Luận văn thạc sỹ: Văn hóa ứng xử của người Việt miền Tây nam bộ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TR Ư Ơ ØNG ĐẠI HỌC K HOA HỌC X Ã HỘ I V À NHÂ N V Ă N
B Ộ MÔ N V Ă N HÓ A HỌC
o

NGUYỄN ĐOÀN BẢO TUYỀN

VĂN HÓA ỨNG XỬ
VƠ ÙI M Ô I T R ƯƠ Ø NG S Ô NG NƯƠ ÙC
C U ÛA NGƯƠ Ø I VI E Ä T

M I E À N T Â Y

LUẬN VĂN T H Ạ C
C H UY E Â N NG À NH

NAM

B Ộ

S Ĩ

VĂN H O Ù A H O Ï C

M Ã S O Á : 6 0 . 3 1 .7 0

HƯ Ơ Ù NG D Ẫ N K HOA HỌC:
G S . T S K H . T R A ÀN N G O ÏC T H E ÂM

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2 0 0 6

Lụứi caỷm ụn

C h u ựn g t o õi x i n c h a õn t h a ứn h c a ỷm

ụ n :

G S . T S K H . T r a n N g o ùc T h e õm

ủ a ừ t a ọn t ỡ n h h ử ụ ựn g d a ón x u y e õn s u o ỏt q u a ự t r ỡ n h

c h u ựn g t o õi l a ứm

l u a ọ n va ờ n .

Q u y ự T h a y C o õ b o ọ m o õ n V a ờ n h o ự a h o ù c ủ a ừ n h i e ọ t t ỡ n h g i a ỷ n g d a ù y , c h ổ ủ a ù o va ứ
g i u ự p ủ ụ ừ c h u ự n g t o õ i h o a ứ n t h a ứ n h l u a ọ n va ờ n .
P h o ứ n g ẹ a ứ o t a ù o S a u ủ a ù i h o ù c t r ử ụ ứ n g ẹ a ù i h o ù c K h o a h o ù c x a ừ h o ọ i va ứ n h a õ n va ờ n
t h a ứ n h p h o ỏ H o C h ớ M i n h ủ a ừ t a ù o ủ i e u k i e ọ n c h o c h u ựn g t o õ i t r o n g s u o ỏ t q u a ự t r ỡ n h h o ù c
t a ọ p , n g h i e õ n c ử ự u va ứ t h ử ù c h i e ọ n l u a ọ n va ờ n .
T a ực g i a ỷ c u ỷa c a ực t ử l i e ọu , b a ứi , a ỷn h c h u ựn g t o õi x i n p h e ựp ủ ử ụ ùc s ử ỷ d u ùn g t r o n g
l u a ọ n va ờ n .
Q u y ự c ụ q u a n , t h a õ n h ử ừ u ủ a ừ t a ọ n t ỡ n h h o ó t r ụ ù ve m a ở t t ử l i e ọ u , va ọ t c h a ỏ t l a ó n t i n h
t h a n g i u ự p c h u ự n g t o õ i h o a ứ n t h a ứ n h l u a ọ n va ờ n n a ứ y .
T h a ứn h p h o ỏ H o C h ớ M i n h , n g a ứy 1 5 t h a ựn g 7 n a ờm

2 0 0 6

Nguyeón ẹoaứn Baỷo Tuyen

-2-


MUẽC LUẽC
D A N L U A N
1 . L y ự d o c h o ùn ủ e t a ứ i
2 . L ũ c h s ử ỷ n g h i e õ n c ử ự u va ỏ n ủ e
3 . Y n g h ú a k h o a h o ù c va ứ t h ử ù c t i e ó n
4 . ẹ o ỏ i t ử ụ ù n g va ứ m u ù c ủ ớ c h n g h i e õ n c ử ự u
5 . P h ử ụ n g p h a ự p n g h i e õ n c ử ự u va ứ n g u o n t ử l i e ọ u
6 . B o ỏ c u ù c l u a ọ n va ờ n

N O I D U N G
C H ệ ễ N G 1 : T O N G Q U A N V E T A Y N A M

B O V A ỉ V A ấN H O A T A Y N A M

B O

1 . M o õ i t r ử ụ ứn g t ử ù n h i e õ n
1 .1 . V ũ tr ớ ủ ũa ly ự

1 4

1 . 2 . ẹ ũ a h ỡ n h c a ỷn h q u a n

1 4

1 . 3 . K h ớ h a ọu

2 1

1 . 4 . H e ọ ủ o ọ n g t h ử ù c va ọ t

2 2

2 . M o õ i t r ử ụ ứn g x a ừ h o ọ i
2 . 1 . D a õn c ử

2 4

2 .2 . K in h te ỏ

2 7

3 . M o õ i t r ử ụ ứn g va ờ n h o ự a
3 . 1 . N g ử ụ ứ i V i e ọ t c h u ỷ t h e ồ va ờ n h o ự a c ụ b a ỷ n c u ỷ a T a õ y N a m
3 . 2 . V a ờn h o ựa T a õy N a m

B o ọ

2 9

B o ọ t r o n g t i e ỏ n t r ỡ n h va ờn h o ự a V i e ọ t N a m

3 0

C H ệ ễ N G 2 : V A ấN H O A T A N D U ẽN G M O I T R ệ ễ ỉN G S O N G N ệ ễ C
ễ T A Y N A M

B O

1 . T a ọn d u ùn g m o õi t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực t r o n g a ờn u o ỏn g ụ ỷ T a õy N a m

B o ọ

1 . 1 . N g u o n s a ỷ n va ọ t s o õ n g n ử ụ ự c d o i d a ứ o

3 3

1 . 2 . M o õ i t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ự c vụ ự i c ụ c a ỏ u b ử ừ a a ờ n va ứ m o ự n a ờ n ủ a ở c t r ử n g

4 3

1 . 3 . A ấ n u o ỏn g t r o n g g ỡ n g i ử ừ s ử ự c k h o ỷ e

5 4

1 . 4 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a va ờ n h o ự a a ồ m

t h ử ù c vu ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c T a õ y N a m

B o ọ

5 8

-3-


2 . T a ọn d u ùn g m o õi t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực t r o n g c ử t r u ự ụ ỷ T a õy N a m

B o ọ

2 . 1 . L ử ù a c h o ù n n ụ i c ử t r u ự va ứ h ỡ n h t h ử ự c c ử t r u ự

6 6

2 . 2 . V a ọt l i e ọu l a ứm

7 2

n h a ứ

2 . 3 . ẹ ũ a d a n h va ứ s o õ n g n ử ụ ự c

7 4

2 . 4 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c t a ọ n d u ù n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g c ử t r u ự

7 7

3 . T a ọn d u ùn g m o õi t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực t r o n g ủ i l a ùi ụ ỷ T a õy N a m
3 . 1 . G i a o t h o õ n g ủ ử ụ ứn g t h u ỷ y ụ ỷ T a õ y N a m

B o ọ

B o ọ

7 9

3 . 2 . N g h e ủ o ự n g g h e t h u y e n va ứ k y ừ t h u a ọ t ủ i e u k h i e ồ n g h e t h u y e n

8 2

3 . 3 . C a ự c p h ử ụ n g t i e ọ n g i a o t h o õn g ủ ử ụ ứ n g t h u ỷ y

8 7

3 . 4 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c t a ọ n d u ù n g s o õ n g n ử ụ ự c ủ e ồ ủ i l a ù i

9 2

4 . T a ọn d u ùn g m o õi t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực t r o n g s a ỷn x u a ỏt ụ ỷ T a õy N a m

B o ọ

4 . 1 . T r o n g l u ựa

1 0 0

4 . 2 . L a ọ p vử ụ ứ n

1 0 6

4 . 3 . C h a ờn n u o õi g i a c a m , g i a s u ực

1 0 8

4 . 4 . ẹ a ự n h b a ộ t va ứ n u o õ i t r o n g t h u ỷ y s a ỷ n

1 1 1

4 . 5 . T h u ỷ c o õn g , m y ừ n g h e ọ

1 2 5

4 . 6 . K h a i t h a ực r ử ứn g

1 2 6

4 . 7 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c t a ọ n d u ù n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g s a ỷ n x u a ỏ t

1 2 8

5 . T a ọn d u ùn g m o õi t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực t r o n g ủ a ựn h g i a ởc ụ ỷ T a õy N a m

B o ọ

5 . 1 . C h i e ỏ n t r ử ụ ứn g

1 3 1

5 . 2 . C h i e ỏn t h u a ọt

1 3 3

5 . 3 . V u ừ k h ớ , p h ử ụ n g t i e ọn c h i e ỏn t r a n h

1 3 6

5 . 4 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c t a ọ n d u ù n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g ủ a ự n h g i a ở c

1 3 8

C H ệ ễ N G 3 : V A ấN H O A ẹ O I P H O V ễ I M O I T R ệ ễ ỉN G S O N G N ệ ễ C
ễ T A Y N A M

B O

1 . ẹ o ỏ i p h o ự vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g g ỡ n g i ử ừ s ử ự c k h o ỷ e
ụ ỷ T a õy N a m

B o ọ

1 . 1 . C h ử ừa r a ộn c a ộn

1 4 0

1 . 2 . C a ựi n o ựp

1 4 1

1 . 3 . T a ộ m

1 4 3

l ử ỷ a va ứ n g u ỷ n ử ụ ự c , n g u ỷ g i o ự

-4-

1 . 4 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c ủ o ỏ i p h o ự vụ ự i s o õn g n ử ụ ự c t r o n g g ỡ n g i ử ừ
s ử ực k h o ỷe

1 4 4

2 . ẹ o ỏ i p h o ự vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g c ử t r u ự ụ ỷ T a õ y N a m

B o ọ

2 . 1 . C h o ù n k i e ồu n h a ứ

1 4 6

2 . 2 . C h o ùn h ử ụ ựn g n h a ứ, c h o ùn ủ a ỏt ụ ỷ

1 4 8

2 . 3 . K e ỏt c a ỏu k y ừ t h u a ọt n g o õi n h a ứ

1 4 9

2 . 4 . C a ự c h b o ỏ t r ớ k h u o õn vi e õn n g o õ i n h a ứ va ứ n ụ i y e õ n n g h ổ c h o n g ử ụ ứ i
ủ a ừ k h u a ỏt

1 5 0

2 . 5 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c ủ o ỏ i p h o ự vụ ự i s o õn g n ử ụ ự c t r o n g c ử t r u ự

1 5 3

3 . ẹ o ỏ i p h o ự vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g ủ i l a ù i ụ ỷ T a õ y N a m

B o ọ

3 . 1 . G i a o t h o õn g t r e õn b o ọ

1 5 4

3 . 2 . N g h e ọ t h u a ọt b a ộc c a u

1 5 7

3 . 3 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c ủ o ỏ i p h o ự vụ ự i s o õn g n ử ụ ự c t r o n g ủ i l a ù i

1 5 9

4 . ẹ o ỏ i p h o ự vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c q u a t r a n g p h u ù c ụ ỷ T a õ y N a m

B o ọ

4 . 1 . L ử ùa c h o ùn c a ực h t h ử ực t r a n g p h u ùc t h ớ c h h ụ ùp

1 6 1

4 . 2 . S ử ỷ d u ùn g h i e ọu q u a ỷ c h a ỏt l i e ọu c o ự s a ỹn t ử ứ t h i e õn n h i e õn

1 6 6

4 . 3 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c ủ o ỏ i p h o ự vụ ự i s o õn g n ử ụ ự c q u a t r a n g p h u ù c

1 6 7

5 . ẹ o ỏ i p h o ự vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g s a ỷ n x u a ỏ t ụ ỷ T a õ y N a m

B o ọ

5 . 1 . N g a ờn s o õn g , c h a ọn b i e ồn

1 6 9

5 . 2 . L a ỏn s o õn g

1 7 0

5 . 3 . T h a õm

1 7 1

c a n h t a ờ n g vu ù

5 . 4 . ẹ a ở c t r ử n g c u ỷ a vi e ọ c ủ o ỏ i p h o ự vụ ự i s o õn g n ử ụ ự c t r o n g s a ỷ n x u a ỏ t
K E T L U A N

