TÀI LIỆU KINH TẾ CÔNG CỘNG

[Type here]

Mục lục
A Mở đầu
Tài liệu tham khảo………………………………………………….
Mở đầu………………………………………………………………
B Đặt vấn đề………………………………………………………..
C Nội dung nghiên cứu…………………………………………….
1. Xem xét và nhận dạng…………………………………………...
2. Vai trò của chính phủ……………………………………………
2.1 tác động của độc quyền đến các chủ thể nền kinh tế…………...
Tác động đến chính phủ…………………………………………….
Tác động đến người tiêu dùng………………………………………
Tổn thất phúc lợi xã hội…………………………………………….
2.2 Giải pháp của chính phủ………………………………………..
Kiểm soát……………………………………………………………
Hình thành và phát triển thị trường cạnh tranh……………………..
Đối chiếu lý thuyết………………………………………………….
3. Triển khai và đánh giá sự hợp lý của các chính sách mà phủ đưa
ra……………………………………………………………………

trang
1
2
3
4
5
8

14
18

26

1


[Type here]

Tài liệu tham khảo
-

Tài liệu học tập kinh tế công cộng học viện ngân hàng
Giáo trình kinh tế công cộng kinh tế quốc dân
Bài giảng kinh tế công cộng
m.tailieu.vn
slide kinh tế công cộng TS.Nguyễn Thị Thu Hà
text.123doc.org
doanhnghiepvathuongmai.vn

2


[Type here]

A.

MỞ ĐẦU

Trong những năm gần đây ngành điện đang dần biểu hiện những bê bối của
mình trong vấn đề sản xuất kinh doanh phân phối cũng như điều hành. Cụ thể
như 2005 xảy ra vụ điện kế điện tử gây ra nhiều tổn thất cho người tiêu dùng,

hay vụ tăng giá điện hàng năm trong khi tình trạng cắt điện xảy ra liên tục trên
diện rộng, sau đó là việc trả lại cho nhà nước 13 dự án nhiệt điện than vì lý do
thiếu thốn và gần đây nhất là việc xin 1002 tỉ đồng làm tiền thưởng dẫn đến
kiểm toán nhà nước phát hiện EVN kiểm toán thiếu 600 tỷ đồng... Đó chỉ là một
trong những thiếu sót mà chúng ta có thể nhìn thấy trước mắt trong ngành điện
nước ta hiện nay.
Ngành điện là một trong các ngành công nghiệp quan trọng Vì thế việc tập
trung phát triển sản xuất, quản lý phân phối điện năng sao cho hợp lý đáp ứng
được nhu cầu tiêu dùng, phát triển của đất nước là tối cần thiết.
Tuy nhiên do vốn đầu tư ban đầu rất lớn, không phải doanh nghiệp nào có thể
dễ dàng tham gia xây dựng kinh doanh trong thị trường này. Chính vì thế mà
ngay từ đầu ngành điện nước ta đã được nhà nước đầu tư cơ sở, nền tảng, giao
trách nhiệm cho một doanh nghiệp quản lý duy nhất.
Những tác động đó dã sinh ra nhiều vấn đề quản lý: thiếu trung thực, rút lõi,
quản lý yếu kém dẫn đến thất thoát hiệu quả trong đầu tư. Vấn đề này đang cần
những giải pháp được đưa ra và sự can thiệp của chính phủ.

3


[Type here]

B.

ĐẶT VẤN ĐỀ

1.Lý do chọn chủ đề.
Trong tình hình thế giới đi sâu vào hội nhập và phát triển. Trong đó Việt Nam đang
là thành viên của ASEAN, WTO.. cũng đang tích cực mở rộng mối quan hệ thương
mại với các nước, các tổ chức để đưa đất nước trở thành quốc gia có nền kinh tế

phát triển. Cụ thể là đưa Việt Nam trở thành nền kinh tế thị trường tự do cạnh
tranh.
Chỉ có nền kinh tế tự do cạnh tranh thì phúc lợi xã hội mới đạt tối đa. Tuy nhiên
Việt Nam hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều trường hợp thất bại thị trường khiến sản
lượng khiến sản lượng hàng hóa và dịch vụ không được sản xuất ra ở mức mà xã
hội mong muốn. Những trường hợp đó chủ yếu là độc quyền, ngoại ứng, hàng hóa
công cộng, thông tin không đối xứng, bất ổn kinh tế. Mà trong đó độc quyền là
trường hợp dễ nhận thấy nhất.
Độc quyền Việt Nam thường tập trung ở các ngành nghề do nhà nước nắm quyền
chi phối với mục đích là nhằm đảm bảo cho hoạt động của đất nước ổn định, thống
nhất như xăng dầu, đường sắt.. và không thể không nói đến sự độc quyền ngành
điện – một ngành quan trọng cho sự phát triển toàn diện của đát nước và đáp ứng
đời sống sinh hoạt tối thiểu cho người dân.
Việc độc quyền ngành điện đem đến những hạn chế và tổn thất như thế nào cho xã
hội? Những giải pháp chính phủ đặt ra ở đây là gì?
2.Nội dung nghiên cứu
-Hiểu các dạng thất bại của thị trường
-Nêu lên vấn đề thất bại của độc quyền điện
4


[Type here]

-Vai trò can thiệp của chính phủ để làm giảm thiểu thất bại:
+ Phân tích tác động của thất bại thị trường đó đến các chủ thể trong nền kinh tế.
Từ đó lập luận về cơ sở can thiệp của chính phủ.
Trình bày các giải pháp chính phr có thể sử dụng để khắc phục các thất bại
-Phân tích sự phù hợp chính sách của chính phủ:
+đối chiếu các chính sách của chính phủ về mặt ý thuyết nhằm đánh giá sự phù
hợp của chính sách. Phân tích nguyên nhân của những hạn chế nếu có.

