Học thuyết hình thái kinh tế xã hội với sự nghiệp công nghiệp hoá hiện - đại hoá ở Việt Nam

TiÓu luËn triÕt häc

LỜI MỞ ĐẦU
Trải qua rất nhiều thăng trầm của lịch sử từ khi đất nước được hình thành
nước ta đã qua nhiều cuộc cải cách, nhưng cuộc cải cách năm 1986 đã đánh dấu
một bước ngoặt lớn trong lịch sử phát triển kinh tế xã hội của nước ta. Đại hội
đảng toàn quốc lần thứ VIII đã đề ra mục tiêu là:Xây dựng nước ta thành một
nước cơng nghiệp hố-hiện đại hố, đời sống vật chất tinh thần cao, quốc phòng
an ninh vững chắc, dân giàu nước mạnh, xã hội cơng bằng văn minh. Mục tiêu
đó là sự cụ thể hố học thuyết hình thái kinh tế-xã hội. Lý luận, hình thái kinh
tế-xã hội là lý luận cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử do C.Mác xây dựng lên.
Nhờ có lý luận đó, lần đầu tiên trong lịch sử loài người, Mác đã chỉ rõ nguồn
gốc, nội tại của sự phát triển xã hội, chỉ rõ được bản chất của từng chế độ xã hội.
Lý luận đó giúp chúng ta nghiên cứu một cách đúng đắn và khoa học sự vận
hành của xã hội trong giai đoạn phát triển nhất định cũng như tiến trình vận
động lịch sử nói chung của xã hội lồi người.
Hiện nay, nước ta đang tiến hành công cuộc xây dựng đất nước theo định
hướng xã hội chủ nghĩa. Công cuộc đó đang đặt ra hàng loạt vấn đề địi hỏi các
nhà khoa học trên các lĩnh vực khác nhau phải tập chung nghiên cứu giải quyết.
Trên cơ sở làm rõ giá trị khoa học của lý luận hình thái kinh tế-xã hội, việc vận
dụng lý luận đó vào điều kiện Việt Nam; vạch ra những mối liên hệ hợp quy luật
và đề ra các giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện thắng lợi công cuộc xây dựng
đất nước Việt Nam thành một nước giàu, mạnh, xã hội công bằng văn minh
cũng là một nhiệm vụ thực tiễn đang đặt ra.
Đề tài: Học thuyết hình thái kinh tế xã hội với sự nghiệp cơng nghiệp hố
hiện - đại hố ở Việt Nam là một nội dung phức tạp và rộng và do đây là lần
đầu tiên em nghiên cứu viết một bài tiểu luận hẳn cịn rất nhiều sai sót em rất
mong được sự góp ý của thầy cơ.


TiĨu ln triÕt häc

I.

HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI MÁC-LÊNIN

Trong mọi vấn đề nói chung và đối với triết học nói riêng, việc tìm hiểu
một cách đúng đắn bản chất của vấn đề là bước khởi đầu quan trọng quyết định
sự thành công hay thất bại của thực tiễn. Một trong những vấn đề được nghiên
cứu nhiều nhất đó là làm thế nào để giải thích một cách khoa học sự vận động
theo quy luật khách quan của lịch sử hay vấn đề phân kỳ lịch sử xã hội...
Trước Mác nhiều nhà triết học và xã hội học đã tìm cách giải quyết vấn đề
này nhưng không đem lại một một cách nhìn khoa học về một xã hội cụ thể,
mang rất nhiều khiếm khuyết mà đến học thuyết hình thái kinh tế-xã hội của
Mác mới khắc phục được.
Như vậy dựa trên nền tảng là chủ nghĩa duy vật lịch sử Mác đã xây dựng
học thuyết hình thái kinh tế xã hội với 3 luận điểm chính:
+ Sản xuất vật chất là nền tảng cơ bản của đời sống xã hội.
+ Quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất.
+ Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
Hình thái kinh tế xã hội là một khái niệm chủ nghĩa duy vật lịch sử dùng để
chỉ xã hội ở từng giai đoạn nhất định. Với một quan hệ sản xuất đặc trưng cho
xã hội đó phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và một kiến
trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.
1.

Sản xuất vật chất:
Sản xuất vật chất là cơ sở của đời sống xã hội, quyết định sự tồn tại và phát

triển của xã hội, cho nên xuất phát từ con người hiện thực, trước hết phải xuất

phát từ sản xuất để đi tới các mặt khác của xã hội, tìm ra các quy luật vận động
phát triển khách quan của xã hội. Mác đã phát hiện ra trong sản xuất có hai mặt
khơng thể tách rời nhau. Một mặt, là quan hệ giữa người với tự nhiên, mặt khác
là quan hệ giữa người với người.


TiÓu luËn triÕt häc

2.

