
h c ngày
càng t ng. V t li u h u c t

i m c r t nhanh, thành ph n n

chóng, ti p theo là carbohydrates nh tinh b t,
gi m tr ng l

ng

c hòa tan m t nhanh
m t i này c ng làm

ng khô c a v t li u và ch y u do s phân h y c a cellulose (Tate,

1987).
1.4.2

nh h

ng c a m

:

c óng vai trò trung tâm trong h sinh thái
ng c a vi sinh v t c ng nh t c

t, chi ph i toàn b ho t

phân h y c a chúng. m

t chi ph i ho t

ng c a vi sinh v t m t cách tr c ti p và gián ti p:
- Tr c ti p: h n ch s di chuy n, v n chuy n dinh d
t

ng trong dung d ch

u ki n khô (Dickinson, 1974).
- Gián ti p: ch y u do s

nh ng tác

ng ki m soát c a m

thi u oxi trong
lên nhi t

u ki n ng p n

t (Alexander, 1977).

Ti n trình phân h y c a vi sinh v t có hi u l c trong kho ng bi n
r ng c a m

tt

m héo

n

c, ho c

ng khá

m bão hòa (Ross, 1989). Trong i u ki n t i


h ot c

phân h y

c ánh giá b i t c

1964), và s khoáng hóa

m (Stanford và Epstein, 1974). Clement và William

(1962) ã ch ng minh nh h
trí lo i

t pha sét

s n sinh CO2 (Miller và Johnson,

ng c a m

nh ng n ng

n

lên ho t

ng c a vi sinh v t, h

c khác nhau và nh n th y r ng có m t

t i h o mà t i ó x y ra s khoáng hóa N l n C là c c
S stress m

v t

t nh

c quy t

lo i vi sinh v t, ki u ho t

m

i.

có th làm ch t h th ng vi sinh v t

1993), k t qu làm gi m sinh kh i, nó

ãb

t (Van Gestel và ctv.,

nh b i

c tính c a h vi sinh

ng c a nó, l ch s

t

ai tr

c ó

(Jenkinson, 1966; Shields và ctv., 1974). S phân h y ch t h u c s t ng lên khi
t khô và

c làm m l i m t cách gián

n (Amoto và Ladd, 1980). M t khác,

vi c gi m sinh kh i C và r a trôi s khoáng hóa sau khi
m tr l i, trong kho ng th i gian ó h u nh t c
phân h y trong

nh ng nh h
trong

u ki n

t

c gi

ng có l i khi làm

m

t

c làm khô và làm

phân h y ch m l i so v i s

liên t c (Van Vee và ctv., 1985). Có

t và làm khô

i v i s phân h y ch t h u c

t:

Trung tâm Học- Nliệu
Thơlâu
@trong

Tàinhliệu
học
nghiên
u ĐH
t
cCần
bão hào
ng chu
k tập
làm và
t thì
s thay cứu
i
c a vi c làm

t và làm khô t

ó nó làm ch m t c

th c c a s phân h y.

- Khi các keo
trong i u ki n
c t

ng t nh trong i u ki n y m khí và hi u khí, do

t

c làm khô và

t, co l i trong

t các liên k t trong

t

c bi t là sét smectite s giãn n

u ki n khô, chính vì i u này có th d n

ns

t vì th làm t ng ch t h u c s n có cho quá trình phân

h y.
Vi c làm khô và
trong

t

t m t cách tu n hoàn s t ng s phân h y ch t h u

t (Sorensen, 1974). Trong nh ng thí nghi m làm

o n vi c r a trôi s khoáng hóa

t và làm khô gián

c chú ý trong 1 ho c 2 chu k

u, và s d ng

l i t t trong nh ng chu k k ti p (Sorensen, 1974; Ross và Malcolm, 1988). H n
n a, Birch (1958) ã nh n th y r ng vi c r a trôi d
ng lên khi t ng th i gian làm khô tr
gi i thích cho s r a trôi d

ng ch t:

c khi làm

ng ch t

giai

n

t. Có 2 gi thuy t

c

us
c p


- Giai o n

u khi làm khô và làm

ch t h u c không có s n tr
- H vi sinh v t

t ã phá h y t p h p

t, ph i bày

c ó cho s phân h y (Haque và Walmsley, 1972).
t b gi t ch t b i vi c làm khô và làm

phân h y và phóng thích nh ng d

ng ch t b t

t

t, sau ó b

ng trong mô c a chúng vào

t

(Birch, 1960).
1.4.3

nh h

ng c a oxi:

S phân h y ch t h u c trong

h t các vi sinh v t
khu n y m khí,

t

t d dàng h n khi có m t c a oxi, vì h u

u háo khí. Khi không có oxi lên men y m khí x y ra b i vi

nh ng n i s lên men chi m u th thì toàn b quá trình phân h y

b ch m l i. S trao

i ch t trong

t c b n b thay

i khi oxi b gi i h n

(Yosida, 1975), không ch ph n l n m t s vi sinh v t tr nên ng ng ho t

ng mà

còn các vi sinh v t y m khí không b t bu c chuy n t hô h p hi u khí sang hô h p
y m khí hay s lên men di n ra, và s khoáng hóa các ch t thành CO2 ch m h n r t
nhi u d

i

u ki n y m khí (Jenkinson, 1981).

Parr và ctv. (1970) nh n th y khi

u ki n hi u khí

c ph c h i thì s chuy n

Trung tâm
ĐH Cần Thơ @ Tài liệu họcngtập
cứu
hóa cHọc
a COliệu
CO2và nghiên
c chuy n hóa
2 t ng nhanh ch ng sau m t tu n, hay t ng
t s

y m khí sang hi u khí.
1.4.4

nh h

ng c a nhi t

:

Jenkinson và Ayanaba (1977) ã so sánh t c
r ng nhi t

i (Southern Nigeria nhi t

phân h y trong i u ki n ôn
0

8.9 C). K t qu c a h
v i

u ki n ôn

phân h y trong
1.4.5

phân h y c a th c v t

trung bình hàng n m 26.10C) v i t c

i (Southern England nhi t

ã ch ng t s phân h y c a th c v t nhi t

u ki n ôn

phân h y c a c lùn

trong 10 n m c a Jenkinson (1977) ã ch ra r ng: t c

3m c

u thì ch m h n
2 lo i

pH khác nhau

phân h y khác nhau

có pH 6.9 và pH 4.8 trong su t th i gian thí nghi m. Ng

m t so v i 69%

i.

ng c a pH:

M t nghiên c u v t c

o n

i g p 4 l n so

i. M t khác, Jenkinson và Ladd (1981) c ng ã báo cáo s

u ki n n a khô x p x g p ôi so v i

nh h

trung bình hàng n m

t

c l i, s phân h y giai

t chua (pH 3.7); sau 1 n m, 58% C

c thêm vào b

t còn l i. Tuy nhiên, sau 5 n m s khác bi t này d

ng


nh bi n m t, và i u này cho th y r ng quá trình phân h y h u c trong môi
tr

ng acid ch m

v t, do ó

giai

n

u.

t chua và

t ki m khác nhau v m t s vi sinh

t chua thì s phân h y gi m do ho t

ng c a vi sinh v t b gi i h n

(Dickinson, 1974).
1.4.6

nh h

ng c a phân bón vô c :

Vi sinh v t phân h y ch t h u c

c bón vào

ng ch t vô c c n thi t t hai ngu n: m t là nh ng d
hai là nh ng d
là

ng ch t t ch t h u c . D

m, vì th nguyên t này b gi i h n
Allison (1965) ã

ng ch t có s n trong

ng ch t vô c
u tiên b i ho t

c s d ng nhi u nh t
ng c a vi sinh v t

t.

t nghèo

ã làm t ng t l oxi hóa m t c a trong su t hai

u, nh ng sau ó do s bi n

theo. M t khác, khi thêm m t l

t,

ng nitrate b gi m i qua r a trôi. Vi c cung c p

ammonium nitrate (NH4NO3) khi

nhi u khi thêm m t l

ng l y i nh ng

m t c a t lá thông (45% C, 0.13% N) vào

ch t h u c (0.84% C), mà l

tháng

t th

i CO2 gi m i và quá trình trên c ng gi m

ng l n phân vô c vào

t s phân h y ch m h n

ng nh m c dù các nhân t nh s thoáng khí không b gi i

Trung tâm
Học liệu1981).
ĐH Cần
và nghiên
h n (Jenkinson,
S gi Thơ
m i c@
a Tài
m thliệu
ng họcc tập
gi i thích
nh sau: cứu
t
ch a

l

ng N cho quá trình phân h y m t l

ch không cho m t l
có t l 2.5 mg C/g

ng nh ch t h u c

c thêm vào

ng l n. Vì th , khi Jenkinson (1966) thêm r m r (C:N = 83)
t vào m t lo i

t ch a 0.1% N h u c , thì 23% C trong r m

r b m t trong 35 ngày, trong khi ó s m t i ch có 11% khi 10 mg C/g r m r
c thêm vào. Khi t s C:N
t l

c hi u ch nh

n 15 v i nitrate thì 29% C m t i

ng nh r m r thêm vào trong 35 ngày, và 30% t l
1.4.7 Nh ng nh h
Ch t h u c

ng l n.