-Triển khai và đánh giá hợp lý của các chính sách trong thực tế:
+Trình bày những kết quả đạt được sau khi thi hành chính sách.
+ Phân tích tác động của chính sách về mặt lợi, chi phí tạo ra cho các bên liên quan
trên thị trường.

5


[Type here]

C NỘI DUNG
1.

Xem xét và nhận dạng


NHẬN DẠNG THẤT BẠI THỊ TRƯỜNG

Thất bại thị trường: là những trường hợp mà thị trường cạnh tranh không thể sản
xuất ra hàng hoá và dịch vụ ở mức như xã hội mong muốn. Trong đó, độc quyền là
một trong các trường hợp của thất bại thị trường. Khi thị trường chỉ do 1 hay 1 số
hãng thống trị thì nguy cơ tồn tại một thế lực độc quyền chi phối thị trường là rất
lớn. Lúc này lượng hàng hoá sản xuất ra thường không đáp ứng được nhu cầu của
xã hội và ngoài ra thị trường độc quyền là thị trường không có sự cạnh tranh, do đó
dẫn đến kết quả tất yếu là mức giá cao.
-7 dạng thất bại của thị trường:
+Độc quyền: Khi thị trường chỉ do 1 hay một số hãng thống trị thì nguy cơ tồn tại
1 thế lực độc quyền chi phối trên thị trường là rất lớn.
+Ngoại ứng: Là trường hợp xảy ra khi tác động của 1 giao dịch trên thị trường có
ảnh hưởng đến 1 đối tượng thứ 3.

+Hàng hóa công cộng: Là hàng hóa mà lợi ích người tiêu dùng của nó chỉ có thể
được hưởng thụ chung giữa tất cả mọi người. Những hàng hóa này có thể cho
nhiều ngời hưởng thụ mà không làm giảm lợi ích của người khác.
+Thông tin không đối xứng: Trên thị trường xuất hiện các bên tham gia có hiện
tượng thông tin khác nhau.
+Bất ổn định kinh tế: Lạm phát và thất nghiệp là căn bệnh cố hữu của nền kinh tế
gây ta nhiều tổn thất cho xã hội tạo nên bất ổn định kinh tế.
+Mất công bằng xã hội: Sự không hoàn hảo của thị trường dẫn đến thiếu công
bằng trong xã hội.
6


[Type here]

+Hàng hóa khuyến dụng và phi khuyến dụng: Là những hàng hóa hay dịch vụ mà
việc tiêu dùng chúng có lợi hoặc có hại cho cá nhân và xã hội nhưng các cá nhân
không tự nguyện tiêu dùng hay từ bỏ mà buộc phải có sự can thiệp của chính phủ.


Vấn đề độc quyền

-Sự độc quyền về ngành điện của Việt Nam: là sự độc quyền của EVN (Tập đoàn
điện lực Việt Nam) và đây là một dạng của độc quyền tự nhiên. Độc quyền tự
nhiên là tình trạng trong đó các yếu tố hàm chứa trong quá trình sản xuất đã cho
phép có thể liên tục giảm chi phí sản xuất khi chi phí sản xuất mở rộng do đó dẫn
đến cách tổ chức hiệu quả nhất là chi thông qua một hàng duy nhất.
Từ trước đến nay, việc sản xuất, truyền tải, phân phối và kinh doanh mua bán điện
năng; xuất nhập khẩu điện năng; đầu tư và quản lý vốn đầu tư các dự án điện; quản
lý, vận hành, sửa chữa, bảo hành, cải tạo, nâng cấp thiết bị điện, công trình điện,
thí nghiệm điện… đều do EVN thực hiện.

EVN nắm giữ hơn 71% tổng lượng điện sản xuất (2010), nắm giữ toàn bộ hệ thống
điều độ điện quốc gia, hệ thống truyền tải điện, phân phối và kinh doanh. EVN là
tổ chức duy nhất kinh doanh điện trên toàn quốc, chưa có sự cạnh tranh mang tính
chất thị trường ở bất cứ hoạt động nào trong ngành điện
Gần như độc quyền trên thị trường bán buôn, độc quyền bán lẻ và đường dây tải,
EVN không có lý do gì phải làm hài lòng khách hàng. Người tiêu dùng hoặc phải
tìm đến nó, hoặc phải tự sản xuất điện.
Trong ngành điện, người dân và các doanh nghiệp buộc phải chịu mức giá cao do
EVN “định sẵn”, trong khi đó chất lượng dịch vụ, cung ứng còn rất thấp và bất cập
- Độc quyền trong khâu bán
- Độc quyền trong khâu mua
- Độc quyền gây khó khăn trong việc đầu tư, không tạo động lực cho sự phát triển
sản xuất, kinh doanh điện năng
7


[Type here]

-Việc bù chéo giữa các khách hàng
Như vậy có thể thấy sự độc quyền đã khiến phần thiệt thòi luôn thuộc về phía
người tiêu dùng.

8


[Type here]

2. VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ ĐỂ LÀM GIẢM THIỂU THẤT BẠI THỊ
TRƯỜNG

2.1. Tác động của độc quyền đến các chủ thể trong nền kinh tế
Từ trước đến nay, người dân và các doanh nghiệp vẫn chỉ biết mua điện do EVN
phân phối. Các nhà máy phát điện bao gồm cả thủy điện, nhiệt điện phần lớn đều
do EVN quản lý. Tính đến thời điểm hiện nay, mặc dầu EVN đã tiến hành cổ phần
hóa một số nhà máy điện như: Vũng Áng, Phả Lại, Cát Bà… trong đó có một số
nhà máy do PVN, TKV làm chủ đầu tư nhưng những doanh nghiệp này mới chỉ có
thể tham gia. Xây dựng tạo nguồn điện. Các khâu khác vẫn do EVN nắm, đặc biệt
là khâu truyền tải và phân phối.
2.1.1. Tác động tới Chính phủ
Vì đảm đương nhiều ở các khâu quan trọng nên việc cung ứng điện tới tận
người dân và doanh nghiệp vẫn do EVN đảm nhiệm. Sự độc quyền của EVN còn
thể hiện ở chỗ doanh nghiệp này vừa thực hiện chức năng quản lý nhà nước về lĩnh
vực điện vừa thực hiện chức năng kinh doanh cộng với chức năng phân phối điện.
Xét về mặt hình thức, EVN có Bộ Công thương là Bộ chủ quản nhưng trên thực tế,
dường như những quyết định của EVN nhiều khi nằm ngoài kiểm soát của Bộ này.
Một ví dụ điển hình là năm 2009, Bộ Công thương từng đưa ra phương án được
xem là tiến bộ trong việc xây dựng một thị trường điện cạnh tranh ở Việt Nam.
Điểm mấu chốt của phương án này là: “Tái thiết kế tổng thể hệ thống điện cạnh
tranh và tái cơ cấu ngành điện” bằng cách: gom các nhà máy phát điện do EVN
quản lý nhằm thành lập một số tổng công ty phát điện hoạt động độc lập theo
hướng cạnh tranh. Tách tổng công ty truyền tải điện quốc gia và trung tâm điều độ
hệ thống diện quốc gia ra khỏi EVN thành công ty điều độ hệ thống điện quốc gia
hoạt động độc lập, riêng rẽ, nằm ngoài sự chỉ đạo trực tiếp của EVN. Đề xuất này
9


[Type here]

của Bộ chủ quản đã không nhận được sự đồng tình của EVN, EVN lập luận rằng,
nếu thực hiện những biện pháp “chia” và “tách” trên sẽ làm suy giảm sức mạnh

của cả tập đoàn do tầm bao quát của EVN sẽ bị thu hẹp lại.
2.1.2. Tác động đến người tiêu dùng
Nếu như ở những lĩnh vực kinh doanh khác, có nhiều doanh nghiệp trên
cùng một thị trường, doanh nghiệp nào có chất lượng sản phẩm tốt, phục vụ chu
đáo, giá cả hợp lý sẽ được khách hàng lựa chọn. Lúc bấy giờ, khách hàng thực sự
là các những người quyết định thị trường. Điều này đã không xảy ra ở ngành điện
khi người dân và các doanh nghiệp buộc phải mua điện với mức giá do EVN định
ra trong khi chất lượng dịch vụ, cung ứng còn rất nhiều tồn tại, bất cập.
Trước đây, trên thị trường mạng điện thoại di động chỉ có một nhà cung cấp,
giá cước lúc đó luôn ở mức rất cao. Nhưng chỉ sau mấy năm, thị trường này bắt
đầu sôi động với sự xuất hiện của nhiều doanh nghiệp mới, ngay lập tức giá cước
di động liên tục hạ nhiệt. Trong môi trường cạnh tranh ấy, người tiêu dùng chính là
đối tượng được hưởng lợi. Mất điện liên tục, Ăc quy, kích điện trở thành thiết bị
quen thuộc trong nhiều gia đình mùa hè.Như vậy, vấn đề phá vỡ thế độc quyền của
ngành điện hiện nay càng đặt ra cấp thiết. Bởi có như vậy, nguồn điện mới hy vọng
được cung cấp tốt hơn cho nhu cầu ngày càng tăng của công cuộc phát triển đất
nước. Đồng thời, người dân sẽ không còn phải chịu cảnh giá điện chỉ có tăng mà
không thấy giảm.
2.1.3. Độc quyền về điện gây tổn thất phúc lợi xã h ội.

MC<AC =>MR=MC => TỔN THẤT

10


[Type here]

Cũng giống như nguồn nhiên liệu quan trọng là xăng dầu, điện là nguồn
năng lượng thiết yếu để duy trì cuộc sống sinh hoạt của người dân, tác động trực
tiếp đến sự phát triển của nền kinh tế và các vấn đề an sinh xã hội. Trong nhiều

năm qua, cứ mỗi dịp hè về, thời tiết nắng nóng, nhu cầu điện tăng cao, người dân
và các doanh nghiệp lại thấp thỏm nỗi lo thiếu điện. Và trên thực tế, tình trạng
thiếu điện đã tái diễn hằng năm như một “điệp khúc” không có hồi kết. Nhưng nếu
như những năm trước, tình trạng thiếu điện ít nhiều còn mang tính cục bộ, mức độ
ảnh hưởng còn trên phạm vi hẹp thì mùa hè năm 2010 thực sự là khoảng thời gian
khó khăn của người dân khi tình trạng cắt điện luân phiên kéo dài từ cuối tháng 3
cho đến cuối tháng. Phạm vi chịu ảnh hưởng trong đợt tiết giảm điện “kỷ lục” này
là rất lớn khi hầu hết các địa phương trong cả nước đều chịu cảnh điện phập phù
lúc có, lúc mất. Tình trạng cắt điện luân phiên kéo dài đã kéo theo nhiều hệ lụy cho
xã hội, làm đảo lộn cuộc sống sinh hoạt của người dân, chất lượng cuộc sống bị
giảm sút. Có thể kể ra đây một số hệ lụy từ việc cắt điện luân phiên kéo dài trong
thời gian qua: cắt điện trong thời gian thời tiết nắng nóng, có khi lên tới trên 40 0C,
các thiết bị làm mát, hạ nhiệt không sử dụng được làm ảnh hưởng tới sức khỏe của
người dân, đặc biệt là người già và trẻ nhỏ; cắt điện luân phiên có khi cả ngày lẫn
đêm, vào khoảng thời gian mùa thi cử khiến cho việc ôn tập của các sĩ tử gặp
không ít khó khăn; cắt điện kéo dài, các trạm bơm chịu không hoạt động, công tác
tưới tiêu, giải hạn cho đồng ruộng bị ngưng trệ, gây thất bát mùa màng đối với
người nông dân; lịch cắt điện dài hơi, dày đặc khiến cho kế hoạch sản xuất, kinh
doanh của các doanh nghiệp phải thay đổi, thời gian giao hàng không đúng như
tiến độ ghi trong hợp đồng, công nhân ngày làm, ngày nghỉ, thiệt hại về vật chất
lên tới hàng tỷ đồng; cắt điện liên tục cũng khiến cho ngành du lịch lao đao, ngành
công nghiệp “không khói” đã buộc phải tạm dừng khi các khách sạn, nhà nghỉ ở
các khu du lịch đều phải mua máy phát điện, phụt khói ra cả ngoài đường, gây
tiếng ổn, để lại ấn tượng không tốt trong du khách gần xa v.v….
11