Lực lượng sản xuất (LLSX)và Quan hệ sản xuất(QHSX):
LLSX là mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, là biểu hiện trình độ

chinh phục tự nhiên của con người trong từng giai đoạn lịch sử nhất định. LLSX
đóng vai trị quyết định phương thức sản xuất.
Nhưng, trong sản xuất, con người không những tác động đến giới tự nhiên
mà còn tác động lẫn nhau nữa. “Nếu họ không hợp tác theo một phương thức
nhất định và trao đổi với nhau những hoạt động của mình, thì không thể sản xuất
được. Để sản xuất, người ta cần có những liên hệ và quan hệ nhất định với nhau
và chỉ trong giới hạn những những liên hệ và quan hệ xã hội đó thì mới có tác
động của người đến giới tự nhiên, đến sản xuất”.
Những quan hệ nhất định giữa người với người trong quá trình sản xuất ra
tư liệu vật chất hợp thành QHSX. Thể hiện ở quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản
xuất, quan hệ tổ chức quản lý trao đổi hoạt động với nhau và quan hệ phân phối
sản phẩm. Trong đó quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất giữ vị trí quyết định.
QHSX do con người tạo ra song nó được hình thành một cách khách quan
khơng phụ thuộc vào yếu tố chủ quan của con người. QHSX mang tính ổn định
tương đối với bản chất xã hội và tính phương pháp đa dạng trong hình thức biểu
hiện.
LLSX và QHSX gồm thành phương thức sản xuất. LLSX là yếu tố hoạt

động nhất, cách mạng nhất trong sản xuất. Sản xuất phát triển bắt đầu bằng
những thay đổi của LLSX, trước tiên là sự thay đổi và phát triển của cơng cụ sản
xuất. Sau đó, trong QHSX cũng có nhưng thay thích hợp. QHSX phát triển cũng
có những thay đổi thích hợp. QHSX phát triển kéo theo sự phát triển LLSX,
nhưng lại tác động mạnh mẽ trở lại của LLSX.
Chỉ khi nào QHSX thích hợp với trạng thái của LLSX thì LLSX của xã hội
mới được phát triển đầy đủ. LLSX phát triển đến một trình độ nào đó thì vượt
quá phạm vi của QHSX hiện tồn tại và sinh ra mâu thuẫn với nó. QHSX trước là
phát triển của LLSX, bây giờ trở thành xiềng xích với LLSX.


TiÓu luËn triÕt häc

Do vậy, sớm hay muộn, QHSX cũ cũng phải được thay thế bằng QHSX
mới, thích hợp với tính chất và trình độ phát triển của LLSX. Lúc đó, cơ sở kinh
tế của xã hội thay đổi, thượng tầng kiến trúc cũng phải thay đổi theo. Điều kiện
vật chất để chuyển từ quan hệ cũ sang quan hệ mới đã sinh ra và phát triển ngay
trong lịng hình thái cũ. QHSX mở đường phát triển rộng rãi cho LLSX. Như
vậy, quy luật QHSX và tính chất LLSX nhất định phải thích hợp là quy luật kinh
tế của sự phát triển xã hội.
3.

Cơ sở hạ tầng (CSHT) và kiến trúc thượng tầng (KTTT):
CSHT là toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của một

hình thái kinh tế xã hội nhất định.
CSHT của một xã hội cụ thể bao gồm những QHSX thống trị, QHSX tồn
dư của xã hội trước và QHSX là mầm mống của xã hội sau. Những đặc trưng
do tính chất của CSHT là do quan hệ sản xuất thống trị quy định. Trong xã hội
có giai cấp đối kháng, tính chất giai cấp của CSHT là do kiểu quan hệ sản xuất

thống trị quy định. Tính chất đối kháng giai cấp và sự xung đột giai cấp bắt
nguồn từ ngay trong CSHT.
KTTT là toàn bộ những tư tưởng xã hội, những thiết chế tương ứng và
những quan hệ nội tạng của thượng tầng, đó là những quan điểm tư tưởng chính
trị, pháp quyền, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, triết học và các thể chế tương ứng
như Nhà nước, Đảng phái, giáo hội và các toàn thể quần chúng.
a. Cơ sở hạ tầng (CSHT) quyết định kiến trúc thượng tầng (KTTT):
CSHT nào thì KTTT đó (giai cấp nào giữ vị trí thống trị về mặt kinh tế thì
đồng thời cũng là giai cấp thống trị xã hội về tất cả các lĩnh vực khác).
QHSX nào thống trị cũng sẽ tạo ra KTTT tương ứng. Mâu thuẫn giai cấp,
mâu thuẫn giữa các tập đoàn trong xã hội và đời sống tinh thần của họ đều xuất
phát từ mâu thuẫn kinh tế, từ những quan hệ đối kháng trong CSHT.


