Nghiên cứu dịch tễ học một số loài ấu trùng sán lá truyền lây qua cá chép (cyprinus carpio) và biện pháp phòng, trị ( Luận án tiến sĩ)

B ăGIỄOăD CăVĨăĐĨOăT O
TR

NGăĐ IăH CăNỌNGăNGHI PăH̀ăṆI

KIMăVĔNăV N

MẩăS

NG

IăH

NGăD NăKHOA H
PGS.ăTS.ăNGUY NăVĔNăTH
PGS.ăTS.ăNGUY NăTH ă

HĨăN I,ă2013


L IăCAMăĐOAN
Tôiă xină camă đoană rằngă nhữngă s ăli uă trongăbáoă cáoă nƠyă lƠ
trungăthựcăvƠăchínhăxác,ălƠăk tăqu ăc aăquáătrìnhăthựcăhi năLu năánăTi năsƿ
khôngăsaoăchépăc aăb tăkỳătácăgi ănƠoăkhác.
Tôiăxinăcamăđoanăm iătƠiăli uăthamăkh oăđưătríchăd năđ uăđ

cănêuăt

trongăph nătƠiăli uăthamăkh o
ảà Nội, ngày

năm 201

Nghiên cứu sinh

KimăVĕnăV n


L IC M N
Để đạt đ- ợc kết quả nh- ngày hôm nay Nghiên cứu sinh nhận đ- ợc rất nhiều
sự giúp đỡ quý báu, tận tình từ tập thể thầy, cô h- ớng dẫn. Nhân đây xin gửi lời cảm
ơn sâu sắc đến PGS. TS. Nguyễn Văn Thọ, PGS. TS. Nguyễn Thị Lan (Khoa Thú Y,
Tr- ờng ĐHNN Hà Nội), GS.TS. Kurt Buchmann, GS.TS. Anders Dalgaard (ĐH
Copenhagen, Đan Mạch) và PGS.TS. Lê Thanh Hoà (Viện CNSH);
Không thể có kết quả này nếu không có sự giúp đỡ, tạo điều kiện từ các cán
bộ trong các Bộ môn: Nuôi trồng Thủy sản; Môi tr- ờng và Bệnh Thủy sản; Ký sinh
trùng Thú Y (ĐHNN Hà Nội) và anh chị em Phòng Miễn Dịch (Viện CNSH). Nhân
đây xin cảm ơn sự giúp đỡ chân thành từ các thầy, cô, anh chị em đồng nghiệp;
Mọi nghiên cứu dù thành công hay ch- a thành công không thể không nhắc
đến kinh phí, trong nghiên cứu này ngoài sự nỗ lực từ gia đình Nghiên cứu sinh còn
nhận đ- ợc sự giúp đỡ kinh phí từ Dự án Ký sinh trùng truyền lây FIBOZOPA (Viện
Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 1), Trung tâm Phát triển liên ngành Việt-Bỉ
(Tr- ờng ĐHNN Hà Nội). Nhân đây NCS xin gửi lời cảm ơn đến các nhà tài trợ;
Trong quá trình thực hiện Luận án Nghiên cứu sinh còn nhận đ- ợc nhiều sự
giúp đỡ từ các đối tác cùng thực hiện Dự án FIBOZOPA nh- Trung tâm Quan trắc,
cảnh báo Môi tr- ờng và Dịch bệnh (Viện NCNTTTS1), Bộ môn Ký sinh trùng (Viện
Thú Y-Quốc gia), Bộ môn KST (Viện KST, sốt rét TW), Bộ môn KST (Viện Sinh thái
Tài nguyên Sinh vật), Bộ môn KST (Tr- ờng Đại học Y Mahidol-Thái Lan). Nhân
đây tôi xin gửi lời cảm ơn tới toàn thể các anh chị em trong Dự án đã chia sẻ, cung
cấp nguồn mẫu cũng nh- thông tin khoa học.
Cây có cội, n- ớc có nguồn, không thể không nhắc tới sự động viên, sẻ chia

tinh thần từ bố, mẹ, anh chị em hai bên gia đình cùng vợ và 2 con thân yêu đã động
viên, khích lệ kịp thời để hoàn thành tốt nghiên cứu này.
Hà Nội, ngày 2 tháng 12 năm 2013
Nghiên cứu sinh

Kim Văn Vạn


M CăL C
iăcamăđoan
mă n
ữ

ắ

Đ
aăđ
ụănghƿaăkhoaăh

ự

aăđ

ữngăđóngăgópăm
Ch

ngă1.ăT
căvƠăph

ngăphápănghiênăc

đ iăt
iăvƠăđặcăđi
Cácăgiaiăđo
ngă

ng,ănuôiăcáăchép

Vòngăđ
Đặcăđi
đ

Đặcăđi

ỳ


Ngĕnăchặ

ự

ự

căđ
nălỦămôiătr
1.10.ăNgĕnăchặ

năđ

ử

tă th

ngă dùngă đi

1.11.1.ăSulphatăđ
Ch

ngă2.ăN IăDUNGăVĨăPH

NGăPHỄPăNGHIểNăC

iăgianăvƠăđ aăđi
iăgianăvƠăđ aăđi
iă giană vƠă đ aă đi
iă giană vƠă đ aă đi
trùngă sánă lênă sinhă tr

