Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập hóa học phần hiđrocacbon lớp 11 nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề của học sinh (tt)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THỊ HỒNG PHƯƠNG

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI
TẬP HÓA HỌC PHẦN HIDROCACBON LỚP 11
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC PHÁT HIỆN VÀ
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH

Chuyên
Lý luận
và Phương
pháp dạy học Hóa học
Demongành:
Version
- Select.Pdf
SDK
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Người hướng dẫn khoa học
PGS.TS. TRẦN QUỐC ĐẮC

HUẾ, NĂM 2014

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là
trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa
từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Huế, tháng 09 năm 2014
Tác giả luận văn

Lê Thị Hồng Phương

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Đ ể h o à n t h à n h t ố t l u ậ n v ă n n à y , t ô i x in
b à y tỏ l ò n g c ả m ơ n c h â n t h à n h đ ế n th ầ y g iá o
P G S . T S . T r ầ n Q u ố c Đ ắ c , n g ư ờ i đ ã tậ n t ì n h c h ỉ
b ả o , h ư ớn g d ẫ n , g i ú p đ ỡ t ô i t ro n g s u ố t q u á
t r ì n h t h ự c h i ệ n v à h o à n th à n h l u ậ n v ă n .
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô
giáo khoa Hóa học, phòng Đào tạo sau Đại học,
trường
Đại học Sư phạm Huế đã tạo mọi
điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình
làm luận văn.
Qua đây, tôi cũng xin chân thành cảm ơn
Demo
B

an giVersion
ám hiệu-,Select.Pdf
quý thầy SDK
giáo, cô giáo, các em
học sinh trường THPT Thuận An, trường THPT
Phú Lộc đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm
luận văn.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu
sắc đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã ủng
hộ, động viên, tạo điều kiện tốt nhất và đóng
góp những ý kiến quý báu về nhiều mặt trong
suốt quá trình tôi học tập.
Huế, tháng 09 năm 2014
Tác giả luận văn
Lê Thị Hồng Phương

iii
iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ............................................................................................................... ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................. iii
Mục lục ....................................................................................................................... 1
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt ...................................................................... 4
Danh mục các bảng, biểu đồ, đồ thị ........................................................................... 5
PHẦN 1. MỞ ĐẦU ................................................................................................... 6
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 6

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 6
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................... 7
4. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 7
5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 7
6. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 7
7. Những đóng góp của đề tài ................................................................................ 7
PHẦN 2. NỘI DUNG ............................................................................................... 8
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................ 8
1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................... 8
Demo
Select.Pdf
SDK
1.1.1. Năng
lựcVersion
và sự phát- triển
năng lực ..........................................................
8
1.1.1.1. Khái niệm về năng lực ..................................................................... 8
1.1.1.2. Năng lực của HS THPT ................................................................. 10
1.1.1.3. Phương pháp đánh giá năng lực ..................................................... 10
1.1.2. Phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho HS trong dạy học ..... 12
1.1.2.1. Khái niệm về năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề .................. 12
1.1.2.2. Những biểu hiện của năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề ...... 13
1.1.2.3. Biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực phát hiện và giải
quyết vấn đề cho HS ................................................................................... 13
1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực .............................. 14
1.1.3.1. Những định hướng đổi mới phương pháp dạy học tích cực .......... 14
1.1.3.2. Dạy học tích cực ............................................................................ 14
1.1.4. Bài tập hóa học ...................................................................................... 20
1.1.4.1. Khái niệm bài tập hóa học ............................................................. 20

1.1.4.2. Phân loại bài tập hóa học ............................................................... 20
1.1.4.3. Ý nghĩa của bài tập hóa học ........................................................... 21
1.1.4.4. Những yêu cầu lí luận dạy học cơ bản đối với bài tập ................... 22

1


1.1.4.5. Sử dụng bài tập hóa học để phát triển năng lực phát hiện và giải
quyết vấn đề cho HS. ................................................................................... 22
1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................. 22
1.2.1. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học ở trường THPT hiện nay ... 22
1.2.2. Thực trạng sử dụng bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực phát hiện và
giải quyết vấn đề cho HS ở một số trường THPT thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế ......... 23
Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 24
Chương 2. TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA
HỌC PHẦN HIĐROCACBON LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH ............................ 25
2.1. Khái quát chương trình, mục tiêu kiến thức hóa học lớp 11 phần hiđrocacbon... 25
2.1.1. Hiđrocacbon no ..................................................................................... 25
2.1.2. Hiđrocacbon không no .......................................................................... 26
2.1.3. Hiđrocacbon thơm – Nguồn hiđrocacbon thiên nhiên. Hệ thống hóa
về hiđrocacbon................................................................................................. 27
2.2. Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng
lực phát hiện và giải quyết vấn đề của HS THPT ................................................ 28
2.2.1. Nguyên tắc tuyển chọn hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng
lực phát hiện và giải quyết vấn đề của HS THPT ........................................... 28
2.2.1.1. Bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học ............................. 28
Demo Version - Select.Pdf SDK
2.2.1.2. Lựa chọn các bài tập tiêu biểu điển hình, bám sát nội dung DH,
chú trọng kiến thức trọng tâm ..................................................................... 28