TiĨu ln triÕt häc

CSHT thay đổi thì nhất định sớm hay muộn sẽ dẫn đến sự thay đổi về
KTTT. Quá trình đó diễn ra ngay trong những hình thái kinh tế xã hội cũng như
khi chuyển tiếp từ hình thái này sang hình thái kinh tế xã hội khác.
Trong các xã hội có giai cấp mâu thuẫn giữa CSHT được biểu hiện là mâu
thuẫn giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị. Khi hạ tầng cũ bị xoá bỏ thì
KTTT cũ cũng mất đi và thay thế vào đó là KTTT mới được hình thành từng
bước thích ứng với CSHT mới.
Sự biến đổi của CSHT dẫn đến sự biến đổi về KTTT là một quá trình diễn
ra hết sức phức tạp, thường trong xã hội có đối kháng giai cấp, tính chất phức
tạp ấy được thể hiện qua các cuộc đấu tranh giai cấp. Tính chất này được bộc lộ
rõ nét nhất là phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa (giai đoạn thấp nhất là
xã hội chủ nghĩa), giai cấp cách mạng phải thực hiện cuộc đấu tranh lật đổ
KTTT cũ thiết lập hệ thống chuyên chính của mình, sử dụng nó như là một cơng
cụ từng bước đấu tranh cải tạo định hướng xây dựng và hồn thiện CSHT mới.

b. Tính độc lập tương đối và sự tác động trở lại của KTTT với CSHT:
Các bộ phận của KTTT không phải phụ thuộc một chiều vào CSHT mà
trong qúa trình phát triển, chúng có những tác động qua lại với nhau và ảnh
hưởng lớn đến CSHT cũng như các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Vai
trò của KTTT đối với CSHT được thể hiện như sau:
Chức năng xã hội cơ bản của KTTT là thực hiện nhiệm vụ đấu tranh thủ
tiêu CSHT và KTTT cũ, xây dựng bảo vệ củng cố phát triển CSHT mới. KTTT
chính là cơng cụ của giai cấp thống trị, các bộ phận khác của KTTT cũng có tác
động mạnh mẽ đối với CSHT nhưng thường những tác động ấy phải thơng qua
hệ thống chính trị, pháp luật hay thể chế tương ứng khác.
Trong điều kiện ngày nay vai trị của KTTT khơng giảm đi mà ngược lại
tăng lên và tác động mạnh đến tiến trình lịch sử. Trái lại KTTT xã hội chủ nghĩa
bảo vệ CSHT xã hội, xã hội chủ nghĩa nhằm xây dựng lại xã hội mới. Chính
mục đích đó quyết định tính tích cực càng tăng của KTTT.


TiÓu luËn triÕt häc

Tác động của KTTT đến CSHT được thể hiện trong 2 trường hợp trái
ngược nhau nếu KTTT phù hợp với quan hệ kinh tế tiến bộ thì sẽ thúc đẩy sự
phát triển của xã hội. Ngược lại, nếu KTTT là cơ sở của những quan hệ kinh tế
lỗi thời thì sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế xã hội. Nhưng sự tác động kìm
hãm đó chỉ là tạm thời, sớm muộn nó phải thay đổi cho phù hợp với CSHT.
II.

NHỮNG BÀI HỌC THỰC TIỄN RÚT RA TỪ HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ
HỘI CỦA MÁC.

1.

Sản xuất vật chất là nền tảng cơ bản của đời sống xã hội.
Suốt trong những năm bao cấp gần như nền kinh tế nước ta là một nền kinh

tế chết. Chúng ta có sản xuất nhưng cái sản xuất ấy chỉ là”làm theo khả năng”.
Do điều kiện thực tế không cho phép chúng ta thực hiện được khẩu hiệu "làm
theo khả năng hưởng theo nhu cầu", chúng ta đã đi ngược lại với quy luật khách
quan kết quả là chúng ta sống gần như hoàn toàn phụ thuộc vào hệ thống XHCN
(viện trợ, xuất nhập khẩu) đời sống nhân dân vô cùng thấp mà nền kinh tế đã
yếu thì trang bị khí tài cũng khơng thể hiện đại, uy tín trên trường quốc tế cũng
suy giảm. Điều đó chứng tỏ rằng không phải là học thuyết của Mác sai mà cách
vận dụng của ta chưa hợp lý.
2.

Quan hệ sản xuất chưa phù hợp với lực lượng sản xuất.
Trước khi "đổi mới" Nhà nứơc chỉ công nhận 3 thành phần kinh tế, kinh tế

quốc doanh, kinh tế tập thể, hợp tác xã. Theo Mác: 3 thành phần kinh tế đó là 3
thành phần kinh tế chủ yếu của một nước XHCN. Nhưng chúng ta lại thực hiện
một cách cứng nhắc mà quên mất một điều rằng nền kinh tế nước ta không phải
là một nền kinh tế theo tiêu chuẩn mà Mác đã xây dựng trong học thuyết của
mình. Đất nứơc ta trong những năm 70 - 80 chỉ là một đất nước tiểu nơng, kiệt
quệ vì chiến tranh và cịn đầy những tàn dư phong kiến vì vậy xác định quan hệ
sản xuất như vậy là chưa phù hợp với LLSX. Bằng ý muốn chủ quan của mình
ta muốn áp đặt quan hệ sản xuất của chủ nghĩa cộng sản lên nền kinh tế và tưởng


TiÓu luËn triÕt häc

rằng như vậy là ta đã tiến lên chủ nghĩa xã hội. Hồn tồn khơng phải như vậy,
chủ nghĩa xã hội chỉ là hiện thực khi LLSX hội đủ các điều kiện cần thiết.