T A ỉI L I E U T H A M

1 7 9
1 8 1

K H A O

1 8 8

P h u ù l u ùc 1 : K e ỏt q u a ỷ k h a ỷo s a ựt , x ử ỷ l y ự t ử l i e ọu

1 9 8

P h u ù l u ù c 2 : M o ọ t s o ỏ b a ứ i vi e ỏ t

3 4 9

P h u ù l u ùc 3 : H ỡ n h a ỷn h b o ồ s u n g

4 2 0

P H U ẽ L U ẽC

-5-


DẪN LUẬN
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
T r o n g c a ù c vu øn g va ê n h o ù a ơ û V i e ä t N a m , vu ø n g va ê n h o ù a N a m
đ a ë c t h u ø r a á t r i e â n g m a ø va ã n
V e à vò t r í đ ò a l y ù , N a m
g o àm

m i e à n Đ o ân g N a m

B o ä c o ù n h ư õn g n e ùt

g i ư õ đ ư ơ ï c t í n h t h o á n g n h a á t c u û a va ê n h o ù a V i e ä t N a m .
B o ä l a ø vu ø n g đ a á t ơ û t a ä n c u ø n g c u û a đ a á t n ư ơ ù c ve à p h í a N a m ,

B o ä va ø m i e à n T a â y N a m

B o ä. P h a àn đ a át m i e àn T a ây N a m

B o ä,

n g a øy n a y t h u o äc đ ò a b a øn c u ûa 1 3 t ỉ n h , t h a øn h : L o n g A n , T i e àn G i a n g , B e án T r e , Đ o àn g
T h a ùp , V ó n h L o n g , T r a ø V i n h , A n G i a n g , C a àn T h ơ , H a äu G i a n g , S o ùc T r a ên g , K i e ân
G i a n g , B a ï c L i e â u va ø C a ø M a u . L a ø vu ø n g đ o à n g b a è n g c h a â u t h o å n a è m
h a ï l ư u c u ûa s o ân g M e k o n g đ o å r a b i e ån , T a ây N a m
s ô ng C ư û u L ong. K h a ù i n i e ä m

t r o ïn t r o n g p h a àn

B o ä t h ư ơ ø n g đ ư ơ ï c g o ï i l a ø đồng bằng

“ đồng bằng s ô ng C ư û u L ong” đ ư ơ ï c s ư û d u ï n g r o ä n g r a õ i t ư ø

s a u c h i e án t r a n h t h e á g i ơ ùi l a àn t h ư ù h a i c h o đ e án n a y [ M a ïc Đ ư ơ øn g 1 9 8 4 : 5 4 ] .
V ò t h e á đ ò a - va ê n h o ù a n a ø y đ a õ t a ï o c h o m i e àn T a â y N a m
va ê n h o ù a r i e ân g . N o ù i t ơ ù i m i e àn T a â y N a m

B o ä c o ù n h ư õn g đ a ëc đ i e åm

B o ä, n g ư ơ øi t a n g h ó n g a y đ e án n h ư õn g c a ùn h

đ o à n g t í t t a é p t a ä n c h a â n t r ơ ø i , m o ä t k h u n g c a û n h t h i e â n n h i e â n r o än g m ơ û , m o ä t m i e à n đ a á t
vơ ù i c h a è n g c h ò t h e ä t h o á n g k e â n h r a ï c h .
T r ư ơ ù c m o ä t m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n c o ù n h i e à u đ i e àu m ơ ù i l a ï , c a ù c h ư ù n g x ư û c u û a n g ư ơ ø i
V i e ä t ơ û m i e à n đ a á t n a ø y c o ù n h ư õn g n e ù t đ a ë c t r ư n g r i e â n g . B e â n c a ï n h l o á i ư ù n g x ư û t í c h c ư ï c
đ a äm

n e ù t t r u y e à n t h o á n g , n h ư õn g n a ê m

g a àn đ a ây , c a ù c b i e åu h i e än l e äc h l a ï c t r o n g c a ùc h

ư ù n g x ư û vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n đ a õ d i e ã n r a vơ ù i m ư ù c đ o ä n g a ø y c a ø n g g i a t a ê n g va ø l a n
r o ä n g t r e ân m i e à n đ a á t T a â y N a m

B o ä, t r o n g đ o ù m o âi t r ư ơ øn g s o ân g n ư ơ ùc b ò t a ùc đ o än g

n h i e à u n h a á t . C h í n h n h ư õ n g ư ù n g x ư û t i e â u c ư ï c c u û a c o n n g ư ơ ø i đ o á i vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g s o â n g
n ư ơ ù c đ a õ q u a y t r ơ û l a ï i g a â y t a ù c h a ï i t o l ơ ù n c h o c o n n g ư ơ ø i n h ư n g u o àn n ư ơ ù c b ò o â n h i e ã m ,
t h i e á u n ư ơ ù c n g o ï t c h o s i n h h o a ï t va ø s a û n x u a á t , n g u o à n t h u û y s a û n b ò c a ï n k i e ä t , l u ï t l o ä i x a û y
r a l i e â n t i e á p n h i e àu n a ê m , s a ï t l ơ û đ a á t , s a â u b e ä n h p h a ù h o a ï i m u ø a m a ø n g n g a ø y c a ø n g g i a
t a ê n g . T r ư ơ ù c t ì n h h ì n h n a ø y , vi e ä c n g h i e â n c ư ùu , t ì m

h i e å u va ê n h o ù a ư ù n g x ư û vơ ù i m o â i

-6-


t r ư ơ ø n g s o â n g n ư ơ ù c c u û a n g ư ơ ø i V i e ä t m i e àn T a â y N a m

B o ä vư ø a m a n g t í n h t h ơ ø i s ư ï , vư ø a

m a n g t í n h b ư ù c t h i e á t c a û ve à m a ë t l y ù l u a ä n l a ã n t h ư ïc t i e ã n .
T h i e á t n g h ó , vi e ä c g ì n g i ư õ va ø n a â n g c a o n h a ä n t h ư ù c đ e å c o ù t h a ù i đ o ä ư ù n g x ư û h a ø i h o ø a
vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n c u õ n g l a ø m o ä t t r o n g n h ư õ n g b i e ä n p h a ù p b a û o t o à n va ø p h a ù t t r i e å n
t r u y e à n t h o án g va ê n h o ù a t o á t đ e ï p c u û a d a â n t o ä c .

LỊ CH S Ư Û NG HIÊN CƯ ÙU V ẤN ĐỀ
T r o n g q u a ù t r ì n h h ơ n 3 0 0 n a êm

h ì n h t h a ø n h va ø p h a ù t t r i e å n , vu ø n g đ a á t m ơ ù i N a m

B o ä đ a õ t ư øn g t r ơ û t h a øn h đ e à t a øi c o ù t í n h c h a át t h ơ øi s ư ï c u ûa đ o ân g đ a ûo g i ơ ùi n g h i e ân c ư ùu
t r o n g va ø n g o a ø i n ư ơ ù c , đ a ë c b i e ä t t ư ø n ư û a s a u c u ûa t h e á k y û X X , n h a á t l a ø t r o n g va ø i t h a ä p
n i e ân g a àn đ a ây .
N g o a ø i vi e ä c x u a á t h i e ä n t r o n g c a ù c s a ù c h g i a ù o k h o a , t r o n g n h ư õ n g t a ø i l i e ä u c h u y e â n
n g a ø n h t h u o ä c c a ù c l ó n h vư ï c l ò c h s ư û , đ ò a l y ù , va ê n h o ï c , q u a â n s ư ï , m o â i t r ư ơ ø n g , … vơ ù i t ư
c a ùc h l a ø m o ät b o ä p h a än c u ûa đ a át n ư ơ ùc V i e ät N a m , m i e àn T a ây N a m
N a m

B o ä ) c o øn đ ư ơ ï c g i ơ ù i k h o a h o ï c q u a n t a â m
V e à k h a ûo c ư ùu , t r ư ơ ùc t h e á k y û X X

B o ä ( h a y c a û vu ø n g

n g h i e â n c ư ù u r i e â n g t r o n g t ư ø n g l ó n h vư ï c :

s a ù c h P h u û bi e â n t ạ p l u ï c c u û a L e â Q u y ù Đ o â n đ a õ c o ù

đ e à c a ä p đ e á n s a û n va ä t va ø p h o n g t u ï c c u û a đ a á t G i a Đ ò n h x ư a ( n a y l a ø vu ø n g N a m

B o ä) .

T r o n g s a ù c h G i a Đ ò nh t h à nh t h ô ng c h í , T r ò n h H o a ø i Đ ư ù c c o ø n t r ì n h b a ø y c h i t i e á t h ơ n ,
t ư ø vò t r í đ ò a l y ù , t ư ï n h i e â n , h a ø n h c h í n h , p h o n g t u ï c , s a û n va ä t c h o đ e á n đ o â t h ò , c h ơ ï b u ù a ,
đ o à n l u õy , đ e à n c h u ø a c u û a t o a ø n b o ä đ a á t G i a Đ ò n h x ư a . Đ a â y l a ø h a i t a ø i l i e ä u c o ù g i a ù t r ò đ a ë c
b i e ä t , r a á t b o å í c h c h o n h ư õn g c o ân g t r ì n h n g h i e â n c ư ù u k h o a h o ï c va ø c h o n h ư õ n g a i m u o á n
tìm

h i e å u s a â u r o ä n g ve à vu ø n g đ a á t N a m

B o ä . C a û h a i đ e àu c o ù p h a à n n g u y e ân b a û n b a è n g

c h ư õ H a ù n , r a á t t i e ä n c h o vi e ä c t r a c ư ù u . N g o a ø i r a c o ø n p h a û i k e å đ e á n Đ ạ i N am nh ấ t t h ố ng
c h í ( p h a àn L u ïc t ỉ n h N a m

K y ø ) d o c a ù c s ư û t h a à n n h a ø N g u y e ãn b i e â n s o a ï n , va ø c a ù c c o â n g

t r ì n h c u ûa T r ư ơ n g V ó n h K y ù.
S a n g t h e á k y û X X , n h a á t l a ø t r o n g n h ư õn g t h a ä p n i e â n 1 9 5 0 -1 9 8 0 , c o ù n h i e à u c o â n g
t r ì n h c u û a c a ù c n h a ø n g h i e â n c ư ù u n h ư N g u y e ã n V a ê n H a à u vơ ù i T h oạ i N gọ c H ầu v à

-7-


nh ư õ ng c ô ng c u ộ c k h ai p h á m i e àn H ậ u G i ang, S ư ï t h ô n t h u ộ c v à k h ai t h á c đấ t T ầm
P h ong L ong, …; N g u y e ã n Đ ì n h Đ a à u vơ ù i C h e á độ c ô ng đi e àn c ô ng t h ổ t r ong l ò c h s ư û
k h ẩ n h oang l ậ p ấ p ơ û N am

K y ø L u ï c T ỉ nh , T ổ ng k e á t đò a bạ N am

H u y ø n h L ư ù a vơ ù i L ò c h s ư û k h ai p h á v u ø ng đấ t N am

N am

B ộ c á c t h e á k y û X V I I , X V I I I , X I X , …; N am

K y ø L u ï c T ỉ nh , …;

B ộ , G ó p p h ần t ì m

h i e å u v u ø ng đấ t

B ộ x ư a v à nay , h a y Đ ò a p h ư ơ ng c h í

c u û a c a ù c t ỉ n h , … Đ a ë c b i e ä t l a ø S ơ n N a m , vơ ù i n h ư õn g t a ù c p h a å m

n h ư L ò c h s ư û k h ẩ n h oang

m i e àn N am , Đ ấ t G i a Đ ò nh x ư a, Đ ồng bằng s ô ng C ư û u L ong ne ù t s i nh h oạ t x ư a, C á
t í nh m i e àn N am , V ă n m i nh m i e ä t v ư ơ ø n, … T a á t c a û n h ư õ n g c o â n g t r ì n h t r e ân l a ø n g u o à n t a ø i
l i e ä u h e á t s ư ù c q u y ù g i a ù , g i u ù p h i e å u r o õ ve à m o ï i l ó n h vư ï c c u û a vu ø n g đ a á t N a m
V e à va ê n h o ï c vi e á t , đ ư ơ ï c c h u ù y ù h ơ n c a û l a ø n h ư õ n g t a ù c p h a å m

B o ä.

tro n g th e ák y ûX X

c u ûa

c a ù c n h a ø va ê n H o à B i e å u C h a ù n h , S ơ n N a m , Đ o a ø n G i o û i . Đ a ë c b i e ä t , n h ư õ n g t a ù c p h a å m
t i e â u b i e å u n h ư H ư ơ ng r ư ø ng C à M au c u û a S ơ n N a m , Đ ấ t r ư ø ng p h ư ơ ng N am

c u ûa

Đ o a ø n G i o û i đ a õ k h a é c h o ï a k h a ù t o a ø n d i e ä n n h ư õ n g n e ù t đ o ä c đ a ù o ve à t h i e â n n h i e â n , ve à c o n
n g ư ơ øi T a ây N a m

B o ä.

