Hoàn thiện công tác tổ chức và quản lý các công trình thủy lợi trong điều kiện đô thị hóa của hà nội

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P I
---------

---------

HÀ ð C TRUNG

HỒN THI N CÔNG TÁC T CH C VÀ QU N LÝ
CÁC CƠNG TRÌNH THU L I TRONG ðI U KI N ðƠ
TH HỐ C A HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ KINH T
Chuyên ngành: Kinh t nông nghi p
Mã s : 60.31.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS. ð Kim Chung

HÀ N I - 2007


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là trung th c và chưa
ñư c s d ng trong b t c cơng trình nghiên c u nào khác.
Tơi xin cam đoan các thơng tin trích d n trong lu n án ñ u ñư c ghi rõ ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Hà ð c Trung

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

1


L I C M ƠN
Trư c tiên tôi xin chân thành c m ơn các th y giáo, cô giáo Khoa Sau ñ i h c, Khoa
Kinh t và PTNT, B mơn Phát tri n nơng thơn đã truy n ñ t cho tôi nh ng ki n th c chun
mơn, giúp đ và t o đi u ki n m i m t đ tơi h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n văn.
Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c đ n GS.TS ð Kim Chung, ngư i th y ñã hư ng
d n và giúp đ t n tình tơi trong su t q trình nghiên c u và hồn thành lu n văn.
Tôi xin chân thành c m ơn các đ ng chí lãnh đ o và chun viên c a UBND các
huy n ðơng Anh, Sóc Sơn, Gia Lâm, T Liêm, Thanh Trì và UBND các qu n Long Biên,
Hồng Mai, S Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn, các Cơng ty Khai thác cơng trình Thu
l i, bà con nông dân các h dùng nư c c a h th ng cơng trình thu l i trên ñ a bàn Thành
ph ñã t o ñi u ki n, cung c p s li u, thông tin góp ý ki n cho tơi trong q trình th c hi n
lu n văn.
Tôi xin chân thành c m ơn nh ng ngư i thân và b n bè đã giúp đ , đ ng viên tơi
trong q trình h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n văn.

Hà ð c Trung

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

2


M CL C

L i cam ñoan
L i c m ơn
M cl c
Danh m c các ch vi t t t
Danh m c các b ng
Danh m c các sơ ñ

Trang
i
ii
iii
v
vi
viii

1.

ð tv nđ .

1

1.1

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u

3

1.2.1

2.
2.1
2.2

3

1.2.2
1.3

M c tiêu chung
M c tiêu c th

3

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
M t s v n ñ lý lu n và th c ti n v t ch c và qu n lý các
cơng trình Thu l i trong đi u ki n đơ th hố
Cơng tác thu l i trong đi u ki n đơ th
đơ th hố.

2.2.2
2.2.3
2.2.4
2.2.5

2.4

Khái ni m v t ch c và qu n lý cơng trình thu l i
u c u, vai trị c a công tác t ch c và qu n lý cơng
trình thu l i trong đi u ki n đơ th hoá
N i dung t ch c và qu n lý cơng trình thu l i
ð c đi m c a công tác t ch c và qu n lý các cơng trình
thu l i trong đi u đơ th hoá.
Xu hư ng t ch c và qu n lý cơng trình thu l i trong
đi u ki n đơ th hoá.

Kinh nghi m t ch c và qu n lý cơng trình thu l i
nư c và

Vi t Nam.

Các nghiên c u có liên quan

5
5

Cơng tác t ch c và qu n lý cơng trình thu l i trong ñi u ki n
2.2.1

2.3

4

m ts

13
13
16
19
30
35
37
52

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

3


3.

ð c ñi m ñ a bàn và phương pháp nghiên c u

55

3.1

ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u

55

3.2

Ch n ñ a ñi m ñ nghiên c u

61

3.3

Thu th p s li u và thông tin

62

3.4

Phương pháp phân tích

67

4.

K t qu và th o lu n

68

4.1

Th c tr ng công tác t ch c và qu n lý cơng trình thu l i trong
đi u ki n đơ th hố
4.1.1

Th c tr ng nơng nghi p và đơ th hố

4.1.2

Th c tr ng t ch c h th ng thu l i

4.1.3

Hi n tr ng t ch c b máy qu n lý cơng trình thu l i.

83

4.1.4
4.2

Hà N i

68

Th c tr ng Qu n lý công trình thu l i

92

Hà N i

M t s gi i pháp hồn thi n cơng tác t ch c và qu n lý cơng
trình thu l i Hà N i

68
77

107

4.2.1

Quan ñi m và yêu c u

107

4.2.2

Nh ng gi i pháp hồn thi n

109

4.2.2.1. Hồn thi n h th ng cơng trình thu l i

109

4.2.2.2. Hồn thi n v t ch c b máy qu n lý cơng
trình thu l i

Hà N i

4.2.2.3. Hồn thi n cơng tác qu n lý cơng trình thu l i

111
117

4.2.2.4. M t s chính sách nh m hồn thi n cơng tác t
ch c và qu n lý cơng trình thu l i.
5.
5.1
5.2

K t lu n và ñ ngh
K t lu n
ð ngh
Tài li u tham kh o
Ph l c

125
127
127
129
131
134

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

4


DANH M C CÁC CH
KTCT
KTCTTL
PTNT
HTX
DVNN
QLKN
WUA
LID
JA
HTXNN

QLTN
QLKTCTTL
HTXNLN
HTXDN
XHCN
TNHHNN

VI T T T

Khai thác công trình
Khai thác cơng trình Thu l i
Phát tri n nơng thôn
H p tác xã
D ch v nông nghi p
Qu n lý kênh nhánh
H i dùng nư c
Lu t c i thi n đ t
H p tác xã nơng nghi p
H p tác xã nông nghi p
Qu n lý thu nông
Qu n lý khai thác cơng trình thu l i
H p tác xã nông lâm nghi p
H p tác xã doanh nghi p
Xã h i ch nghĩa
Trách nhi m h u h n nhà nư c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

5

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 2.1
B ng 2.2

C p thi t k cơng trình theo năng l c ph c v

6

Chi phí thư ng xuyên h th ng cơng trình - Tính theo chi phí tư i

27

tiêu

B ng 2.3

Chi phí thư ng xuyên tính theo giá tr tài s n c đ nh.