ự
ự nhă h
ử

tăđi
Ph

ngăpháp

2.3.1.ăPh

ngăphápăthuăm

Ph

ngăphápăépămô

Ph

ngăphápătiêuăc

2.3.5.ăPh
Ph

ngăphápăgi

ngăphápătheoădõiă nhăh

chépăh
ử
Ph
Ch

ự

ngă3.ăK

ngăvƠăcáăchépăgi
măđ

ngăphápătínhătoánăvƠăxử

aăATSLălênăsinhătr

uătrùngăsánăláătrênăcáăchépăh

ng

uătrùngăsánăláătrênăcáăchépăth

ngăph

ự
ự
ựt

ngăđ
ự
nhăh

chépăh

uătrùngăsánăláălênăsinhătr

ngăvƠăcáăchépăgi
ngătr
ử trùngăn

căkhiă

căaoătr

ChĕmăsócăvƠăqu
ử

măđi
đi
dùngă Formalină đi
dùngăPraziquantelăđi

ng,ănuôiăcáăchép


DANHăM CăCÁCăCH ăVI TăT T
Từăvi tăt t

Ngh aăđ yăđ
uătrùngăsánălá

CĐN

C

ngăđ ănhi m

Cộng sự
ĐBSCL

Đ ngăbằngăsôngăCửuălong

ĐBSH

Đ ngăbằngă ôngăH ng

truy nălơyăquaăcá)
H pătácăx
hăhi năvi
c
r ngăTh yă n
Tỷăl ănhi m


DANHăM CăCÁCăB NG
Tênăb ng
ngăđ
uăcáăchépăth
ử

ngăph
tăđi

mătraăATSLăkỦăsinhătrênăcáăchépăh
ỷ

vƠăC

ngăđ

ngătừ cácăaoă

măATSLăkỦăsinhătrênăcáăchépăh

ỷ

măATSLăkỦăsinhătrênăcáăchépăh

năloƠiăATSLăkỦăsinhătrênăcáăchépăh
C

ngăđ

C

ngăđ

ừ

mătraăc

ngăđ

ỷ
C

ngăđ
Đông

ng

ng

măATSLăvƠăc ăquanăkỦăsinhătrênăcáăchépăh

ỷ

ng

ng

ng


ỷ
Đôn
C

ngăđ

ừ

Đông
ỷ
C

ngăđ

SLătrênăcáăchépăth

măATSLătrênăcáăchépăth
h

ựt

ngăđ

ngăph

ngăph
ngăph
ữ

ự nhă h

că đ

sinhătr
ỷ

vƠăCĐNăATSLă
đi
đi
đi

ằngăph

ngăphápăngơmăFormalin
đi

ằ

ngăphápătắ
đi

ằngăph

ngăphápătr

căĕn


DANHăM CăCÁCăHỊNH

Vòngăđ

28S)ăvƠăđi
BD2R)ănhơnăđo
ử

hépăh
C

ngăb

kỦăsinhătrênăcáăchépăh

ngă21ăngƠyătu

kỦăsinhătrênăcáăchépăh

ngă28ăngƠyătu

ắ

ngăđ

ỷ
ỷ

Đông

ỷ
C

ừ
ngăđ

hépăth
hépăth

ngăph

ngăph

ự

ắ
ự

ự

aăđo
hépăh

ngăb
tă sauă khiă đi

ằ


M ăĐ U
Tínhăc păthi tăc aăđềătƠiănghiênăc u
chăhoáăgiaăđình,ă
uă ng

iă vƠă hƠngă nĕmă tĕngă g

uă ng

đôngădơnăđ

tăđ

i,ătrongăđóăĐ

tăNamănĕmă2010ă

ằ

lƠă260ăng

đ

ngă(ĐBSH)ăcóăm tăđ

đôngănh

932ă ng

kêă nĕmă

tăNamăđ

mănĕngăphátătri

ỷ

ự

tăđ

nhăđ

ỷ
n

caoăcóătácăđ

ừ

cătaăđưăcóăsự thayăđ

đ

ph

ừ
tăhƠngăhoáăđápă

đ

tă l

tr

ngătrongăvƠăngoƠiăn

ỷ
ặ
ự

ự

ngƠyăcƠngăđ

năngƠyăcƠngăđaăd
mă đápă

c.ăNĕmă2010ăt

n
đ

ự

tr
ỷ

ngăth

ỷ

n

năl

ỷ

ỷ USDă trongă đóă t

ỷ

bằngăsôngăH ng

năl

nă n

Đ ngă

ngăđ

ỷ

tăđ

ỷ

đ nănĕmă2020,ă

ỷ

măsoátăđ

c ăb năđ

năđ

tăl

tr

ỷ

ự
năđ

ự
năđ

nông,ăng ădơnăgópăph
n

ự

căta.ăĐ nănĕmă2020,ăt

ự

nghƿaăxưă
ỷ

đ


nă l

ỷ

đ

n,ă đóngă gópă 5,5ă tỷ

ỷ
n

n

tăđ
ỷ

c,ătrongăđóădi

ỷ

năl
Đ ngăbằngăsôngăH ng đ
năl

năl
chăđ

ngăđ

n.ă Đ đ tăđ

năđ uăt ăchoăphátătri

đo

ỷ

ỷ đ ngă(V ăVĕnăTám,ă2012).
ữngă nĕmă quaă ngƠnhă thuỷ
ự

tă Namă đưă đ tă đ

năđóălƠăđ

Đ

đ

ỷ

đangă ph iă đ

ỷ

ặ

uănguyă c ,ă tháchăth
tăl
mă môiă tr

ắtăkheăvƠăcaoăh năv
căvƠăth

đặtă raă tr

tr

ữ

uă đòiă

ự

nguyă c ă v
cƠngăđòiăh

ữ

nă nay,ă ng
tăl

ngăhi

ự
năđ

aă khônă l
că nh ă

ừ

ự

măluônăđ

ử

ự

ự

trùngầ,ăthự

d .ăĐặ

năđ

ự

ừ
nălơyăsangăng

iăvƠăđ

iă giană quaă vƠă đặ

năđ nƠyăđ
ự

ự

ự

ĐanăM

2012ăđư

ỷ

tă Nam,ă nuôiă cáă n
mă h nă m

nănuôiăn

ằ

tăt

ử

nă l

ngă nuôi,ă cácă đ iă t

ngăđ iăđaăd

nă dinhă d ỡ
nătíchănuôiăcáăn

2010ă lƠă 222.500ă haă đ

ừ nĕmă2004ăđ

năđ nƠyă(KimăVĕnăV

Đ
ỷ

uăn

nă l

căĕnăkhácănhau,ă
că ĕnă c

ỷ ự

ằ

cănĕmă

n,ă trongă đóă vùngă Đ ngă bằngă sôngă


H ng

nă80.000ăhaăđ

năl

ỷ
tă l

tă th m,ă ngonă đ
uă mónă ĕn.ă Cáă chépă đ
ự

uă ng
că

ng,ă nuôiă quanhă nĕmă trongă nhi

quáătrìnhă

ngănuôiăcáăchépăch

cóănguyăc ătruy
khôngăđ

uăđ

ự

iăvƠăđ

ử

tămƠăch aăcóănghiênăc

tăcáchăđ

cácăgiaiăđo
nănữ

ừ tr

ự

căđ nănayăch aăcóăph

cácănhƠăkhoaăh că

năkhiă

ngăth

ử

ngăcáăchépă

Nĕmă1997,ăt iăMỹă

cătínhăhƠngănĕmăthi tăh iădoă

gơyăraăđ nă3,5ă

tri uăUSD
ữ

căđ

măkhácănhauăvƠăđưăcóănhi
ựaătrênăđặcăđi

uăđi
chuyênăsơuăđ

căđặ
ừ

ắNghiênă c

n.ăĐ
ằ

ắ

năđ

ự

ữ

tôiă đưă ti
ộ

ự

nă đ

ề
”