Ơ Û n h i e à u l ó n h vư ï c k h a ù c n h ư va ê n h o ï c d a â n g i a n , p h ư ơ n g n g ư õ , d u l ò c h , q u a â n s ư ï , …
r a û i r a ù c c o ù r a á t n h i e à u c o â n g t r ì n h , t a ù c p h a å m . T u y n h i e ân , c h ư a t h a ä t s ư ï đ a à y đ u û ve à n o ä i
d u n g t r o n g t ư ø n g l ó n h vư ï c c u ï t h e å . V ì va ä y , n h ư õ n g n g ư ơ ø i l a ø m
h o ï c t a ä p , g a ë p k h o ân g í t k h o ù k h a ê n k h i c a à n t r a c ư ùu , t ì m

c o ân g t a ùc n g h i e ân c ư ùu ,

h i e åu .

V e à va ê n h o ù a , n g o a ø i n h ư õ n g c o â n g t r ì n h c o ù t í n h c h a á t n g h i e â n c ư ùu c h u n g ve à va ê n
h o ùa V i e ät N a m

n h ư V i e ä t N am

v ă n h ó a s ư û c ư ơ ng c u û a Đ a ø o D u y A n h , V i e ä t N am

p h ong t u ï c c u û a P h a n K e á B í n h , V ă n m i nh V i e ä t N am

c u ûa N g u y e ãn V a ên H u y e ân , N e áp

c u õ c u û a T o a n A Ù n h , V ă n h ó a h ọ c đạ i c ư ơ ng v à c ơ s ơ û v ă n h ó a V i e ä t N am
Q u o á c V ư ơ ï n g , B ả n s ắ c v ă n h ó a V i e ä t N am
v u ø ng v ă n h ó a ơ û V i e ä t N am

c u û a P h a n N g o ï c , V ă n h ó a v u ø ng v à p h â n

c u ûa N g o â Đ ư ùc T h ò n h , T ì m

c u û a T r a à n N g o ï c T h e â m , … t h ì va ê n h o ù a N a m

c u ûa T r a àn

v e à bả n s ắ c v ă n h ó a V i e ä t N am

B o ä c h ỉ m ơ ùi đ ư ơ ïc s ư ï c h u ù y ù c u ûa c a ùc n h a ø

n g h i e â n c ư ù u t r o n g t h ơ ø i g i a n g a à n đ a â y . Đ o ù l a ø n h ư õ n g t a ù c p h a å m : M ấ y đặ c đi e å m

v ă n

h ó a đồng bằng s ô ng C ư û u L ong d o L e â A n h T r a ø ( c h u û b i e â n ) , V ă n h ó a v à c ư d â n
đồng bằng s ô ng C ư û u L ong c u û a c a ù c t a ù c g i a û N g u y e ã n C o â n g B ì n h , L e â X u a â n D i e ä m ,
M a ï c Đ ư ơ ø n g ; V ă n h ó a d â n gi an N am

B ộ – nh ư õ ng p h á c t h ả o c u û a N g u y e ã n P h ư ơ n g

-8-


T h a û o ; V ă n h ó a d â n gi an ngư ơ ø i V i e ä t N am

B ộ c u û a c a ù c t a ù c g i a û T h a ï c h P h ư ơ n g , H o à

L e â , H u y ø n h L ư ù a , N g u y e ã n Q u a n g V i n h ; L e ã h ộ i d â n gi an ơ û N am

B ộ c u û a H u y ø n h

Q u o á c T h a é n g ; N h à ơ û , t r ang p h u ï c , ă n u ố ng c u û a c á c d â n t ộ c v u ø ng đồng bằng s ô ng
C ư û u L ong c u û a P h a n T h ò Y e á n T u y e á t ; V ă n h ó a N am
H o à B a ù T h a â m ; V ă n h ó a ngh e ä t h u ậ t N am

B ộ - V ấ n đe à v à p h á t t r i e å n c u û a

B ộ , N h ư õ ng t h à nh t ư ï u k h oa h ọ c x ã h ộ i v à

nh â n v ă n ơ û c á c t ỉ nh p h í a N am

t r ong t h ơ ø i k y ø đổ i m ơ ù i , h o a ë c V ă n h ó a N am

k h ô ng gi an x ã h ộ i Đ ô ng N am

A Ù c u ûa n h i e àu t a ù c g i a û… N o äi d u n g c u ûa c a ùc c o ân g t r ì n h ,

t a ùc p h a åm

B ộ t r ong

n a ø y , h o a ë c k h a ù i q u a ù t c h u n g ve à m o ï i m a ë t , h o a ë c t a ä p t r u n g n g h i e â n c ư ù u s a â u

va ø o t ư ø n g l ó n h vư ï c t h u o ä c va ê n h o ù a va ä t c h a á t , va ê n h o ù a t i n h t h a à n c u û a N a m

B o ä h a y

r i e â n g c u û a Đ o à n g b a è n g s o â n g C ư ûu L o n g .
T r o n g s o á c a ù c c o â n g t r ì n h n g h i e â n c ư ù u ve à va ê n h o ù a V i e ä t N a m , k e å t ư ø k h i r a đ ơ ø i
va ø o n a ê m
T h e âm

1 9 9 6 , c o ân g t r ì n h T ì m

c u ûa T r a àn N g o ïc

v e à bả n s ắ c v ă n h ó a V i e ä t N am

đ a õ đ ư ơ ï c d ư l u a ä n t r o n g va ø n g o a ø i n ư ơ ù c h e á t s ư ù c q u a n t a â m

va ø đ a ù n h g i a ù c a o .

V ơ ù i c a ù c h t i e á p c a ä n h e ä t h o án g - c a á u t r u ù c k e á t h ơ ï p vơ ù i p h ư ơ n g p h a ù p s o s a ù n h - l o a ï i
h ì n h , t a ù c g i a û l a à n đ a à u t i e â n đ a õ c u n g c a á p c h o c a ù c n h a ø n g h i e ân c ư ù u m o ä t c h u y e ân k h a û o
t o a ø n d i e ä n , c o ù h e ä t h o á n g , m o ä t b ư ù c t r a n h t o å n g q u a n ve à va ê n h o ù a V i e ä t N a m . V ơ ù i vi e ä c
va ä n d u ï n g p h ư ơ n g p h a ù p m ơ ù i m e û n a ø y , va ê n h o ùa đ ư ơ ï c x e m

n h ư m o ät h e ä t h o án g g o àm

b o á n t h a ø n h t o á c ơ b a û n : va ê n h o ù a n h a ä n t h ư ù c , va ê n h o ù a t o å c h ư ù c c o ä n g đ o à n g , va ê n h o ù a
ư ù n g x ư û vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n va ø va ê n h o ù a ư ù n g x ư û vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g x a õ h o ä i .
S a u c o â n g t r ì n h t r e â n , t a ù c g i a û c o ø n c o ù c a ù c b a ø i vi e á t r a á t đ a ù n g c h u ù y ù . Ơ Û b a ø i V ai t r ò
c u û a nư ơ ù c t r ong t r u y e àn t h ố ng v ă n h ó a V i e ä t N am
m a ï n h r a è n g s o â n g n ư ơ ù c va ø a â m

v à Đ ô ng N am

A Ù, t a ùc g i a û n h a án

va n g c u û a n o ù đ a õ , đ a n g va ø s e õ c o ø n c h i p h o á i m o ä t c a ù c h

s a â u s a é c t o a ø n b o ä đ ơ ø i s o á n g va ä t c h a á t ( a ê n , ơ û , đ i l a ï i , s a û n x u a á t , … ) va ø t i n h t h a à n ( n g o â n t ư ø ,
t o â n g i a ù o , n g h e ä t h u a ä t , … ) c u û a n g ư ơ ø i V i e ä t va ø c a ù c d a â n t o ä c Đ o â n g N a m
N ư ơ ù c , v ă n h ó a v à h ộ i nh ậ p …, t a ù c g i a û đ a õ đ ư a r a c a ù c q u a n đ i e å m

A Ù. T r o n g b a øi

r a á t x a ù c đ a ù n g ve à

n ư ơ ù c , va ê n h o ù a , va ê n h o ù a n ư ơ ù c , h o ä i n h a ä p n ư ơ ùc va ø h o ä i n h a ä p va ê n h o ù a , b a û o ve ä n ư ơ ù c
va ø va ê n h o ù a t r o n g b o á i c a û n h h o ä i n h a ä p q u o á c t e á c u û a t o a ø n t h e å n h a â n l o a ï i , đ a ë c b i e ä t l a ø
t r o n g g i a i đ o a ïn h i e än n a y .

-9-


L u a ọ n va ờ n n a ứ y s e ừ k e ỏ t h ử ứ a n h ử ừ n g t h a ứ n h t ử ù u c u ỷ a c a ự c c o õ n g t r ỡ n h ủ i t r ử ụ ự c , ủ a ở c
b i e ọ t l a ứ vi e ọ c s ử ỷ d u ù n g p h ử ụ n g p h a ự p c a ỏ u t r u ự c - h e ọ t h o ỏ n g ủ e ồ t ỡ m

h i e ồ u ve va ờ n h o ự a ử ự n g

x ử ỷ vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g t ử ù n h i e õ n ( t r o n g l u a ọ n va ờ n n a ứ y l a ứ ủ a ở c t r ử n g s o õ n g n ử ụ ự c ) c u ỷ a
n g ử ụ ứi V i e ọt ụ ỷ m i e n T a õy N a m

B o ọ , ve va i t r o ứ c u ỷ a s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g t r u y e n t h o ỏn g va ờ n

h o ự a V i e ọ t N a m , ve b a ỷ o ve ọ n ử ụ ự c va ứ va ờ n h o ự a . Q u a ủ o ự , n h a ố m

ve va ờ n h o ự a N a m

tỡm

h i e ồu s a õ u h ụ n n ử ừ a

B o ọ , m o ọ t t r o n g n h ử ừ n g vu ứ n g va ờ n h o ự a c u ỷ a va ờ n h o ự a V i e ọ t N a m ,

t r o n g g i a i ủ o a ù n c o õ n g n g h i e ọ p h o ự a , h i e ọ n ủ a ù i h o ựa ủ a ỏ t n ử ụ ự c .
C h u ựn g t o õi ủ a ừ ủ ử ụ ùc g i ụ ựi t h i e ọu m o ọt s o ỏ c o õn g t r ỡ n h n g h i e õn c ử ựu c u ỷa c a ực n h a ứ k h o a
h o ù c n ử ụ ự c n g o a ứ i n h ử C u l t u r e e n e au , c u l t u r e i nond e ự e e t c u l t u r e i r r i gu e ự e e n A s i e
t r op i c al e c u ỷ a J e a n D e l ve t , h a y W at e r bas e d and l and bas e d c i v i l i z at i on,
n h ử n g c h ử a c o ự t h ụ ứi g i a n ủ e ồ t i e ỏp c a ọn t r ử ùc t i e ỏp .
M a ở c d u ứ n h ử ừ n g c o õ n g t r ỡ n h t a ọ p t r u n g n g h i e õ n c ử ựu ve va ờ n h o ự a N a m

B o ọ vử ứ a n e õ u ,

c h ử a k h a ộ c h o ù a r o ừ n e ự t va ờ n h o ự a ử ự n g x ử ỷ vụ ự i m o õi t r ử ụ ứ n g t ử ù n h i e õn c u ỷ a n g ử ụ ứ i V i e ọ t n h ử
m o ọ t t h a ứ n h t o ỏ c u ỷ a h e ọ t h o ỏ n g va ờ n h o ự a . T u y n h i e õ n , n h ụ ứ va ứ o n h ử ừn g c o õ n g t r ỡ n h n a ứ y
m a ứ c h u ựn g t o õi ủ a ừ n g h i e õn c ử ựu , t ỡ m
c u ỷa n g ử ụ ứi V i e ọt ụ ỷ T a õy N a m

h i e ồ u va ờ n h o ự a ử ự n g x ử ỷ vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c

B o ọ h e ỏt s ử ực t h u a ọn l ụ ùi .

Y NG Hể A K HOA HOẽC V Aỉ THệ ẽC TIEN
Y n g h ú a v e m a ởt k h o a h o ù c : ẹ e t a ứi s e ừ g o ựp p h a n b o ồ s u n g t h e õm

t r i t h ử ự c va ứ o

p h a n l y ự l u a ọ n c u ỷ a va ờ n h o ự a h o ù c V i e ọ t N a m , ủ a ở c b i e ọ t ve p h ử ụ n g d i e ọ n ủ ũ a - va ờ n h o ự a .
ẹ o n g t h ụ ứi l a ứm

c ụ s ụ ỷ c h o vi e ọ c n g h i e õ n c ử ự u va ứ s o a ù n t h a ỷ o c a ự c g i a ự o t r ỡ n h va ờ n h o ự a

r i e õ n g ve m i e n ủ a ỏ t T a õ y N a m

B o ọ.