28

B ng 2.4

ðóng góp c a ngư i dân trong phân c p cơng trình thu l i

36

B ng 2.5
B ng 3.1

B ng 3.2
B ng 4.1

T l phân b kinh phí cho xây d ng và nâng c p cơng trình thu l i

42

(%)
Lư ng mưa 1,3,5 ngày max t n su t p=10% c a các tr m ño mưa

57

trong thành ph Hà N i
Di n bi n chăn ni trên đ a bàn Hà N i t năm 2000-2006

61

Chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p, nông thôn năm 2001 -

68

2005

B ng 4.2

T c ñ phát tri n kinh t nông nghi p, nông thôn năm 2001-2005

69

B ng 4.3

T ng h p đi u tra kinh t gia đình đ i v i các h dùng nư c

72

B ng 4.4

Di n tích đ t ru ng c a các h dùng nư c

73

B ng 4.5
B ng 4.6

Bi n ñ ng di n tích đ t nơng nghi p do chuy n sang đơ th hố và

76

cơng nghi p
Ưu đi m, b t c p c a các c p qu n lý đ i v i mơ hình hi n t i: 05

87

công ty thu c s Nông nghi p và phát tri n nông thôn

B ng 4.7

S tham gia c a ngư i dân trong vi c xây d ng cơng trình thu l i.

94

B ng 4.8

Ý ki n c a ngư i dân ñ i v i vi c cung c p nư c tư i hi n nay.

97

B ng 4.9

M t s t n t i trong qu n lý cơng trình và nư c tư i.

99

B ng 4.10

Kinh phí h tr c a Thành ph đ i v i các công ty KTCT thu l i

100

B ng 4.11

Kinh phí n ti n đi n năm 2002-2006

101

B ng 4.12

K t qu thu thu l i phí năm 2002-2006

101

B ng 4.13

Tình hình thu n p thu l i phí

103

B ng 4.14

Ý ki n c a ngư i dân v m c thu thu l i phí

104

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

6


B ng 4.15

T ng thu khác t 05 công ty KTCT thu l i

105

B ng 4.16

T ng chi phí hàng năm c a 05 công ty năm 2006

106

B ng 4.17

Phương án t ch c công ty KTCT

113

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

7


DANH M C CÁC SƠ ð
Sơ ñ 2.1

Cơ c u V C i t o ñ t, H i Qu n lý tư i

Trang
37

Sơ đ 2.2

Mơ hình cơng ty c p nư c và h s d ng nư c

39

Sơ ñ 4.1

ð th % s h ñi u tra ñư c phân theo các nhóm h -

72

đi u tra năm 2007
Sơ ñ 4.2

ð th s h ñư c phân theo quy mơ di n tích- S li u đi u

73

tra năm 2007
Sơ ñ 4.3

B n ñ hi n tr ngvà quy ho ch thu l i thành ph Hà N i

82

Sơ đ 4.4

Mơ hình t ch c và qu n lý cơng ty KTCT thu l i

88

Sơ đ 4.5

Phân c p qu n lý cơng trình thu l i

91

Sơ đ 4.6

S tham gia c a ngư i dân trong vi c xây d ng cơng trình

94

thu l i
Sơ đ 4.7

Bi u đ tình hình thu n p thu l i phí

103

Sơ đ 4.8

Ý ki n c a ngư i dân ñ i v i m c thu thu l i phí

104

Sơ đ 4.9

Mơ hình t ch c và qu n lý cơng trình thu l i c a cơng ty

112

TNHHNN m t thành viên
Sơ đ 4.10

Qu n lý cơng trình Thu nơng

114

Sơ đ 4.11

Di n bi n khi khơng thu Thu l i phí

124

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

8


1. ð T V N ð
1.1

Tính c p thi t c a ñ tài
Vi t Nam ñã và ñang phát tri n theo hư ng cơng nghi p hố, hi n đ i hố

và đơ th hố. Ư c tính hàng năm c nư c ta có nhi u ch c ngàn ha đ t nơng
nghi p đư c chuy n ñ i thành ñ t xây d ng khu cơng nghi p và đơ th m i.
Tình hình đó làm cho công tác thu l i, m t lĩnh v c c a ngành nơng nghi p
đ ng trư c m t thách th c m i, đó là làm th nào ñáp ng ñư c yêu c u c a
thâm canh nơng nghi p trong đi u ki n ñ t ñai ngày m t khan hi m và làm th
nào ñáp ng ñư c yêu c u c a đơ th hố - m t lĩnh v c v n ít đư c quan ni m
liên quan ñ n thu l i.
S phát tri n nông nghi p c a nư c ta trong ñi u ki n gi i h n v ñ t ñai
và ngu n nư c ngày càng suy gi m v ch t lư ng cũng như s lư ng, bu c
chúng ta ph i tr l i v i nh ng vùng ñ t ñã ñư c khai thác ñ nâng cao hi u qu
s d ng chúng. ði u này khơng ch địi h i chúng ta có nh ng bi n pháp k
thu t, mà còn ph i gi i quy t nh ng khía c nh kinh t - xã h i và môi trư ng v i
s tham gia tích c c, tr c ti p c a cơ quan liên quan.
Hà N i n m

trung tâm c a ñ ng b ng b c b , có di n tích t nhiên

92.000 ha (trong đó di n tích các huy n ngo i thành: Sóc Sơn, ðơng Anh, Gia
Lâm, T Liêm và Thanh Trì là: 74.219 ha), đ t canh tác nơng nghi p năm 2005
là 43.995 ha. Do nhu c u v ñ t ñai dành cho các cơng trình xây d ng phát tri n
các khu đơ th , khu cơng nghi p, d ch v tăng lên, mà "ñ t ñai là tư li u s n xu t
ch y u, ñ c bi t và khơng th thay th đư c" [4], cho nên di n tích đ t canh tác
ngành nơng nghi p ñã b

nh hư ng nghiêm tr ng. M t v n đ n a là đa s các

cơng trình thu l i đã đư c xây d ng t khá lâu, vào nh ng năm 60-70 c a th
k trư c, do v y tình hình ho t đ ng hi n nay c a các cơng trình này khác xa so