M cătiêuănghiênăc u
Tìmăraăsựăphơnăb ăcácălo iă

aiăđo
ằ

gópăph năc nhăbáoăv năđ ă

hựcăph măcóăngu năg căth yăs n,ăđặcăbi tăv năđ ăb nhătruy
tă đ
ử

ằngă ph

ngă phápă sinhă h

ỷ

oăchoăng

ụăngh aăkhoaăh căvƠăthựcăti năc aăđềătƠi
Đ ătƠiăthựcăsựăcóăỦănghƿaăkhoaăh cătrongănghiênăc uăvƠăgi ngăd yăv ăd chăt ă
truy nălơyăquaăcáăchépăm tăcáchăđ ngăb ătrênăcácăgiaiăđo năphátătri năvƠăcá
h ăth ngănuôiăcáăchépă ăkhuăvựcăphíaăBắc,ăVi tăNam.ăĐặcăbi tăk tăqu nghiênăc uă
gi i trìnhătựăgenăc aăcác

ăcácăgiaiăđo năphátătri nă choăth yăsựăsaiă

khácăgiữaă2ăloƠiăsánăláăru tănh ăcóăỦănghƿaăkhoaăh căchuyênăsơuătrongăv năđ ăphơnă
lo iăsánăláăd

iăgócăđ ăsinhăh căphơnătửăvƠăxơyădựngăcơyăph ăh choăth yăm

quanăchặtăgiữaăcácăgiaiăđo nătrongăvòngăđ i c aăsánăláătruy nălơyăq
Đ ătƠiăđư

trongăvi cătìmăraălo i,ăli uăvƠăli uătrìnhăthu că đi uătr ă

b nhăkênhămangă ăcáăc

óăỦănghƿaăthựcăti năl nătrongăcôngă

tácăđi u tr ăb nhănguyăhi mătrênăcáănuôi
Nh ngăđóngăgópăm iăc aăLu năán
L nă đ uă tiênă xác đ nhă đ

tr

că tìnhă hìnhă nhi mă ATSLă ă cácă giaiă đo nă sinhă

ngăc aăcáăchépătrongăcácăh ăth ngănuôiă ăn

cătaăm tăcáchăđ ngăb ;

Ễpă d ngă sinhă h că phơnă tửă trongă phơnă lo iă ATSLă vƠă liênă k tă đ

că cácă giaiă

đo năphátătri năc aăsánăláătruy nălơyăquaăcáă ăVi tăNamătrongăvòngăđ i
L năđ uătiênăđ aăraăbi năpháp đi uătr ă“B nhăkênhămangă ăcáăchép”ădoăATSLă
gơyăraătrênăcáăcóăhi uăqu , m ăraăm tăh
hi mătrênăcá.

ngăm iătrongăđi uătr b nhătruy nălơyănguyă


h

ng .ăT NGăQUANăT̀IăLI U

T ngăquanăvềăvùngănghiênăc u
Cĕnăc

đi uăki nătựănhiên,ăkinhăt ăxưăh iăchiaăs năxu tăth yăs năc aăVi tă

Namă thƠnhă 6ă vùngă trênă đ tă li nă (Trungă duă vƠă mi nă núiă Bắcă b ;ă Đ ngă bằngă sôngă

H ng;ăBắcăTrungăb ăvƠăDuyênăh iămi năTrung;ăTơyăNguyên;ăĐôngăNamăB ;ăĐ ngă
bằngăsôngăCửuăLong (ĐBSCL)

bi nă(T ngăc căThuỷăs n,ă2011).ă

Đ ngă bằngă sôngă H ng

:ă Vƿnhă Phúc,ă HƠă

ắcăNinh,ăHƠăNam,ăH ngăYên,ăH iăD

ng,ăQu

Bình,ă Namă Đ

uăng
Đ ngăbằngăsôngăH ng
ỷ

ỷ

nă đ

nĕmă 2010ă lƠă 127.571ă ha

trongă đóă di

89.651ă haă đ

ỷ

nă l

n

nă l

tă đ
,ă thuă vƠă đôngă rõă r

đ

ắtă đ

ừ thángă5ăđ

ừ

ừ thángă12ăđ năthángă2ănĕmăsau.ăTrongănĕmăth

ừ

11ăvƠămùaăđôngă
tăvƠoăthángă7,ăm aă

iăthángă12ăđ
5%ăl uăl

ngăn

pătrungăvƠoămùaăm a.ăT ngăl uăl

nĕmăđ

ỷ
đ

ngăn

n

ỷ vĕnăcóă nhăh

ỷ

năđ

tăđ

ự Đ ngăbằngăsôngăH ng th

trungăvƠoămùaăxuơn,ă

ngănuôi

đ

nătrongăgiaiăđo
H ng

Đ ngăbằngăsôngă
iăđ

ỷ

c ăc
ử

ngăđ

uăvùngăđưăchuy


đ iăđ

ỷ

ỷ
Trongă 4ă t nhă đ ă tƠiă lựaă ch nă (HƠă N i,ă Bắcă Ninh,ă H iă D

ngă vƠă H ngă

Yên)ăđ ăthuăm uănghiênăc uăthu căvùngăĐ ngăbằngăsôngăH ng
s năn

thuỷă

căng t.ăTrongănĕmă2010,ătoƠnăthƠnhăph ăHƠăN iăcóăt ngădi nătíchă
ỷ

lƠă20.600ăhaăv iăs năl

nhăcóădi nătíchă

ỷ

ngănuôiăthuỷăs năđ tă41.750ăt n,ălƠăm tă
l nănh tă(doăcóăsựăsátănh pădi nătíchăc ă

t nhă HƠă Tơyă c )ă trongă s ă 11ă t nhă thu că vùngă Đ ngă bằngă sôngă H ng vƠă s nă
l

ngăthuỷăs năđ ngăth ă4ătrongăvùng,ăs năl

Bình,ăH iăD

ngăthuỷăs năđ ngăsauăt nhăTháiă

ngăvƠăNamăĐ nhă(doăTháiăBìnhăvƠăNamăĐ nhăcóăs năl

đ ngăv tăthơnăm mănênălƠmătĕngănhanhăs năl

ngănuôiă

ng).ăDi n tíchănuôiăth yăs năc aă

HƠăN iăch ăy uălƠădi nătíchănuôiăcáătruy năth ngăchi mă20.446ăhaăvƠăs năl
cáă nuôiă truy nă th ngă lƠă 40.230ă t nă đ ngă đ uă s nă l

ngă cáă truy nă th ngă trongă

Đ ngăbằngăsôngăH ng.ăV ădi nătíchănuôiătr ngăthuỷăs năn
Đ ngăbằngăsôngăH ng đ ngăsauăHƠăN iălƠăH iăD
nuôiălƠă9.900ăhaăvƠăđơyălƠăđ aăph