[Type here]

Đáng nói là, việc cắt điện của tổng công ty điện lực nhiều khi rất ngẫu hứng,

tùy tiện. Người dân và các doanh nghiệp lắm lúc bị cắt điện mà không được báo
trước nên các hoạt động sản xuất, sinh hoạt bị rơi vào thế bị động. Cùng với đó,
tình trạng cắt điện thiếu công bằng, nơi cắt ít, nơi bị cắt nhiều vẫn còn tồn tại có
khi ngay trên cùng một địa bàn.
Tình trạng thiếu điện lẽ ra đã không đến mức trầm trọng như trong thời gian
qua nếu như nhiều nhà máy điện đi vào vận hành đúng tiến độ. Tình trạng chậm
tiến độ của các dự án điện diễn ra dai dẳng khiến cho ngành điện phải chạy theo
nhu cầu phụ tải nhưng chưa thấy có ai trong ngành điện đứng ra nhận trách nhiệm.
Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển của nền kinh tế và nhu cầu ngày càng cao của
người dân, hằng năm nhu cầu tổng lượng điện năng tăng từ 15-17% nhưng công
tác tham mưu, hoạch định, việc tìm biện pháp để cung ứng đủ lượng điện theo nhu
cầu xã hội của ngành điện vẫn còn có một sức ỳ lớn. Hệ quả kéo theo là hệ thống
điện quốc gia luôn ở vào cảnh thiếu thốn, phát điện được bao nhiêu thì dùng bấy
nhiêu mà không hề có công suất dự phòng để duy trì sự ổn định về nguồn điện khi
tiến hành duy tu, bảo dưỡng và đảm bảo cung ứng điện ngay trong những tháng
cao điểm mùa khô.
Để xảy ra tình trạng thiếu điện trầm trọng kéo theo việc cắt điện luân phiên
trên diện rộng kéo dài thời gian qua, dù chưa thể thống kê tổng thiệt hại nhưng các
chuyên gia đều cho rằng, những thiệt hại này còn lớn hơn nhiều so với lợi nhuận
mà EVN làm ra hằng năm. Câu hỏi đặt ra là, liệu EVN có đền bù những thiệt hại
mà người dân và các doanh nghiệp phải gánh chịu?
Cần nâng cao chất lượng cung ứng, dịch vụ trước khi đòi tăng giá, vin vào lý
do chi phí đầu tư sản xuất điện lớn, từ trước đến nay giá điện chỉ có tăng mà chưa
hề giảm. Gần đây nhất là từ 1/3/2009, giá bán lẻ điện bình quân chưa bao gồm thuế
VAT là 948,5 đồng/kvwh, tăng 8,92% so với giá điện bình quân năm 2008. Điện
năng suy cho cùng cũng là một loại hàng hóa, hơn thế còn là một loại hàng hóa đặc
12


[Type here]

biệt. Người dân đã phải trả chi phí cao hơn cho mỗi kwh điện, lẽ ra chất lượng
cung ứng điện phải được cải thiện thì ngược lại, tình hình thiếu điện càng trầm
trọng hơn, chất lượng phục vụ khách hàng của ngành điện càng kém hơn.
Điện là nguồn năng lượng “đầu vào” thiết yếu nên việc tăng giá điện tất yếu
sẽ ảnh hưởng tới mặt bằng giá thành của sản phẩm, dịch vụ, đời sống xã hội sẽ có
nhiều biến động. Như vậy, vấn đề đặt ra ở đây là việc tăng giá điện phải tỷ lệ thuận
với chất lượng cung ứng điện. Trước khi đòi tăng giá, ngành điện cần có giải pháp
trong việc sớm khắc phục tình trạng xuống cấp, quá tải của các trạm biến áp. Đầu
tư, quy hoạch các dự án điện phải đồng bộ, cân đối giữa thủy điện và nhiệt điện
cũng như giữa các vùng miền, tránh tình trạng khắc phục kiểu chắp vá.
Tóm lại: Chính phủ cần phải thực hiện chức năng và quyền hành của mình
trong việc hạn chế độc quyền thị trường điện của EVN, đưa ra những chính sách và
quyết định để bảo vệ lợi ích người tiêu dùng và làm giảm những thiệt hại cho ích
lợi xã hội.

13


[Type here]

2.2. Giải pháp của chính phủ làm giảm thất bại thị trường
-Theo lí thuyết, Chính phủ sẽ có những biện pháp điều tiết độc quyền sao cho phù
hợp với độc quyền điện ở nước ta.
-Khi độc quyền điện tồn tại, sản lượng thị trường sẽ thấp hơn sản lượng hiệu quả
trong khi mức giá lại ấn định cao(so với mức giá tương ứng trên thị trường cạnh
tranh hoàn hảo), người tiêu dùng phải mua số lượng điện năng ít hơn với giá thành
cao hơn so với thị trường hoàn hảo, do đó CP phải buộc nhà độc quyền tăng sản
lượng đến mức sản lượng hiệu quả. Chính phủ trực tiếp trở thành người sở hữu các
doanh nghiệp độc quyền bằng cách cấm đoán tư nhân kinh doanh trên một thị