3.

Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng điều này tưởng chừng như

khơng có gì đáng nói nhưng khi ứng dụng vào thực tiễn thì lại tồn tại khá nhiều
sai lầm. Trứơc đây do những hạn chế về mặt tư tưởng chúng ta lầm tưởng rằng
xã hội tồn tại TBCN và kinh tế cá thể thì xã hội ấy là xã hội tư bản, chúng ta
quên mất rằng nứơc ta mới chỉ trong thời kỳ "qúa độ" đi lên CNXH vì vậy trong
thời kỳ này sở hữu tư nhân vẫn còn tồn tại và là bộ phận không thể thiếu trong
nền kinh tế trong đại hội VI Đảng ta đã rút ra những bài học sai lầm, từ đó đưa
ra những chính sách thích hợp đó là.
- Cơng nhận cả hai hình thức sở hữu là sở hữu toàn dân và sở hữu kinh tế tư nhân.
- Tạo điều kiện cho sự phát triển của mọi thành phần kinh tế.
- Kinh tế quốc doanh đóng vai trị chủ đạo.
- Các thành phần kinh tế hoạt động trong nền kinh tế thị trường có định
hướng của nhà nứơc.
Với các chính sách phù hợp với quy luật khách quan trên Đảng và Nhà
nước ta đã tạo nên sự phù hợp giữa CSHT và KTTT thúc đẩy sự phát triển trong
hầu hết các lĩnh vực của xã hội đưa lịch sử của cách mạng Việt nam sang một
trang mới.
Xây dựng CNXH là khôi phục sở hữu của người lao động. Chính sở hữu tư
nhân tư bản đã làm cho sở hữu tư nhân chỉ còn là sở hữu của thiểu số còn đa mất
sở hữu. Nhưng để giải quyết điều đó khơng phải xố bỏ sở hữu tư nhân để lập ra
một sở hữu chung. Mà phải trên cơ sở sở hữu Nhà nước xây dựng hợp lý các
hình thức sở hữu khác tạo điều kiện cho sự phát triển của mọi thành viên trong
xã hội. thù nhằm bảo vệ những thành quả cách mạng đã đạt được.


TiĨu ln triÕt häc

III. VẬN DỤNG HỌC THUYẾT HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI VÀO SỰ
NGHIỆP CƠNG NGHIỆP HỐ- HIỆN ĐẠI HĨA ĐẤT NƯỚC.

1.

Sự cần thiết và tính tất yếu phải cơng nghiệp hố-hiện đại hố đất nước.
Lồi người đã phải trải qua 5 hình thái kinh tế. Mỗi hình thái sau văn minh

tiến bộ hơn hình thái trước. Đầu tiên là hình thái kinh tế tự nhiên (cộng sản
nguyên thuỷ) con người chỉ biết săn bắn hái lượm, ăn thức ăn sống, cuộc sống
của họ phụ thuộc hoàn toàn vào thiên nhiên, họ chưa biết chăn nuôi trồng trọt,
chưa biết tích luỹ thức ăn. Có thể nói đây là thời kỳ sơ khai của lồi người. Sau
đó đến hình thái chiếm hữu nô lệ con người đã văn minh hơn họ khơng cịn biết
ăn tươi nuốt sống và đã biết lao động để tạo ra của cải vật chất.Khi lên đến xã
hội phong kiến con người đã có một chút quyền lợi là được tự do.
Hình thái kinh tế xã hội tư bản chủ nghĩa ra đời đưa loài người lên nấc
thang cao hơn của nền văn minh, xã hội đã phong phú hơn về giai cấp. Giai cấp
thống trị là giai cấp cơ bản. Thủ đoạn bóc lột của chúng tinh vi hơn gấp nhiều
lần so với sự bóc lột trước trong xã hội chiếm hữu nơ lệ và phong kiến. Người
cơng nhân làm th bị bóc lột sức lao động qua giá trị thặng dư, sự làm việc quá
sức.. Mặc dù tư bản xã hội chủ nghĩa tạo ra một lượng của cải vật chất rất lớn
cho xã hội, nhưng bản chất bóc lột cùng những mâu thuẫn khác là khơng thể
điều hồ. Phần đơng con người trong xã hội tư bản chủ nghĩa đều bị mất quyền
lợi, mất bình đẳng. Cả 3 chế độ nơ lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa có những
đặc điểm riêng nhưng nó đều là chế độ có khác những mâu thuẫn đối kháng
khơng thể điều hịa giữa giai cấp bóc lột và giai cấp bị bóc lột, và dựa trên sự tư
hữu về sản xuất. Giai cấp bóc lột là giai cấp thống trị, mọi hoạt động về mặt
kinh tế chính trị xã hội đều chỉ phục vụ cho quyền lợi của chính họ.
Một hình thái kinh tế xã hội tồn tại được thì nó phải có những mặt tốt nhất