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

1


v i ban ñ u, trư c kia là ph c v tư i, tiêu cho nơng nghi p thì nay ph i ph c
v cung c p nư c, tiêu nư c cho c khu đơ th , khu công nghi p.
Trong nh ng năm qua, m c dù g p nhi u khó khăn do thiên tai, d ch b nh
và nh hư ng c a quá trình đơ th hố nhanh làm di n tích đ t nơng nghi p
chuy n sang đ t ph c v các lĩnh v c khác, nhưng s n xu t nông nghi p v n
tăng trư ng liên t c. Giá tr s n xu t nông nghi p trên 1 ha đ t nơng nghi p tăng
t 40,4 tri u ñ ng (năm 2000) lên 55 tri u ñ ng (năm 2005) và ñ t 59,12 tri u
ñ ng (năm 2006). Nơng nghi p Hà N i đã hình thành các vùng s n xu t chuyên
canh t p trung: vùng hoa Tây T u (500 ha), vùng rau an tồn (2000 ha)

Vân

N i (ðơng Anh) Văn ð c, Dương Xá (Gia Lâm), Yên M (Thanh Trì), cây ăn
qu k t h p nuôi tr ng thu s n và du l ch sinh thái

T Liêm, ðơng Anh, Sóc

Sơn….
Th c tr ng trên đ t ra cho cơng tác thu l i nh ng b c xúc sau:
- ðô th hố nhanh làm cho cơng trình b chia c t, di n tích tư i, tiêu b
thu h p. Do đó, thu l i phí thu đư c ít nhưng chi phí đ v n hành, duy tu, b o
dư ng, nâng c p ngày càng l n.
- V tư i nư c: tuy di n tích thu h p, nhưng yêu c u nư c tư i ph i s ch
ñ s n xu t ra s n ph m nông nghi p v i ch t lư ng cao, an tồn.
- V tiêu nư c: cơng trình thu l i tiêu nư c c a thành ph ph c v tiêu
nư c cho c ñ t c a nơng nghi p, cơng nghi p, đơ th , giao thơng, qu c phịng
nhưng kinh phí tiêu nư c l i hồn tồn do ngành nơng nghi p gánh ch u (các
cơng trình thu l i hi n t i tiêu cho ñ t tr ng tr t là 38.414 ha, thu s n là
3.057 ha, tiêu cho ñ t cơng nghi p và đơ th là 9.100 ha, tiêu cho đ t giao
thơng, di tích văn hố, qu c phịng và đ t khác là 10.030 ha. Như v y tiêu cho
nông nghi p chi m 68 % cịn tiêu cho khu cơng nghi p, đơ th , giao thơng,
qu c phịng chi m 32%) [27].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

2


- Cơng trình thu l i là tài s n ñ c bi t, ñòi h i ph i phân c p qu n lý phù
h p xu hư ng ñ i m i ngày càng phân c p cho cơ s , nhưng hi n nay cơng

trình xu ng ñang b xu ng c p nghiêm tr ng, cho nên phân c p như th nào
cho h p lý.
Trư c tình hình như v y ph i có bi n pháp thay đ i, hồn thi n cơng tác
t ch c và qu n lý các cơng trình thu l i trên ñ a bàn Thành ph Hà N i đ phù
h p v i tình hình đơ th hố.
T nh ng lý do trên mà chúng tơi quy t đ nh ph i nghiên c u đ tài
“HỒN THI N CÔNG TÁC T

CH C VÀ QU N LÝ CÁC CƠNG TRÌNH

THU L I TRONG ðI U KI N ðƠ TH HỐ C A HÀ N I”.

1.2 M c tiêu nghiên c u
1.2.1 M c tiêu chung
Trên cơ s nghiên c u ñánh giá hi n tr ng v t ch c và qu n lý h th ng
công trình thu l i trên đ a bàn Hà N i, đ xu t mơ hình và gi i pháp nh m hồn
thi n cơng tác t ch c và qu n lý các cơng trình thu l i trong đi u ki n đơ th
hố c a Hà N i.
1.2.2 M c tiêu c th
- Làm rõ cơ s lý lu n và th c ti n trong vi c ñ i m i t ch c, qu n lý các
cơng trình thu l i.
- ðánh giá th c tr ng t ch c, qu n lý hi n nay c a cơng trình thu l i trên
đ a bàn Thành ph Hà N i.
- ð xu t mô hình m i v t ch c và qu n lý h th ng cơng trình thu l i
trong đi u ki n đơ th hố c a Hà N i ñ ng th i ki n ngh m t s gi i pháp,
chính sách nh m hồn thi n công tác t ch c và qu n lý hi n nay.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