Y n g h ú a v e m a ở t t h ử ù c t i e ó n : G o ự p p h a n va ứ o vi e ọ c ủ ũ n h h ử ụ ự n g va ứ t h ử ù c t h i
n h ử ừ n g c h ớ n h s a ự c h ve k i n h t e ỏ - x a ừ h o ọ i c u ỷ a n h a ứ n ử ụ ự c , ủ a ở c b i e ọ t l a ứ n h ử ừ n g c h ớ n h s a ự c h
k i n h t e ỏ - x a ừ h o ọi l i e õn q u a n t r ử ùc t i e ỏp ủ e ỏn T a õy N a m

B o ọ.

-1 0 -


ĐỐI TƯ Ơ ÏNG

V À NHIỆM

Đ O ÁI T Ư Ơ ÏN G

V U Ï NG HIÊN CƯ ÙU

N G H I E ÂN C Ư ÙU

Đ o á i t ư ơ ï n g n g h i e ân c ư ù u l a ø va ê n h o ù a ư ù n g x ư û c u û a n g ư ơ ø i V i e ä t T a â y N a m

B o ä đ o ái

vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n , đ ư ơ ï c g i ơ ù i h a ï n t r o n g đ a ë c t r ư n g s o â n g n ư ơ ù c , n h ư m o ä t t h a ø n h
t o á c u û a h e ä t h o á n g va ê n h o ù a .

N H I E ÄM

V U Ï N G H I E ÂN C Ư ÙU

1 . X a ù c đ ò n h n h ư õ n g a û n h h ư ơ û n g t í c h c ư ï c va ø t i e â u c ư ï c c u û a m o â i t r ư ơ ø n g s o â n g n ư ơ ù c
đ o á i vơ ù i n g ư ơ ø i V i e ä t ơ û T a â y N a m

B o ä t r e ân c a ù c l ó n h vư ï c t h u o ä c đ ơ ø i s o á n g va ä t c h a á t .

2 . X a ù c đ ò n h l o á i ư ù n g x ư û t í c h c ư ï c va ø t i e â u c ư ï c c u û a n g ư ơ ø i V i e ä t ơ û T a â y N a m

B o ä

đ o á i vơ ù i m o â i t r ư ơ øn g s o â n g n ư ơ ù c . V a á n đ e à g ì n g i ư õ m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n s o n g s o n g vơ ù i
b a û o t o à n , p h a ù t t r i e å n va ø x a â y d ư ï n g t r u y e à n t h o án g va ê n h o ù a t o á t đ e ï p ơ û T a â y N a m

B o ä

t r o n g c o ân g c u o äc c o ân g n g h i e äp h o ùa , h i e än đ a ïi h o ùa đ a át n ư ơ ùc .

P HƯ Ơ NG

P HÁP NG HIÊN CƯ ÙU V À NG U ỒN TÀI LIỆU

P H Ư Ơ N G

P H A ÙP N G H I E ÂN C Ư ÙU

N h ư õ n g p h ư ơ n g p h a ù p n g h i e ân c ư ù u đ ư ơ ï c s ư û d u ï n g t r o n g đ e à t a ø i g o à m :
P h ư ơ ng p h á p h e ä t h ố ng c ấ u t r u ù c l a ø p h ư ơ n g p h a ù p đ ư ơ ï c s ư û d u ï n g x u y e â n s u o á t
t r o n g t o a ø n b o ä đ e à t a ø i đ e å t i e á p c a ä n va ê n h o ù a n h ư m o ä t h e ä t h o á n g . V a ø va ê n h o ù a ư ù n g x ư û
c u û a c o n n g ư ơ ø i đ o á i vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g t ư ï n h i e â n l a ø m o ä t t h a ø n h t o á c u û a h e ä t h o á n g va ê n h o ù a .
P h ư ơ ng p h á p l ò c h s ư û v à p h ư ơ ng p h á p l ogi c g i u ù p n h a ä n t h ư ù c đ u ù n g q u a ù t r ì n h
p h a ù t s i n h , p h a ù t t r i e å n c u û a va ê n h o ù a T a â y N a m
N a m , đ o àn g t h ơ øi n a ém

B o ä t r o n g t i e á n t r ì n h va ê n h o ù a V i e ä t

đ ư ơ ï c b a û n c h a á t va ø q u y l u a ä t c u û a va ê n h o ù a ư ù n g x ư û vơ ù i m o â i

t r ư ơ øn g t ư ï n h i e ân c u ûa c o n n g ư ơ øi .

-1 1 -


P h ử ụ ng p h aự p p h aõ n t ớ c h v aứ t oồ ng h ụ ù p n h a ố m

t a ự c h va ờ n h o ự a ử ự n g x ử ỷ vụ ự i m o õ i

t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực c u ỷa n g ử ụ ứi V i e ọt m i e n T a õy N a m

B o ọ r a t h a ứn h h a i c a ực h x ử ỷ t h e ỏ p h u ứ

h ụ ù p l a ứ t a ọ n d u ù n g m o õ i t r ử ụ ứn g va ứ ủ o ỏ i p h o ự vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g . T r o n g m o ó i c a ự c h x ử ỷ t h e ỏ

ủ o ỏ i vụ ự i t ử ứ n g l ú n h vử ù c t r o n g ủ ụ ứ i s o ỏ n g va ọ t c h a ỏ t c u ỷ a c o n n g ử ụ ứ i , t h ỡ ủ a õ u l a ứ m a ở t n o ồ i
t r o ọ i c u ỷ a vi e ọ c t a ọ n d u ù n g h a y c u ỷ a vi e ọ c ủ o ỏ i p h o ự . S a u ủ o ự l i e õ n k e ỏ t , t h o ỏ n g n h a ỏ t l a ù i c a ự c
t h e ỏ ử ự n g x ử ỷ t r o n g t ử ứ n g l ú n h vử ù c n h a ố m

l a ứm

r o ừ va i t r o ứ , vũ t r ớ , t ớ n h c h a ỏ t c u ỷ a va ờ n h o ự a

ử ự n g x ử ỷ vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c c u ỷ a n g ử ụ ứ i V i e ọ t m i e n T a õ y N a m
P h ử ụ ng p h aự p d i e ó n d ũ c h v aứ q u y naù p n h a ố m

B o ọ.

s u y l u a ọ n ủ e ồ ủ i t ử ứ va ờ n h o ự a ử ự n g x ử ỷ

vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g t ử ù n h i e õ n c u ỷ a n g ử ụ ứ i V i e ọ t ủ e ỏ n c a ự c h t h ử ự c ử ự n g x ử ỷ ủ a ở c t h u ứ vụ ự i m o õ i
t r ử ụ ứn g s o õn g n ử ụ ực c u ỷa n g ử ụ ứi V i e ọt m i e n T a õy N a m

B o ọ, ủ o n g t h ụ ứi q u a ủ o ự x a ực ủ ũ n h

n h a ọ n t h ử ự c c u ỷ a n g ử ụ ứ i V i e ọ t m i e n n a ứ y ve m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g m o ù i l ú n h vử ù c
t h u o ọ c ủ ụ ứ i s o ỏ n g va ọ t c h a ỏ t .
P h ử ụ ng p h aự p q u an s aự t v aứ t h ử ù c ngh i e ọ m

n h a ốm

g h i n h a ọ n va ứ x a ự c ủ ũ n h m o ọ t c a ự c h

ủ a y ủ u ỷ va ứ c h ớ n h x a ự c t ử ứ n g c a ự c h t h ử ự c ử ựn g x ử ỷ c u ỷ a n g ử ụ ứ i V i e ọ t m i e n T a õ y N a m

B o ọ

vụ ự i m o õ i t r ử ụ ứ n g s o õ n g n ử ụ ự c t r o n g t a ỏ t c a ỷ c a ự c l ú n h vử ù c c u ỷ a ủ ụ ứ i s o ỏ n g va ọ t c h a ỏ t q u a
n h ử ừn g t r a ỷi n g h i e ọm

c o ự ủ ử ụ ùc t ử ứ c u o ọc s o ỏn g t h ử ùc t e ỏ.

N G U O N T A ỉI L I E U C H U Y E U
T a ứi l i e ọu t h a m
h o ựa N a m

k h a ỷ o c h u ỷ y e ỏ u l a ứ c a ự c t a ự c p h a ồ m , c o õ n g t r ỡ n h n g h i e õ n c ử ựu ve va ờ n

B o ọ va ứ T a õ y N a m

T a ứi l i e ọu t h a m

B o ọ ; ve va ờ n h o ự a V i e ọ t N a m

k h a ỷo m ụ ỷ r o ọn g g o m : c a ực t a ực p h a ồm

vi e ỏ t r i e õ n g h o a ở c c o ự l i e õ n q u a n ủ e ỏ n N a m
p h a ồm

va ứ l y ự l u a ọ n va ờ n h o ự a h o ù c .
b i e õn k h a ỷo , ủ ũ a c h ớ , d u l ũ c h

B o ọ, ủ o n g b a ốn g s o õn g C ử ỷu L o n g ; c a ực t a ự c

ve ủ ũ a l y ự t ử ù n h i e õ n , ủ ũ a l y ự n h a õ n va ờ n , ủ ũ a l y ự k i n h t e ỏ , ủ ũ a l y ự m o õ i t r ử ụ ứn g , l ũ c h

s ử ỷ, d a õn t o ọc h o ùc , t ử t ử ụ ỷn g p h ử ụ n g ẹ o õn g , t o õn g i a ựo t ớ n n g ử ụ ừn g , p h o n g t u ùc t a ọp q u a ựn ,
va ờ n h o ự a n g h e ọ t h u a ọ t , va ờ n h o ự a d a õ n g i a n , va ờ n h o ù c vi e ỏ t , m y ừ t h u a ọ t , a ồ m

t h ử ùc , t r a n g

p h u ùc , k i e ỏn t r u ực , g i a o t h o õn g ; c a ực t a ực p h a ồm

A , va ờ n h o ự a

vi e ỏ t ve va ờ n h o ự a ẹ o õ n g N a m

A n ẹ o ọ , va ờ n h o ự a T r u n g H o a c o ự l i e õ n q u a n ; va ứ c a ự c n i e õ n g i a ự m

t h o ỏn g k e õ c u ỷa n h a ứ

n ử ụ ực .

-1 2-


N h ư õn g t a øi l i e äu t h a m

k h a û o n e â u t r e â n đ ư ơ ï c t a ä p h ơ ï p t ư ø c a ù c t h ư vi e än , c a ù c c a ù n h a â n

va ø p h ư ơ n g t i e ä n t h o â n g t i n đ a ï i c h u ù n g . N g o a ø i r a , c o ø n c o ù n h ư õ n g k i e á n t h ư ù c , k i n h
n g h i e äm

t h ư ïc t e á p h o n g p h u ù m a ø t a ùc g i a û đ e à t a ø i đ a õ t i e áp t h u đ ư ơ ïc t ư ø đ ơ øi s o án g s i n h

h o a ït , l a o đ o än g s a ûn x u a át t r e ân m o âi t r ư ơ øn g s o ân g n ư ơ ùc ơ û q u e â n h a ø.

B Ố CU ÏC LU ẬN V ĂN
V e à h ì n h t h ư ù c , l u a ä n va ê n g o à m
g o àm

1 8 7 t r a n g n o ä i d u n g , va ø 2 4 2 t r a n g p h u ï l u ï c b a o

c a ù c k e á t q u a û đ a õ đ ư ơ ï c c h u ùn g t o â i k h a û o s a ù t t ư ø t h ư ï c t e á , x ư û l y ù t ư ø c a ù c t a ø i l i e ä u , s o á

l i e ä u t h o á n g k e â , n g o a ø i r a c o ø n c o ù m o ä t s o á b a ø i vi e á t va ø h ì n h a û n h b o å s u n g t ư ø c a ù c n g u o à n
t a øi l i e äu k h a ùc .

N h a èm

V e à n o ä i d u n g , n g o a ø i p h a à n d a ã n l u a ä n va ø k e á t l u a ä n , l u a ä n va ê n g o àm

3 c h ư ơ n g :

C h ư ơ ng 1 : T ổ ng q u an v e à T â y N am

B ộ ( 1 8 t r a n g ) .