định của nó chúng ta cũng khơng thể phủ nhận những thành quả mà các hình
thái kinh tế xã hội nói trên đã đạt được. Xã hội cộng sản nguyên thuỷ là chế độ
xã hội đầu tiên đặt nền móng cho sự phát triển của loài người. Trong xã hội


TiĨu ln triÕt häc

chiếm hữu nơ lệ giai cấp thống trị bắt đầu tích luỹ của cải cho xã hội, quan trọng
nhất là nó đưa con người ra khỏi thời kì mơng muội hoang dã. Xã hội phong
kiến là bước trung gian để loài người chuyển sang một nền văn minh mới nó
hình thành những tiền đề tốt cho sự ra đời của xã hội tư bản chủ nghĩa. Nền sản
xuất tư bản chủ nghĩa khơng chỉ cịn là sản xuất nông nghiệp, con người đã được
tiếp cận với sản xuất nông nghiệp với những thành tựu khoa học, kỹ thuật nó đã
tạo ra những khả năng phát triển mạnh mẽ LLSX, nó tạo ra một khối lượng của
cải vật chất cho nhân loại bằng tất cả các xã hội trước cộng lại.
Hình thái kinh tế xã hội là chế độ xã hội bước đầu vừa phát huy thừa kế
những thành quả của chủ nghĩa tư bản, đồng thời khắc phục những mâu thuẫn
những hạn chế của tư bản chủ nghĩa. QHSX được xây dựng trên cơ sở của
LLSX và trình độ phát triển cao, CSHT phù hợp với KTTT.
Song Việt Nam từ một nền kinh tế tiểu nông muốn thốt ra khỏi nghèo nàn
lạc hậu và nhanh chóng đạt đến trình độ một nước phát triển bằng con đường đi
lên chủ nghĩa xã hội tất yếu phải tiến hành cơng nghiệp hố-hiện đại hố đất
nước.
2.

Mục đích của việc tiến hành cơng nghiệp hố- hiện đại hố:
Mục tiêu của cơng nghiệp hoá-hiện đại hoá ở nước ta hiện nay như Đại hội

Đảng toàn quốc lần thứ VIII của Đảng đã khẳng định là : xây dựng nước ta
thành một nước cơng nghiệp có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế

lập hiến, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc dân
giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh, và nước ta đã chuyển sang một thời
kỳ phát triển mới thời kỳ đẩy mạnh cơng nghiệp hố - hiện đại hố. Đây là
những nhận định rất quan trọng đối với những bước đi tiếp theo trong sự nghiệp
đổi mới.
Cơng nghiệp hố là một q trình nhằm đưa nước ta từ một nền cơng
nghiệp lạc hậu thành một nền công nghiệp hiện đại. Hiện đại hoá là mục tiêu cơ


TiÓu luËn triÕt häc

bản của văn minh hiện đại thể hiện xu hướng lịch sử tiến bộ lồi người.Đó là
nhiệm vụ quan trọng có tầm cỡ lớn địi hỏi phải đi từ cái cụ thể đến cái tổng thể.
Trước hết cần hiểu rõ thực trạng và những định hướng chung của Việt Nam.
Trình độ LLSX ở mức độ thấp, quá độ lên chủ nghĩa xã hội, lại không phải từ
chủ nghĩa tư bản mà từ bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chủ nghĩa tư
bản.
Vì vậy, cần phải nhận thức đầy đủ và sáng tạo các quy luật khách quan
trong đó quy luật QHSX phù hợp với tính chất và trình độ của LLSX. Là quy
luật cơ bản nhất nhằm cải tạo các thành phần kinh tế khai thác mọi tiềm năng
sản xuất. Phát huy tính chủ đạo sáng tạo của chủ thể các thành phần kinh tế
trong nền kinh tế nhiều thành phần.
Chúng ta phải phát triển cơ cấu kinh tế nhiều thành phần và sử dụng các
hình thức kinh tế trung gian quá độ trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
nước ta mà Đại hội VI vạch ra là đúng đắn.
Ngày nay trên phạm vi tồn thế giới cơng nghiệp hố-hiện đại hoá đang
được coi là phương hướng chủ đạo, phải trải qua của các nước đang phát triển.
Cơng nghiệp hố thực chất là xây dựng cơ sở vật chất kinh tế của chủ nghĩa xã
hội, đó khơng chỉ đơn giản là tăng thêm tốc độ và tỷ trọng của sản xuất cơng

nghiệp bằng nền kinh tế mà là q trình chuyển dịch cơ cấu, đổi mới căn bản về
công nghiệp.
Hơn nữa, sự vận dụng đúng đắn các quy luật quan hệ sản xuất phảỉ phù hợp
với tính chất và tình độ phát triển của LLSX là cần thiết. Bên cạnh đó từng bước
xây dựng CSHT và KTTT. Đặc biệt là Nhà nước của dân, do dân và vì dân.
3.

