Tính đa dạng trong sinh hoạt kinh tế và văn hóa của các tộc người trong nhóm ngữ hệ Nam Á

M CL C
M

U .................................................................................................................... 4
I THU C NHÓM NGÔN NG VI TNG ..................................................................................................................... 1

I. Ngu n g c l ch s

........................................................................ 1

1. Ngu n g c l ch s ................................................................................................ 1
...................................................................................................... 1
II. Sinh ho t kinh t ..................................................................................................... 1
i Ch t

................................................................................. 1

i Ch t

các vùng cao................................................................................. 1

t ch t ................................................................................................... 2
1. Tr ng

............................................................................................... 2

2. Y ph c và trang s c .......................................................................................... 3
3. Các hình th

ng, hút .............................................................................. 4

4. Các công c sinh ho

......................................................................... 4

n.................................................................................................. 5
ng ............................................................................................. 5
1.1 Cõi s ng và cõi ch t trong quan ni m c truy n c

i Ch t.................. 5

1.2 Các nghi th c th cúng .................................................................................. 6
1.3 Các nghi l

n chu k m

i........................ 6

1.4 Các hình th c ma thu t .................................................................................. 7
I THU C NHÓM NGÔN NG MÔNKHMER .................................................................................................................... 10
1. Sinh ho t kinh t ................................................................................................... 10
2. Sinh ho

.................................................................................................. 10

2.1. Trang ph c truy n th ng ................................................................................ 10
2.2 T p t c ............................................................................................................. 12
2.2.1. T p t

i .................................................................... 12

2.2.3. T p t

i h i ....................................................................................... 13

2.2.

ng............................................................................................... 15

2.2.5. L h i ....................................................................................................... 16


CT
I THU C NHÓM NGÔN NG
-DAO ........................................................................................................ 19
I.

Sinh ho t kinh t ................................................................................................ 19
1. Nông nghi p ................................................................................................... 19
2.

....................................................................................................... 19

3.

n........................................................................................... 19

4. Các ngh th công .......................................................................................... 20
II.

hóa v t ch t ............................................................................................. 20

1. Làng b n ......................................................................................................... 20
2. Nhà c a ........................................................................................................... 21
3. Y ph c trang s c............................................................................................. 21
4.

ng, hút .................................................................................................. 22

III. N P S

I ................................................................ 23

1. T ch c làng b n ............................................................................................ 23
2. Dòng h

.......................................................................... 24
............................................................................................................... 26

4. Tang ma ............................................................................................................. 27
N ................................................................................... 27
1. Tôn

ng ......................................................................................... 27
c ngh thu t dân gian ............................................................................. 28
I THU C NHÓM H N H P ........... 30

T
I.

I PU PÉO....................................................................................... 30

SINH HO T KINH T ..................................................................................... 30
1.

a

................................................................................................. 30

2.

m kinh t ............................................................................................. 30

II.

T CH T................................................................................. 31

1. Phong t c t p quán ......................................................................................... 31
2. Trang ph c ...................................................................................................... 31

III.

2.1.

Trang ph c nam ....................................................................................... 31

2.2.

Trang ph c n .......................................................................................... 31

N PS

I ............................................................ 32

1. Nhà c a ........................................................................................................... 32


2. Hôn nhân gia

........................................................................................... 32

3. T c l ma chay................................................................................................ 33
4. T c l ma chay................................................................................................ 33
IV.

HÓA TINH TH N ............................................................................... 33

K T LU N............................................................................................................... 34


U

M
Các t

i thi u s

Vi

m

im it

mình v i l ch s dân t

u g n bó s ph n

c. Các t

b o v T qu

u cùng nhau tham gia và

c bi t nh ng th cách s ng còn c a gi t ngo i xâm,

thiên tai kh c nghi t liên ti p x y ra làm cho các t
id

ch ng ch

i xích l i g n nhau

t n t i và phát tri n. Tr i qua
n th

hình thành nên m

t b n v ng,

t Nam c a các t

b

ng và phong phú

m

c s c và quý hi m.

i anh em. Trong
i Vi t Nam là nh ng

Góp ph
Nam ph i k

ng c
n nhóm các t

Ng h Nam Á

i thu c Ng h Nam Á.