trường độc quyền thuần túy hoặc quốc hữu hóa cơ sở sản xuất độc quyền tư
nhân.Đây từng là một biện pháp được ưa chuộng một thời ở một số nước Tây Âu.
Tuy nhiên, độc quyền tư nhân hay độc quyền CP đều gây mất hiệu qua
̉.Chính phủ đã chọn cách kiểm soát giá theo 2 phương pháp:
2.2.1. Kiểm soát giá trên cơ sở chi phí biên P =MC
-DN buộc phải sản xuất ở mức sản lượng sao cho ở đơn vị sản phẩm cuối cùng,
mức giá phải bằng chi phí biên. Khi đó không có hiện tượng dư cầu hay dư cung
về điện,sản lượng điện sẽ là sản lượng hiệu quả. Người tiêu thụ điện sẽ không phải
mua một số lượng điện năng ít hơn với giá cao hơn nữa.
-Tuy nhiên, DN sẽ phải đối mặt với việc thu về lợi nhuận kinh tế âm do chi phí cố
định quá lớn mà DN có thể đang hoạt động trong miền đường chi phí trung bình
đang dốc xuống.DN có thể rút lui ra khỏi ngành. Và để duy trì hoạt động của DN,
CP phải trợ cấp để bù lỗ.
2.2.2. Kiểm soát giá trên cơ sở chi phí trung bình P = AC
-DN phải lựa chọn sản lượng sao cho tại đơn vị sản phẩm cuối cùng, mức giá P
đúng bằng chi phí trung bình ATC.

14


[Type here]

-Tuy không đạt được mức sản lượng hiệu quả Pareto, song mức sản lượng này đã
lớn hơn mức sản lượng độc quyền.Vì vậy, tổn thất hiệu quả giảm xuống đáng kể.
CP không phải bù lỗ song vẫn giữ được DN ở lại một cách lâu dài.
2.2.3. Hình thành và phát triển thị trường điện cạnh tranh
-Đây là chiến lược phát triển dài hạn của ngành điện Việt Nam, Theo quyết định
trên, thị trường điện Việt Nam sẽ hình thành và phát triển theo 3 cấp độ:
+Thị trường phát điện cạnh tranh (giai đoạn 2005-2014)
+Thị trường bán buôn cạnh tranh (giai đoạn 2014-2022)

+ Thị trường bán lẻ cạnh tranh (giai đoạn sau năm 2022)
Thị trường phát điện cạnh tranh: Là cấp độ đầu tiên của thị trường điện cạnh tranh
ở Việt Nam. Trong giai đoạn này, chỉ có cạnh tranh trong khâu phát điện, chưa có
cạnh tranh trong khâu bán buôn và bán lẻ điện. Khách hàng sử dụng điện chưa có
cơ hội lựa chọn đơn vị bán điện cho mình. Các đơn vị phát điện sẽ cạnh tranh bán
điện cho một đơn vị mua buôn duy nhất (Công ty mua bán điện trực thuộc EVN)
trên thị trường giao ngay và qua hợp đồng mua bán điện dài hạn. Cục Điều tiết
Điện lực quy định hàng năm tỷ lệ sản lượng điện năng mua bán qua hợp đồng và
điện năng giao dịch trên thị trường giao ngay.
Thị trường bán buôn điện cạnh tranh: Hình thành các đơn vị bán buôn mới
để tăng cường cạnh tranh trong khâu mua bán điện. Khách hàng lớn và các công ty
phân phối được quyền mua điện trực tiếp từ các đơn vị phát điện thông qua thị
trường hoặc từ các đơn vị bán buôn. Các đơn vị bán buôn điện cạnh tranh mua điện
từ các đơn vị phát điện và cạnh tranh bán điện cho các đơn vị phân phối và khách
hàng lớn. Chưa có cạnh tranh trong khâu bán lẻ điện, khách hàng sử dụng nhỏ chưa
có quyền lựa chọn đơn vị cung cấp điện.
Thị trường bán lẻ điện cạnh tranh: Sự cạnh tranh diễn ra ở cả 3 khâu: phát
điện, bán buôn và bán lẻ điện. Khách hàng trên cả nước được lựa chọn đơn vị bán
điện cho mình (đơn vị bán lẻ điện) hoặc mua điện trực tiếp từ thị trường. Các đơn
15


[Type here]

vị bán lẻ điện cũng cạnh tranh mua điện từ các đơn vị bán buôn, các đơn vị phát
điện hoặc từ thị trường để bán lẻ cho khách hàng sử dụng điện.
2.2.4 Đối chiếu với lý thuyết
-Theo lý thuyết việc xóa bỏ đọc quyền gồm các cách sau:
-Quốc hữu hóa danh nghiệp độc quyền: điều này đã được thực hiện từ rất lâu đối
với EVN–Tập Đoàn Điện Lực Việt Nam thuộc quyền quản lý của chính phủ.Qua

đó chính phủ buộc doanh nghiệp sản xuất ở mức sản lượng đạt hiệu quả
Pareto.Nhưng trên thực tế giải pháp này dường như không mang lại hiệu quả với
EVN,khi doanh nghiệp này liên tục thông báo sản xuất thua lỗ và đòi tăng mức giá
điện.Việc vừa trợ cấp cho EVN nhưng lại không kiểm soát được mức giá đã cho ta
thấy sự không phù hợp của giải pháp này
-Ban hành luật pháp và chính sách chống độc quyền: Chính phủ đã và đang thực
hiện giải pháp này.
-Cụ thể: theo Quyết định số 8266/QĐ-BCT, ngày 10/08/2015 của Bộ Công Thương
về phê duyệt Thiết kế chi tiết thị trường bán buôn điện cạnh tranh Việt Nam, 5 tổng
công ty điện lực được quyền tham gia và bán buôn điện cạnh tranh, thay vì chỉ một
Công ty Mua - bán điện thuộc EVN như trước kia. Đó là: Tổng công ty Điện lực
Hà Nội, Tổng công ty Điện lực TP. Hồ Chí Minh, Tổng công ty Điện lực miền Bắc,
Tổng công ty Điện lực miền Nam và Tổng công ty Điện lực miền Trung. Điều đó
cũng có nghĩa thế độc quyền mua - bán, phân phối điện của EVN chính thức được
xóa bỏ.Việc có tới 5 công ty mua bán điện sẽ giúp tạo thế cạnh tranh trong ngành
điện, từ đó xóa bỏ thất bại thì trường do độc quyền mang lại.
-Chính phủ còn đề ra nhiều chính sách khuyến khích sự cạnh tranh quyết liệt giữa
các hãng: cụ thể ở đây chính phủ Việt Nam đã tìm cách hạ thấp các hàng rào ngăn
cản sự xâm nhập thị trường, thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ.
-Cụ thể: Đơn vị mua buôn mới cũng sẽ được thành lập và được phép tham gia thị
trường bán buôn điện cạnh tranh khi đáp ứng các điều kiện theo quy định của Bộ
Công Thương và Công ty Mua - bán điện.

