Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh phần dẫn xuất hiđrocacbon hóa học 11 trường trung học phổ thông (tt)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN THỊ THU HIỀN

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG
BÀI TẬP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC
SINH PHẦN DẪN XUẤT HIĐROCACBON HÓA HỌC 11
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành : Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Hóa học
Mã số

: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Người hướng dẫn khoa học
PGS.TS. NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG

HUẾ, NĂM 2014
i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên
cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu
ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác
giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố

trong bất kỳ một công trình nào khác.
Tác giả luận văn
Trần Thị Thu Hiền

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Để hoàn thành tốt luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân
thành đến thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Xuân Trường, người đã tận tình chỉ
bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành
luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo khoa Hóa, phòng
Đào tạo sau Đại học, trường Đại học Sư phạm Huế đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình làm luận văn.
Qua đây, tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy
giáo, cô giáo, các em học sinh trường THPT Bùi Thị Xuân, trường THPT
Thuận An, trường phổ thông Huế Star đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
làm luậnDemo
văn. Version - Select.Pdf SDK
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và
đồng nghiệp đã ủng hộ, động viên, tạo điều kiện tốt nhất và đóng góp
những ý kiến quý báu về nhiều mặt trong suốt quá trình tôi học tập.
Huế, tháng 09 năm 2014
Trần Thị Thu Hiền

iii

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa...........................................................................................................i
Lời cam đoan..............................................................................................................ii
Lời cảm ơn.................................................................................................................iii
Mục lục........................................................................................................................1
Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt........................................................................ 5
Danh mục các bảng biểu, các hình vẽ ......................................................................... 6
PHẦN 1. MỞ ĐẦU .................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 7
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 8
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................................ 8
5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 8
6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 9
7. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 9
8. Những đóng góp của đề tài ..................................................................................... 9
PHẦN 2. NỘI DUNG .............................................................................................. 10

Demo Version - Select.Pdf SDK

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ HỌC VÀ BÀI TẬP
HÓA HỌC ................................................................................................................ 10
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ....................................................................... 10
1.1.1. Quan điểm và tư tưởng về tự học trên thế giới ........................................ 10
1.1.2. Quan điểm và tư tưởng về tự học trong lịch sử giáo dục Việt Nam ........ 11
1.1.3. Quan điểm và tư tưởng về tự học đối với môn Hóa học ......................... 12
1.2. Cơ sở lý luận về vấn đề tự học ........................................................................... 13
1.2.1. Khái niệm tự học...................................................................................... 13
1.2.2. Các hình thức tự học ................................................................................ 13

1.2.3. Chu trình tự học của học sinh .................................................................. 14
1.2.4. Vị trí, vai trò của tự học ........................................................................... 15
1.2.5. Năng lực tự học ........................................................................................ 16
1.2.5.1. Khái niệm năng lực tự học ............................................................ 16
1.2.5.2. Một số năng lực tự học cần bồi dưỡng cho học sinh .................... 16
1.2.6. Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt .......................................... 17
1.3. Bài tập hóa học ................................................................................................... 17
1


1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học ....................................................................... 17
1.3.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học ..................................................... 19
1.3.2.1. Ý nghĩa trí dục ............................................................................... 19
1.3.2.2. Ý nghĩa giáo dục............................................................................ 19
1.3.3. Phân loại bài tập hóa học ......................................................................... 20
1.3.4. Hoạt động của học sinh trong quá trình tìm kiếm lời giải bài tập hóa học .. 20
1.3.4.1. Các giai đoạn của quá trình giải bài tập hóa học ........................... 20
1.3.4.2. Mối quan hệ giữa nắm vững kiến thức và giải bài tập hóa học .... 21
1.3.5. Xu hướng phát triển của bài tập hóa học ................................................. 22
1.4. Thực trạng về việc sử dụng hệ thống bài tập và việc tự học của học sinh ở
trường trung học phổ thông ....................................................................................... 23
1.4.1. Mục đích điều tra ..................................................................................... 23
1.4.1.1. Đối với học sinh ............................................................................ 23
1.4.1.2. Đối với giáo viên ........................................................................... 23
1.4.2. Đối tượng điều tra .................................................................................... 23
1.4.3. Mô tả phiếu điều tra ................................................................................. 24
1.4.3.1 Phiếu điều tra học sinh ................................................................... 24
1.4.3.2. Phiếu điều tra giáo viên ................................................................. 24