ngăcóăs năl

ngă

căng tătrongă

ngăv iăt ngădi nătíchă

ngăthuỷăs nănuôiăn

căng tăl nă

nh tătrongăvùngăđ tă55.766ăt nănĕmă2010.ăHai t nhăH ngăYênă(4.400ăha)ăvƠăBắcă
Ninhă (5.400ă ha)ă cóă di nă tíchă nuôiă tr ngă th yă s nă n

că ng tă khôngă l nă soă v iă

cácă t nhă khácă nh ă Tháiă Bìnhă (8.631ă ha),ă Ninhă Bìnhă (8.980ă ha)ă vƠă Namă Đ nhă
(9.340ăha),ănh ngăch ăy uălƠădi nătíchănuôiănuôiăcáătruy năth ng
truy năth ngăc aăH iăD

năl

ngăcáă

ngă(28.511ăt n), BắcăNinhă(27.836 t n)ăvƠăH ngăY

(21.000ăt n)ăch ăđ ngăsauăHƠăN iă(40.230ăt n)ăvƠăTháiăBìnhă(33.418ăt n)ă(T ngă
c căThuỷăs n,ă2011).
Kháiăni măvềăd chăt ăh căvƠăph

ngăphápănghiênăc uăd chăt ăh c

D chăt ăh călƠăm tămônăkhoaăh căcóătừălơuăđ i,ăng

iăđặtăn nămóngăđ uătiênă

choămônăkhoaăh cănƠyălƠătácăgi ăHipocrat,ăôngăcóăquanăni mă“Sựăphátătri năb nhăt tă
c aă conă ng

iă vƠă đ ngă v tă cóă liênă quană đ nă nhữngă y uă t ă c aă môiă tr

ngă bênă


ngoƠi”.ăTừălơuăconăng
choăđ nănhữngănĕmă

iăđưăbi tăphòngăch ngăb nhăt tăchoămìnhăvƠăchoăđ ngăv t,ă
50ăc aăth ăkỷă19ăJohnăSnowăđ aăraăgi ăthuy tăv ăm tăy uăt ă

bênăngoƠiăcóăliênăquanăchặtăch ăđ iăv iăm tăb nh,ăôngălƠăng

iăđ uătiên,ălƠăchaăđẻă

c aă ngƠnhă d chă t ă h că đưă nêuă đ yă đ ă cácă thƠnhă ph nă c aă d chă t ă h că vƠă cóă quană
ni măđúngăđắnăv ăd chăt ăh c.ăCho đ nănayăđưăchoăth yăvaiătròăc aăvi cănghiênăc uă
d chăt ăh călƠăc ăs ăchoăcôngătácăphòngătrừăd chăb nhăvƠăkháiăni măv ăd chăt ăh că
đ

căhi uălƠăm tăkhoaăh cănghiênăc uăsựăphơnăb ăt năs ămắcăhoặcăch tăđ iăv iăcácă

b nhătr ngăcùngăv iănhữngăy uăt ăquyăđ nhăsự phơnăb ăc aăcácăy uăt ăđóă

Trongănghiênăc uăd chăt ăh căcóănhi uăph

ngăphápănh :ăD chăt ăh cămôăt ;ă

D chăt ăh căphơnătích;ăD chăt ăh căcanăthi p;ăD chăt ăh căthựcănghi m;ăKinăt ăd chă
t ăh căvƠăD chăt ăh călỦăthuy tăkháiăquát.ăNh ngă nghiênăc uăd chăt ăh că uătrùngă
sánă láă truy nă lơyă quaă cáă chépă chúngă tôiă h
nhi m,ăc

ngă đ nă ph

ngă phápă môă t ă v ă tỷă l ă

ngăđ ănhi mă uătrùngăsánăláătrênăcáăchépă ăcácăgiaiăđo năsinhătr

ng,ă ă

cácămùaătrongănĕmăvƠătrongăcácăh ăth ngănuôi.
T ngăquanăvềăđ iăt

ngănghiênăc u

n lo i và đặc điểm sinh học cá c
V ăphơnălo iăcá
B ăcáăc
H ă
Gi ng

(Linnaeus,ă 1758)ă lƠă loƠiăcáă ngon,ă cóă giáă tr ăkinhă t ă
cao,ăcáăđ

căphơnăb ăr tăr ngătrênăth ăgi i,ătrừăNamăMỹ,ăMadagascaăvƠăChơuăÚc,ă

TơyăBắcăMỹ.ăCáăchépăcóăthơnăcao,ăhìnhăthoi,ădẹtăhaiăbên,ăđ uănh ,ăthuônăcơnăđ i,ă
v yăto,ămƠuăsắcăbênăngoƠiăcóăánhăb c,ăcóătừă2ă 3ăđôiărơu,ămắtănh ,ămi ngăh
tr

ngăraă

c,ăkháăr ng.ăVơyăl ngăcóăgaiăc ngăvƠăvơyă h uămônăcóărĕngăc a,ăhaiăthuỳăvơyă


đuôiăg năbằngănhau,ăcácăc nhăvơyăcóămƠuăđ

Cáăchépăr tăđaăd ng:ăchépăv y,ăchépă

kính,ăchépătr n,ăchépăgù,ăchépăđ ầăLoƠiănuôiăph ăbi nă n

cătaălƠăcáăchépăv yăhayă

cònăg iălƠăcáăchépătrắng.

hépă ch uă đựngăđ
sinhătr

ng,ăphátătri năvƠăsinhăs nătừă20

cácă thuỷă vựcă n
nuôiă n

că nhi tă đ ă từă 0

că ng tă vƠă đ

C,ă nhi tă đ ă thíchă h pă choă cáă
hépăsinhăs ngătựănhiênătrongă

că nuôiă trongă ao,ă ru ng,ă đ m.ă Đơyă lƠă đ iă t

ngă

că ng tă truy nă th ng,ă lơuă đ i,ă nh tă lƠă ă Trungă Qu c.ă ă Vi tă Namă hi nă

nayăđưănh păcácădòngăcáă hépătừăIndonesia,ăHungaryầăđưălai v iăcáăchépăVi tăđ ă
t oă conă laiă vƠă đ

că nuôiă ph ă bi n.ă Doă đặcă đi m uă th ă laiă c aă conă laiă giữaă cáă

chépă Vi tă (chépă trắng)ă v iă cáă chépă Hungă vƠă cáă chépă Indonesiaă lƠă cáă cóă t că đ ă
sinhătr

ng,ătỷăl ăs ngăvƠăkh ănĕngăkhángăb nhăcaoăh năcáăthu nănênăhi nănayă

cácăh ădơnătrongăc ăn

căsửăd ngăch ăy uă

laiăđ ănuôiăth

hépălaiăt oăraătừăVi năNghiênăc uăNuôiătr ngăTh yăs nă1ădoă
Ph măM nhăT

ngăph m.ăCáă
cácătácăgi ă

ng,ăTr năMaiăThiênăvƠăNguy năCôngăThắngăt oăra nênăđ

tênălƠăcáăchépălaiăV1ă(B ăThuỷăs n,ă1996).