16


[Type here]

-Điều này giúp mở rộng thị trường cạnh tranh, cho phép các doanh nghiệp tư nhân
tham gia vào thị trường qua đó tạo sự cạnh tranh giữa các hãng. Giải pháp này

hoàn toàn hợp lý vì nó giúp người tiêu dùng đa dạng hóa lựa chọn sản phẩm ngành
điện và tạo sự cạnh tranh quyết liệt giữa các hãng.
Trên thực tế chính phủ Việt Nam đã không làm được điều này và hệ lụy là tình
trạng thiếu điện, tăng giá điện liên tục xảy ra. Do vấn đề thị trường điện với Việt
Nam là hết sức mới mẻ khi chuyển từ cơ chế tập trung trước đây sang cơ chế thị
trường có sự điều tiết của nhà nước, nhiều vấn đề phức tạp phải có thời gian vừa
làm vừa điều chỉnh.
Hơn nữa, do điện là mặt hàng đặc biệt liên quan toàn bộ đời sống xã hội nên bất cứ
mọi thay đổi nào cũng đều sẽ ảnh hưởng đến đời sống nhân dân và ảnh hưởng đến
sản xuất, do đó, bước đi chính sách yêu cầu cần thận trọng.
3. Triển khai và đánh giá sự hợp lý của các chính sách trong thực tế.
3.1. Những kết quả đạt được khi thực thi các chính sách nhằm phá bỏ thế độc
quyền ngành điện
Trong kế hoạch chi tiết, Bộ Công Thương chỉ rõ, kế hoạch thị trường bán buôn
điện cạnh tranh được hình thành và phát triển theo các giai đoạn. Từ năm 2016 sẽ
là giai đoạn vận hành thí điểm bước 1 thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Từ năm
2017 - 2018, là giai đoạn vận hành thí điểm bước 2 và thị trường bán buôn điện
cạnh tranh sẽ chính thức hoàn chỉnh từ năm 2019.
Dự kiến, năm 2021, Việt Nam sẽ có thị trường điện cạnh tranh.
Báo cáo của Cục Điều tiết Điện lực cho thấy, sau 4 năm vận hành, đến nay thị
trường phát điện cạnh tranh đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tính đến hết tháng
6/2016, đã có 72/115 nhà máy điện tham gia giao dịch trên thị trường, với tổng

17


[Type here]

công suất đặt 16.719 MW, tăng 2,3 lần so với thời điểm vận hành thị trường vào
tháng 7/2012.

Công ty CP Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi là một trong những đơn vị
tham gia thị trường phát điện cạnh tranh hiệu quả- Ảnh Huyền Thương
Công tác vận hành thị trường phát điện cạnh tranh thời gian qua đã góp phần tăng
tính minh bạch, công bằng trong việc huy động các nguồn điện thông qua bản chào
giá của nhà máy; đảm bảo giá khâu phát điện được thiết lập theo quy luật cung cầu khách quan, tăng tính cạnh tranh giữa các đơn vị phát điện trong thị trường,
thúc đẩy các nhà máy chủ động nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh và giảm
chi phí.

18


[Type here]

Sau giai đoạn thị trường phát điện cạnh tranh, thị trường bán buôn điện cạnh tranh
cũng được đưa vào vận hành thí điểm (trên giấy) từ ngày 1/1/2016, nhằm tạo điều
kiện để các tổng công ty điện lực làm quen với các cơ chế mới, đào tạo và nâng
cao chất lượng nguồn nhận lực. Theo kế hoạch, giai đoạn 2017-2018, thị trường
bán buôn điện sẽ được vận hành thí điểm trên thực tế và vận hành chính thức từ
năm 2019.
Qua 6 tháng thí điểm thị trường bán buôn điện, đến nay, các tổng công ty điện lực
đã làm quen với công tác tính toán, xác nhận bảng kê, bước đầu tìm hiểu các quy
định thị trường điện và hợp đồng mua bán điện... Hạ tầng CNTT phục vụ vận hành
thị trường điện bán buôn tại các tổng công ty điện lực cơ bản được đáp ứng; hệ
thống đo đếm xa tại các điểm ranh giới được hoàn thiện. Đặc biệt, sau 6 tháng thí
điểm, các tổng công ty điện lực đã nhận thức được tầm quan trọng của công tác dự
báo phụ tải và đang tích cực nghiên cứu, triển khai thực hiện...
3.2. Tác động của chính sách về mặt lợi ích và chi phí cho các bên liên quan trên
thị trường
a) Đối với người tiêu dung

+ Ở thế độc quyền nên dù giá điện cao trong khi chất lượng dịch vụ, cung ứng còn
tồn tại nhiều bất cập thì người dân cũng "ráng cắn răng mà chịu".
+ Nếu như ở một thị trường mà có nhiều doanh nghiệp cùng cạnh tranh nhau thì
doanh nghiệp nào có sản phẩm chất lượng tốt, dịch vụ chu đáo, giá cả hợp lý sẽ
được khách hàng lựa chọn. Lúc bấy giờ, khách hàng mới thật sự là "thượng đế".
Khách hàng, người dân được quyền mua điện từ các nhà phân phối điện năng
không thuộc quyền quản lý của EVN.