Thực trạng q trình cơng nghiệp hố và hiện đại hố ở Việt Nam:
Vào cuối những năm 70, đất nước đã lâm vào khủng hoảng kinh tế xã hội

với những khó khăn gay gắt. Trong sản xuất sản phẩm làm ra không đủ chất
lượng lạm phát càng tăng. Kìm hãm sự phát triển kinh tế đất nước đời sống xã


TiÓu luËn triÕt häc

hội thấp kém, nghèo khổ và do không thấy được quy luật LLSX phát triển sẽ
kéo theo QHSX phát triển nên chúng ta đã đi ngược lại quy luật này và muốn áp
đặt một QHSX để kéo theo sự phát triển củaLLSX. Sau khi tiến hành đổi mới
chúng ta đã tuân theo những quy luật chuyển nền kinh tế sang nền kinh tế nhiều
thành phần hoạt động trên cơ chế thị trường làm cho năng suất lao động
tăng,LLSX phát triển do đó QHSX càng phát triển theo. Nhưng mặt khác phải
tạo ra yếu tố tích cực biến các yếu tố chủ quan vì nó có tính độc lập tương đối vì
rằng ý thức có tính vượt trước nên QHSX có khả năng vượt so với LLSX. Đây
là sự phù thuộc có tính vượt trước dựa trên cơ sở suy luận khoa học lơgíc, dựa
trên các quy luật cao hơn là sự vượt trước KTTT so với CSHT. Nó cũng phải
dựa trên sự phù hợp với quy luật và cơ sở lý luận khoa học logic.
Nhưng tiếc rằng vì chúng ta muốn rút ngắn thời kỳ quá độ nên chúng ta đã
tuyệt đối hoá nhân tố chủ quan và chính trị cho rằng chỉ cần có sự lãnh đạo của
Đảng cộng sản thì chúng ta có thể làm cho QHSX phù hợp với tính chất và trình

độ của LLSX. Hơn nữa do chưa hiểu thấu đáo về công cuộc xây dựng chủ nghĩa
xã hội, chúng ta đã hành động trái quy luật, đã không làm những việc phải làm,
giáo điều mơ hình kinh tế của người khác. Trong khi những mơ hình kinh tế đó
chỉ là sản phẩm của tưởng tượng chủ quan duy ý thức.
Trong một thời gian dài chúng ta đã quá đề cao vai trò của QHSX. Chúng
ta đã khơng thấy rõ bước đi có tính quy luật trên con đường tiến lên chủ nghĩa
xã hội. Vì thế phải tiến hành ngay cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với nền kinh
tế quốc dân.
Nền kinh tế tuy đạt được tốc độ tăng trưởng nhất định nhưng sự tăng
trưởng đó khơng có phát triển vì dựa vào bao cấp, bởi chi ngân sách lạm phát
vay nợ nước ngoài.
Kết quả cuối cùng đem lại là nền kinh tế quốc doanh kém hiệu quả cịn
kinh tế ngồi quốc doanh lại bị kìm hãm khơng ngóc đầu lên được.


TiÓu luËn triÕt häc

Kế hoạch kinh tế của nước ta hầu như dậm chân tại chỗ với những viện
nghiên cứu bao cấp chỉ đạo thì làm sao khơng thể phát huy được năng lực sáng
tạo với đồng vốn ít khơng đủ để cho nghiên cứu, không cung cấp đầy đủ kinh
phí cho các việc ứng dụng nó vào thực tiễn sản xuất. Trong khi đó nhìn ra bên
ngồi khoa học kỹ thuật của các nước phát triển như vũ bão và trở thành LLSX
trực tiếp thấm vào tất cả các yếu tố của con người.
4.

Một số biện pháp để tiến hành cơng nghiệp hố và hiện đại hố đất nước:
Cơng nghiệp hoá-hiện đại hoá là con đường tất yếu phải tiến hành với bất

cứ nước nào, nhất là nước có xuất phát điểm từ nền kinh tế nông nghiệp kém
phát triển như nước ta muốn xây dựng nền kinh tế phát triển hiện đại.