B ộ v à v ă n h ó a T â y N am

g i ơ ù i t h i e ä u k h a ù i q u a ù t ve à m o â i t r ư ơ øn g t ư ï n h i e â n , m o â i t r ư ơ ø n g x a õ h o ä i va ø va ê n h o ù a

m i e àn T a ây N a m

B o ä, m u ïc đ í c h l a øm

t r ì n h b a øy ơ û p h a àn t r o ïn g t a âm

c ơ s ơ û c h o n h ư õn g l u a än đ i e åm , l u a än c ư ù s e õ đ ư ơ ïc

c u û a l u a ä n va ê n , t r o n g c a ù c c h ư ơ n g s a u .
B ộ ( 1 0 7

C h ư ơ ng 2 : V ă n h ó a t ậ n d u ï ng m ô i t r ư ơ ø ng s ô ng nư ơ ù c ơ û T â y N am
t r a n g ) ; C h ư ơ ng 3 : V ă n h ó a đố i p h ó v ơ ù i m ô i t r ư ơ ø ng s ô ng nư ơ ù c ơ û T â y N am
t r a n g ) . H a i c h ư ơ n g n a øy l a ø p h a àn t r o ïn g t a âm

c u û a l u a ä n va ê n . N o ä i d u n g n h a è m

c a ù c h t h ư ù c ư ù n g x ư û vơ ù i m o â i t r ư ơ ø n g s o â n g n ư ơ ù c c u û a n g ư ơ ø i V i e ä t T a â y N a m

B ộ ( 4 2
x a ùc đ ò n h

B o ä t r e ân t a át

c a û c a ù c l ó n h vư ï c a ê n , ơ û , m a ë c , đ i l a ï i , g ì n g i ư õ s ư ù c k h o û e , s a û n x u a á t va ø đ a ù n h g i a ë c . T r o n g
đ o ù, b a o g o àm

vi e ä c t r a n h t h u û t a ä n d u ïn g n h ư õ n g g ì c o ù l ơ ï i va ø r a s ư ù c đ o á i p h o ù vơ ù i n h ư õ n g

m a ë t b a á t l ơ ï i m a ø m o â i t r ư ơ øn g s o â n g n ư ơ ù c d a ø n h c h o c o n n g ư ơ ø i ơ û m i e à n đ a á t n a ø y .

-1 3-

CHƯƠNG 1:

TỔNG QUAN VỀ TÂY NAM BỘ
VÀ VĂ N H Ó A TÂY NAM BỘ
1 . M Ô I TR Ư Ơ ØNG TƯ Ï NH I Ê N
1 .1 . V ò t r í đ òa ly ù
M i e àn T a ây N a m
tíc h 3 9 .7 3 4 k m

2( 1 )

B o ä l a ø p h a àn l a õn h t h o å ơ û p h í a c ư ïc n a m

c u û a V i e ä t N a m , c o ù d i e än

. P h í a Đ o â n g B a é c g i a ù p vơ ù i m i e à n Đ o â n g N a m

n ư ơ ù c C a m p u c h i a , T a â y g i a ù p vò n h T h a ù i L a n , Đ o â n g N a m
T r o n g đ e à t a øi n a øy , c u ïm

va ø N a m

B o ä, p h í a B a éc g i a ùp
g i a ùp b i e ån Đ o ân g .

t ư ø Đ ồng bằng c h â u t h ổ s ô ng C ư û u L ong c h u ù n g t o â i

d u ø n g đ e å c h ỉ b o ä p h a ä n c h í n h c u û a đ o àn g b a è n g ve à m a ë t t ư ï n h i e â n , t ư ù c b a o g o à m
t h ư ơ ï n g va ø h a ï c u û a c h a â u t h o å ; c u ï m

vu ø n g

t ư ø Đ ồng bằng s ô ng C ư û u L ong đ e å c h ỉ c h u n g ve à

m a ë t t ư ï n h i e â n c h o p h a à n đ a á t l i e à n ; va ø d a n h t ư ø T â y N am

B ộ đ e å c h ỉ c h u n g t o a ø n m i e àn

về c a ù c l ó n h vư ï c h a ø n h c h í n h , va ê n h o ù a , k i n h t e á , x a õ h o ä i .

1 . 2 . Đ ò a h ì n h – c a ûn h q u a n
C a ù c đ o à n g b a è n g c h a â u t h o å đ e à u d o c a ù c s o â n g l ơ ùn b o à i đ a é p n e â n , ơ û T a â y N a m
l a ø s o ân g C ư ûu L o n g , t ư ùc s o ân g M e k o n g . M e k o n g l a ø t ư ø đ ư ơ ïc p h i e ân a âm

B o ä

t ư ø t i e án g L a øo

“ M e ø K h oó ng” , n g h ó a l a ø “s o â n g m e ï ” . T h e o c a á u t r u ù c đ ò a d a n h L a ø o – T h a ù i , c a ù c s o â n g
l ơ ùn đ e àu g o ïi l a ø m e ï ( “ M e ø” ) n h ư M e ø K h o o ùn g ( M e k o n g ) , M e ø N a ëm

(M e n a m ). T ư ø

“k h oó ng” h a y “k r oong” đ e å c h ỉ s o â n g g a à n n h ư p h o å b i e á n k h a é p vu ø n g Đ o â n g N a m
k e å c a û ơ û m i e àn N a m

T r u n g Q u o á c ( t ư ø “gi ang”

ᳯ

l a ø s o â n g đ ư ơ ï c d u øn g t ư ø p h í a n a m

s o â n g T r ư ơ øn g G i a n g t r ơ û x u o á n g . C h ư õ gi ang c o ù b o ä “c ô ng”
(1)

A Ù,

Ꮏ

đ e å p h i e ân a âm

tư ø

[www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=386&idmid=3&ItemID=3125].

-1 4-


“kroong” củ a n g ư õ h e ä Na m
p h i e ân a âm

A Ù ) . Ng ư ơ ø i V i e ä t d ù n g t e â n H a ù n V i e ä t “C ư û u L ong” đe å

t ư ø “kroong” [P h a ï m

Đ ư ùc D ư ơ n g 1 9 8 4 : 8 3 ] .

H1.01: Sông Cửu Long ở Tây Nam Bộ
[ w w w .g e o g r .u n i -g o e t t i n g e n .d e / k u s / p i c s / v n .h t m ]

Đ o à n g b a è n g ch a â u t h o å s o â n g C ư û u L o n g l ơ ù n v a ø m a ø u m ơ õ n h a á t V i e ä t Na m , l a ø v ư ï a
l ú a v a ø n ơ i s a û n x ua á t đa d a ï n g p h o n g p h ú ca ù c n g uo à n t h ư ï c p h a å m , n o â n g s a û n ch o ca û
n ư ơ ù c. Ng ư ơ ø i V i e ä t ơ û T a â y Na m

B o ä , t ư ø x ư a đa õ q ua n n i e ä m

C ư û u L o n g l a ø ch í n co n

r o à n g p h un n ư ơ ù c đe å t ư ơ ù i ch o m i e àn đa á t n a ø y [M a ï c Đ ư ơ ø n g 1 9 8 4 : 5 4 ] . K h a ù i n i e ä m
r o à n g g ơ ï i l a ï i t r uy e à n t h uy e á t l i e â n q ua n đe á n s ư ï h ì n h t h a ø n h d a â n t o ä c V i e ä t Na m

v e à

t ư ø b uo å i

x a x ư a , d o đo ù n h ư m o ä t l ơ ø i n h a é c n h ơ û t h ư ơ ø n g x uy e â n v e à co ä i n g uo àn v a ø y ù t h ư ù c d a â n t o ä c
[P h a n Q ua n g 1 9 8 5 : 6 ] .
M e k o n g l a ø co n s o â n g l ơ ù n t h ư ù 1 2 t r e â n t h e á g i ơ ù i ( d a ø i 4 .8 0 0 k m ) v a ø l ơ ù n n h a á t
Đ o â n g Na m

A Ù , co ù t o å n g d i e ä n t í ch l ư u v ư ï c r o ä n g t ơ ù i 7 9 5 .0 0 0 k m

2

. S o ân g b a é t n g uo à n t ư ø

ca o n g uy e â n T a â y T a ï n g t h uo ä c T r un g Q uo á c ( ca o h ơ n m ư ï c n ư ơ ù c b i e å n 5 .0 0 0 m ) , ch a û y
t ư ø T r un g Q uo á c s a n g M y a n m a r , L a ø o , T h a ù i L a n , C a m p uch i a , r o à i đo å v a ø o m i e à n T a â y
Na m

( 2)

B o ä củ a V i e ä t Na m

q ua h a i n h a ù n h đe å r a b i e å n

. Nh a ù n h p h í a B a é c l a ø s o â n g T i e à n

( 2)

[www.vnmc .gov.vn/A dmin/M K Intr o_ E N G .asp].

-15-


( T i e n G i a n g ) , n h a ự n h p h ớ a Na m

l a ứ s o õn g H a ọu ( H a ọu G i a n g ) . H a i n h a ựn h s o õn g n a ứy

ca ứ n g v e x uo õ i ca ứ n g r o ọ n g l ụ ự n , k h i r a ủe ỏ n b i e ồ n , cử ỷ a s o õ n g r o ọ n g ủe ỏ n v a ứ i k i l o m e t .
S o õn g
b i e õn

T i e n

tử ứ

g i ụ ự i V i e ọ t Na m

C a m p uch i a r a ủe ỏ n cử ỷ a
s o õn g d a ứi 2 2 0 k m , n h a ọn
2 / 3 l ử u l ử ụ ù n g n ử ụ ự c cuỷ a
s o õ n g C ử ỷ u L o n g , ủo ồ r a
b i e ồn

q ua

s a ự u cử ỷ a , t ử ứ

b a ộ c x uo ỏ n g n a m

l a ứ C ử ỷa

T i e ồ u, C ử ỷ a ẹ a ù i , cử ỷ a B a
L a i , cử ỷ a
cử ỷ a
C un g

H a ứm

L uo õ n g ,

C o ồ C h i e õn

v a ứ cử ỷ a

H a u. S o õ n g

co ự

d a ùn g n h ử m o ọt b ớ m

t o ực

n g a ứ y ca ứ n g t o ỷ a r o ọ n g . ễ
ủo a ù n

l o ứn g

s o õn g

p h ỡn h

r a , d o ứ n g n ử ụ ự c ch i a l a ứ m
n h i e u n h a ựn h

n h o ỷ b a o

b o ù c n h ử ừ n g ủa ỷ o ụ ỷ g i ử ừ a
s o õ n g . Nh ử ừ n g ủa ỷ o
ủa ỷ o

l ụ ựn

n a ứy ,

ủử ụ ù c n g ử ụ ứ i

V i e ọt ụ ỷ m i e n n a ứy g o ùi l a ứ
c u ứ l a o, ủa ỷ o n h o ỷ l a ứ c o n
ủe ồ p h a õ n b i e ọ t v ụ ự i n h ử ừ n g
B ẹ 1.1: Lửu v ửù c s oõng M e k ong
[ w w w .v n m c .g o v .v n /
A d m i n / M K I n t r o _ E n g .a s p ]

(3 )

ủa ỷ o v a ứ h o ứ n ụ ỷ b i e ồn

.

(3 )

X em P h uù luù c 1.20 .

-16-


B Đ 1.2 : H e ä t h ống s ông Cửu Long ở Tây Nam Bộ
[ N g u y e ã n D ư ơ ï c 2 005 a : 106 ]

S o â n g H a ä u r a b i e å n t h e o m o ä t d o ø n g ch a û y d uy n h a á t , m a ë c d ù v a ã n co ù n h ư õ n g cù
l a o l ơ ùn ơ û g i ư õa d o øn g . S a u k h i g a ëp s o ân g V a øm

Na o n o á i l i e à n v ơ ù i s o â n g T i e à n , s o â n g

H a ä u n h a ä n đư ơ ï c m o ä t l ư ơ ï n g n ư ơ ù c t ư ø s o â n g T i e à n ch uy e å n q ua , l a ø m

ch o s ư ï ch e â n h l e ä ch

l ư u l ư ơ ï n g g i ư õ a h a i s o â n g k h o â n g co ø n đa ù n g k e å . C a ù ch b i e å n 7 5 k m , s o â n g b a é t đa à u ch i a
n h a ù n h , đo å r a b i e å n q ua b a cư û a Đ ò n h A n , B a ù t X a é c v a ø T r a n h Đ e à [Ng uy e ãn D ư ơ ï c
2 0 0 5 a : 1 0 6 ; NX B B a û n Đ o à 1 9 9 7 : 2 1 ]

.