ng khác:

c chia nh th

th Cheshire và ctv. (1974) ã

ng phân h y nhanh h n ch t h u c thô. Vì

r m m n và r m thô vào

t k t qu là r m m n

m t 61% C trong vòng 448 ngày, còn r m thô m t 52%. Do s ti p xúc c a ch t
h u c m n nhi u h n ch t h u c thô nên b vi sinh v t

t t n công nhanh h n và

phân h y nhanh h n.
Xác bã h u c phân h y trên b m t

t l thu c nhi u vào nhi t

. M t khác, t l m c r a c a xác bã h u c trên b m t

t b tác

và m

ng r t nhi u


b i các nhân t môi tr

ng h n so v i khi

c chôn vùi trong

Shields và Paul, 1973). Tuy nhiên, trong cùng i u ki n nhi t
nh h

t (Parker, 1962;
và m

thì s

ng ó không quan tr ng (Jenkinson, 1981). H n n a, xác bã h u c phân

h y nhanh h n

sâu c n và

l i ít mùn h n so v i

sâu th p h n

Ch t h u c là nhân t không th thi u trong canh tác

t hi u qu cao.

(Schnitzer và Khan, 1972).
1.5 Phân h u c :

Tuy nhiên v i tình hình s n xu t t ng v nh hi n nay, h ng n m ã tiêu hao m t
ng l n ch t h u c trong

t. H n n a,

canh tác liên t c nên ch t h u c trong
là ngu n cung c p ch t h u c chính

t không có th i gian ph c h i vì ph i

t ngày càng c n ki t. Do ó, phân h u c
t ng c

ng ch t h u c cho

t. Hi n nay

phân h u c là ngu n phân quý trong s n xu t nông nghi p b n v ng do nh ng
tính có l i c a nó trong vi c c i t o

c

t.

1.5.1 Khái ni m v phân h u c :
Phân h u c là tên g i chung cho các lo i phân

c s n xu t t các v t

Trung tâm
ĐHd Cần
Tài
họcxanh,
tậpcác
vàphnghiên
cứu
li u hHọc
u c liệu

nh : các
th a thThơ
c v t,@
phân
chuliệu
ng, phân
ph m công
nghi p ho c nông nghi p,
1.5.2 Phân h u c

c vùi tr c ti p vào
nh h

t hay thành phân.

ng tr c ti p

n s phát tri n cây tr ng:

Inoko (1984) ã ti n hành thí nghi m dài h n, bón phân h u c cho lúa t i
Nh t B n, ông ghi nh n r ng: phân h u c là ngu n cung c p ch t dinh d
hi u qu cho lúa khi
l

t không

ng có

c bón phân, ho c có bón phân khoáng v i li u

ng th p. N ng su t lúa gia t ng nh khi bón k t h p phân khoáng v i phân h u

c . Phân h u c sau khi bón vào
khoáng a l

ng, trung l

làm t ng hàm l
thêm cho
Th G

ng

ng và vi l

t

c phân gi i s cung c p thêm các ch t
ng c n thi t cho cây. M t khác, phân h u c

m h u c d phân h y và

t m t s nguyên t vi l

m h u d ng trong

t, cung c p

ng c n thi t cho cây tr ng nh Cu, Zn

ng và ctv., 2004). Bên c nh ó, cây có th hút tr c ti p m t l

amino acid nh alanine, glycine, còn thông th
khoáng có

ng cây hút các ch t d

(Võ

ng nh các
i d ng mu i

c t s khoáng hóa ch t h u c . Cây lúa hút 80% ch t

mt s


khoáng hóa ch t h u c trong

t, ngay c khi

t

c bón phân (Ponnamperuma,

1984).
Ch t mùn và s n ph m phân h y trong phân h u c có th ki m soát s
sinh tr

ng nhanh chóng c a các tuy n trùng ký sinh, và làm gi m tác d ng

c a thu c tr sâu (

Th Thanh Ren, 1999). Phân h u c có ch a

y

ch i
các lo i

ch t khoáng c n thi t cho cây tr ng nh ng không nhi u. M c dù phân h u c không
có tác d ng t c th i nh phân hóa h c, nh ng bón v i s l

ng l n thì tác dung c a

nó không thua kém phân hóa h c bao nhiêu (Nguy n Thanh Hùng, 1984).
1.5.3 Phân h u c

nh h

Ch t h u c khi

ng

c bón vào

s k t dính gi a các h t

t

c b n trong n

Phân h u c

ng

t s b phân h y thành mùn, mùn làm t ng
t

c (V H u Yêm, 1995).