3

1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
- ð tài nghiên c u v công tác t ch c và qu n lý cơng trình thu l i,
nh ng v n ñ lý lu n và th c ti n đ hồn thi n cơng tác t ch c và qu n lý các
cơng trình thu l i .
Cơng trình thu l i trong b n lu n văn này ch mang nghĩa h p là các
cơng trình thu nơng.
- ð i tư ng nghiên c u là 05 cơng ty khai thác các cơng trình thu l i:
cơng ty Khai thác cơng trình thu l i Sóc Sơn (Cơng ty KTCTTL Sóc Sơn),
Cơng ty KTCTTL ðông Anh, công ty KTCTTL Gia Lâm, công ty KTCTTL T
Liêm, cơng ty KTCTTL Thanh Trì) n m trên đ a bàn 05 huy n đó là huy n Sóc
Sơn, ðơng Anh, Gia Lâm, T Liêm, Thanh Trì và 02 qu n Long Biên và Hoàng
Mai.
- Ph m vi nghiên c u v th i gian: th i gian nghiên c u c a ñ án t p
trung vào ho t đ ng c a 05 cơng ty KTCTTL t năm 2001 - 2006.
- Ph m vi nghiên c u v khơng gian: đ tài ti n hành nghiên c u trên 05
huy n Sóc Sơn, ðơng Anh, Gia Lâm, T Liêm, Thanh trì và m t s đ a ñi m
c a 02 qu n Long Biên và Hoàng Mai thu c ñ a bàn Thành ph Hà N i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

4


2. M T S V N ð LÝ LU N VÀ TH C TI N V T CH C
VÀ QU N LÝ CÁC CƠNG TRÌNH THU L I TRONG ðI U
KI N ðƠ TH HỐ:
2.1. Cơng tác thu l i trong đi u ki n đơ th
2.1.1 M t s khái ni m

Trong t ñi n ti ng Vi t có ghi: “Thu l i là vi c l i d ng tác d ng c a
nư c và ch ng l i tác h i c a nó” [1].
Nư c r t c n cho cu c s ng, nhưng đó là nó v a đ và hài hồ, cịn khơng
thì là tác h i. N u nư c ít thì s là h n hán và nh hư ng đ n s n xu t nơng
nghi p, cịn n u nư c nhi u quá, th a thì gây ra ng p úng, l t l i cũng nh
hư ng ñ n ñ i s ng c a nhân dân và nh hư ng ñ n s n xu t nơng nghi p.
Cơng trình thu l i là cơng trình thu c k t c u h t ng nh m khai thác m t
l i c a nư c; phòng ch ng tác h i c a nư c gây ra, b o v môi trư ng và cân
b ng sinh thái, bao g m: h ch a nư c, ñ p, c ng, tr m bơm, gi ng, đư ng ng
d n nư c, kênh, cơng trình trên kênh và b bao các lo i [15].
Trong ph m vi nghiên c u c a ñ tài, n i dung đư c đ c p là cơng trình
thu l i cơ b n ph c v cho s n xu t nơng nghi p. Các cơng trình thu l i ph c
v tư i, tiêu.
Theo Tiêu chu n xây d ng Vi t Nam: TCXDVN 285 : 2002 – Cơng trình
thu l i - Các quy đ nh ch y u v thi t k có nêu: Cơng trình thu l i đư c
phân thành 5 c p thi t k tuỳ thu c vào quy mô, đ a đi m xây d ng cơng trình,
m cđ

nh hư ng tích c c c a chúng đ n phát tri n kinh t xã h i, an ninh

qu c phịng v.v.cũng như tác đ ng tiêu c c ñ n tài nguyên, môi trư ng, t n th t
v ngư i và tài s n do s c r i ro có th x y ra. S khác nhau c a m i c p thi t
k ñư c th hi n băng h s an toàn chung c a cơng trình và các quy đ nh v

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

5


kh o sát, thi t k . Cơng trình c p 1 có h s an tồn chung l n nh t và gi m d n

các c p th p hơn.
B ng 2.1 C p thi t k công trình theo năng l c ph c v

Lo i cơng trình thu l i
I

C p thi t k
II
III

IV

V

H th ng cơng trình thu nơng có di n tích
2-0,2
<0,2
đư c tư i ho c di n tích t nhiên khu tiêu
>50
<50-10 <10-2
(1000 ha)
Ngu n: Nhà xu t b n Xây d ng- Tiêu chu n xây d ng Vi t Nam TCXDVN Cơng trình
thu l i - Các quy đ nh v thi t k .

H th ng cơng trình thu l i bao g m các cơng trình thu l i có liên quan
tr c ti p v i nhau v m t khai thác và b o v trong m t khu v c nh t ñ nh [15].
H th ng cơng trình thu l i là m t t p h p các cơng trình liên hồn v i
nhau t ngu n t i ñ ng ru ng, ñ th c hi n m t cách t t nh t ch ñ tư i tiêu ñã
quy ñ nh. H th ng thu l i bao g m: công trình đ u m i, h th ng kênh
mương, các cơng trình trên kênh và h th ng b bao [22].

2.1.2 Thu l i trong đi u ki n đơ th hố
a. ðơ th hố và b n ch t c a đơ th hố
Cơng nghi p hố và cùng v i nó là đơ th hố tr thành xu th chung c a
quá trình chuy n t nên văn minh nông nghi p lên n n văn minh công nghi p.
ð u th k XX, th gi i có kho ng 10% dân cư đơ th , đ n nay đã tăng lên 50%
và cịn ti p t c tăng trong ti n trình đơ th hố [21].
Tuy nhiên, hi n tư ng đơ th hố nhanh v i "bùng n dân s "

các nư c

ñang phát tri n ñã gây ra nh ng ngh ch lý và h u qu nghiêm tr ng. Ch ng h n
vi c di dân ra thành th ngày càng tăng, làm gi m thi u kh năng phát tri n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

