Cái đẹp trong văn hóa ứng xử của người Việt

Cái đẹp trong văn hóa ứng xử của người Việt
LỜI MỞ ĐẦU
Văn hoá ứng xử của người việt đã được hình thành trong quá trình
giao tiếp qua 4000 năm dựng nước và giữ nước. Cái đẹp trong văn hoá
ứng xử được cha ông ta lưu giữ, truyền lại từ đời này sang đời khac. Ngày
nay mặc dù xã hộ đã có nhiều thay đổi nhưng giao tiếp ứng xử vẫn có tầm
quan trọng đặc biệt. Nó tạo nên các mối quan hệ đẹp có văn hóa, có đạo
đức trong cộng đồng dân cư, trong tình bạn trong tình yêu, trong gia đình,
trong nhà trường, trong kinh doanh, đàm phán- thương lượng khi có
những bất cồng có thể dẫn đến xung đột.
Giao tiếp ứng xử có văn hoá, có đạo đức là cơ sở để có những mối
quan hệ thân thiện trong cộng đồng, quan hệ tình nghĩa trong gia đình,
quan hệ hợp tác trong kinh doanh là cơ sở để tạo ra mội trường xã hội có
lơi cho sức khoẻ của con người
Vì vậy chúng ta cần nghiên cứu cái đẹp trong văn hoá ứng xử của
người việt để tìm hiểu, kế thừa và phát huy những giá trị cao đẹp tinh hoa
của cuộc sống
Bài viết gồm 3 phần chính:
I) Cái đẹp trong văn hoá ứng xử được hình thành trong quá trình
giao tiếp của con người
II) Những biểu hiện của cái đẹp trong văn hoá ứng xử
III) Một số bí quyết trong văn hoá ứng xử
CHƯƠNG I
CÁI ĐẸP TRONG VĂN HOÁ ỨNG XỬ ĐƯỢC HÌNH THÀNH
TRONG QUÁ TRÌNH GIAO TIẾP CỦA CON NGƯỜI VIỆT NAM
1. BẢN CHẮT CỦA CÁI ĐẸP
Cái đẹp là phạm trù cơ bản và trung tâm của mỹ học. Cái đẹp có mặt
ở khắp mọi nơi trong cuộc sống quanh ta, được biểu hiện qua muôn vàn
những sự vật hiện tượng với những kích thước hình dáng màu sắc phẩm
chất khác nhau, nhưng nó không tồn tại vĩnh viễn, hằng cửu mà nó vừa
mang tính thời sự vừa mang tình muôn thửa. Cái đẹp luôn hướng tới chân-

thiện- mỹ và có tính nhân dân, tính dân tộc tính nhân loại.
2. VĂN HOÁ ỨNG XỬ
Văn hóa là tổng thể những giá trị vật chất và tình thần do con người
sáng tạo ra trong quá trình lịch sử( từ điển việt nam). Văn hoá là hướng
tới cái đẹp, hướng tới con người và làm đẹp cuộc sống.
Văn hoá ứng xử là lối sống, lôI suy nghĩ, lối hành động, là triết lý
sống của con người đối với tự nhiên xã hội trong một phạm vi hẹp tới một
phạm vi rộng.
Bản chắt của văn hoá ứng xử là chữ tâm và chữ nhẫn. Con người
không thể giao tiếp ứng xử tốt khi mà một phía có thiên chí. Giao tiếp ứng
xử đòi hỏi cả hai bên phải có tấm lòng, tình cảm, thiện chí mới đạt kết
quả. Đó là chữ tâm. Và văn hoá ứng xử con người phải “nhẫn”, tức là
phải có sự kiên trì nhẫn lại, nhường nhịn nhau,thẩm chí đôi khi cũng phải
thiết thòi đôi chút có thể mới đạt hiệu quả giao tiếp tốt. Nếu có cả “ tâm”
và “ nhẫn” thì sẽ đạt kết quả tốt trong giao tiếp ứng xử. ĐIều đó đôi khi
thay đổi số phận của cả một cuốc đời.
3. CÁI ĐẸP TRONG VĂN HOÁ ỨNG XỬ
Cái đẹp trong văn hóa ứng xử của người việt đã hình thành trong
quá trình giao tiếp từ rất sớm và ngày càng phong phú. Những giá trị cao
đẹp đó được ông cha ta lưu truyền cho thế hệ sau và đến ngày nay vẫn con
2
nguyên giá trị vô cùng to lớn đối với nhân dân ta. Văn hoá ứng xử trong
quá trình giao tiếp gồm hành loạt các hệ thống: ứng xử trong gia đình,
làng xã trong họ mạc, giữa các dòng họ với nhau, giữa các thành viên
trong cộng đồng giữa những người đồng nghiệp, giữa những người cùng
giới và khác giới…
Trước hết chúng ta đề cập đến cái đẹp trong ứng xử của tình yêu
nam nữ. tuổi trẻ đầy sức sống, ai biết mà chẳng muồn yêu và khao khát
được yêu. tình yêu làm đẹp cuộc sống, làm đôi lứa trở nên vui tươI và yêu
đời hơn. Trước đây ông cha ta thường có quan niệm nên chọn người