n tu n hoàn n

thu n l i h n, b c h i m t

t:

t o thành oàn l p, và làm gi m kh n ng th m

khi n cho k t c u
nh h

n ti n trình v t lý

c trong

t làm cho n

t ít i do ó ti t ki m n

t làm quá t i n u không

ct

c ng m vào

t

i.

c ph b ng m t l p b i h u c thì sau khi

Trung tâmi Học
liệu
@mTài
nghiên
ho c sau
khi ĐH
m a Cần
t s tThơ
o thành
t l pliệu
vánghọc
ng n tập
c n s và
thông
khí, th cứu
m
c, nên h n ch n y m m c a h t. Vì v y, bón phân h u c c i thi n
khí c a

t, cung c p oxi cho r cây, t o ra con

(Ngô Ng c H ng và

thoáng

ng thoát CO2 t không gian r

Th Thanh Ren, 2004).

1.5.4 Phân h u c c i t o hóa tính
Phân h u c bón vào

t:

t sau khi phân gi i s cung c p thêm các ch t

khoáng làm phong phú thêm ngu n th c n cho cây. Trong quá trình phân gi i,
phân h u c có th t ng kh n ng hòa tan các ch t khó tan, t ng kh n ng trao
c a

t,

các lo i

c tính này r t quan tr ng
t bón phân

làm t ng tính

iv i

t có thành ph n c gi i nh . H u h t

m lâu ngày s làm gi m pH

m cho

1.5.5 Phân h u c

i

t, phân h u c có tác d ng

t (V H u Yêm, 1995).
nh h

ng

n vi sinh v t

t:

Phân h u c cung c p th c n cho vi sinh v t c th c n khoáng và th c n
h u c , nên sau khi vùi phân h u c vào

t t p oàn vi sinh v t

t phát tri n r t

nhanh. Ch t h u c d th i r a vi sinh v t phát tri n càng m nh, và kh n ng
khoáng hóa

m c ng t ng lên.

Bón phân h u c
v t

t n

n thu n ho c bón k t h p v i phân hóa h c thì vi sinh

nh h n, d n

n s cân b ng sinh h c trong

t

c t t h n (Nguy n

Ng c Hà, 2000).
1.6 Phân xanh:
Phân xanh là lo i phân h u c có thành ph n g m các lo i b ph n trên m t
t c a cây. Phân xanh th

ng

c s d ng t

xanh ch phát huy hi u qu sau khi
phân xanh

i không qua quá trình , nên phân

c phân h y. Do ó, ng

bón lót cho cây hàng n m ho c s d ng

i ta th

ng dùng

ép xanh (t g c) cho cây

lâu n m.
Ø Hi u qu c i thi n

phì nhiêu

Trong cây phân xanh t
ti p

t c a phân xanh:

i có kho ng 10-15% ch t h u c . N u

c bón (cày vùi) cây phân xanh nhi u n m thì t l mùn trong

cao. Nh ng thí nghi m t i nông tr

ng C

trên

t

t liên

t ngày càng

i tr ng cam cho th y:

Trung tâm
liệubón
ĐH
Cần
Tài
liệu thọc
vàsaunghiên
cứu
tr cHọc
khi không
phân
xanhThơ
thì t l@
mùn
trong
ch cótập

1.48%,
khi cày vùi
thì t l mùn t ng

i v i t ng lo i cây phân xanh nh sau: i n thanh 2.055%,

u

lông 1.9% (Tr n An Phong, 1971). Bên c nh ó, theo nghiên c u c a Ngô Th
H ng Liên (2006) thì thân lá

u xanh

c vùi vào

ng sinh kh i khô là 8.4 t n / ha, thân lá bình linh
tr ng, v i t ng l
cho

t

Hàm l
t

ng sinh kh i khô là 3.5 t n / ha thì l

i v i thí nghi m ngoài

Lo i phân

c vùi vào
ng dinh d

ng

t sau 3 v
c tr l i

ng nh sau:

ng N, P, K t ng s trong thân lá

thí nghi m ngoài

t sau 5 v tr ng, v i t ng

u xanh và bình linh

c b sung vào

ng (kg / ha):
C

N

P 2 O5

K2 O

u xanh (8.4 t n / ha)

3360

186

43

148

Bình linh (3.5 t n / ha)

1400

74

12

28


Ø C i thi n tính ch t v t lý
t

t:

c bón ho c gieo tr ng cây phân xanh s làm t ng

gi m dung tr ng c a

t, làm cho

t t i x p d cày b a.

xanh sau m t vài n m nh b r c a nó n sâu vào
c phân gi i s t o ra h th ng mao qu n trong
v n chuy n n

t

h ng cho

t,

c tr ng cây phân

t, sau khi ch t i ch t h u c
t, t o

u ki n thu n l i cho s

c và th c n cho cây tr ng (Tr n An Phong, 1971).