6


nông thôn (nông thôn m t l c lư ng lao ñ ng gi i) và ñ ng th i làm cho th
trư ng lao ñ ng

thành th b

ñ ng, đi u đó d n đ n tình tr ng phát tri n

khơng đ u gi a nơng thơn và thành th , gi a các thành ph n kinh t . H u qu là
s phân cách giàu nghèo, b t bình đ ng xã h i càng tăng lên. Trong đơ th x y ra
n n ơ nhi m môi trư ng t nhiên và xã h i, s quá t i v d ch v công c ng và
khó khăn l n v qu n lý đơ th , t n n xã h i thư ng xuyên x y ra.
nư c ta, nh ng năm g n đây, các đơ th phát tri n r t nhanh c v s

lư ng và ch t lư ng. Hi n nay có kho ng 20% dân s s ng

đơ th , d báo đ n

năm 2024 s dân ñô th s chi m kho ng 40% dân s nư c ta lúc đó kho ng 100
tri u ngư i. Tuy nhiên, cơ s v t ch t y u kém; s tăng trư ng kinh t chưa cân
ñ i v i s tăng trư ng đơ th và dân s ; vi c quy ho ch xây d ng, phát tri n đơ
th và qu n lý chúng chưa ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n c a đ t nư c. Vì v y
trong ñô th ñã và ñang n y sinh nh ng v n ñ nan gi i như là "căn b nh tr m
kha" trong phát tri n: t c ngh n giao thông, ô nhi m môi trư ng, thi u ñi n
nư c, thi u vi c làm, nhà c a xu ng c p, n n ng p úng... đ c bi t là tình tr ng
các đơ th ngày càng chi m đ t nơng nghi p làm nh hư ng khơng t t đ n s n
xu t lương th c, th c ph m.
ðô th hố th c ch t là chuy n đ t nơng nghi p, đ t làng xóm sang thành
khu đơ th . ð t ñai giành cho cây tr ng, chăn ni gia súc, gia c m, thu s n
đư c gi i phóng m t b ng và chuy n sang ñ xây d ng các khu nhà cao t ng ñ
ph c v cho cu c s ng c a s ngư i dân ñang d n v đơ th ngày m t tăng.
ðơ th hố cũng là chuy n ho t đ ng nơng nghi p sang ho t đ ng cơng
nghi p và d ch v . Ngư i dân trư c kia canh tác trên m nh đ t c a mình và s
có hàng lo t các ho t ñ ng ph c v cho s n xu t nông nghi p như: c y, b a, thu
ho ch, bán phân bón, thu c tr sâu... thì nay nh ng ngư i dân đó khơng cịn đ t
đ tr ng tr t n a h s ph i chuy n ngh sang làm vi c cho các công ty, nhà
máy m i m ra trên quê hương c a h , ho c chuy n sang làm d ch v ñ ph c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

7


v cho nhu c u cu c s ng c a nh ng ngư i công nhân c a khu cơng nghi p, nhu
c u ho t đ ng c a khu cơng nghi p.

Khi đ t đai dùng đ canh tác nơng nghi p chuy n sang đơ th hố, thì cơ s
h t ng cũng ph i thay ñ i. Trư c kia ñư ng xá ph c v dân sinh nơng thơn thì
ch c n k t c u ñơn gi n và nh h p, nay ph c v cơng nghi p thì ph i m r ng
và có k t c u phù h p v i t i tr ng n ng c a xe cơ gi i đ lưu thơng hàng hố.
H th ng ñi n trư c kia ph c v dân sinh nông thôn s không phù h p, mà ph i
xây d ng l i khi chuy n sang công nghi p. H th ng c p nư c, thoát nư c cũng
ph i thay ñ i...
b. nh hư ng c a đơ th hố đ n thu l i
ðơ th hố làm chia c t đ t nơng nghi p, nhi u khu đ t k t s khơng canh
tác đư c nơng nghi p n a. ðơ th hố cũng chia c t cơng trình thu l i, làm
gi m kh năng làm vi c c a công trình.
Như v y, thu l i trong đi u ki n đơ th hố s tiêu nư c cho nơng nghi p
s ít đi, nhưng có thêm nhi m v tiêu cho c vùng đơ th , tiêu cho khu cơng
nghi p và di n tích tư i cho nơng nghi p cũng s gi m, nhưng ch t lư ng nư c
yêu c u s tăng lên ñ ñáp ng cho nhu c u nông nghi p s n xu t ra các s n
ph m có ch t lư ng càng cao ñ ñáp ng nhu c u c a th trư ng.
Trư c kia cơng trình c p, thốt nư c là ph c v nơng nghi p, khi chuy n
sang cơng nghi p thì ho c ph i phá b ñi, ho c ph i thay đ i l i cơng trình cho
phù h p v i yêu c u m i v kh i lư ng nư c tư i, tiêu và ch t lư ng nư c c n
cung c p. Khi đơ th hố di n tích nơng nghi p s b thu h p l i, thu l i phí s
b gi m, kinh phí đ duy tu, s a ch a cơng trình s b gi m do đó các di n tich
nơng nghi p cịn l i cũng s khơng ñư c cung c p nư c tư i ñ y đ . Khi đơ th
hố lư ng nư c th i tăng lên, lư ng nư c tiêu s tăng lên ñ ng th i yêu c u v
t c ñ tiêu cũng tăng lên. Trư c kia t c đ tiêu ph c v cho nơng nghi p đư c
tính tốn đ b o đ m cho cây lúa khơng b ng p ch t, thì nay khi đơ th hố t c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