muôn đẳng hộ đối trong cưới xin: “ lấy vợ xem tông lấy chồng xem
giống”, hay “ trâu ta ăn cỏ đồng ta”. nhưng hiện nay thì xã hội đã tiến bộ
hơn nên trong tình yêu nam nữ đã được tự do chọn lựa người mình yêu: “
ép dầu ép mỡ ai lỡ ép duyên”.Trong tình yêu có rất nhiều đìêu khó có thể
lường trước, có thể nên đồi mà cũng có thể tan vỡ. Và dù trong trường
hợp nào thì hai bên cũng phải tỉnh táo xử lý để có thái độ xử sử nhẹ
nhàng, có lý có tình:
“Không đến được với nhau
Em đi lấy chồng
Ta như con thuyền mắc cạn giữa dòng sông…
Ngày em lên xe hoa
Thuyền tròng trành nước mắt
Mây thang lang bạc trắng trên đầu
Ta gửi lòng ta
Lại
Khúc
Sông
Sâu
( Lời cuối – Thế Hùng)
3
Trong tình cảm vợ chồng thì cái đẹp của ứng xử là chữ tâm và chữ
nhẫn cả hai bên đều phải yêu thương nhau thật lòng, quan tâm chăm sóc
lẫn nhau, nhường nhịn nhau thì mới hạnh phúc.
Trong cuộc đời vợ chồng mấy chục năm gắn bó với nhau không thể
trành khỏi đôi lúc nòng giận, cãi vã với nhau. Trong những trường hợp
như thế người vợ thường phải biết nhẫn tức là nhịn nhường kiên nhẫn
chịu đựng, là người “ tháo ngòi nổ” trong các tình huống như vậy
“Chồng giận thì vợ làm lành
Miệng cười hớn hở rằng anh giận gì”
hay “ Chồng giận thì vợ bớt lời

Cơm sôi nhỏ lửa thì đời nào khê”
Trong gia đình thì người vợ là một phần không thể thiếu. Nếu gia
đình mà thiếu vắng người vợ thì sẽ không hoàn chỉnh. Người vợ hiền dịu,
đảm đang chăm lo công việc gia đình tạo điều kiện cho chồng yên tâm
phát triển sự nghiệp thì gia đình luôn vui vẻ,hạnh phúc. Trái lại người vợ
xấu tình trá nết thì chỉ làm khổ chồng con mà thôi vì vậy các cụ ta có câu
“ giàu vì bạn sang vì vợ”, “ gai ngoan làm sang cho chồng” vợ còn là tay
hòm chìa khoá cho chồng “ trai có có vợ như giỏ có hom”
Gia đình êm âm hạnh phúc sẽ tạo nên sức mạng vô song vượt qua
mọi khó khăn thử thách trong cuộc sống: “thuận vợ thuận chồng tát biển
đong cũng cạn”.
Người vợ Việt Nam không chỉ giỏi việc nước đảm việc nhà mà còn
rất thuỷ chung với chông. Đây là một phaamr chất vô cùng quý báu của
người phụ nữ Việt Nam. Mặc dù chồng nghèo khó thì cũng không chê mà
cùng chia sẻ mọi khó khăn buồn vui với chồng: ‘chồng em áo rách em
thương, chồng ngưòi áo gấm sông hương mặc người”. Hoặc khi chồng gặp
điều không may không còn lành lặn thì vẫn ở bên cạnh chồng chăm sóc
cho chồng:
“Thiếu phụ hát cho chồng nghe
4
Quên cả công viên bao người qua lại
Bài hát ngân vang ngân dàI ngân mãi
Nhớ về …dĩ vãng xa xưa
Ngưòi chồng gượn cưỡie lăn đung đưa
Bàn tay ngủ yên bất động
Bàn chân ngủ yên bất động
Chỉ nụ cười gượng gạo
Chỉ những giọt nước mắt nghẹn ngào lăn trên gò má”
(Nhớ về dĩ vãng-Thế Hùng)
Ngay cả khi ngưòi chồng không may mất đi thì người vợ vẫn một