căđặtă


hépăthu căloƠiăcáăcóăkíchăcỡătrungăbình,ăcáăl nănh tăđ tă15
47,6ăcm),ătrongătựănhiênăcáăĕnăt păthiênăv ăth căĕnălƠăđ ngăv tăkhôngăx

ngăs ngă ă

đáyă cácă th yă vực,ă trongă quáătrìnhănuôiă d ỡngă chúngă sửă d ngă t tăcácă l iăth că ĕnă
côngănghi pă(B ăThuỷăs n,ă1996).ă
hépălƠăloƠiăcáăcóăkh ănĕngătựăsinhăs nătrongăcácăaoănuôiăsauăm tănĕmă
tu iăkhiăcóăđ ăcácăđi uăki năsinhătháiăthíchăh pănh ăcóăcáăđực,ăcáăcái,ănhi tăđ ă

n

căthíchăh p,ăcóăn

c m iăcùngăcơyăc ăthuỷăsinh.ăCáăchépăđẻătr ngădínhănênă

khuă vựcă sinhă s nă r tă c nă cóă cơyă th yă sinhă đ ă tr ngă bámă vƠo,ă trongă sinhă s nă
nhơnă t oă đ ă h nă ch ă sựă bámă dínhă ng

iă taă ph iă sửă d ngă dungă d chă khửă dínhă

tr

că khiă đemă pă tr ng,ă dungă d chă khửă dínhă th

n

că chèă hoặcă sữaă bòă t

15ă v nă tr ng/kgăcáă cái.ă Trongăsinhă s nă nhơnă

ngăth c:ă1.ă Đẻănhơnăt oăhayăsinhăs nănhơnăt oăhoƠnătoƠnă

(đẻăvu t):ăCáăchépăb ămẹăsauăkhiăđ
nuôiăv ăcáăb ămẹăđ

căch nălựaăthƠnhăth căsinhăd cătừăcácăaoă

căđ aăv ăb ăl uăgiữ r iăđ

v iăcáăcái,ă1ăl năđ iăv iăcáăđực).ă
n

cătiêmăkíchăd căt ă(2ăl năđ iă
6ăti ngătuỳăthu căvƠoănhi tăđ ă

c,ăth iăgianăc aămùaăv ,ăkhiăcáăcóăbi uăhi năv tăđẻăđ

ti năhƠnhăvu tătr ngăvƠăthuăsẹăr iăchoăth ă
r iăđ aăvƠoăcácăb ă p,ăngu năn
hoặcă n

că d aă xanhă hoặcă

i,ă mùaă v ă sinhă s nă chínhă c aă cáă c

S că sinhă s nă c aă cáă chépă từă 12
t oăcáăchépăcóă2ăph

ngă l n

călauăkhôăvùngăb ng,ă
khửădínhătr ngăcáăc

căc păchoăcácăb ă păsửăd ngăngu năn

căng mă

că b ă mặtă đ mă b oă đưă quaă h ă th ngă l c;ă 2.ă Đẻă bánă nhơnă t oă hayă sinhă

s năbánănhơnăt oă(đẻăbèo):ăCácăcôngăđo nălựaăch năcáăb ămẹ,ătiêmăkíchăd căt ă
ti nă hƠnhă nh ă ph

ngă th că đẻă vu tă nh ngă cóă đi mă khácă lƠă sauă khiă tiêmă kíchă

d căt ăchoăcáăb ămẹăl nă2ăti năhƠnhăth ăcáăb ămẹăvƠoăb ăn
giáăth ăbámădínhălƠăr bèoătơyăđưăđ
lƠăngu năn

căkhửătrùng,ăn

căch yăcóăsửăd ngă

căl yăvƠoăcácăb ă pătr ngă

căb ămặtătừăcácăaoăch aăcóăxửălỦăs ăb ăthôngăquaăl

lƠăl cărác,ăr ăcơy,ătômăcáăt p,ănh ngăkhôngăl căđ
(KimăVĕnăV nă

iăl c,ăch ăy u

căphùăduăsinhăv tă(protozoa,ă


ác giai đo n phát triển của cá c
hépăb t:ăCáăchépăb tălƠăcáăchépăđ
kho ngă từă 1
th

ngă đ

căn ăraătừătr ngăchoăđ năkhiătiêuăh tă

3ă ngƠyă tu iă tuỳă theoă nhi tă đ ă c aă môiă tr

ng cáă b tă

că giữă trongă cácă b ă pă (bìnhă Weis đ iă v iă đẻă vu tă nhơnă t o;ă b ă xơyă xiă

mĕngăcóăbèoăđ iăv iăđẻăbánănhơnăt o).
hépăh
nh ă chơnă h
đ

că

ng

hépăh

ni măc aădơnăgianăth ăhi năkíchăcỡăcáă

ng,ă cònă v ă khoaă h că lƠă kháiă ni mă th ă hi năcáă c

ă giaiă đo nă nh ă

ngătừăcáăb tătrongăkho ngă1ătháng.
hépăgi ng

i ngălƠăcáăđ

că

ngălênătừăcáăchépăh

ng,ăcáăcóă

đ ătu iătừă1,5 thángătr ălên,ătuỳătheoăkíchăcỡămƠăcóăkháiăni măcáăchépăgi ngăc pă1,ă2ă
t

ngăđ

ngăcáăgi ngănh ă5 10ăg/con,ăcáăgi ngănhỡă20 50ăg/conăvƠăcáăgi ngă

l nă100
hépăth

ngăph m:ăCáăchépăth

lƠmăthực ph măchoăng

iătiêuădùng

ngăph mălƠăcáăchépăđ tăkíchăcỡăl nădùngă

ùyăt păt căvƠăđi uăki năkinhăt ăng

iădơnăcóă

th ăsửăd ngăkíchăcỡăcáăkhácănhauălƠmăcáăth t.ăĐ iăv iăvùngăsơu,ăvùngăxaăcỡăcáăc
trongătựănhiênănh ăc ngădùngălƠmăcáăth t,ăxongăvùngăĐ ngăbằngăBắcăb ăn uălƠăcáă
hépănuôiăth

ngă300ăg/conătr ălênăm iăsửăd ngălƠmăcáăth

ngăph m,ăđặcăbi tăv iă

vùngă dơnă giƠu,ă cóă đi uă ki nă kinhă t ă caoă l iă sửă d ngă cáă th tă khiă cáă chépă l nă h nă
hépăb ămẹ:ăCáăc