8

đ tiêu ph i tính tốn đ b o đ m khơng nh hư ng đ n s n xu t, lưu thơng và
t c đ tiêu này ph i nhanh hơn nhi u so v i tiêu nông nghi p. V i nh ng yêu
c u c a cung c p và tiêu nư c cho c đơ th hố như v y, thì năng l c c a các
cơng trình tư i tiêu thu l i s khơng cịn phù h p n a, địi h i ho c là ph i thay
m i ho c là ph i nâng c p cho phù h p v i nhi m v m i. Khi đơ th hố cơng
trình thu l i b chia c t, hi u qu c a cơng trình s b gi m. ðơ th hố thì dân
sinh và cơng nghi p c n cung c p nư c nhi u hơn, ch t lư ng nư c địi h i cũng
ph i tăng hơn.
Trong n n kinh t th trư ng phát tri n đơ th hố, nơng nghi p có m t s
chuy n bi n r t m nh m , chuy n d ch cơ c u kinh t , phát tri n h t ng xã h i;
hình thành vùng s n xu t t p trung có s c c nh tranh và ch a ñ ng hàm lư ng
ch t xám cao. ð i v i công tác thu l i, vi c ñ t ñai chuy n sang đơ th hố thì
nhi m v càng tr nên n ng n hơn: trong nông nghi p các h dùng nư c do
chuy n ñ i cơ c u cây tr ng đã có nh ng u c u ñòi h i d ch v cung c p nư c
v i yêu c u cao hơn v ch t lư ng, cũng như l ch, trình ph i đáp ng theo t ng
giai ño n sinh trư ng cây tr ng theo ñơn ñ t hàng c a th trư ng.
M t khác, trong đi u ki n đơ th hố, các cơng trình thu l i ph c v các
h dùng nư c ña d ng hơn: các khu cơng nghi p, đơ th c n cung c p nư c s ch,
c n tiêu nư c th i.
c. nh hư ng c a thu l i ñ n đơ th hố
ðơ th hố thì di n tích ñ t canh tác nông nghi p s b thu h p l i, ñ t ñai
b chia c t, cơng trình thu l i cũng b thay đ i nhi m v và công su t ph c v .
Trư c tình hình như v y ph i có bi n pháp v t ch c và qu n lý các cơng trình
thu l i cho phù h p ñ ti p t c ph c v tư i, tiêu ñ m b o nhi m v cho phát
tri n kinh t và dân sinh.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

9

Cơng trình thu l i b o đ m tư i cho nh ng vùng ñ t canh tác, ph c v
t t cho quá trình chuy n d ch cơ c u cây tr ng phù h p v i q trình đơ th hố
(ví d cây tr ng s không ph i là lúa n a mà là rau, hoa, hoa qu ph c v cho
ñ i s ng đơ th , đ ng th i b o ñ m v i di n tích ñ t thu h p nhưng giá tr kinh t
thu ñư c l i tăng). Cơng trình thu l i cịn ph c v tiêu nư c h p lý cho không
nh ng các vùng đ t nơng nghi p mà cịn tiêu cho nh ng vùng v a đơ th hố,
cơng nghi p hố.
Cùng v i q trình đơ th hố, song song v i v n ñ v bùng n dân s ,
v n ñ v năng lư ng, nhiên li u… con ngư i ph i quan tâm và gi i quy t 4 v n
đ to l n, đó là:
• V n đ v lương th c và th c ph m;
• V n đ phân ph i s d ng tài ngun nư c;
• V n đ v ơ nhi m mơi trư ng;
• V n đ du l ch, vui chơi gi i trí.
Khi cơng tác thu l i ñã th c s phát tri n v chi u r ng và chi u sâu,
m c ñ s d ng ngu n nư c cao (t tr ng gi a lư ng nư c tiêu dùng và lư ng
ngu n nư c do thiên nhiên cung c p) thì thu l i là m t trong nh ng nhân t
quan tr ng ñ gi i quy t các v n đ nêu trên.
Di n tích đ t ñai ph c v s n xu t nông nghi p gi m nhưng kh i lư ng
các s n ph m c a ngành nông nghi p ph i n đ nh và phát tri n địi h i ph i
tăng năng su t cây tr ng. Bên c nh các bi n pháp thâm canh tăng năng su t cây
tr ng như cơ gi i hố nơng nghi p, hố h c hố, gi ng… thì thu l i ph i là
bi n pháp hàng đ u.
Các cơng trình thu l i thư ng chi m m t khơng gian r ng v đ t đai do
v y trong ñi u ki n phát tri n kinh t th trư ng có th s d ng các khu v c này
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

10

m t cách đa d ng hố, có th s d ng liên doanh, liên k t làm d ch v , ph c v
các m c tiêu ña d ng c a th trư ng như ph c v du l ch sinh thái, như tr ng cây
c nh.
M t khác, thu l i cịn có vai trị d n và s lý nư c th i ñ b o v ngu n
nư c trư c vi c ô nhi m. Các h ch a nư c có tác d ng đi u hồ mơi trư ng,
b o v sinh thái.
ðơ th hố là h qu t t y u c a n n kinh t phát tri n theo hư ng cơng
nghi p hố - hi n đ i hố. ðơ th hố càng phát tri n thì qu đ t c a xã h i
giành cho nơng nghi p càng có xu th gi m. đơ th hố là q trình hình thành
và phát tri n c a các thành ph .
V y vai trò c a cơng tác thu l i trong đi u ki n đơ th hố g m:
- Ph c v s n xu t nơng nghi p trong đi u ki n ñ t ñai nh h p, khan hi m,
là ti n ñ

ng d ng nh ng thành t u v khoa h c k thu t trong nông nghi p

- T o đ ng l c cho q trình chuy n d ch cơ c u cây tr ng phù h p v i q
trình đơ th hố.
- C p nư c, tiêu nư c th i cho công nghi p, d ch v , du l ch.
- Góp ph n cân b ng sinh thái, t o c nh quan mơi trư ngtrong đi u ki n đơ
th hố.
Thu l i ph i là ti n ñ

ng d ng nh ng thành t u v khoa h c k thu t

trong nông nghi p, nh t là cơ c u mùa, v và cơ c u cây tr ng. Ph i đóng góp
vào c i t o mơi trư ng sinh thái, b n v ng, t o ñi u ki n không nh ng cho
ngành nông nghi p phát tri n mà còn giúp cho các ngành như công nghi p, du
l ch, d ch v phát tri n, ñáp ng nhu c u phát tri n kinh t , văn hoá, xã h i ngày

càng tăng c a nhân dân. Các cơng trình thu l i có không gian r ng l n, r t
thu n l i đ tr thành nơi ngh ngơi, gi i trí cho ngư i dân vào các ngày ngh .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