Vi t Nam g m 32 t
y nên v sinh ho t kinh t

t khác nhau và ma
D

a các t c

ng phong phú.

t hình ch S còn vô vàn nh

hi u. Các t

t

u thú v c n khám phá và tìm

i thi u s phân b t B c chí Nam, m i t

i có nét

sinh ho t kinh t c c kì khác bi t, h s ng bên c nh hay xen k v i nh ng t c
i ch th ; m c dù v y h v n gi

c nét riêng c a t

Chúng ta s cùng nhau tìm hi u v
là t t c nh ng gì thu c v
s có nhi u th

ng ngày c a h
t và r t thú v .

c,

ih .
n là
a h , ch c ch n

T C

I THU C NHÓM NGÔN NG
VI TNG

I CH T
I. Ngu n g c l ch s
1. Ngu n g c l ch s
i Ch t thu

i Vi t

hai

huy n B Tr ch và Qu ng Tr ch, t nh Qu ng Bình.

i Ch t v n

B Tr ch, Qu ng Tr ch. Sau này h di

tán ph n l n lên vùng núi Minh Hóa, B Tr ch.
II. Sinh ho t kinh t
T
i Ch t v n là m

phân tán

thành nh ng nhóm nh , s

u ki

a lý g

t nhau,

nên sinh ho t kinh t c

i Ch t có khác nhau.

i Ch t
i Ch t này ch y u làm ru

c, bên c

ru ng vãi, r
S

i Ch t này s ng

kh

i b ng ph

n kinh t ru

thang n m trong h th n

c, ru ng vãi, v i nh ng th a ru ng b c

t d c t , ho

ki n phát tri n m t n n kinh t
i s ng kinh t
theo chi

t bãi b i c . Vì th , h

ng nhi u m
ic

nd
i

u
n
nh và

ng phát tri n.

i Ch t
B ph

các vùng cao
i Ch t

ng Hóa, Dân Hóa g n sát biên gi i

Vi t-Lào làm r y, làm ru

1


i Ch

ng phát tri n kinh t

ru

y, k t h p v i kinh t

i s ng c a h

h u thu n hòa ngu n s n xu
tháng, nh

i

nh. Nh

c lúa, ngô c a h

u kh c nghi t, thì ngu

tháng. Th i gian còn l

mb
c ch

n9

n9

n, khoai và các lo i s n v t

khác c a kinh t

t trong nh ng khu r ng nhi

i.

i Ch t
i b ng ph

làm ru

r y còn nhóm Mày, Arem, R c, Mã Li ng s ng

vùng ca

nd c

u ki n làm ru

i n n kinh t

y quá l c h
h

n, và vì th

n nay còn r

i s ng c a

c h u.
u kinh t c a các nhóm

i Ch t bao g m nh ng hình

thái ru

ph

khai

ng núi. H ph

uv i

m).
t ch t
1. Tr
Làng b n: s
mãnh

giành gi t t

m kinh t du
m b o cho s di chuy

ng xuyên c a

h , nên nh ng túp l u t m b , l p b ng lá cây r ng l i m c lên ph bi n. V
sau do s phát tri n c a s c s n xu t, h có th
th i gian nh
tri

ib nv
u ngu

Còn b
b ng ph

t
c m c bên nh ng

c.

i Ch

ng

nh

u ki n phát tri n ru

2

i
c, ru

y.


t xung quanh b n, ngu n l i c a t nhiên c n ki t,
t, thú v
c

c trong b

i ch t b

c k t , có d ch b nh tri

ng bào l i d i b
Nhà c a: Nhà c a c
s ng trong hoàn c

i Ch t mang dáng d p c a m t t

a lý quá kh c nghi

h r

i sinh

c ti n hành làm nhà c a

chu n b và t p trung nh ng nguyên v t

li

g tre, n a, tranh, mây, dây bu
nhà ch n ngày t

nm

n. Sau

ti n hành làm nhà. Nh ng ngày t t là nh ng ngày

ch n trong tháng. Riêng tháng b
b y là tháng x

i Ch t không làm nhà, vì cho tháng

nh ngày ch nhà báo cho dân b n bi

m i

i cùng tham gia.
i Ch t có hai lo
v it

i nh

t. M i lo i nhà g n li n

nh:

2. Y ph c và trang s c
Trang ph c c

i Ch t còn r

s ng quá kh c nghi
gáy.

nh
i Ch

h trang s c h

gi

tóc dài, búi tóc sau
ch ts

u l y v cây làm áo kh

ng ch

l yv

làm áo, váy là nh
Trong th i gian g
ch u s

is v

ng m nh m v y ph c c

Khùa thu c t
N

i Ngu n và y ph c c a nhóm

i Vân Ki u.
i Sách ch u

ng y ph c c

lo
c

i Ch t

i Vi t. Ph n mang
u váy, gi

i Vi t.