lòng nuôi con thờ chồng: “ghe bầu chở lái về đông, làm thân con gái thờ
chồng nuôi con”bởi họ quan niệm: “vợ chồng sống gửi thịt chết gửi
xương”. Sau khi người chồng mất đi, người phụ nữ coi việc ở vạy thờ
chồng nuôI con là chung thuỷ với chòng. Đó là hạn chế bởi họ chịu ảnh
hưởng quan niệm “tam tong”đối với người phụ nữ của Nho giáo. Nhưng
mặt khác quan niệm tứ đức “công dung ngôn hạnh” đối với người phụ nữ
thì vẫn luôn đúng đắn, là đòi hỏi cần thiết là chuẩn mực của người phụ nữ
toàn diện của thời đại.
Đó là về phía người vợ còn người chồng thì phải có cách xử sự thế
nào cho đúng? Lẽ dĩ nhiên nếu người vợ đã hết mực yêu thương chồng
con thì họ sẽ đươc đền đáp lại. Trước một người vợ đảm đang thấo vát,
người chồng không thể không cảm động mà đối xử tốt với vợ yêu thương
vợ con hơn, yên tâm xây dựng sự nghiệp đem lại nền tảng kinh tế vững
chấc cho gia đình ổn định. Ông cha ta có những câu nghi lại tình cảm của
người chồng giành cho vợ như: “của chồng công vợ”, “nhất vợ nhì trời”
như sự nghi lòng tạc dạ về công lao của người vợ trong gia đình.
Trước kia chúng ta có nhà thơ Tú Xương viết bài thơ “Thương vợ”
ca ngợi người vợ tần tảo, vất vả quanh năm của ông để “nuôI đủ năm con
5
với một chồng” thì nay chúng ta có nhà thơ Thế Hùng với bài “Vợ ơI”
cũng thể hiện tình cảm yêu thương sâu sắc với người vợ thân yêu của
minh:
“Em đi vắng
Nhà hoang tàn giá lạnh
Con mải chơi quên bố bữa cơm chiều
Mở tủ lạnh thấy toàn là đá
Bếp chỏng trơ toàn những nồi niêu
Em đi vắng
Anh cô đơn buồn tủi
Lẻ một mình phòng vắng ngắt như tờ

Con lớn theo chồng, con sau theo bạn
Thui thủi căn phòng trống trải bơ vơ
Em đi vắng
Đêm ôm chăn trằn trọc
Ngày đã dài đêm thao thức dài hơn
Về đi em cho anh đở khổ
Cứ bô vơ cứ lỡ dở thế này
Khi xa em
Anh tột cùng nỗi khổ
Thiếu một người rất vợ –là em
( Vợ ơi- Thế Hùng)
Bởi vậy nên vợ chồng yêu thương, gắn bó đến hết cuộc đời:
Ba mươi năm sau
Chúng mình
Tóc cước
Anh
6
Mang tặng em
Chiếc lược
Một thời
Chải
Tóc
Em
Xanh
( Quà lúc tuổi già_Thế Hùng)
Quan hệ giữa cha mẹ và con cái là quan hệ máu thịt nên vô cùng đặc
biệt. Ngưòi cha người mẹ nào cũng dành cho con cái mình những điều tót
đẹp nhất , mong cho con cái mình những điều may mắn nhất. Vì vậy cha
mẹ luôn cố gắng dạy dỗ cho con cái mọi điều hay lẽ phải, hằng mong cho
con cái sau này trở thành người có ích cho xã hội:

Dạy con từ thuở còn thơ
Đến khi cả lớn ắt khôn hơn người
Dạy ăn, dạy nói, dạy cười
Dạy đi thong thả dạy ngồi nết na
Cha mẹ nào cũng mong muốn con cái mình khoẻ mạnh, đẹp đẽ khôn
ngoan hơn người và gặp nhiều hạnh phúc bởi con cái là một phần cớ thể của cha
mẹ táI sinh: “ cá chuối đắm đuối về con”. Vì thế cha mẹ không quản ngại hy
sinh vất vả nuôI con khôn lớn nên người. Ngay cả khi con cái đã lớn cha mẹ vẫn
luôn ở bên cạnh cầu chúc cho con cái mình gặp nhiều hạnh phúc may mắn:
Con
Hãy yêu đắm say
Như mẹ con đã từng
Yêu bố
Tình thiêng liêng
Dành trọn vẹn một người
Rồi làm mẹ
7
Làm bà
Xây
Tổ
Ấm
Chỉ chồng và cháu con
Là nhất ở trên đời
( Thơ tặng con gái – Thế Hùng)
Hạnh phúc lớn nhất của người con là có đầy đủ cả cha lẫn mẹ, có gia đình
yên ấm hạnh phúc “ con có cha như nhà có nóc”. Trước công lao to lớn của cha
mẹ con cái phải luôn ghi nhớ và đền đáp báo hiếu cha mẹ
“ Công cha như núi thái sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”
Người con nào cũng phải đặt chữ hiếu lên hành đầu, chăm sóc cha
mẹ khi già yếu và nơi nương tựa, là nguồn an ủi của cha mẹ. Mỗi khi nghĩ
về mẹ con cái luôn bày tỏ tình cảm thiêng liêng sâu sắc đối với người mẹ
tần tảo lam lũ của mình đang vất vả lo cho con cái:
“ Mẹ ơ !
Mẹ dã gánh con hai lần tản cư giặc giã
Giấu làm sao tóc mẹ bạc trắng trời”
( Tóc bạc mẹ già- Thế Hùng)
“ Con hèn quá không giúp gì được mẹ
Phơi thân gày bán xổ số ven đường
Mẹ sinh con mong về giá nương tựa
Tóc điểm sương rồi nhìn mẹ mà thương”
( Mẹ- Thế Hùng)
Khi nghĩa về cha một người cha siêng năng lam lũ, mong cho con
cái mình khôn lớn trưởng thanh, người con đã bộc lộ cảm xúc:
8