11


ðơ th hố càng phát tri n thì ngư i dân l i c n có nơi n tĩnh, khơng khí trong
lành, phong c nh n bình đ ngh ngơi, ph c h i s c kho .
2.1.3 Vai trò c a thu l i
Vi t Nam là m t nư c nông nghi p, lĩnh v c nông nghi p thu hút t i
70,5% l c lư ng lao ñ ng xã h i và làm ra kho ng 23,6% GDP. H u h t các
ho t ñ ng trong ngành nơng nghi p đ u dùng đ n nư c. Chính vì v y cơng tác
thu l i có ý nghĩa h t s c quan tr ng. Trong ngh quy t ð i H i X, Ngh quy t
ð i H i IX c a ð ng ñ u nêu: “Tăng cư ng s ch ñ o và huy ñ ng các ngu n
l c c n thi t đ đ y nhanh cơng nghi p hố, hi n đ i hố nơng nghi p và nơng
thơn. Ti p t c phát tri n và đưa nơng nghi p, lâm nghi p, ngư nghi p lên m t
trình đ m i b ng ng d ng ti n b khoa h c và công ngh sinh h c; đ y m nh
thu l i hố”.
Vi t Nam có ngu n tài nguyên nư c khá d i dào, hàng năm có kho ng
845 t m3 nư c m t, 50 t m3 nư c ng m và 350 tri u m3 phù sa chuy n t i
trên các con sông c a Vi t Nam t o ñi u ki n phát tri n n n nông nghi p[5].
S khan hi m ngu n nư c ngày càng tr nên tr m tr ng hơn và th t s tr
thành m i lo ng i c a th h ñương th i, các nhà khoa h c và các nhà ho ch
đ nh chính sách.
Tài ngun nư c có xu hư ng suy thối do tác đ ng c a con ngư i và
bi n ñ i khí h u tồn c u. S bi n đ i khí h u có tác đ ng x u ñ n s thay ñ i
ngu n nư c. D

báo ñ n năm 2025 ngu n nư c c a Vi t Nam s gi m ñi

kho ng 40 t m3. T ng lư ng nư c mùa khơ đ n năm 2025 có th

gi m đi

kho ng 13 t m3. S c ép v gia tăng dân s và phát tri n kinh t xã h i làm cho
nhu c u s d ng nư c tăng v s lư ng. T ng nhu c u dùng nư c cho dân sinh
và phát tri n các nghành kinh t -xã h i ngày càng tăng, nhu c u dòng ch y duy
trì mơi trư ng sinh thái h du trong mùa khô cũng r t l n (kho ng 4.300 m3).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

12


G n 40% lư ng nư c hàng năm phát sinh ngoài lãnh th trong khi các tranh
ch p v s d ng nư c gi a các qu c gia ngày càng tăng.
Nguyên nhân là do s bùng n v nhu c u trong khi ngu n nư c l i gi m.
Nhu c u v dùng nư c gia tăng do bùng n v dân s th gi i. Lư ng cung gi m
do các ngu n b khai thác c n ki t và v n n n ô nhi m làm suy gi m ch t lư ng
các ngu n nư c. Hi n tr ng khan hi m nư c gia tăng d n ñ n s c n thi t ph i
tái cung c p nư c ñã qua s d ng. ði u này ñã n y sinh mâu thu n gi a nh ng
ngư i s d ng nư c.
Nư c thi u thì cũng nh hư ng nhi u đ n s n xu t nơng nghi p, đ n s
phát tri n kinh t xã h i, nhưng th a nư c cũng là m t th m ho , cha ơng chúng
ta có câu: “thu , ho , đ o, t c” đ nói lên lũ l t có s c phá hu và r t nguy hi m
ñ i v i cu c s ng c a m i ngư i. Theo l ch s ñ l i thì tr n l t năm 1945 là
ti n đ ñ gây ra n n ñói làm ch t 2 tri u ngư i dân Vi t Nam, kho ng 1/10 dân
s Vi t Nam lúc b y gi
Cơng trình thu l i ñã làm nhi m v ñi u hồ nư c, lúc nư c nhi u thì

cơng trình thu l i tiêu úng làm gi m tác h i c a vi c th a nư c, lúc h n thì
cơng trình thu l i thu l i cung c p nư c ph c v cho cây tr ng trong s n xu t
nông nghi p, cho chăn ni thu s n, cơng trình thu l i cịn cung c p nư c cho
cơng nghi p, cho ñ i s ng sinh ho t c a nhân dân.

2.2. Công tác t ch c và qu n lý cơng trình thu l i trong đi u
ki n đơ th hoá.
2.2.1 Khái ni m v t ch c và qu n lý cơng trình thu l i
2.2.1.1

M t s khái ni m v t ch c và qu n lý

a. Khái ni m v t ch c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

13


T ch c có th đư c hi u là m t nhóm ngư i mà m t s ngư i ho c t t c
các ho t ñ ng c a h ñư c ph i h p v i nhau; t ch c là thi t k các b ph n
qu n lý, xác ñ nh các m i quan h v nhi m v và quy n hành gi a các cá nhân
và các b ph n qu n lý, nh m th c hi n các m c tiêu.
T ch c: “Làm cho thành m t ch nh th , có m t c u t o, m t c u trúc và
nh ng ch c năng chung nh t đ nh. Làm cho thành có tr t t , có n n n p” [1]
b. Khái ni m v qu n lý
Qu n lý: “T ch c và ñi u khi n các ho t ñ ng theo nh ng yêu c u nh t
ñ nh” [1].
Qu n lý là ho t đ ng có ý th c c a con ngư i nh m s p x p, t ch c, ch
huy, ñi u hành, hư ng d n, ki m tra các quá trình xã h i và ho t đ ng c a con