Demo

Version
- Select.Pdf SDK
1.4.4. Kết
quả điều
tra ........................................................................................
24
1.4.5. Những kết luận rút ra từ kết quả điều tra ................................................. 25
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 26
CHƯƠNG 2. TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC PHẦN DẪN XUẤT HIĐROCACBON
HÓA HỌC 11 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................... 27
2.1. Nguyên tắc xây dựng.......................................................................................... 27
2.2. Quy trình xây dựng ............................................................................................ 29
2.3. Giới thiệu về hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học ................................. 33
2.4. Hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa
học 11 ........................................................................................................................ 34
2.4.1. HTBT dẫn xuất halogen của hiđrocacbon ............................................... 34
2.4.1.1. Các dạng bài tập và phương pháp giải .......................................... 34
2.4.1.2. Bài tập tự luận ............................................................................... 40
2.4.1.3. Bài tập trắc nghiệm ....................................................................... 40
2.4.1.4. Đáp án............................................................................................ 41
2


2.4.2. HTBT ancol ............................................................................................. 45
2.4.2.1. Các dạng bài tập và phương pháp giải .......................................... 46
2.4.2.2. Bài tập tự luận ............................................................................... 59
2.4.2.3. Bài tập trắc nghiệm ....................................................................... 59
2.4.2.4. Đáp án............................................................................................ 59
2.4.3. HTBT phenol ........................................................................................... 59

2.4.3.1. Các dạng bài tập và phương pháp giải .......................................... 59
2.4.3.2. Bài tập tự luận ............................................................................... 65
2.4.3.3. Bài tập trắc nghiệm ....................................................................... 65
2.4.3.4. Đáp án............................................................................................ 65
2.4.4. HTBT anđehit - xeton .............................................................................. 66
2.4.4.1. Các dạng bài tập và phương pháp giải .......................................... 66
2.4.4.2. Bài tập tự luận ............................................................................... 76
2.4.4.3. Bài tập trắc nghiệm ....................................................................... 76
2.4.4.4. Đáp án............................................................................................ 76
2.4.5. HTBT axit cacboxylic .............................................................................. 76
2.4.5.1. Các dạng bài tập và phương pháp giải .......................................... 76
2.4.5.2. Bài tập tự luận ............................................................................... 87

Demo
- Select.Pdf
SDK
2.4.5.3.
BàiVersion
tập trắc nghiệm
.......................................................................
87
2.4.5.4. Đáp án............................................................................................ 87
2.4.6. HTBT tổng hợp ........................................................................................ 87
2.4.6.1. Bài tập tự luận ............................................................................... 87
2.4.6.2. Bài tập trắc nghiệm ....................................................................... 87
2.4.6.3. Đáp án............................................................................................ 87
2.5. Sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học phần dẫn xuất hiđrocacbon
Hóa học 11................................................................................................................. 87
2.5.1. Những lưu ý đối với học sinh khi sử dụng HTBT ................................... 87
2.5.2. Những lưu ý đối với giáo viên khi sử dụng HTBT ................................. 88

2.6. Thiết kế một số giáo án có sử dụng bài tập hóa học để bồi dưỡng năng lực tự
học cho học sinh phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 ........................................ 88
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 89
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .......................................................... 90
3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 90
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ....................................................................................... 90
3


3.3. Đối tượng thực nghiệm ...................................................................................... 90
3.4. Tiến trình thực nghiệm ....................................................................................... 91
3.5. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 93
3.5.1. Kết quả thực nghiệm của các bài kiểm tra ............................................... 93
3.5.1.1. Bài kiểm tra 45 phút ...................................................................... 93
3.5.1.2. Bài kiểm tra 15 phút ...................................................................... 95
3.5.2. Phân tích kết quả thực nghiệm................................................................. 96
Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 98
PHẦN 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 99
1. Kết luận ................................................................................................................. 99
2. Kiến nghị ............................................................................................................. 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 101
PHỤ LỤC

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

BTHH

Bài tập hóa học

CTCT

Công thức cấu tạo

CTPT

Công thức phân tử

CTĐGN

Công thức đơn giản nhất

dd

Dung dịch

DH

Dạy học

DHHH

Dạy học hóa học

ĐC

Đối chứng

đktc

Điều kiện tiêu chuẩn

GV

Giáo viên

GD & ĐT
HC
HCHC
HS

Giáo dục và đào tạo
Hiđrocacbon
Hợp chất hữu cơ
Học sinh

HTBT - Select.Pdf
Hệ thống
Demo Version
SDKbài tập
NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