19


[Type here]

+ Ở Việt Nam, người dân và các doanh
nghiệp chỉ có cách duy nhất là mua điện
do EVN phân phối. Các nhà máy phát
điện bao gồm thuỷ điện, nhiệt điện phần
lớn đều do EVN quản lý. Tính đến thời
điểm này, mặc dù EVN đã tiến hành cổ
phần hoá một số nhà máy điện như
Vũng Ánh, Phả Lại, Cá Bà,.nhưng cuối
cùng thì, đơn vị duy nhất được quyền
mua bán điện hiện giờ là EVN. Người
tiêu dùng điện không có quyền mặc cả,
cũng không có sự lựa chọn nào khác.
Như vậy thì lợi ích của người tiêu dùng sẽ càng được nâng cao vì họ có quyền chủ
động lựa chọn nhà phân phối điện trong khi chi phí lại hạ thấp hơn so với trước
đây

Ví dụ 1: Ở Việt Nam, trong thị trường viễn thông hay mạng di động trước đây, khi

chỉ có một nhà cung cấp, giá cước khi đó luôn ở mức "trên trời". Nhưng chỉ sau
mấy năm mở cửa, thị trường này xuất hiện nhiều nhà cung cấp dịch vụ, cả trong
nước và nước ngoài, giá cả đã thấp hơn rất nhiều. Trong một môi trường cạnh tranh
lành mạnh, thì người tiêu dùng mới được hưởng lợi.
Ví dụ 2: Ở Mỹ, hầu như mỗi bang đều có ít nhất 2 đơn vị cung cấp điện và nhiều
nhất lên tới 12 đơn vị ở Texas. Vì có sự cạnh tranh từ nhiều phía, giá cả cũng vì
vậy mà trở nên phải chăng và dễ thở hơn. Nếu người tiêu dùng không ưng ý với
dịch vụ và giá cả của hãng này có thể lập tức đổi sang hãng khác. Cách làm này
khiến các doanh nghiệp phân phối điện phải thật sự chú trọng đến chất lượng dịch
vụ và quyền lợi khách hàng.
+ Ngoài việc tăng lợi ích và quyền lợi của người tiêu dùng, việc mở cửa cho ngành
năng lượng còn giúp kích thích khả năng sáng tạo từ việc có cạnh tranh. Càng
20


[Type here]

nhiều công ty cùng đầu tư vào ngành năng lượng thì giá thành và công nghệ sẽ
càng tiến bộ. Tương lai, chúng ta có thể có những công nghệ sản xuất ra nhiều điện
hơn mà chỉ sử dụng ít nhiên liệu, sức nước hơn. Việc này không chỉ tăng hiệu
năng, giảm giá thành mà còn giúp ích cho việc bảo vệ môi trường.
b) Đối với các doanh nghiệp
•

Trước đây:

+ Đối với EVN: Do được nhà nước giao cho độc quyền gần như tuyệt đối, chi phối
hoàn toàn ngành điện nên EVN dường như không phải lo đối phó với bất kỳ đối
thủ cạnh tranh cùng ngành nào. Chính điều đó có lẽ đã gây ra những hạn chế về
quản lý cũng như hiệu quả đầu tư, không tạo động lực cho việc phát triển sản xuất

kinh doanh điện năng.
+ Đối với các doanh nghiệp khác: Do ngành điện là ngành độc quyền tự nhiên, do
vậy khi các công ty muốn đầu tư vào ngành này thì phải có nguồn vốn đầu tư rất
lớn, chủ yếu là đầu tư vào cơ sở hạ tầng và mạng lưới phân phối điện. Chính vì thế
mà nó đã tạo ra rào cản cho các công ty khác đầu tư vào ngành này.
•

Trong thị trường hiện nay:

Các doanh nghiệp phát điện cạnh tranh để bán cho người mua duy nhất là EVN.
Sau đó, EVN sẽ bán lại 5 tổng công ty làm nhiệm vụ phân phối – bán lẻ. (Tổng
công ty Điện lực Miền Bắc, Miền Trung, Miền Nam, Hà Nội, Thành phố Hồ Chí
Minh).
Các doanh nghiệp, và cả người dân, sẽ được hưởng lợi do giá điện hợp lý, minh
bạch hơn.
Giá điện sẽ được điều chỉnh phù hợp với thị trường bán buôn điện cạnh tranh.
+ Khi chuyển sang thị trường bán buôn điện cạnh tranh, các đơn vị phát điện sẽ
được tự do lựa chọn bán điện cho 5 tổng công ty phân phối.

21


[Type here]

+ Bên cạnh các tổng công ty phân phối, các đơn vị phát điện còn được bán cho các
đơn vị mua buôn bán lẻ mới thành lập trên thị trường điện. Và đặc biệt các đơn vị
phát điện còn được bán điện trực tiếp cho các khách hàng lớn như các khu công
nghiệp, nhà máy xi măng, thép… đấu nối trực tiếp vào lưới điện truyền tải.

=>Như vậy, phạm vi cạnh tranh trong ngành điện được mở rộng, không chỉ trong

khâu phát điện mà còn mở rộng trong khâu mua buôn điện.
Việc hình thành thị trường bán buôn điện sẽ tạo động lực để các Tổng công ty Điện
lực phải tiết kiệm chi phí, cải thiện chất lượng dịch vụ khách hàng để nâng cao
năng lực cạnh tranh trên thị trường.
Ông Nguyễn Anh Tuấn, Cục trưởng cục Điều tiết Điện lực, khẳng định: “Việc đưa
thị trường bán buôn điện cạnh tranh vào vận hành sẽ phá bỏ vai trò độc quyền của
EVN trong khâu mua buôn điện. Đây là tiền đề quan trọng để phát triển tiếp lên
cấp độ thị trường bán lẻ điện, đưa cơ chế cạnh tranh vào tất cả các khâu của ngành
điện.”