ămẹălƠăcáăchépăcóăkíchăcỡăl năđ

cădùngătrongă

sinhăs n,ăs năxu tăgi ngă(cóăth ăcho đẻănhơnăt oăhoặcăbánănhơnăt o).
ảệ thống

ng, nuôi cá c

Đ iăv iăcáăchépătrongăgiaiăđo nă

ngătừăcáăb tălênăcáăh

ngăch ăy uălƠă

ngă

trongăcácăaoăđ tăbằngăcáchăgơyămƠuăt oăth căĕnătựănhiênăvƠăcóădùngăthêmăth căĕnă
b ăsungăhoặcăcámăcôngănghi p,ătrongăgiaiăđo nănƠyăaoă

khôngăth ăl năcáăkhácădoăcáăchépăth

ngăch ă

ngă

ngăđẻăs m h năkhiămƠ cácăcáăkhácăch aăchoă

đẻ.ăH nănữaăgiaiăđo nănƠyăcáăĕnăđ ngăv tăphùăduălƠăchínhăgi ngăcácăloƠiăcáăkhácă
nênăkhôngăt năd ngăph ăth căĕnăkhácănênăth ăghépăkhôngăcóăl iăvƠăs ăgặpăkhóăkhĕnă
choăđánhăbắt,ătáchăloƠiăkhiăxu tăcáăgi ng


Đ năgiaiăđo năcáăc
đ

căth ăl năv iă

gi ngăcácăh ăth ăghépălƠăchínhăkhiăđóă

hépăth

ngă

ắmăc ,ăcáătrôi,ăcáămè..ă ăgiaiăđo nănƠyăcáăĕnăth căĕnăđặcătr ngă
chuyênăĕnăđ ngăv tăđáyăvƠăth căĕnătinhănênăđ ăt năd ngădi nătích,ă

t năd ngăph ăth căĕnătrongăaoăng
gi ngăthìăh ăcóăth ăth ăđ n
hƠng.ăDùănuôiăđ năhayănuôi

iătaăth

ngăth ăghép,ăch ăcóăítăs ăh ăchuyênăbánă

hépăgi ngăđ ăti năđánhăbắtăchoăkháchăkhiăxu tă
hépăgi ngăđ

cănuôiătrongăcácăaoăđ tăcóăth ă

dùngăcámăcôngănghi păhoặcăph ăph ăph mănôngănghi păk tăh pătrongăaoăcóăth ăv t
v t),ăl nă

l n)ătrênăb ăhoặcătrênămặtăao,ăcóăsửăd ngăthêmăngu năch tăth iătừă

chĕnănuôi,ă th că ĕnă r iă vưi,ă th că ĕnă thừaă đ ă t nă d ng,ă hoặcă sửă d ngăn
Biogasăđ ăgơyă mƠuăt oăth căĕnătựănhiên (N
h

ngă raă ru ngă đ ă nuôiă lênă cáă chépă gi ng

n

c,ăt năd ngăth căĕnătựănhiênầ

căx ăKSH),ăhoặcăcóăth ăth ăcáăc
.ă M că đíchă đ uă t nă d ngă mặtă

ngăph m:ăKhuăvựcăphíaăBắcăcáăchépăđ
cácăloƠiăcáăn

hépăth

că x ă h mă

cănuôiăghépăv iă

căng tăkhácătrongăaoălƠăchính.ăTrongăcácăaoănuôiăcáăthôngăth

ngăđ

ngăcáă

cănuôiăghépăv iătỷăl ă7 10%ăt ngăs cáăth ,ăn uătĕngătỷăl ăth ăcáă

hépăs ă ch mă l nădoă khôngă cungă c pă đ ă th că ĕnă choăcá.ă Mặcă dùă cáă chépă th
ph măluônăđ

căng

h năcácăloƠiăcáăn

iătiêuădùngăquanătơm,ă aăchu ngădoăch tăl

ngă

ngăth tăth măngonă

căng tăkhác.ăN uămu nătĕngătỷăl ăth ăcáăchépăng

iănuôiăc năđ uă

t ăthêmăth căĕnăcôngănghi păchoăcá.ăTrongănĕmă2009

ăKimăVĕnăV nă

ngăsự đưăthựcăhi nămôăhìnhănuôiăcáăTrắmăđenăth

ngăph măghépăv iăcáăchépă

t iăH iăD

ngăv iătỷăl ăcáăchépăth ălênăđ nă20%,ăsửăd ngăth căĕnăcôngănghi păđưă

choăhi uăqu ăkinhăt ăcaoă(KimăVĕnăV nă
th

ngăng

cs.,ă2010).ăNgoƠiăhìnhăth cănuôiăghépă

iătaăcònănuôiăcáăchépătrongăru ngălúaăghépăv iăcáăkhác nh ăghépă

v iăcá

mè,ăth măchíăc ăcáătrắmăc ătrênănhữngăcánhăđ ngăđưăthuă

lúa,ăhoặcănhi uăn iătr ngălúaăkhôngăthu mƠădùngălúaălƠmăth căĕnăchoăcá,ăg năđơyă
khuă vựcă phíaă Bắcă đưăxu tă hi nă hìnhă th că nuôiă cáăchépă trongăl ngă bằngă th că ĕnă
côngănghi păhoặcănuôiă

sửăd ngăth căĕnălƠăh tăđ uăTrungăQu c

cóă th ă nuôiă c ă trongă l ngă vƠă trongă aoă bằngă th că ĕnă lƠă h tă đ uă trongă


kho ngă4 6ăthángăkhiăđóăcácăc ăcáăchắcăl i,ăkhiăch ăbi năc ăth tăgiai,ăgiònăg iălƠă
Tómă l iă c

hépă lƠă đ iă t

ngă cáă n

că ng tă đ

că nuôiă ph ă bi nă ă khuă vựcă

phíaăBắcăVi tă Nam,ăchúngă cóă kh ă nĕngă tựă sinhă s nă trongăcácă h ă th ngă nuôiăhoặcă
trongătựănhiênăkhiăcóăđi uăki năsinhătháiăphùăh p.
lo iă hìnhă mặtă n

hépăđ

cănuôiătrongănhi uă

că nh ă nuôiă ghépă trongă ao,ă nuôiă trongă aoă k tă h pă v iă sửă d ngă

ngu năphơnăl n,ăphơnăv tăđ ăgơyămƠuăvƠălƠmăth căĕnăchoăcá,ănuôiăcôngănghi păhoặcă
sửă d ngă n
th

ngăđ

că x ă khíă sinhă h că đ ă gơyă mƠuă t oă th că ĕnă tựă nhiên.ă Cáă c épă c ngă
cănuôiătrongăru ngălúaănhằmăt năd ngădi nătíchămặtăn

căvƠăt năd ngă

th căĕnătựănhiênătrênăcácăchơnăru ng.
T ngăquanăvềăkỦăsinhătrùngăkỦăsinhătrênăcáăchép
M tăh năch ăc aăngƠnhăNuôiătr ngăThuỷăs nănóiăchungăvƠăc aăng
êngălƠăv năđ ăch tăl