2.2.1.3. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng .......... 28
2.2.1.4. Đảm bảo tính phân hóa, tính vừa sức và phù hợp với các đối với HS ... 29
2.2.1.5. Gây hứng thú học tập, phát huy tính tích cực nhận thức, phát
triển năng lực cho HS.................................................................................. 29
2.2.1.6. Hệ thống bài tập phải được sắp xếp thực từ dễ đến khó, từ cơ bản
đến nâng cao cho mỗi dạng, mỗi chuyên đề ............................................... 29
2.2.1.7. Vận dụng kiến thức và phát triển tư duy cho HS ........................... 30
2.2.2. Qui trình xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực
phát hiện và giải quyết vấn đề của HS THPT ................................................. 30
2.3. Hệ thống bài tập hóa học phần hiđrocacbon lớp 11 nhằm phát triển năng
lực phát hiện và giải quyết vấn đề của HS .......................................................... 31
2.3.1. Bài tập chương hiđrocacbon no ............................................................. 31
2.3.1.1. Bài tập tự luận ................................................................................ 33
2.3.1.2. Bài tập trắc nghiệm ........................................................................ 43
2.3.2. Bài tập chương hiđrocacbon không no .................................................. 50

2


2.3.2.1. Bài tập tự luận ................................................................................ 54
2.3.1.2. Bài tập trắc nghiệm ........................................................................ 72
2.3.3. Bài tập chương hiđrocacbon thơm ........................................................ 75
2.3.3.1. Bài tập tự luận ................................................................................ 76
2.3.3.2. Bài tập trắc nghiệm ........................................................................ 80
2.4. Một số biện pháp sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng
lực phát hiện và giải quyết vấn đề của HS THPT................................................. 82
2.4.1. Sử dụng bài tập hóa học tạo tình huống có vấn đề trong nghiên cứu
bài mới .............................................................................................................. 82
2.4.2. Sử dụng bài tập hóa học tạo tình huống có vấn đề để củng cố, khắc
sâu kiến thức .................................................................................................... 83

2.4.3. Sử dụng bài tập hóa học trong việc kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ năng .... 84
2.4.4. Sử dụng bài tập hóa học có nhiều cách giải .......................................... 85
2.5. Một số giáo án minh họa ............................................................................... 87
Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 87
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................. 88
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................... 88
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ................................................................... 88
3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ................................................................... 88
3.3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm sư phạm ......................................... 88
Demo Version - Select.Pdf SDK
3.3.2. Các bài dạy thực nghiệm sư phạm ........................................................ 88
3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................... 88
3.4.1. Chuẩn bị thực nghiệm ........................................................................... 88
3.4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................ 89
3.4.3. Tiến trình thực nghiệm sư phạm ........................................................... 89
3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ...................................................................... 89
3.5.1. Tính các tham số đặc trưng ................................................................... 89
3.5.2. Bảng điểm các bài kiểm tra ................................................................... 91
3.6. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................. 91
3.6.1. Kết quả bài kiểm tra 45 phút ................................................................. 91
3.6.2. Kết quả bài kiểm tra 15 phút ................................................................. 93
3.6.3. Bảng tổng kết tham số ........................................................................... 94
3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ....................................................... 94
Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 95
PHẦN 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................... 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 98
PHỤ LỤC (Đĩa CD kèm theo)

3

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BT

:

Bài tập

BTHH

:

Bài tập hóa học

CTCT

:

Công thức cấu tạo

CTĐGN

:

Công thức đơn giản nhất

CTPT

:

Công thức phân tử

DA

:

Dự án

DH

:

Dạy học

DHDA

:

Dạy học dự án

DHHH

:

Dạy học hóa học

dd

:

Dung dịch

ĐC

:

Đối chứng

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

NL

:

Năng lực

PH&GQVĐ

:

Phát hiện và giải quyết vấn đề

PP

:

Phương pháp

PPDH

:

Phương pháp dạy học

PTHH

:

Phương trình hoá học

THPT

:

Trung học phổ thông

PTPƯ

:

Phương trình phản ứng.