Ngoài ra, khi bón phân h u c vào
i u ki n cùng m

c a

t còn c i thi n

nén d c a

t. T i

t cao, nghi m th c bón cây phân xanh có l c c n gi m

áng k , khác bi t có ý ngh a so v i

i ch ng (Ngô Th H ng Liên, 2006). K t qu

này phù h p v i nghiên c u trên.
Ø C it o

chua c a

t:

Cây phân xanh có tác d ng c i t o
l i cho cây tr ng.
sau khi

nông tr

ng C

chua trong

(Ngh An) trên

c bón cây phân xanh thì pH thay

t theo chi u h

ng có

t tr ng cam có pH = 4.3,

i nh sau:

i v i bón cây

u lông

pH = 5.5, bón c t khí pH = 5.4, và mu ng m i mác pH = 5.0.

Trung tâm Học Øliệu ng
ĐH
Thơ
nguCần
n cung
c p @mTài
cho liệu
t: học tập và nghiên cứu
Các lo i cây phân xanh h
trên r và giúp cây hút

u th

m t không khí, l

m t ph n cho cây. Kho ng 1/3 s

ng có các vi sinh v t c ng sinh s ng
ng

m này v sau có th cung c p

m trong cây phân xanh h

u là

ml yt

t, 2/3 còn l i l y t không khí (Hellriegel và Wilfarth, 1886). Ngoài ra, khi vùi
thân lá bình linh và
h y, vì có xu h

u xanh vào

ng cao h n

t c ng làm t ng hàm l

t không

ng

m h u c d phân

c vùi thân lá bình linh và

u xanh (t ng

n t 3.9 - 5.6 mg / kg) (Ngô Th H ng Liên, 2006).
Ngoài ra, cây phân xanh còn dùng
c d i, b o v
Hàm l

che ph

t, gi nhi t

m

, di t

t ch ng xói mòn, và làm th c n cho gia súc.
ng

m và lân trong m t s cây phân xanh (% ch t khô) (C c

khuy n nông khuy n lâm, 2004).


Cây phân

N

P2O5

2.74

0.39

2.66

0.28

2.85

0.62

C t khí

2.43

0.27

Mu ng s i

1.22

0.17

u en

1.7

0.32

Bèo hoa dâu

4.75

0.64

Bèo t m

2.8

0.39

xanh
Mu ng lá tròn
i n thanh
Keo

u

Ø Cách s d ng cây phân xanh:
Khi cây phân xanh ra hoa là lúc cây có sinh kh i cao, có th cày vùi chúng
vào

t.

giúp cho cây phân xanh phân h y nhanh, và h n ch s gây h i c a acid

h u c s n sinh trong quá trình phân h y, nên bón k t h p 5 kg vôi cho m i 100 kg

Trung tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

phân xanh t i (Watanabe, 1984).
V i nh ng

c tính u vi t c a phân h u c trong c i thi n các tính ch t c a

t, nó s là m t gi i pháp h u hi u
1.7

nh h

ng b t l i trên

i v i nh ng b t l i trên

t phèn.

t phèn:

3+

1.7.1 Al :
Nhôm d

ng nh không

c xem là m t dinh d

tr ng, m c dù cây tr ng xu t hi n nh ng
dinh d

m ch t nhác khi tr ng trong dung d ch

ng thi u nhôm. Tuy nhiên s hi n di n m t l

là nguyên nhân gây

ng khoáng cho cây

c cho cây tr ng. N ng

ng l n nhôm (Al3+) có th

ion Al3+ t 50

100 mg/l s làm

gi m s phát tri n c a cây m t cách áng k (Foy, 1978; Tan và Binger, 1986).
Nhôm óng vai trò quan tr ng trong

t phèn, nh ng ph n ng nhanh chóng v i

phosphate t o ra nh ng h p ch t khó tan nh variscite (Tan, 1994). M t ph n ng
gi a nhôm và phosphate
cho hàm l

c g i là s c

ng lân hòa tan gi m, gây ra hi n t

nh lân, và c ng là nguyên nhân làm

ng thi u lân cho cây tr ng. Ng

c