(4 )

V ề tê n c ủ a h ai c ư û a C ung H ầ u và T r anh Đ ề , tr ong h ai q uy ể n Tự vò Tiếng Việt miền
N am [V ư ơ ng H ồng S ển 19 9 3] và Đ o àng b ằ ng s o â ng C ử u L o ng né t s inh h o ạt x ưa [S ơ n N am
19 9 7 c ], h ai tá c giả đ ề u c ó c h ung y ù k iến:
C ư û a C ung H ầ u, gầ n B ã i N gao, xư a c ó tê n c h ư õ gọ i là N gao C h â u h ả i mo â n. V ì ngư ơ ø i
P h á p k h ông đ ọ c C o àn N gao mà đ ọ c th à nh “ c o nn gao ” nên viế t sai là C o ng H au , C u ng
H au . T h ậ t r a k h ô ng c ó c ư û a nà o tên nh ư vậy . S au viế t lạ i th à nh c h ư õ V iệ t, vì k h ô ng h iể u
r õ tư ø và ngh ó a gố c nên th êm dấ u mà th à nh C ung H ầ u [V ư ơ ng H ồ ng S ển 19 9 3: 289 ,
29 7 , 316-317 ; S ơ n N am 19 9 7 c : 7 ]… < x em tiếp tr ang s au >
(4 )

-17 -


H e ä t h o á n g s o â n g r a ï ch ơ û đo à n g b a è n g s o â n g C ư û u L o n g ch a è n g ch ò t n h ư m o ä t m a ï n g
n h e ä n k h o å n g l o à , v ơ ù i h ơ n 2 .5 0 0 k m
t r o n g đo ù co ù 1 .5 7 5 k m
l a ïi l a ø d ư ơ ùi 8 m

s o â n g r a ï ch t ư ï n h i e â n v a ø 2 .5 0 0 k m

k e ân h co ù l o ø n g k e â n h r o ä n g 1 8 -6 0 m , 4 8 0 k m

k e â n h đa ø o

,

(5 )

r o ä n g 8 -1 6 m , co ø n

[L e â B a ù T h a û o 2 0 0 2 : 2 6 6 ] .

Ơ Û T a â y Na m

B o ä , m ù a m ư a t r ù n g h ơ ïp v ơ ù i g i o ù m ù a t a â y n a m

( g i o ù n o àm ) , k e ùo

d a ø i t ư ø t h a ù n g 5 đe á n t h a ù n g 1 0 , đa â y cũ n g l a ø m ù a n ư ơ ù c l ũ củ a s o â n g C ư û u L o n g . L ư u
l ư ơ ï n g s o â n g C ư û u L o n g ch ư ù a t ơ ù i 4 7 5 t y û m e ù t k h o á i n ư ơ ù c, m ư ï c n ư ơ ù c m ù a l ũ co ù t h e å
ca o h ơ n m ư ï c n ư ơ ù c m ù a ca ï n đe á n 4 m . D i e ä n t í ch n g a ä p l ũ ơ û đo à n g b a è n g s o â n g C ư û u
L o n g l e ân t ơ ù i 1 .3 0 0 .0 0 0 -1 .4 0 0 .0 0 0 h a , n h ư n g k h o â n g v ì v a ä y m a ø b ò n g a ä p l ụ t đe d o ï a
đo ä t n g o ä t , b ơ û i m o ä t p h a à n n ư ơ ù c củ a s o â n g C ư û u L o n g đa õ d o à n n g ư ơ ï c v a ø o B i e å n H o à
C a m p uch i a ch ư ø n g 1 9 %

t o å n g l ư ơ ïn g n ư ơ ù c( 6 ). M a ë t k h a ù c, d o s o â n g T i e à n v a ø s o â n g H a ä u

đư ơ ï c n o á i v ơ ù i n h a u b a è n g r a á t n h i e à u k e ân h r a ï ch n e â n s ư ï p h a â n l ũ d i e ãn r a d e ã d a ø n g . Ơ Û
s o â n g T i e à n , n ư ơ ù c l ũ ch ỉ l e â n t ư ø t ư ø m o ã i n g a ø y v a ø i ce n t i m e t r o à i t r a ø n v a ø o ca ù c v ù n g
t r ũ n g n a è m

n g a y s a u g ơ ø s o â n g , đe å l a ï i m o ä t l ơ ù p p h ù s a m a ø u m ơ õ t r e â n r uo än g l ú a . Ơ Û

s o â n g H a ä u, n ư ơ ù c l ũ l e â n k h o â n g ca o l a é m
đa õ t ì m

v e à p h í a h a ï l ư u, d o m o ä t l ư ơ ïn g n ư ơ ù c r a á t l ơ ù n

đư ơ ï c l o á i t h o a ù t q ua h ư õ u n g a ï n đo a ï n g i ư õa C h a â u Đ o á c – L o n g X uy e â n , t h e o ca ù c

k e â n h đo å r a v ò n h T h a ù i L a n , p h í a R a ï ch G i a ù . S ư ï đi e à u t i e á t đo ù g i a û i t h í ch v ì s a o s o â n g
C ư û u L o n g d ù đư a v e à m o ä t l ư ơ ï n g n ư ơ ù c k h o å n g l o à t r o n g m ù a l ũ , m a ø v a ã n đư ơ ï c t i e á n g
l a ø l ũ h i e à n . T uy n h i e â n , ca û n h q ua n v a ø o m ù a l ũ t h a ä t a á n t ư ơ ï n g , n ư ơ ù c s o â n g cuo à n cuo ä n
ch a û y , ca ù c ca ù n h đo à n g đa ä m

m a ø u p h ù s a v a ø n ư ơ ù c m e â n h m o â n g n h ư b i e å n . Nh a ø cư û a ,

C ư û a T r anh Đ ề ( c ó k h i viế t th à nh T r ầ n Đ ề ) là k h ông đ úng. T h ậ t r a xư a đ â y là c ư û a
Tr ấn D i. Tr ấn D i đ ể đ ố i lạ i vơ ù i Tr ấn B iê n ơ û B iê n H ò a. N h ư ng vì ngư ơ ø i P h á p viế t th eo
k iể u ph á t â m c ủ a h ọ : T r an Di, th à nh “ Tr an D e” , đ ế n k h i viế t lạ i c h ư õ V iệ t mà th à nh
T r anh Đ ề [V ư ơ ng H ồng S ển 19 9 3: 30 1-30 2, 67 2-67 3; S ơ n N am 19 9 7 c : 7 ].
C h úng tô i tì m th ấ y tr ong G ia Đ ò nh th à nh th ông c h í [T r ò nh H oà i Đ ư ù c 19 9 8: q II, 56a,
7 1b] gh i:
( N gao C h âu h ả i mô n) ;
( T r ấ n Di) .

֣ᵮᶏധ

ಭᄱ

Xin lưu ý: C h ú th í c h tr ong c á c sá c h P h u û b iê n tạp l u ïc , G ia Đ ònh th à nh th o â ng c h í là số
th ư ù tư ï c ủ a q uy ể n và tơ ø đ ư ơ ï c dẫ n. V í dụ q uy ển II, tơ ø 56a [q .II, 56a].
T r ong th ư ï c tế , c á c h ph á t â m và gh i c h ép, ngư ơ ø i V iệ t miền T â y N am B ộ đ ề u gọ i
k ênh là “ k inh ” .
(5 )

(6 )

[www.vnmc .gov.vn/ A dmin/M K Intr o_ E N G .asp]. X em P h ụ lụ c 2.0 1.

-18-


v ư ơ ø n t ư ơ ï c, x o ù m

l a ø n g n h ư cùn g “n o å i b e à n h b o à n g ” l e â n v ơ ù i n ư ơ ù c, ch o n e â n n g ư ơ ø i

V i e ä t ơ û m i e à n n a ø y g o ï i l a ø m u ø a nư ơ ù c nổ i .

B Đ 1.3 : Bản đ ồ c á c k h u v ự c c h ò u ảnh h ưởng c ủa ngập l ũ h àng năm
ở đ ồng b ằng s ông Cửu Long
[ w w w .p e d a g o g i e .a c -t o u l o u s e .f r /
h i s t g e o / p r o g r a m / e n c l a s s e / v i e t n a m / v i e t n a m 1.h t m ]

T ư ø t h a ù n g 1 1 , co ù g i o ù m ù a đo â n g b a é c ( g i o ù b a á c) v a ø m ù a k h o â b a é t đa à u. S o ân g C ư û u
L o n g b ư ơ ù c v a ø o m ù a k i e ä t n ư ơ ù c, d o ø n g ch a û y củ a s o â n g ca ï n d a à n . T h a ù n g 4 l a ø l ú c m ư ï c
n ư ơ ù c x uo án g đe á n cư ï c t i e å u, co ù k h i ch ỉ b a è n g 1 / 1 0 m ư ï c n ư ơ ù c ơ û t h a ù n g cư ï c đa ï i .
T h a ät h i e ám

co ù m o ä t đo à n g b a è n g r o ä n g l ơ ù n , b a è n g p h a ú n g , k h o â n g v ư ơ ù n g t a à m

m a ét

đe á n t a ä n ch a â n t r ơ ø i n h ư đo à n g b a è n g s o â n g C ư ûu L o n g . Đ a â y l a ø m o ä t b ì n h n g uy e â n b a ù t
n g a ù t co ù đo ä ca o t r un g b ì n h t ư ø 1 -2 m , n h ư õ n g g i o àn g g o ø ca o k h o â n g q ua ù 5 m

s o v ơ ùi m a ët

b i e ån .

-19 -


Nh ư

b a át k y ø m o ät

ch a â u t h o å đi e å n h ì n h n a ø o ,
ch a â u t h o å s o â n g
L o n g

cũn g

p h a än

ch í n h

C ư ûu

co ù h a i b o ä

l a ø p h a àn

t h ư ơ ï n g ch a â u t h o å v a ø h a ï
ch a â u t h o å . Ng o a ø i r a co ø n
b a o g o àm

h a i đo à n g b a è n g

p h ụ ca ä n l a ø đo à n g b a è n g
t h a á p ơ û p h í a Đ o â n g B a é c,
đo à n g

b a èn g

C a ø M a u ơ û

p h í a T a â y Na m , v a ø d a û i
đa á t v e n b i e å n R a ï ch G i a ù
- H a ø T i e â n v ơ ù i ca ù c đa û o ,
q ua à n đa û o
B Đ 1.4 : H ì nh t h á i c ủa c h âu t h ổ
[ L e â B a ù T h a û o 2 002 : 2 7 1]

.

(7 )

P h a à n t h ư ơ ï n g ch a â u
t h o å b ò n g a äp

l ụ t n a ë n g

v a ø o m ù a m ư a , co ù h a i v ù n g t r ũ n g r o ä n g l ơ ù n l a ø Đ o à n g T h a ù p M ư ơ ø i v a ø T ư ù g i a ù c L o n g
X uy e â n ( n a è m

g i ư õ a b o á n đo â t h ò L o n g X uy e ân , C h a â u Đ o á c, R a ï ch G i a ù , H a ø T i e â n ) . D i e ä n

t í ch n g a ä p l ụ t t r e â n 1 .0 0 0 .0 0 0 h a , m ư ï c n ư ơ ù c s a â u t ư ø 2 -5 m , đa á t co ù đo ä ch ua p h e ø n r a á t
ca o . V a ø o m ù a k h o â , n h ư õ n g v ù n g t r ũ n g ch ỉ s o ù t l a ï i ca ù c v ũ n g n ư ơ ù c đo ïn g r a û i r a ù c v a ø
m e â n h m o â n g ca ù c l o a ï i co û n ư ơ ù c. Nh ư n g n g ư ơ ï c l a ï i , v a ø o m ù a m ư a n ư ơ ù c t ư ø s o â n g T i e à n ,
s o â n g H a ä u t r a ø n b ơ ø b i e á n v ù n g t r ũ n g t h a ø n h b i e ån n ư ơ ù c, t r e â n đo ù n o å i ch ơ v ơ n h ư õ n g g o ø
đa á t ca o . P h í a B a é c củ a v ù n g t r ũ n g T ư ù g i a ù c L o n g X uy e â n l a ø v ùn g B a û y Nú i , ơ û đo ù
n o å i l e â n n h ư õ n g đỉ n h n ú i co ù đo ä ca o 5 0 0 -7 0 0 m

t a ï o t h a ø n h m o ä t ca û n h q ua n h ù n g v ó

t r o n g m ù a l ụ t .

(7 )

X em P h ụ lụ c 1.0 1.