TN

:

Thực nghiệm

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ
Trang
Bảng
Bảng 3.1. Danh sách các lớp thực nghiệm – đối chứng ...........................................88
Bảng 3.2. Bảng tổng hợp điểm bài kiểm tra 45 phút và bài kiểm tra 15 phút .........91
Bảng 3.3. Tần số lũy tích ..........................................................................................91
Bảng 3.4. Tần suất lũy tích .......................................................................................91
Bảng 3.5. Phân phối theo học lực bài kiểm tra 45 phút ...........................................92
Bảng 3.6. Tần số lũy tích .........................................................................................93
Bảng 3.7. Tần suất lũy tích .......................................................................................93
Bảng 3.9. Kết quả phân tích tham số thống kê điểm kiểm tra .................................94

Bảng 3.10. So sánh cặp TN - ĐC với phép thử student ...........................................94
Biểu đồ
Biểu đồ 3.1. So sánh học lực lớp TN và ĐC ở bài kiểm tra 45 phút .......................92
Biểu đồ 3.2. So sánh học lực lớp TN và ĐC ở bài kiểm tra 15 phút .......................94
Đồ thị

Demo Version - Select.Pdf SDK

Đồ thị 3.1. Đường luỹ tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra 45phút của lớp TN và ĐC.....92
Đồ thị 3.2. Đường luỹ tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15phút của lớp TN và ĐC.....93

5


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phát triển một số NL cho HS như NL nhận thức và tư duy, NL sáng tạo, NL
PH&GQVĐ là một trong những định hướng quan trọng nhằm nâng cao chất lượng
DH, góp phần đáp ứng yêu cầu chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.
Trong luật giáo dục của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, về giáo dục phổ
thông đã ghi rõ: “Mục tiêu giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện
về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá
nhân, tính năng động, sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội
chủ nghĩa…”
Thực tế DHHH ở trường phổ thông cho biết có thể nâng cao chất lượng DH
và phát triển NL PH&GQVĐ của HS bằng những con đường khác nhau. Trong đó
việc tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống BT trong giảng dạy được đánh giá
là một PPDH có hiệu quả.
Hóa học có rất nhiều dạng BT, đặc biệt hóa học hữu cơ, nếu không nắm
vững được PP giải thì HS khó nắm bắt được kiến thức. Ở trường THPT, HS được

làm quen với hóa học hữu cơ ở chương trình học kì II lớp 11, nhưng lượng kiến

Demo Version - Select.Pdf SDK

thức quá nhiều, số dạng BT lại phong phú, mới lạ nên các em khó khăn trong việc
định hướng cách giải và trở nên thụ động trong các tiết học hóa học. Do đó, BTHH
được sử dụng như một PPDH khi người GV biết tìm ra những vấn đề, biến nó trở
thành bài toán nhận thức, sử dụng trong DH nêu và giải quyết vấn đề. Chính vì vậy,
mỗi GV cần giúp HS nắm được các dạng BT và phương pháp giải, từ đó góp phần
phát triển NL PH&GQVĐ cho HS.
Trong những năm gần đây một số luận văn, luận án đã nghiên cứu những vấn
đề liên quan đến lĩnh vực này nhưng chưa nhiều, còn những nội dung có thể tiếp tục
nghiên cứu, vận dụng nhằm góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở trường phổ thông.
Dựa trên cơ sở lí luận và yêu cầu thực tế như đã trình bày ở trên, tôi quyết
định chọn nghiên cứu đề tài “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập hóa học
phần hiđrocacbon lớp 11 nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề
của học sinh”.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích: “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống BTHH phần
hiđrocacbon lớp 11 nhằm phát triển năng lực PH&GQVĐ của HS”
6


Nhiệm vụ:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài.
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung, cấu trúc của chương trình phần
hiđrocacbon hóa học lớp 11.
- Điều tra thực trạng việc sử dụng BTHH nhằm phát triển NL PH&GQVĐ
của HS trong DHHH ở một số trường THPT.
- Nghiên cứu tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống BTHH phần

hiđrocacbon lớp 11 nhằm phát triển NL PH&GQVĐ của HS.
- TNSP để đánh giá hiệu quả, tính khả thi của hệ thống BT đã tuyển chọn, xây
dựng và sử dụng nhằm phát triển NL PH&GQVĐ của HS phần hiđrocacbon lớp 11.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Khách thể: Quá trình DHHH ở trường trung học phổ thông.
Đối tượng: Hệ thống BTHH phần hiđrocacbon lớp 11 và các biện pháp sử
dụng chúng nhằm phát triển NL PH&GQVĐ của HS.
4. Phạm vi nghiên cứu: Hệ thống BTHH phần hiđrocacbon lớp 11
5. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận.
- Nghiên cứu thực tiễn.
- ThựcDemo
nghiệmVersion
sư phạm.- Select.Pdf SDK
6. Giả thuyết khoa học
Nếu tuyển chọn, xây dựng được hệ thống BT phần hiđrocacbon lớp 11 một
cách đa dạng, có chất lượng và sử dụng chúng một cách phù hợp trong quá trình
DHHH thì sẽ giúp HS phát triển được NL PH&GQVĐ, góp phần nâng cao chất
lượng DHHH ở trường THPT.
7. Những đóng góp của đề tài
- Tuyển chọn, xây dựng hệ thống BT nhằm phát triển NL PH&GQVĐ của
HS trong DHHH phần hiđrocacbon lớp 11 ở trường THPT.
- Đề xuất một số biện pháp sử dụng BTHH nhằm phát triển NL PH&GQVĐ
của HS trong DHHH phần hiđrocacbon lớp 11.

7