ngư i ñ hư ng chúng phát tri n phù h p v i quy lu t xã h i, ñ t ñư c m c tiêu
xác ñ nh theo ý chí c a nhà qu n lý v i chi phí h p lý. Qu n lý là cơng tác ph i
h p có hi u qu các ho t ñ ng c a các b ph n nh m ñ t t i m t m c tiêu nh t
ñ nh.
c. Quan h gi a t ch c và qu n lý
T ch c và qu n lý có m i quan h khăng khít l n nhau, ph thu c vào
nhau. Qu n lý bao g m c t ch c và là t ng h p các ho t đ ng nh m duy trì và
hoàn thi n h th ng t ch c b o ñ m s t n t i và v n hành c a b máy. T
ch c và qu n lý là hai ph m trù không tách r i nhau, chúng g n ch t v i nhau,
chi ph i l n nhau [5].
Thu t ng “ t ch c và qu n lý”:
T ch c có th hi u là m t nhóm ngư i mà m t s ho c t t c các ho t
ñ ng c a h ñư c ph i h p v i nhau. T ch c là thi t k và làm các b ph n c a
b máy v n hành, xác ñ nh cơ c u, ch c năng nhi m v ñ v n hành m t cách
trơn tru, hi u qu . Qu n lý và t ch c có m i quan h m t thi t, ph thu c l n
nhau. Qu n lý là t ng h p các ho t ñ ng nh m duy trì và hồn thi n h th ng t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

14


ch c, b o ñ m s t n t i và v n hành c a t ch c. Có t ch c mà khơng có qu n
lý s tr thành m t t p h p h n lo n. H th ng qu n lý ph i xu t phát t hình
th c và phương pháp t ch c.
2.2.1.2 T ch c và qu n lý công trình thu l i
- T ch c cơng trình thu l i là quá trình t ch c ra h th ng thu l i, t
ch c ra b máy qu n lý và xây d ng cơ ch v n hành c a b máy qu n lý đó.
ðó là quá trình s p x p x p và xây d ng h th ng thu l i, l a ch n hình th c t
ch c, s p x p b ph n ch ñ o, v n hành và qu n lý cơng trình thu l i.
- Qu n lý cơng trình thu l i là q trình b o đ m duy trì các ho t đ ng

c a cơng trình thu l i đ cơng trình phát huy tác d ng, hi u qu và b n v ng.
Qu n lý là q trình đi u hành h th ng theo m t cơ ch qu n lý phù h p, bao
g m công tác k ho ch hố, đi u hành b máy, qu n lý v n hành, duy tu cơng
trình, qu n lý tài s n và tài chính.
- T ch c và qu n lý cơng trình thu l i có quan h m t thi t v i nhau: t
ch c t t là ñi u ki n ñ qu n lý t t. Qu n lý t t góp ph n hồn thi n hơn n a
cơng tác t ch c cơng trình thu l i. T ch c và qu n lý các cơng trình thu l i
là s p x p, cơ c u h p lý các b ph n ch ñ o, v n hành, v i vai trò, ch c năng,
n i dung, ph m vi ho t ñ ng, nhi m v , quy n h n có các cơ ch phù h p trong
vi c th c hi n các nhi m v ñã ñ ra c a các h th ng, các cơng trình thu l i.
Cơ ch t ch c qu n lý cơng trình thu l i là cách th c s p x p các ñơn v ,
các b ph n v i vai trò, nhi m v , quy n h n, n i dung, ph m vi ho t ñ ng và
m i quan h trong q trình s n xu t

các h th ng cơng trình thu l i.

M t h th ng cơng trình thu l i sau khi xây d ng xong, ñư c ñưa vào khai
thác và s d ng c n thi t l p m t h th ng t ch c, b máy qu n lý ñ khai thác
t t nh t hi u ích c a h th ng cơng trình, ph c v t t cho s n xu t nông nghi p
và ph c v cho s phát tri n dân sinh, kinh t , xã h i. Mơ hình t ch c và qu n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

15


lý là mô ph ng các b ph n, các ñơn v và vai trò , nhi m v , quy n h n, n i
dung, ph m vi ho t ñ ng và m i quan h trong quá trình qu n lý s n xu t

các

h th ng cơng trình thu l i. T ch c và qu n lý các cơng trình thu l i là t p
h p và ph i h p theo không gian và th i gian c a t t c các y u t như: h th ng
cơng trình, trang thi t b , con ngư i v các y u t chính tr - xã h i…m c tiêu đ
ph c v t t 3 nhi m v đó là: qu n lý cơng trình, qu n lý nư c, qu n lý s n xu t
kinh doanh nh m khai thác hi u qu cơng trình thu l i ph c v s n xu t nông
nghi p và phát tri n kinh t - xã h i.
2.2.2 Yêu c u, vai trị c a cơng tác t ch c và qu n lý cơng trình thu l i
trong đi u ki n đơ th hố
2.2.2.1 u c u c a công tác t ch c và qu n lý cơng trình thu l i
Trong đi u ki n đơ th hố cơng trình thu l i khơng nh ng b gi m di n
tích canh tác nơng nghi p mà cơng trình ph c v , mà cịn b chia c t; nhi m v
b thay ñ i, công tác t ch c và qu n lý công trình thu l i ph i đ m b o các u
c u sau:
- Mơ hình b máy t ch c và qu n lý phù h p ñi u ki n canh tác, đi u ki n
cơng trình trong tình hình đơ th hố.
- Quy ch ho t đ ng c a h th ng ñáp ng ñư c nhi m v m i trong đi u
ki n đơ th hố.
- Huy đ ng đư c t i đa s tham gia c a ngư i hư ng l i.
- Cơng trình ph i đư c thay đ i phù h p và v n ho t ñ ng t t, b n v ng
trong ñi u ki n đơ th hố.
Ngun t c t ch c qu n lý các cơng trình thu l i là: H th ng cơng trình
thu l i là m t h th ng th ng nh t không chia c t theo đ a gi i hành chính. Các
cơng trình, h th ng cơng trình ph i có ch đích th c ch u trách nhi m ñ v n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c kinh t -----------------------------------

16