PTHH

Phương trình hóa học

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

SGK

Sách giáo khoa

to

Nhiệt độ

t 0nc

Nhiệt độ nóng chảy

t 0s

Nhiệt độ sôi

5


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, CÁC HÌNH VẼ
Hình 1.1. Sơ đồ chu trình tự học
Hình 1.2. Sơ đồ cấu trúc của hệ bài tập
Hình 3.1. Đường lũy tích kết quả bài kiểm tra 45 phút
Hình 3.2. Đồ thị kết quả bài kiểm tra 45 phút
Hình 3.3. Đường lũy tích kết quả bài kiểm tra 15 phút
Hình 3.4. Đồ thị kết quả bài kiểm tra 15 phút
Bảng 1.1. Thống kê số lượng phiếu điều tra HS
Bảng 1.2. Thống kê số lượng phiếu điều tra GV
Bảng 3.1. Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng
Bảng 3.2. Điểm bài kiểm tra 45 phút
Bảng 3.3. Tần số lũy tích, tần suất lũy tích bài kiểm tra 45 phút
Bảng 3.4. Tần số, tần suất theo loại qua bài kiểm tra 45 phút
Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra 45 phút
Bảng 3.6. Điểm bài kiểm tra 15 phút
Bảng 3.7. Tần số lũy tích, tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút
Bảng 3.8. Tần số, tần suất theo loại qua bài kiểm tra 15 phút

Demo Version - Select.Pdf SDK

Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra 15 phút

6


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thế kỉ XX đã qua, nhân loại đang bước vào thế kỉ mới. Một trong những đặc
điểm cơ bản của thế kỉ này là cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật đang phát triển như
vũ bão, thời đại của nền “kinh tế tri thức” đã và đang dẫn đến sự bùng nổ thông tin.
Trước tình hình đó, để hội nhập với xu thế phát triển chung của thế giới, của
thời đại, một yêu cầu hết sức cấp bách đang đặt ra với nền giáo dục nước ta là phải
liên tục đổi mới, hiện đại hóa nội dung và phương pháp dạy học. Mục đích cuối
cùng là để từng cá nhân, mỗi cá thể, mỗi công dân tự mình có ý thức tạo được một
cuộc cách mạng học tập trong bản thân mỗi người.
Nhà trường phải giúp cho từng học sinh (HS) thay đổi triệt để quan niệm và
phương pháp học tập phù hợp với yêu cầu của thời đại - thời đại mà mỗi người phải
học tập suốt đời. Để học tập không ngừng, học tập suốt đời, mỗi người phải biết
cách tự học, biết phát huy cao độ tiềm năng của bản thân. Vì vậy, tự học là một vấn
đề cốt lõi thuộc mục tiêu của giáo dục hiện đại.
Trước sự thay đổi, sự tiến bộ của xã hội như vậy thì việc dạy và học một cách thụ
động sẽ không đáp ứng được những yêu cầu của xã hội. Sự nghiệp công nghiệp hóa –

Demo Version - Select.Pdf SDK

hiện đại hóa đất nước, sự thách thức đòi hỏi phải thay đổi về phương pháp dạy và học.
Đây không phải là vấn đề riêng của nước ta mà là vấn đề đang được quan tâm trên mọi
quốc gia trong việc phát triển nguồn lực con người phục vụ các mục tiêu kinh tế, xã hội.
Nước ta đang trong giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập với
cộng đồng quốc tế. Trong sự nghiệp đổi mới toàn diện của đất nước, đổi mới nền giáo

dục là trọng tâm của sự phát triển. Nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công
nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế là con người. Công cuộc đổi mới này đòi
hỏi nhà trường phải tạo ra những con người có năng lực, đầy tự tin, có tính độc lập,
sáng tạo, những người có khả năng tự học, tự đánh giá, có khả năng hòa nhập và thích
nghi với cuộc sống luôn biến đổi. Nghị quyết trung ương Đảng lần thứ 4 (khóa VII) đã
xác định: “Phải khuyến khích tự học, phải áp dụng những phương pháp giáo dục hiện
đại để bồi dưỡng cho HS năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”.
Hiện nay, ở nước ta đang tiến hành việc đổi mới phương pháp dạy học theo
định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của HS và bồi dưỡng phương pháp học
tập, mà cốt lõi là tự học để họ tự học suốt đời. Có thể nói dạy học chủ yếu là dạy
cách học, dạy cách tư duy. Dạy cách học chủ yếu là dạy phương pháp tự học.
7