iănuôiăcáă

ngăconăgi ngăkém,ătỷă l ăcáăgi ngănhi măcácălo iă

b nhă lƠă kháă cao,ă ch aă đápă ngă đ

că nhuă c uă c aă ng

iă nuôi.ă M tă trongă nhữngă

nguyênănhơnăđóălƠă ăgiaiăđo năcáăh

ng,ăcáăgi ngăth

ngăgặpăngo iăkíăsinhătrùngă

đ năvƠăđaăbƠo,ăchúngăđưăgơyăraăd chăb nhălƠmăcáăsinhătr

ngăvƠăphátătri năkémăhoặcă

ch tănhi u,ăgơyăthi tăh iăchoăngh ănuôi.ă
ăVi tăNamăcácăcôngătrìnhănghiênăc uăv ăsánă ăcáăn
đ uătừănhữngănĕmă
ĐB

60ă ămi nă BắcăvƠătừăsauănĕmă

căng tăm iăch ăbắtă

75ă ăcácăt nhămi năTrung,ă

Tácăgi ă

h căđ uătiênă ă

Vi tăNamănghiênăc uăkhuăh ăKSTăm tăs ă loƠiăsán.ăTrongăgiaiăđo nă1960ă
ôngăđưănghiênăc uătrênă16ăloƠiăcáăn

căng tă ămi năBắcă Vi tăNam.ăTi păn iăk tă

qu ă nghiênă c uă nƠyă lƠă sựă đóngă gópă l nă c aă Bùiă Quangă T ,ă nghiênă c uă KSTă
b nhăKSTăc aă6ălo iăhìnhăcáăchépănuôiăvƠăm tăs ăloƠiăcáăn
bằngăBắcăB .ă ămi năTrung,ăHƠăKỦăđưăđi uătraăsánăcáăn

căng tăkhácă ăđ ngă

căng tă ăTơyăNguyên.ă

Giaiăđo nă1981ă 1985ăcôngătrìnhănghiênăc uăc aăNguy năTh ăMu i,ăĐ ăTh ăHoƠă
v ă

cáăn

căng tă ămi năTrungăđưăphátăhi năđ

(HƠăKỦăvƠăBùiăQuangăT ,ă2007).

căm tăs ălo iăsánăláăkỦăsinhă


ă mi nă Nam,ă Bùiă Quangă T ă đưă đi uă tra nghiênă c uă

41ă loƠiă cáă n

că

ng tă ăvùngăĐBSCL vƠăbi năphápăphòngătr ăb nhădoăchúngăgơyăra.ăK t qu ăxácăđ nhă
đ

că 161ă loƠi,ă 77ă gi ng,ă 51ă h ă thu că 16ă l p.ă Nhi uă nh tă lƠă l pă sánă láă đ nă ch ă
)ăgặpă50ăloƠiănh ngăsánăláăsongăch ă(

)ăch ăgặpă16ăloƠiă(Bùiă

QuangăT ,ă2001).
Theoăt ngăk tăc aăBùiăQuangăT ,ăthƠnhăph năgi ngăloƠiăsánăcáăn
Vi tăNamăr tăphongăphú.ăNhi uănh tălƠăsánăláăđ năch ă(

)ăgặpă103ăloƠi,ă

17ăgi ng,ă6ăh ,ăchi mă28,14%ăt ngăs ăkỦăsinhătrùngăđưăphátăhi năăđ
songăch ă(

căng tăc aă

c.ăL păsánăláă

)ăgặpă45ăloƠi,ă31ăgi ng,ă19ăh ,ăchi mă12,30%ăt ngăs ăloƠiăkỦă

rùngăđưăphátăhi nă(HƠăKỦăvƠăBùiăQuangăT ,ă2007).
Nĕmă 1979,ă cáă chépă ă m tă s ă h ă nuôiă cáă ă HƠă N iă đưă b ă nhi m
v iătỷăl ănhi mă
30ăcáăth /th ătr
đ

ădaăvƠămangălƠă100%,ăc

ngăđ ănhi mă(CĐN)ălƠă

ngăkínhăhi năvi cóăđ ăphóngăđ iă4x10.ăTh măchíăcóălamenăđ mă

că1125ăcáăth . B nhăđưăgơyăch tăhƠngălo tăcáăchépă ăcácăcỡăkhácănhau.ăTheoăBùiă

Quangă T ă ă sánă láă đ nă ch ă gơyă b nhă ch ă y uă thu că cácă gi ngă
ầă sánă phơnă b ă r tă r ng,ă thƠnh
ph năloƠiăr tăphongăphú.ă ăĐBSCL đưăphátăhi năh nă50ăloƠiăsánăláăđ năch ăkỦăsinhă
ă31ăloƠiăcá.ăSánăgơyătácăh iăch ăy uă ăcáăgi ng,ăcáătr
nh ă ăcáăTrê,ă

mátămẻ.ăCá h

B ngăt

ng,ă

ngăthƠnhăítă nh h

ngăh nă

Baăsaầă hátătri năm nhăvƠoămùaăm aăkhiăth iăti tă

ng,ăcáăgi ngăcóătỷăl ănhi mă>ă70%ăvƠăc

mang;ăcáăth tăcóătỷăl ănhi mă

vƠăc

ngăđ ănhi m

ngăđ ănhi m

nguyăhi măcóăth ălƠmăcáăch tă(BùiăQuangăT ăvƠăV ăTh ăTám,ă1999).
B nhăsánăláăđ năch ă16ămócă

đ

căphátăhi năl năđ uătiênă

vƠoănĕmă1961ăt iăm tăs ăaoăcáăgi ngă ăHƠăN iăvƠăBắcăNinh.ăTácănhơnăgơyăb nhălƠă

sánăláăđ năch ă16ămócăthu căgi ngă

.ăSánăkỦăsinhăch ăy uătrênămangă

cá,ăhútămáuăvƠăniêmăd chăcá,ănguyăhi mănh tălƠăgiaiăđo năcáăh

ng,ăcáăgi ng.ăTỷă

l ănhi măcóăkhiălƠă100%,ăvìăv yătỷăl ătửăvongădoăb nhănƠyăcóăth ălênăt iă90%ă ă
m tăvƠiăloƠiăcáănuôi.ă ămi năBắcăth

ngăphátătri năvƠoămùaăxuơn,ămùaăthuăvƠămùaă


đông,ă ămi năNamăphátătri năvƠoămùaăm a.ăB nhăsánăláăđ năch ă
tácănhơnăgơyăb nhă

ậ

kỦăsinhătrênădaăvƠămangăcáă ăgiaiăđo nă

cáăcon.ăNĕmă1978,ăsánăláăđ năch ă18ă mócăgơyăb nhăch tăhƠngălo tăcáăchépăth tă ă
HƠăN iă(BùiăQuangăT ,ă1999
đ ăđ