-20 -


P h a àn

h a ï ch a â u t h o å ( v ù n g

ca ù c

cư û a s o â n g ) đư ơ ï c t í n h t ư ø n ơ i s o â n g T i e à n ,
s o â n g H a ä u b a é t đa à u ch i a n h a ù n h . C a ù c
d o ø n g s o â n g đa õ r o ä n g t h e â n h t h a n g , đa à y
r a ã y n h ư õn g cù l a o r o ä n g v a ø d a ø i đe á n v a ø i
ca â y s o á . Đ a â y l a ø v ù n g t a ä p t r un g p h ù s a
m a ø u m ơ õ n h a á t củ a h e ä t h o á n g s o â n g C ư û u
L o n g , t h ư ơ ø n g đư ơ ï c x e m

H1.02 : Cảnh q uan h e ä t h ống s ông M e k ong
ở p h ần h ạ c h âu t h ổ
[ T F S 2 003 ]

l a ø v ù n g g i a ø u

co ù n h a á t củ a T a â y Na m

B o ä h o a ë c đi e å n

h ì n h ch o ca û v ù n g Na m

B o ä.

1.3. Khí hậu
M i e à n T a â y Na m

B o ä n a èm

g o ï n t r o n g n h ư õ n g v ó t uy e á n b a é c r a á t t h a á p t ư ø 8 °3 5 ’ đe á n

1 1 °, co ù k h í h a ä u n h i e ä t đơ ù i g i o ù m ù a đi e å n h ì n h , n o ù n g a å m
b ì n h n a êm

q ua n h n a ê m . Nh i e ä t đo ä t r un g

k h o a û n g 2 6 °9 C . S o á g i ơ ø n a é n g v a ø o l o a ï i n h i e à u n h a á t t o a ø n q uo á c, t r un g b ì n h

k h o a û n g 2 .5 0 0 g i ơ ø / n a ê m .
C h e á đo ä g i o ù m ù a l a ø m

n e â n n h ò p đi e ä u ch ủ đa ï o đi e à u k h i e å n ca ù c q ua ù t r ì n h s o á n g

v a ø p h a ù t t r i e å n củ a t h i e â n n h i e â n . M ư a t a ä p t r un g t r o n g m o ä t s o á t h a ù n g , l a ø m

ch o h a i

m ù a p h a â n b i e ä t n h a u r o õ r e ä t , h e á t m ù a k h o â l a ø đe á n m ù a m ư a . V ơ ù i l ư ơ ï n g m ư a h a ø n g
n a êm

l a ø 2 .3 3 5 m m

v ơ ù i 1 8 4 n g a ø y m ư a , l a ï i co ù h e ä t h o á n g s o â n g r a ï ch d a ø y đa ë c v a ø b i e å n

b a o b o ï c b a p h í a n e ân k h o â n g q ua ù n o ù n g b ư ù c. C h ỉ s o r i e ân g v ơ ù i k h í h a ä u m i e à n Đ o â n g
Na m

B o ä t h ì ơ û đa â y t h ư ø a a å m

t h ư ï c s ư ï . B a õ o r a á t í t k h i d i ch uy e å n v a ø o m i e à n n a ø y .

Đ o á i v ơ ù i m o ä t n e àn k i n h t e á n o â n g n g h i e ä p co ø n t h o â s ơ , l e ä t h uo ä c n h i e àu v a ø o q uy
l ua ä t củ a t h i e â n n h i e â n , t h ì đi e à u k i e ä n m ư a n a é n g t h ua ä n h o ø a , í t co ù t h i e â n t a i co ù m o ä t y ù
n g h ó a r a á t l ơ ù n [L e â B a ù T h a û o 2 0 0 2 : 2 6 6 , 2 7 7 ; T h a ï ch P h ư ơ n g &

n n k 1 9 9 2 : 4 6 ].

-21-


1.4 . H e ä đ o än g – t hư ï c v ật
Đ i e à u k i e ä n t ư ï n h i e â n ơ û T a â y Na m
l o a ø i s i n h v a ä t . Đ o ä n g - t h ư ï c v a ä t đe m

B o ä r a á t t h ua ä n l ơ ï i ch o s ư ï s i n h t r ư ơ û n g củ a m o ï i
l a ï i n g uo à n l ơ ï i ch ủ y e á u ơ û T a â y Na m

đo ä n g - t h ư ï c v a ä t ư a n ư ơ ù c [Ng uy e ã n C o â n g B ì n h &
V e à s a ûn p h a åm

B o ä l a ø n h ư õn g

n n k 1 9 9 0 : 2 0 ].

t r o àn g t r o ï t t h ì c a â y l u ù a nư ơ ù c ch i e á m

v ò t r í đo ä c t o â n , s a u đo ù m ơ ù i

đe á n ca ù c l o a ï i k h o a i đa ä u, h o a m a ø u. B e â n ca ï n h n h ư õn g v ư ơ øn ca â y a ê n t r a ù i đư ơ ï c t r o àn g
v ơ ùi h a øn g t r a êm

g i o á n g k h a ù c n h a u, t h ì l ơ ù p p h ủ t h ư ï c v a ä t t ư ï n h i e â n ơ û m i e àn n a ø y ch ủ

y e á u l a ø co û d a ï i v a ø ca ù c l o a ø i ca â y t h ủ y s i n h m o ï c v e n s o â n g n h ư b a à n, ô rô , d ư ø a nư ơ ù c ,
đ i e â n đ i e å n, s a ä y , đ e á . T a ï i ca ù c v ù n g t r ũ n g n g a ä p n ư ơ ù c t h ì q ua n h n a ê m

m o ï c đa à y c ỏ

b a ø ng, c ỏ na ê n, c ỏ l a ù c , l u ù a trơ ø i , s e n, s u ù ng. T r e â n s o â n g , l u ï c b ì nh t r o â i l a n g t h a n g k h a é p
s o â n g r a ï ch , co ù ch o ã k e á t t h a ø n h t ư ø n g g i e à ( m a û n g ) r o ä n g m e ân h m o â n g t r e â n ca ù c b a õ i b o à i .
R ư ø n g ơ û T a â y Na m
ch i e á m

B o ä ch ủ y e á u l a ø r ư ø n g n g a ä p n ư ơ ù c. R ư ø n g n g a ä p m a ë n v e n b i e å n

d i e ä n t í ch đe á n 3 0 0 .0 0 0 h a , r o ä n g h a ø n g t h ư ù b a t r e â n t h e á g i ơ ù i ch ỉ s a u r ư ø n g n g a ä p

m a ë n A m a z o n ơ û B r a s i l v a ø P h i l i p p i n e s . S ư ï p h a â n b o á củ a ca ù c l o a ø i ca â y v a ø t r a ä t t ư ï s a é p
x e á p củ a ch ú n g t ư ø b i e å n v a ø o đa á t l i e à n ch o t h a á y q ua ù t r ì n h l a á n b i e å n d o ch í n h t h ư ï c v a ä t
t a ïo r a :
C a ây m a ám

đ e n v ơ ùi h ơ n n ư ûa t h a ân n g a âm

t r o n g n ư ơ ù c l ú c t r i e à u l e â n , co ù n h i e ä m

v ụ

củ n g co á n e à n đa á t l o û n g , m ơ û đư ơ ø n g ch o ca â y đ ư ơ ù c . C a â y đ ư ơ ù c v ơ ù i b o ä r e ã t o k h o û e v a ø
r a äm

r a ï p , x o ø e r a t r e â n n e à n đa á t ch ư a v ư õ n g ch a é c n h ư m o ä t ch i e á c n ơ m

l ơ ù n co ù đư ơ ø n g

k í n h 2 -3 m , ca o đe á n 1 -2 m , v ư ø a n g a ê n
ch a ä n ca ù c l uo à n g s o ù n g p h a ù b ơ ø , v ư ø a t a ï o
đi e à u k i e ä n ch o p h ù s a t ư ø đa á t l i e à n đư ơ ï c
b o à i t ụ n g a ø y

ca ø n g

x a

ra

p h ía

b i e ån .

T i e á p s a u đ ư ơ ù c , ca â y v e ï t ta ù c h ch o ï n n ơ i
đa á t đa õ k h a ù v ư õ n g ch a é c, co ø n ca â y d a ø t h ì
H1.3 : H ì nh t h ái t h ự c v ật ở mũi Cà M au
[ N g u y e ã n Hư õu D a n h 2 001: 17 8 ]

Đ ư ơ ù c v a ø v e ï t t a ù ch d a à n l a á n ch o ã , m a á m

đư ù n g ch a â n ơ û n ơ i n g uy e â n l a ø đa à m

p h a ù

cũ co ù s o ù n g y e â n t ó n h h ơ n .
đe n l a ï i m o ï c n g a ø y ca ø n g x a r a v e à p h í a

n g o a ø i t r e â n n h ư õn g b a õ i p h ù s a m ơ ù i . C h o ã đa á t p h í a s a u đa õ o å n đò n h , ch a á t h ư õ u cơ t a ê n g

-22-


l e â n , n ư ơ ù c b i e å n n h a ï t đi , l a ø n ơ i v o â s o á ca ù c l o a ø i ca â y k h a ù c t r a n h n h a u m o ï c h o ã n đo ä n :
c ố c , m a á m

tra é ng, v e ï t d u ø , s u ù , b a à n, r o à i đe á n c h a ø l a ø , d ư ø a nư ơ ù c . C ư ù v a ä y m a ø t i e á n d a à n r a

p h í a n g o a ø i t h e o b ư ơ ù c củ a m a á m
n h a á t v a ø đe à u đa ë n t r e â n t h a û m

đe n v a ø đư ơ ù c( 8 ). S a u cù n g l a ø r ư ø n g tra ø m

ca â y b ụ i g o à m

m o ï c t h ua à n

t o a ø n s a ä y , v ố p , c h oa ï i , na ê n. Đ a â y l a ø p h a à n

đa á t đa õ đư ơ ï c ch i n h p h ụ c, n e àn đa á t t uy đa õ ca o h ơ n n h ư n g v a ã n co ø n l a à y l o ä i . Đ a á t đa i
đo à n g b a è n g ch a â u t h o å s o â n g C ư û u L o n g m ơ û r o än g d a à n r a l a ø n h ơ ø v a ä y [L e â B a ù T h a û o
2 0 0 2 : 2 6 8 -2 7 0 ] . C o ù t a ø i l i e ä u ch o b i e á t , r ư ø n g n g a ä p m a ë n m i e à n n a ø y co ù 4 9 l o a ø i t h ư ï c
v a ä t , t a ï o t h a ø n h 1 2 q ua à n x a õ , t r o n g đo ù b o án q ua à n x a õ ơ û b a õ i b i e å n m ơ ù i b o à i v a ø s a ù u q ua à n
x a õ o å n đò n h ơ û p h í a t r o n g [Ng uy e ã n C o ân g B ì n h &
C a ù ch n a y 3 0 0 n a ê m , T a â y Na m

n n k 1 9 9 0 : 2 8 7 ].

B o ä v a ã n co ø n l a ø m o ä t v ù n g h o a n g v u, đa à y co ï p ,

s a á u, v o i , t r a â u r ư ø n g , r a é n đo ä c, m uo ã i m o ø n g , đỉ a v a é t . Đ a â y cũ n g l a ø n ơ i t a ä p t r un g r a á t
n h i e à u l o a ø i t h ủ y s a û n . R i e ân g ca ù n ư ơ ù c n g o ï t đa õ co ù t ơ ù i 2 5 5 l o a ø i , t h uo ä c 1 3 0 g i o án g , 4 5
h o ï [Ng uy e ã n C o â n g B ì n h &

n n k 1 9 9 0 : 2 9 4 ].

V ơ ù i b ơ ø b i e å n d a ø i 6 0 0 k m , b i e å n ơ û T a â y Na m

B o ä co ù t ơ ù i 2 2 0 b a õ i ca ù , ch i e á m

ư u

t h e á v e à ca û h a i n g uo à n ca ù n o å i v a ø ca ù đa ù y . Ng o a ø i r a co ø n co ù n h i e à u h a û i s a û n q uy ù n h ư đo à i
m o à i , h a û i s a â m , b a ø o n g ư , h a û i y e á n , r a u ca â u, n g o ïc đi e ä p

. C a ù c n g ư t r ư ơ øn g l ơ ù n l a ø P h u ù

(9 )

Q u ố c , T h ổ C h u , H ò n K h oa i , H ò n C h u ố i . T r o n g đo ù , P h ú Q uo á c l a ø n g ư t r ư ơ ø n g l ơ ùn
n h a á t n ư ơ ù c, co ù đo ä i n g ư t h uy e àn đư ơ ï c t r a n g b ò n g ư cụ t o á t [M a ï c Đ ư ơ ø n g 2 0 0 3 : 1 8 8 ] .