Một trong những phương pháp bồi dưỡng HS tự học môn Hóa học ở trường
trung học phổ thông (THPT) là sử dụng hệ thống bài tập hóa học (BTHH). BTHH
đóng vai trò vừa là nội dung vừa là phương tiện để chuyển tải kiến thức, phát triển
tư duy và kỹ năng thực hành bộ môn một cách hiệu quả nhất. BTHH không chỉ
củng cố, nâng cao kiến thức, vận dụng kiến thức mà còn là phương tiện để tìm tòi,
hình thành kiến thức mới.
Bên cạnh đó, do thời gian dạy học môn Hoá học trên lớp còn hạn hẹp, thời
gian ôn tập, hệ thống hoá lý thuyết và giải bài tập về phần dẫn xuất hiđrocacbon
Hóa học 11 chưa được nhiều, không phải HS nào cũng đủ thời gian để thấu hiểu,
ghi nhớ và vận dụng những kiến thức mà giáo viên (GV) truyền thụ ở trên lớp. Vì
vậy việc tự học ở nhà của HS là rất quan trọng và cần thiết.
Với những lí do nêu trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Tuyển chọn,
xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh
phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 trường Trung học phổ thông”.
2. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng hệ thống bài tập (HTBT) bồi dưỡng cho HS năng lực tự học phần

dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 trường THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Demo
Version
SDK
3.1. Nghiên cứu
cơ sở
lý luận và- Select.Pdf
thực tiễn của đề
tài.
3.2. Tìm hiểu thực trạng về việc sử dụng HTBT và việc tự học của HS.
3.3. Xây dựng HTBT bồi dưỡng cho HS năng lực tự học phần dẫn xuất hiđrocacbon
Hóa học 11 trường THPT.
3.4. Hướng dẫn HS sử dụng HTBT đã xây dựng một cách hợp lí, hiệu quả.
3.5. Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của HTBT đã xây dựng và các biện
pháp đã đề xuất, từ đó rút ra kết luận về khả năng áp dụng đối với HTBT đã đề xuất.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Việc xây dựng HTBT bồi dưỡng cho HS năng lực tự
học phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 trường THPT.
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận
- Nghiên cứu lý luận về việc bồi dưỡng cho HS năng lực tự học.
- Nghiên cứu về tác dụng và cách sử dụng bài tập trong dạy học hoá học.

8


5.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Điều tra bằng các phiếu câu hỏi
- Phỏng vấn.
- Thực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả, tính khả thi của HTBT và các
biện pháp bồi dưỡng HS tự học đã đề xuất.
5.3. Phương pháp thống kê toán học
- Xử lý và phân tích các kết quả thực nghiệm sư phạm.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung kiến thức được giới hạn trong 2 chương: “Dẫn xuất halogen - Ancol Phenol” và “Anđehit - Xeton - Axit cacboxylic” Hóa học lớp 11 ở trường THPT.
- Địa bàn nghiên cứu:
+ Trường THPT Bùi Thị Xuân, thành phố Huế.
+ Trường THPT Thuận An, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế.
+ Trường phổ thông Huế Star, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế.
- Thời gian nghiên cứu: từ 15/10/2013 đến 30/08/2014.
7. Giả thuyết khoa học
Nếu tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hợp lí, có hiệu quả HTBT bồi dưỡng
cho HS năng lực tự học phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 thì sẽ nâng cao được

Demo
Version
SDK
chất lượng dạy
học hóa
học hiện- Select.Pdf
nay ở trường THPT.
8. Những đóng góp của đề tài
- Góp phần làm sáng tỏ ý nghĩa, tác dụng của BTHH trong quá trình tự học
của HS.
- Đề xuất nội dung và phương pháp bồi dưỡng năng lực tự học cho HS.
- Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng HTBT phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa
học 11 để bồi dưỡng năng lực tự học cho HS.

- Đề xuất cách lựa chọn các dạng BTHH để bồi dưỡng năng lực tự học của HS.
- Giúp HS rèn luyện các kĩ năng giải BTHH góp phần nâng cao chất lượng
dạy học hóa học ở trường THPT.
- Là tài liệu tham khảo cho GV và HS trong quá trình dạy học hóa học
(DHHH) ở trường THPT.

9