3


V trang s c,
b ng b

i ph n

ng và chu i h t

ít th

c

i hoa tai
i Vi

i Lào,

ng h p ph n
c, Arem, Mã Li ng

v

c núi

c

i h

i ph n

nh ng vòng

m c

i Vi

ng bào quan ni m

c vào s g p may m n trong công vi
ng vu t h

nh ng v

nr

m

m. Và

ng bào quan ni m
c thú d , g p may m n

n.
3. Các hình th

ng, hút

i Ch t n

n b ng

c ngâm 3-4 ti
n i giã thành b t. S

t

t h t ngô ra kh

ráo cho vào

t v , r a s ch, ch t thành nhi u mi ng nh , cho

vào c i giã nh . Lúa cho vào c i giã nh c g o và v tr u bên ngoài. Sau khi
lúa, ngô, s
i Ch
ho

ng bào b
ng u

u n u p i.

c chè xanh ( pha thêm ít mu

c lá ngái, lá cây r ng và u

u.

i Ch t r t thích hút thu c và nghi n thu
cây thu c
to, m

y. Thu
u nh

c lã,

i Ch t t tr ng l y

c qu n theo ki u loa kèn, m

ng tr em t

n 7 tu

u

u hút và hút h

liên t c c ngày.
4. Các công c sinh ho
Nh ng công c

, giáo, gùi nh ,

gi
Nh ng công c

n kinh t s n xu t:

Ti p nh n các d ng c s n xu
i Ngu
s n xu
nh

c cung c

ng chi c rìu, r a, li m, cu
y và ru

iv i
c v cho

c. Ch có chi c g y ch c l là d ng c duy

n kinh t s n xu

ng bào t làm l y.
4


Nh ng d ng c sinh ho t h

i, chày, ng

n u p i, thúng, m ng, m t.
Nh ng giá tr

t ch t c

v ch ng lo i và ít i v s
n ánh m

i Ch t h t s c nghèo nàn
mai m t d n cùng th i gian.

i s ng v t ch t h t s c th p kém c a t

i này.

n
ng
1.1 Cõi s ng và cõi ch t trong quan ni m c truy n c
H

quanh h , t núi r ng,, sông su i, tr
ng l

th

i Ch t
n nhà c

n ma) trú ng : các lo

n núi r ng, ð t ðai mà con ngý i ðang . Nh

thý

t c vi

ng bào

v t.

Trong các lo i ma, ma tr i , ma nhà, ma rú, ma su i thì ma tr

là quan tr ng nh t, cai qu n toàn b các lo

c coi

c t ma nh

ng bào nh t là ma nhà.
-Chính nh ng l

uyên nhân c a m i may m n,
ng s n xu t, trong cu c s ng h

nguyên nhân c a m i r i ro, tai h

n

n, h n ch r
ph

t

ng bào không có cách nào khác là

ng xuyên.
y, th gi i quan c

i Ch t b t ngu n t quan ni m v n v t

h u linh.
chia làm ba ph n.

+T

gi i cao xa c

+ T ng gi a là th gi i m
+T

.
i và v n v t sinh s ng.

i là th gi i dành riêng cho nh

i x u.

Cõi s ng và cõi ch t theo quan ni m c truy n c
bi u hi n m t s nh n th c sai l ch th gi i t
v

u có linh h n. T nh n th c sai l
5

i Ch t
i. Coi m i

n nh ng ho

ng tôn


, dâng l v t, ma thu

gây nhi u

ng tiêu c

t ph c t

n công vi c xây d ng xã h i m i

i

Ch t.
1.2 Các nghi th c th cúng
Nh ng hình th c th

n ngh

n,

n chu k lao

y và tr
+ Nh ng hình th c th

n ngh

n

n tháng 9 P Cavel ch n ngày t t r i c nh
gi

ng. Thú r

i tài

i ta v t b ph n ru

nguyên c con quay chín trên bép l a. M i thành viên trong cavel cùng mang
theo l v

t nhúng, c mài, c s n, g o n

nh s n, trên m

nm

t b ng g n cavel. L

sáng khi Chôblú và P Cavel

ng t ch c vào bu i
i ta c

n chân

ng, ch nh

cúng th

mong th n phù h cho công vi

c may m n.