a. Xây dựng và phát triển cơ cấu kinh tế mới:
Cơng nghiệp hố - hiện đại hố ngày nay khơng thể hiểu như trước kia.
Cơng nghiệp hố - hiện đại hố ngày nay khơng phải đơn thuần là sự phát triển
mạnh mẽ ngành cơng nghiệp mà cịn là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù
hợp với sự đổi mới cơ bản về kinh tế và cơng nghiệp hố - hiện đại hố tất cả
các ngành kinh tế quốc dân. Từ đó tạo ra sự cân đối hài hoà giữa các ngành
trong tổng thể nền kinh tế quốc doanh.
Cần phải đổi mới cả tư duy suy nghĩ và hành động. Công cuộc đổi mới mà
Đảng đã lựa chọn là đúng đắn, con đường đó là cơng nghiệp hố - hiện đại hố
với việc hình thành và chuyển dịch kinh tế.
b. Cơng nghiệp hố-hiện đại hố nơng nghiệp và nông thôn:
Nước ta hiện nay là một Nhà nước với 80% dân cư đang sinh sống bằng
sản xuất nông nghiệp. Đây là một địa bàn tập trung đại bộ phận người nghèo. Vì
vậy, phát triển nơng nghiệp và kinh tế xã hội nông thôn đã đang và sẽ là mối
quan tâm hàng đầu của chúng ta. Song nông nghiệp khơng thể tự mình thay đổi,
đổi mới cơ sở vật chất kĩ thuật cơng nghệ khơng có khả năng tăng trưởng nhanh
để tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho nơng dân mà phải có tác động mạnh mẽ
của cơng nghiệp, dịch vụ. Chỉ có như vậy sẽ xố vỡ được trạng thái trì trệ của


TiĨu ln triÕt häc

nền kinh tế nơng nghiệp sản xuất nhỏ, xố đói giảm nghèo nâng cao mức thu
nhập bình quân.
c. Xây dựng mới kết cấu hạ tầng kinh tế:
Kết cấu hạ tầng vừa là điều kiện, vừa là mục tiêu của cơng nghiệp hố hiện đại hố. Để chuẩn bị cho nền kinh tế phát triển cao hơn vào những năm
bước sang thế kỷ 21 thì cơ sở hạ tầng cần phải được hiện đại hoá một phần đáng
kể. Đó là hệ thống giao thơng vận tải phải được nâng cấp cao hơn nữa, hiện đại
hoá sớm hệ thống bưu chính viễn thơng trong và ngồi nước, bảo đảm cung cấp
điện cho đô thị, cho công nghiệp phải liên tục, phải điện khí hố một phần quan

trọng. Vùng nơng thôn cung cấp nước sạch cho đô thị từng bước hoàn chỉnh kết
cấu hạ tầng cho từng vùng lãnh thổ, trước hết là khu vực công nghiệp, các đô
thị lớn.
d. Phát triển kinh tế hàng hố nhiều thành phần:
Cơng nghiệp hố-hiện đại hố địi hỏi sự tham gia của mọi thành phần kinh
tế. Sau những năm mở cửa, nền kinh tế cùng với những chính sách của Đảng và
Nhà nước khuyến khích mọi thành phần kinh tế phát triển. Khơng như trước kia
ngày nay các thành phần kinh tế từ quốc doanh đến tư nhân phát huy hết tiềm
năng của mình nằm trong nền kinh tế thị trường. Chúng bổ sung cho nhau cạnh
tranh nhau tạo nên một sự phát triển có hiệu quả đẩy nước ta lên một nấc thang
cao hơn của cơng nghiệp hố - hiện đại hố đất nước.Kinh nghiệm của chính
nước ta đã chứng tỏ cơng nghiệp hố, hiện đại hố địi hỏi phải có sự tham gia
của mọi thành phần kinh tế trong nền kinh tế quốc dân.


TiĨu ln triÕt häc

KẾT LUẬN
Lý luận hình thành kinh tế xã hội là một trong những thành tựu khoa học
mà C.Mác đã để lại cho nhân loại. Nó có vị trí quan trọng trong triết học Mác.
Lý luận đó đã được thừa nhận lý luận khoa học và là phương pháp luận cơ bản
trong việc nghiên cưú lĩnh vực xã hội. Chính nhờ xuất phát từ con người hiện
thực-con người đang sống hiện thực của mình, C.Mác đã vạch ra sản xuất vật
chất là cơ sở đời sống xã hội. Xã hội là một hệ thống mà trong đó quan hệ sản
xuất phải phù hợp với trình độ phát triển nhất định của lực lượng sản xuất. Sự
vận động và phát triển của Xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên. Các hình
thái kinh tế xã hội thay thế nhau từ thấp đến cao thông qua cách mạng xã hội. Sự
vận động phát triển của các hình thái kinh tế xã hội vừa bị chi phối bởi các quy
luật chung, vừa bị tác động bởi các điều kiện lịch sử cụ thể của từng quốc gia,
từng dân tộc.

Lý luận hình thái kinh tế xã hội cũng là phương pháp luận khoa học để
phân tích cơng cuộc xây đựng đất nước hiện nay, luận chứng được tất yếu của
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Phân tích đúng nguyên nhân của tình
hình khủng hoảng kinh tế xã hội và chỉ ra được: Đổi mới theo định hướng của
xã hội vừa phù hợp với xu hướng phát triển thời đại vừa phù hợp với điều kiện
cụ thể của Việt Nam.
Qua việc nghiên cứu đề tài này em càng hiểu rõ và sâu sắc hơn về tình hình
kinh tế xã hội trong nước cũng như thế giới cùng những chính sách, đường lối
của Đảng ta hiện nay và trong mấy năm gần đây.