C â y mấm ( h ọ V er benac eae) c ó tà i liệ u viế t là “ c â y mắ m” , gồm ba loạ i. T r ong số đ ó
mấm đ en ( A vic enmia mar ina alba) c h iế m ư u th ế . T ùy loạ i mà th â n c ao 7 -25m, đ ư ơ øng
k í nh 0 , 25-0 , 60 m. H ạ t nảy mầm sẵ n tr ong q uả k h i c ò n tr ên c â y , lú c r ơ i xuố ng, h ạ t đ ã c ó

r ễ nên bá m c h ặ t và o bã i bù n. M ấ m c h ò u đ ư ơ ï c nư ơ ù c và só ng biển nh ơ ø bộ r ễ gió ( r ễ
ph ổ i) đ â m tua tủ a tư ø mặ t bùn lê n xung q uanh gốc c â y .
C â y đ ươ ù c ( R h iz oph or a c onj ugata, th uộ c h ọ R h iz oph or ac eae) , th â n c ao to 20 -25m,
đ ư ơ ø ng k í nh 0 , 6-1m. R ễ h ì nh nơ m ( r ễ nạ ng) r ấ t ph á t tr iể n, c ắ m c h ặ t và o bùn, c ó nh iều
r ễ ph ụ c ó c h ư ù c nă ng nh ư r ễ ph ổ i. V ỏ c ó c h ấ t tanin dùng nh uộ m vả i, lư ơ ù i đ á nh c á .
N h ư õ ng c â y k h á c nh ư : c â y vẹt ( B r uguier a gy mnor h iz a) ; c â y d à ( C er iops C andollea)
th uộ c h ọ đ ư ơ ù c ; c â y c o ác ( L umnitz er a c oc c inea, h ọ C onbr etac eae) ; c â y s u ù ( C ar apa
moluc c ensis, h ọ M eliac eae) [N guy ễ n H ư õ u Danh 20 0 1: 17 9 -180 ].
(8 )

N ế u tí nh gộp c h ung vơ ù i ngư tr ư ơ øng miề n Đ ông N am B ộ th ì diện tí c h lên tơ ù i k h oả ng
67 7 .0 0 0 k m2, c h iế m h ơ n 7 0 % diện tí c h vù ng biể n đ ặ c q uy ề n k inh tế q uố c gia [M ạ c
Đ ư ơ ø ng 20 0 3: 182]. T ư ù c gấ p đ ô i diện tí c h tr ê n đ ấ t liề n c ủ a toàn q uố c .

(9 )

-23-


R ư ø n g n ư ơ ù c m a ë n ( r ư ø n g s a ù c) k h o â n g ch ỉ l a ø n ơ i cư t r ú , m a ø co ø n cun g ca á p n g uo à n
t h ư ù c a ê n ch o đo än g v a ä t t h ủ y s i n h . L a ù ca â y r ụ n g x uo á n g n ư ơ ù c đư ơ ï c v i k h ua å n l a ø m

ch o

m ụ c r ư õ a l a ø n g uo àn t h ư ù c a ê n củ a s i n h v a ä t p h ù d u. T o âm , t e ù p , cua , o á c n h ơ ø s i n h v a ä t
p h ù d u l ơ ù n l e â n , r o à i đe á n l ư ơ ï t ca ù a ê n t o â m
m o ãi n a êm

t e ù p , ca ù l ơ ù n n uo á t ca ù b e ù . M o ä t h e ct a r ư ø n g

t r ú t ch ư ø n g 1 0 t a á n l a ù . V ơ ù i d i e ä n t í ch 3 0 0 .0 0 0 h a , r ư ø n g s a ù c T a â y Na m

B o äla ø

n g uo à n cun g ca á p t h ư ù c a ê n r a á t l ơ ù n ch o ca ù c l o a ø i t h ủ y s a û n [P h a n Q ua n g 1 9 8 5 : 8 2 ] .
V a ø o m ù a đo â n g , ca ù c l un g l a ù n g t r o n g r ư ø n g n g a ä p n ư ơ ù c t h u h ú t v o â s o á n h ư õ n g
đa ø n ch i m

n ư ơ ùc t ư ø p h ư ơ n g x a t ì m

v e à t r a ù n h r e ù t , t a ï o t h a ø n h n h ư õ n g s a â n ch i m

n a ù o n h i e ä t . Đ e á n m ù a s i n h s a û n , s o á l ư ơ ï n g m o ãi s a â n ch i m
2 5 0 .0 0 0 co n [L e â B a ù T h a û o 2 0 0 2 : 2 8 6 ]

h e át s ư ù c

co ù k h i l e â n t ơ ù i 2 0 0 .0 0 0 -

.

(1 0 )

2. MÔI TRƯỜNG XÃ HỘI
T a â y Na m

B o ä n g a øy n a y ( k e å t ư ø 0 1 / 2 0 0 4 ) g o àm

1 2 t ỉ n h v a ø m o ät t h a øn h p h o á t r ư ïc

t h uo ä c t r un g ư ơ n g l a ø L o n g A n , T i e à n G i a n g , B e á n T r e , Đ o à n g T h a ù p , V ó n h L o n g , T r a ø
V i n h , A n G i a n g , K i e â n G i a n g , H a ä u G i a n g , S o ù c T r a ê n g , B a ï c L i e â u, C a ø M a u v a ø
t h a øn h p h o á C a àn T h ơ

.

(1 1 )

2 .1. D â n c ư
D ù đư ơ ï c n g ư ơ ø i V i e ä t k h a i k h a å n m ơ ù i h ơ n 3 0 0 n a ê m , n h ư n g v e à m a ë t l ò ch s ư û t h ì
m i e à n đa á t n a ø y đa õ co ù t ư ø l a â u v a ø t r a û i q ua n h i e àu b ư ơ ù c t h a ê n g t r a à m

t h e o s ư ï b i e án đo å i củ a

t ư ï n h i e â n , co n n g ư ơ ø i v a ø x a õ h o ä i .
Ơ Û t h e á k y û t h ư ù X I I I , b o ä m a ë t h o a n g v u củ a Na m

B o ä đư ơ ï c m i e â u t a û q ua C h a â n

L a ï p p h ong th ổ ky ù củ a C h a â u Đ a ï t Q ua n – s ư ù t h a à n củ a n h a ø Ng uy e â n ( T r un g Q uo á c)
t r e â n đư ơ ø n g đe án A n g k o r đe å g i a o t h i e ä p v ơ ù i v ua C h a â n L a ï p S a d r a v a r m a n – g h i l a ï i
v a øo n a êm

1 2 9 6 : “ B a é t đ a à u v a ø o C h a â u B ồ ( v ù n g b i e å n V ũ n g T a ø u n g a ø y n a y ) , ga à n h e á t

c a û v u ø ng đ e à u l a ø b u ï i ra ä m

c u û a rư ø ng th a á p , nh ư õ ng c ư û a rộ ng c u û a c on s ô ng l ơ ù n c h a ï y d a ø i

Ơ Û C à M au c ó c á c sâ n c h im lơ ù n nh ấ t nh ư T â n H ư ơ ng ( 13h a) , N gọ c H iể n ( 130 h a) .

C á c sâ n c h im k h á c c ó ơ û B ạ c L iê u, ơ û V à m H ồ ( B ế n T r e) [L ê B á T h ả o 20 0 2: 285-286;
N X B B ả n đ ồ 20 0 4 ]. X em P h ụ lụ c 2.16.
(1 0 )

(1 1 )

X em P h ụ lụ c 1.0 2: To ù m tắ t l òc h s ử h à nh c h í nh ơ û Tâ y N am B o ä q u a c ác th ơ ø i k y ø .
-24 -


h a ø ng tra ê m d a ë m , b ó ng m a ù t u m tu ø m c u û a nh ư õ ng gố c c ổ th u ï v a ø c a â y m a â y d a ø i ta ï o th a ø nh
nh ư õ ng c h ỗ tru ù x u m

x u e â . K h a é p nơ i v a ng ti e á ng c h i m

h ó t v a ø ti e á ng th u ù ke â u . V a ø o nư û a

đ ư ơ ø ng trong s ô ng, th a á y nh ư õ ng c a ù nh đ ồ ng b ỏ h oa ng kh ô ng c ó m ộ t gố c c a â y . X a nư õ a ,
ta à m

m a é t c h ỉ th a á y toa ø n l a ø c ỏ c a â y đ a à y ra ã y . H a ø ng tra ê m , h a ø ng nga ø n tra â u rư ø ng tu ï h ọ p

tư ø ng b a à y . T i e á p đ ó , nh ư õ ng c on đ ư ơ ø ng d ố c đ a à y tre c h a ï y d a ø i h a ø ng tra ê m
C h o đe á n t h e á k y û X V I I I , v ù n g đa á t Na m

d a ë m …”( 1 2).

B o ä n g a ø y n a y v a ã n co ø n r a á t h o a n g v u, l a à y l o ä i .

D a â n cư t a ï i ch o ã í t o û i , t h ư a t h ơ ù t . Ơ Û T a â y Na m

B o ä , ch ỉ co ù m o ä t í t n g ư ơ ø i K h m e r s o á n g

r a û i r a ù c t r e â n ca ù c g i o à n g , g o ø ca o .
T ư ø t h e á k y û t h ư ù X V I I , m o ä t l ơ ù p cư d a â n m ơ ù i cù n g v ơ ù i m o ä t n e à n v a ê n h o ù a m ơ ù i đa õ
đư a Na m
n g h i e äm

B o ä , t r o n g đo ù co ù T a â y Na m
h a øn g n g a øn n a êm

B o ä đi v a ø o b ư ơ ù c n g o a ë t q uy e á t đò n h . V ơ ù i k i n h

t r o à n g l ú a n ư ơ ù c, n g ư ơ ø i V i e ä t đa õ co ù m a ë t v a ø b a é t đa à u k h a i

p h a ù , m ơ û m a n g v ù n g đa á t n a ø y . C a û n h q ua n m i e à n n a ø y đa õ t ư ø n g b ư ơ ù c t h a y đo å i , x o ù m
l a ø n g t r ù m a ä t , r uo ä n g đo à n g p h ì n h i e âu d a à n d a à n đa å y l ù i đo à n g l a à y , ca â y d a ï i , d a õ t h ú .
C ũ n g t ư ø đo ù , T a â y Na m

B o ä t r ơ û t h a ø n h m i e à n đa á t t i e á p x ú c củ a ca ù c l ơ ù p cư d a â n n g ư ơ ø i

V i e ät , n g ư ơ øi K h m e r , n g ư ơ øi H o a v a ø n g ư ơ øi C h a êm .
H ơ n b a á t cư ù n ơ i n a ø o k h a ù c t r e â n l a õ n h t h o å V i e ät Na m , d a â n s o á v a ø d a â n cư T a â y
Na m

B o ä l uo ân b i e á n đo ä n g m a ï n h , ch ủ y e áu t h e o h ư ơ ù n g t a ê n g cơ h o ï c.
K h o â n g co ù m o ä t t h o á n g k e â n a ø o v e à t ì n h h ì n h d a â n s o á ơ û m i e à n n a ø y t ư ø t r ư ơ ù c t h e á k y û

X V I I I . T uy n h i e â n , n e á u ca ê n cư ù v a ø o Đ a ï i N a m th ư ï c l u ï c củ a t r i e à u Ng uy e ã n v a ã n co ù t h e å
ư ơ ù c l ư ơ ï n g v e à d a â n s o á T a â y Na m

B o ä ( v a øo n a êm

k h o a û n g 3 6 1 .8 0 0 n g ư ơ ø i . T ư ơ n g t ư ï , n a ê m
r uo ä n g đa á t , l a ä p đò a b a ï ch o Na m
t ư ù c k h o a û n g 4 2 1 .2 0 5

1 8 1 9 co ù k h o a û n g 7 2 .3 0 0 đi n h ) , t ư ù c

1 8 3 6 t r i e à u đì n h H ue á đa õ t i e á n h a ø n h đo đa ï c

K y ø . T a â y Na m

B o ä l ú c đo ù co ù k h o a û n g 8 4 .2 4 1 đi n h ,

.

(1 3 )

C h â u Đ ạ t Q uan – C h â n L ạp p h o ng th o å k y ù , bả n dò c h L ê H ư ơ ng, 19 7 3 [Dẫ n th eo S ơ n
N am 19 9 7 d: 5].
( 1 2)

N gà y xư a, c h í nh q uy ền ph ong k iến c h ỉ th ống k ê số dâ n đ inh c h ư ù k h ông tí nh toà n bộ
dâ n số . S ố liệ u dâ n số nêu tr ê n đ ư ơ ï c ph ỏng tí nh th eo c á c h mỗ i dâ n đ inh đ ư ơ ï c c ộ ng bố n
ngư ơ ø i th â n, tư ù c số đ inh sẽ đ ư ơ ï c nh â n lê n gấp nă m lầ n [N guy ễ n Đ ì nh Đ ầ u 20 0 3: 239 ].
(1 3 )

-25-