+ Nh ng nghi th
L Klo ng: là l
L l p l : là l

m

n chu k
làm

y.
y.

c ti n hành sau công vi c ch c l tra h

t t.
L

i: là l c u xin th n lúa và các v th n linh khác cho phép thu

ho ch mùa màng.
1.3 Các nghi l

n chu k m
t

a tr và t chu n b nh
n

cu

i
y

i Ch t quan ni m r ng,

t i nhà hay làng b n , thì s gây nhi u tai h a cho

nh

u vía x u,
a tr m

c t m r a s ch s

làm s

ra kh i thân th c a nó. Sau 30 ngày hai v ch ng n
i m

c v nhà. Khi v
6

i vía x u
lên
i ch ng chu n b


nh ng l v

v

u, th

cúng báo cho ông bà, t tiên, th n linh bi t

a tr , m t thành viên m i trong nhà c a mình.
ih

hi
vi

chín mu i thì báo v

chu n b làm l

i. Công

u tiên là ch n ngày t t. Nhà trai mang sang nhà gái nh ng l v

n i, rìu, r a, g

c bi t có m t con l

cúng m i th n linh v ch ng

ki n tình yêu c a h .
Làm nhà: Ch nhà ch n ngày lành tháng t t r i t mình d ng c t cái lên
i nh
phía trên c t colo

và ch có ch nhà m
l

b p l a, b p l

c phép ng i

t, ch nhà t tay nhen lên m t
c cháy liên t

nhà t

mình ho c m i th y rang, th y xây ( th y cúng ) t ch c l
ông, bà th n linh phù h
Tang ma:

c may m n trong cu c s ng.
i Ch t, khi ba m , ông bà ch t, con cháu

báo cho bà con dân b n bi
c a bu ng ch

xin phép

u quay v

i ch

c bó chi

ng cu

ngày. Trong th

d c gi
i ch

c
nhà ba

n, gà cúng m

t và các

th n linh, t tiên v d l .
1.4 Các hình th c ma thu t
Ma thu t ch a b nh:
nhân gây b

m h m i th
n hành l d c si. Th

r ng, tay c m hai

xong th y cúng bu c dây ch
i ta v t m t n

i vòng hoa

c r m r m l i cúng g i các ma

v nh n l . l v t g m 7 cái bánh, m t con gà, m
i

u cau. Sau khi cúng
gi vái l

i v i tr em,

và bu c ch

i mang l v

g i vái v ).

Sau khi cúng g i vái v , ch nhà ph
nhà phù h

n bói tìm nguyên

u cúng nh ma

c cúng vái không quá c u k , n u nhà nghèo

7


t tr

quá thì ch

c su

. Ông th

h i l v t gì, ch nhà có cái gì bi
Ma thu t làm h i: T ch s hãi ma thu t làm h
i s ng ( Cha nanh hay cha v

i Ch t tin r ng có
ng bào gán cho m t s

i ho c m t s

i b gán là
u m m, x u mi

i khác, mà ng
th y m

i b qu m

m, ho c chiêm bao

c bi

i Ch t có quan ni m

n làm h

k

hay qu m

ng bào cho r

th

t

c phù phép, phù chú và có thu

cho dân làng là ngu n g

c. H chính là k gây tai h a

m, b nh t t, m

m

ng bào cho r

i m s làm cho

i m n ng thêm, th y qu

làm cho nó th i, th y tr em s

n thân nh

tâm. H b

i x u s mang ti

t kh

i r t nguy hi

a h khó

l y v , l y ch
L i d ng lòng

ts k x ut

ng là nh ng ng

i có bi t tài nh

nh

ng bào quan
ni m r ng, s

i s ng, là vì nh ng

không lo vi

i ch t do

i ch

n

,s

p vào con

cháu.
dân gian
- Truy n c là m t l ai hình chi
gian c

trong kh

i Ch t . Nó th hi n quan ni

u tranh ch ng ch i v i thiên nhiên, v khát v ng c
cu c s ng m no, h nh phúc.
8

iv

c dân
. V cu c
n


i Ch t, nh

ca n

t lo

cs

u dân

m tính ch t tr tình. V i n i dung

c s d ng trong nhi u khung c nh. B ng l i ca d u ng t,
u tr m l

cc

i, ph n ánh tình yêu

ng, yêu t do và tình yêu l

i Ch t g n bó

m t cách t nhiên v i sinh ho t hàng ngày c

ng bào.

- Nh c c dân gian: Nh c c có trong sinh ho t tinh th n c
n nay, nh ng lo i hình nh c c
b mai m

ng d n, chúng ta ch còn th

9

i Ch t
ng bào

c bóng dáng m t nh c c


I THU C NHÓM NGÔN NG
MÔN-KHMER
i Khmer ph n l n s ng t p trung
i Khmer s ng ch y u

Campuchia. Còn

Vi t Nam thì

ng b ng sông C u Long c a Vi t Nam thu c

các t

c Liêu, Cà Mau, Kiên Giang, An Giang, H u

Giang, C

ng Tháp, Long An, Ti n Giang, B n Tre và

c g i là Khmer Cr m (theo phiên âm ti ng Vi t c a ti
i).