c, Đối với Chính phủ

22


[Type here]

-Độc quyền tạo cho doanh nghiệp có tâm lý ỷ lại, trông chờ vào sự bao cấp, bảo
hộ, bù lỗ của Nhà nước mà không tăng cường đầu tư, cải tiến trang thiết bị, cơ sở
vật chất và đổi mới phương pháp làm việc để nâng cao hiệu quả hoạt động để cạnh
tranh và phục vụ tốt hơn nhu cầu của người dân, đồng thời cạnh tranh với các
doanh nghiệp nước ngoài, nhất là trong giai đoạn hiện nay khi chúng ta đang thực
hiện đường lối đổi mới, mở cửa thị trường và gia nhập WTO.
=> Việc phá vỡ thế độc quyền sẽ góp phần làm giảm chi ngân sách Nhà nước vào
những khoản bù lỗ cho doanh nghiệp.
-PGS-TS Trương Đình Chiến, Trường ĐH Kinh tế Quốc dân (Hà Nội), nhận định:
“Sự độc quyền ở DN này ở chỗ vừa thực hiện chức năng quản lý nhà nước vừa
thực hiện chức năng kinh doanh và phân phối điện. Về mặt hình thức thì bộ chủ
quản của tập đoàn là Bộ Công Thương nhưng trên thực chất, EVN vẫn được tự
quyền kinh doanh, phân phối mà cơ quan chủ quản không can thiệp được. Người

dân và các DN buộc phải mua điện với mức giá do EVN định sẵn trong khi chất
lượng, dịch vụ cung ứng còn nhiều vấn đề”.

23


[Type here]

Ông Trần Đình Long, Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam, cho rằng muốn có thị
trường điện cạnh tranh, cần sắp xếp lại một số lĩnh vực của ngành điện như đưa
công ty mua bán điện ra khỏi EVN và cấp thiết thành lập 3 công ty mua bán điện
tại 3 miền. “Đối với 3 công ty phát điện (GENCO) mới thành lập, cần chuyển ra
ngoài EVN để hoạt động độc lập trực thuộc Bộ Công Thương. Ngoài ra, Bộ Công
Thương sẽ quản lý Tổng Công ty Truyền tải điện quốc gia và Trung tâm Điều độ
điện quốc gia để bảo đảm hoạt động độc lập, hạch toán minh bạch” - ông Long đề
xuất. Theo ông, khi đó, thị phần của EVN chỉ còn lại khoảng 20% và sự độc quyền
sẽ giảm đáng kể.
=>Nhà nước cân bằng thị trường, giảm bớt được sự độc quyền của doanh nghiệp
độc quyền, đồng thời củng cố thêm vai trò của mình trong nền kinh tế thị trường.
3.3: Kiến nghị và đề xuất các giải pháp trong thời gian tới nhằm khắc phục thế độc
quyền điện và điều chỉnh phù hợp các giải pháp của Chính phủ.
- Ghi nhận những thành quả đạt được của thị trường phát điện cạnh tranh sau 4
năm vận hành, đặc biệt đánh giá cao vai trò của Cục Điều tiết Điện lực và EVN
trong việc đưa thị trường điện vận hành ngày càng ổn định, an toàn và tin cậy, song
Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng- Thứ trưởng Bộ Công Thương cũng nêu rõ một số
tồn tại cần khắc phục trong thời gian tới, nhất là khi thị trường bán buôn điện cạnh
tranh đi vào vận hành...
“Hạ tầng CNTT cần phải phát triển mạnh mẽ hơn nữa để đáp ứng yêu cầu của thị
trường bán buôn điện cạnh tranh. Cục Điều tiết Điện lực cần tiếp tục tăng cường
công tác giám sát, kịp thời, xử lý các vướng mắc; đồng thời đôn đốc các nhà máy

điện không thuộc EVN, các nhà máy mới tham gia thị trường điện phải trang bị hệ
thống SCADA để kết nối với các Trung tâm điều độ, nhằm giúp hệ thống vận hành
tốt hơn trong thời gian tới. Đặc biệt, để thị trường bán buôn điện vận hành hiệu
quả, ngay từ bây giờ, Cục Điều tiết Điện lực cần xây dựng kế hoạch chi tiết cho
24


[Type here]

giai đoạn 2017-2018, để sau giai đoạn này, các bên tham gia nắm rõ, vận hành hiệu
quả từ năm 2019”.
- Các nhà máy thủy điện, bên cạnh tham gia thị trường điện hiệu quả phải tuân thủ
quy định về vận hành liên hồ chứa, đảm bảo công tác phòng chống lũ cho hạ du.
Với các nhà máy nhiệt điện, cần chú trong công tác bảo vệ môi trường, nhất là
những trung tâm nhiệt điện lớn như Nhiệt điện Vĩnh Tân, Duyên Hải...
- Tập trung hoàn thiện cơ sở pháp lý, các quy định về xây dựng, tham gia thị
trường bán buôn điện cạnh tranh.
- Khắc phục các khó khăn cho thuỷ điện do thiên tai, bão lũ, khí hậu biến đổi …
- Tái cơ cấu lại ngành điện để phù hợp cho thị trường bán buôn điện cạnh tranh, lâu
dài là thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Chúng ta cũng phải triển khai đồng bộ cơ
sở hạ tầng cho các đơn vị trên thị trường như A0, các tổng công ty phát điện, các
tổng công ty điện lực... và tương lai là các khách hàng lớn.
- Để thị trường bán buôn điện vận hành hiệu quả, ngay từ bây giờ, Cục Điều tiết
Điện lực cần xây dựng kế hoạch chi tiết cho giai đoạn 2017-2018, để sau giai đoạn
này, các bên tham gia nắm rõ, vận hành hiệu quả từ năm 2019.
- Xây dựng được đội ngũ cán bộ có trình độ, kiến thức về thị trường điện, đặc biệt
là thị trường bán buôn có thay đổi lớn so với thị trường phát điện cạnh tranh.

25