Trongăđóăcáăgi ngăb ănhi mă

songăch ă(

đangălƠăv

că cácă nhƠă chuyênă mônă vƠă ng

iă nuôiă quană tơm.ă

cònăg iălƠăbƠoănangăkhiăkỦăsinhătrongămangăcá,ăchúngăt pătrungănhi uă ăg căvƠătrênă
cácăt ămang,ălƠmăchoăt ămangăb ăbi năd ng,ăkhiănhi măv iăc
cáăs ngălênăgơyăra hi năt
nhă h
tr

ngăkênhămang,ănắpămangăkhôngăđ yăkínăcácăphi nămangă

ngă đ nă quáă trìnhă hôă h pă c aă cáă lƠmă cáă khóă ch uă vƠă gi mă kh ă nĕngă sinhă

ngărõăr t,ăđặcăbi tălƠăgiaiăđo năcáăgi ng.
Trongă

ng,

hépăth

ngăb ănhi măATSLăgơyăb nhăđi năhìnhăb nhă

nhămangăc aăcáăchépăgơyănhi uăthi tăh iăchoăng
th

ngăđ ăcaoălƠmămangă

ngăb ănhi măbƠoănangăc aă

ch tăl

ngăconăgi ngăkém.ăN uănhi măv iăc

lo tă lƠmă nhă h

ngă đ nă kinhă t ă c aă ng

iă

ng,ănuôiăcáăgi ng.ăCáăgi ngă

v iăc

ngăđ ăth pălƠmăcáăch măl n,ă

ngăđ caoăgơyăch tăr iărácăđ năhƠngă

iă nuôi.ă ă giaiă đo nă tr

nhi măATSLăcóănguyăc ătruy nălơyăchoăng

ngă thƠnhă khiă cáă

iătiêuădùngăs năph m.ăHi nănayăvi că

xửă lỦăđƠnăcáă nhi măb nhăđangă gặpănhi uăkhóăkhĕn,ă ch aă cóăbi nă phápă xửă lỦă hữuă
hi uăđ iăv iăm măb nhănƠy,ădoă uătrùng

đ

căb oăv ătrongăv ăc aăbƠoănangă

dƠyă(Đ ăTh ăHoƠăvƠă

2004).ăCácălo iăthu c,ăhóaăch tăv iăn ngăđ ăthíchăh păđ ă

xửălỦăm măb nhăđangăđ

căcácănhƠăb nhăh căth yăs nănghiênăc u.

T ngăquanăvềăcácăloƠi sánăláătruyềnălơyăquaăcá
Sánă láă ru tă nh ă baoă g m:
.ă Vòngă đ iă c aă
sánăđưăđ

cămôăt ăb iăNishigoriă1924.ăSánătr

ngăthƠnhăkỦăsinhă ăru tăc aăng

i,ă

chó,ă mèo,ă chimă ĕnă cáầ(Yamaguti,ă 1958; Pearson,ă 1964;ă Cheng,ă 1974),ă sánă đẻă
tr ng,ătr ngătheoăphơnăraăngoƠiămôiătr

ngăphátătri năthƠnhă uătrùngă

căĕnăph iătr ngăcóăch aă uătrùngăkhiăđó uătrùngăsinhătr
tri năthƠnhă uătrùngă

ngăthƠnhă

cóăđuôi, uătrùngăr iă căb iătựădoătìmăkỦăch ăm iălƠă


sinhăphátătri năthƠnhă uătrùngăm
c aăcáăkhiăđóăng

cóănangătrongăcácăt ăch că

iăvƠăđ ngăv tăĕnăth tăĕnăg i,ăĕnăcáăs ngăhoặcăcáăn uăch aăchínăcóă

ch aă uătrùngăchúngăs ăphátătri năthƠnhăsánătr
Sánăláăru tăđ

ngăthƠnh.

căxácăđ nhălƠăloƠiănhi măv iătỷăl ăcaoă ăkhuăvựcăphíaăBắcă

c aăTháiăLană(Pungpakă

cs.,ă1998).ăC

ngăđ ănhi mă

nhi uă g pă t iă 6ă l nă soă v iă nhi mă sánă láă gană nh ă
Ng

iă nhi

ánă láă ru tă nh ă đ

că báoă cáoă ă Ba

C pă(Kuntză
(Africa,ă 1938;ă Africaă andă Garcia,ă 1935).ă ă Tháiă Lană ng
sánă láă truy nă quaă cáă th

iă nhi mă

ngă th yă ă vùngă Đôngă Bắcă vƠă phíaă Bắcă (Maningă
1998).ă Hìnhă d ngă vƠă kíchă th

ru tănh ăvƠăsánăláăganănh ăr tăgi ngănhauănênăr tăkhóăphơnăbi tăbằngăph
phápăhìnhăthái,ăd ăch năđoánănh m.ăDoăv yăr tăc năm tăph

.ăđưăđ
th yănhi mă ăng

đ

đ

căxácăđ nhă ăt nhăNamăĐ nhăậ Vi tăNamăc ătìmă

i,ăchó,ămèoăvƠăd ngă uătrùngăMetacercariaeăđ

ngă phápă sinhă h că phơnă tử.ă Ph

truy nălơyăch ăy uăsửăd ngăph
vƠă kíchă th

că tìmă

cătìmăth yătrongă2ăloƠiă

cătìmăth yătrênăcáă

Hi nă ch aă cóă phơnă lo iă nh nă d ngă sánă láă ru tă nh ă
ph

ngă

ngăphápăkhácăh ătr ă

ru tă nh ă
th yă ă4ăloƠiăthu căh ăcáăchép,ă uătrùngăsánăă

că

.ă bằngă

ngă phápă phơnă lo iă hi nă t iă cácă loƠiă sánă láă

ngăphápătruy năth ngălƠănh năd ngăbằngăhìnhătháiă

c.ă Nh ngă cácă giaiă đo nă phátă tri nă (tr ng,ă uă trùngă
,ă sánă tr

ngă thƠnh)ă lƠă khóă phơnă bi tă bằngă hìnhă tháiă giữaă cácă l

Genătyăth ăc aăđ ngăv tăđ

căsửăd ngănh ăngu năcungăc păgenăđánhăd uăđ ă

nh năd ngăchoăsựăthayăđ iăv ăloƠiă(Feagin,ă2000;ăLeă
Nhi uăchuyênăgiaăqu căt ăv ăgiun,ăsánăđưăgi iătrìnhătự g năhoƠnăt tăgenătyăth ă16ă