TiĨu ln triÕt häc

TÀI LIỆU THAM KHẢO
•

Giáo trình triết học Mác-Lênin, nhà xuất bản Chính trị Quốc Gia năm 1999

•

Vở ghi bài giảng triết học Mác - Lê nin.

•

Giáo trình mơn kinh tế Chính trị Mác-Lênin,tập1, trường ĐH Quản lý&Kinh doanh

•

Giáo trình triết học Mác-Lênin, trường ĐH Quản lý&Kinh doanh

•

Bách khoa tri thức phổ thơng, NXB văn hố thơng tin

•

Hệ Tư tưởng Đức của C. Mác và F. Ăng-ghen.

•

Đề cương giới thiệu văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI.

•

Văn kiện Đại hội Đảng tồn quốc lần thứ VII.

•

Văn kiện Đại hội Đảng tồn quốc lần thứ VIII.

•

Tạp chí triết học số 6 tháng 6 năm 1998.

•

Tạp chí triết học số 6 tháng 12 năm 1992.

•

Tạp chí kinh tế và phát triển số 2 tháng 7-8/94

•

Tạp chí kinh tế và phát triển số 75 tháng1/97

•

Tạp chí nghiên cứu kinh tế tháng 11/98


TiĨu ln triÕt häc

PHẦN CAM ĐOAN CỦA SINH VIÊN
Kính thưa : các thầy cô giáo, do vốn kiến thức cả về chuyên ngành nghiên
cứu kinh tế cả về phương pháp lí luận cịn nhiều giới hạn, cho nên bài tiểu luận
“Hình thái kinh tế xã hội với sự nghiệp cơng nghiệp hố và hiện đại hố ở Việt
Nam” cịn nhiều thiếu sót, phần nào để lại những hạn chế nhất định.
Song với những gì đã biết, đã nghiên cứu và đã viết,bản thân em xin cam
đoan rằng:
• Đây là tiểu luận do chính bản thân em sưu tầm tìm kiếm tài liệu, suy
nghĩ và tự viết ra.
• Khơng sao chép từ nguồn khác, không sao chép từ tiểu luận khác và đặc
biệt không nhờ viết hộ, không thuê viết hộ.
Qua nội dung bài tiểu luận “Hình thái kinh tế xã hội với sự nghiệp cơng
nghiệp hố và hiện đại hố ở Việt Nam”, em thấy tâm đắc nhất đối với bản thân
là phần nghiên cứu về “Thực trạng quá trình cơng nghiệp hố và hiện đại hố
ở Việt Nam”. Vì qua nghiên cứu về nó em mới hiểu sâu sắc về những khó khăn
và q trình để có được những thành tựu như ngày nay, hiểu được rõ hơn về
những cống hiến của nhà triết học Mac vĩ đại đã góp phần rất lớn cho sự phát

triển của thế giới cũng như trong công cuộc đổi mới của Việt nam ngày nay.


TiĨu ln triÕt häc

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU.....................................................................................................1
I. HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI MÁC-LÊNIN.............................................2
1. Sản xuất vật chất:........................................................................................2
2. Lực lượng sản xuất (LLSX)và Quan hệ sản xuất(QHSX):..............................3
3. Cơ sở hạ tầng (CSHT) và kiến trúc thượng tầng (KTTT):.............................4

a. Cơ sở hạ tầng (CSHT) quyết định kiến trúc thượng tầng
(KTTT):..................................................................................................4
b. Tính độc lập tương đối và sự tác động trở lại của KTTT với
CSHT:....................................................................................................5
II. NHỮNG BÀI HỌC THỰC TIỄN RÚT RA TỪ HÌNH THÁI KINH TẾ
XÃ HỘI CỦA MÁC.......................................................................................6
1. Sản xuất vật chất là nền tảng cơ bản của đời sống xã hội..........................6
2. Quan hệ sản xuất chưa phù hợp với lực lượng sản xuất...............................6
3. Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng........................................................7
III. VẬN DỤNG HỌC THUYẾT HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI VÀO SỰ
NGHIỆP CƠNG NGHIỆP HỐ- HIỆN ĐẠI HĨA ĐẤT NƯỚC................8
1. Sự cần thiết và tính tất yếu phải cơng nghiệp hố-hiện đại hố đất nước.. 8
2. Mục đích của việc tiến hành cơng nghiệp hố- hiện đại hố:......................9
3. Thực trạng q trình cơng nghiệp hố và hiện đại hoá ở Việt Nam:...........10
4. Một số biện pháp để tiến hành cơng nghiệp hố và hiện đại hố đất nước:
12

a. Xây dựng và phát triển cơ cấu kinh tế mới:................................12

b. Cơng nghiệp hố-hiện đại hố nơng nghiệp và nơng thôn:.......12
c. Xây dựng mới kết cấu hạ tầng kinh tế:........................................13
d. Phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần:..........................13


TiÓu luËn triÕt häc

KẾT LUẬN.................................................................................................14
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................15
PHẦN CAM ĐOAN CỦA SINH VIÊN..........................................................16