1. Sinh ho t kinh t
ct

ng bào bi t ch n

gi ng lúa, bi t làm th y l i và l i d ng th y tri

thau chua, x phèn c i

t

ng nhi

toàn di

ng bà

n kinh t

cày kéo, nuôi l n, gà, v

phát tri n các ngh th

t, g

ng t cây th t n t.

m kinh t : Nông nghi

c B nông

c khá hoàn thi n và hi u qu , thích ng v
c bi t nh t là vi c cày b
chi

tv

cá và

u ki

a lí sinh thái Nam b ,

ng bào thành th o ngh

t,

ng th t n t và làm g

bò, l n, gà, v t khá ph bi n.
2. Sinh ho
2.1. Trang ph c truy n th ng
Trang ph c c truy n c a t

c s c, có cá tính

m c váy và phong cách trang ph c g n v
hi n
-

nh

c th

m sau:

Trang ph c nam:
ng nam gi

qu

o Ph

l i

ng m c b

u. Trong d p l , t t h m c áo bà ba tr ng, qu
10

c


ng chéo ngang hông v
i thì chú r

ng m t b xà rông và áo ng n b

áo x ng c, c

ng v

iv
-

i

m b o v cô dâu.

Trang ph c n :
n Khmer Nam B
t) là m t lo i váy b ng

hình là lo

m, hình

ng m c váy

ng kín. Chi

n

t chân khen, m t lo i váy h , qu

nhi u t

i váy này v

i

ph n Khmer mang lu n gi a hai chân t
hông t

c, r i kéo lên d t c nh

c qu n ng n và r
ng m c trang ph c b

váy, áo d t b

i ph n

a, màu s c khá r c r , bao g m m c

m, hay ch kim tuy

áo t m vông (còn g i là áo c

cd tb

tuy n v i nhi u h a ti

m hay ch kim

c k t h p hài hòa v i xà

rông là m t m nh th c m r ng kho ng 1m, dài 3,5m khi m c thì cu n l i che
n

tôn thêm nét d u dàng uy n chuy

bi t dù m c trang ph
am mm

thi
c cu n chéo t vai trái xu

i trang ph
sa và các lo

n ph i. Bên c nh
m, kim

cho màu s c thêm r c r . Trong l
m

trang s c ch y u làm b ng h
hi

i, cô dâu
cv

ng và thêm vào m t s trang s c quí
ng, vàng, b c và các lo

p trong ngày vui nh

c
t lo i

i ph n

m c áo dài màu vàng thêu kim tuy

vinh v

yn

ic

m c b trang ph c truy n th

tôn

i ph n Khmer. V y nên khi
i ph n s c m th y thân hình

tr nên d u dàng, uy n chuy n, thùy m

11


2.2 T p t c
2.2.1. T p t

i
ng Ph t giáo nên có nhi u l h

s ng sinh ho t c

ng g n v

Khmer là m t giá tr
vùng, là n

i
t th

c bi

ph

n ra h u h t các l h i c

ng. Các l h i tôn giáo này v n

ng bào Khmer gìn gi và th
Ph

n, l dân áo cà sa, l an v

h

ban hành giáo lý, l

ng Ph t, l k t gi

t c nh ng l

ng ch là l h i c a tô

ng ngày này h u h t

nh

c hi n trách nhi m c a mình

v ic

ng.
Giá tr

rõ

i

v

ng c a dân t c Khmer còn bi u hi n
iv

c a m t ngôi chùa là trung tâm

tc ac

c kia, khi h th ng pháp lu t v n còn h n ch

có v

i
i n m gi

h u h t nh ng giá tr

Ngoài ra nh ng l h i l n c a c

i Khmer tuy r ng s không ph i

là các l h
cu c l h

n có m t v trí nh
h

nh b i trong m t
i quy

vi c, t vi c tuy n ch

i tham gia l h

nh m i

n vi c h th y

ghe ngo, ngày gi t p luy
V trí c

v trí trang tr ng nh t trong các l h i nên

n 12 tu
i là nhu c u, m

t c, m t s c thái c

tt p

i dân Khmer. Vi

nguy n,
i Khmer coi vi

c xã h i nhìn nh
cách v

c tr

ng , phong t

,h ct
mc

12

y

i Khmer n

i

n tu trong chùa thì b xã h
b t hi u và l n lên r t khó l y v , b
ch ng, h

n tu i l y

ng ch n nh

t c. Theo h

và h

nh t là bi t ch

cm

i,

i tr ng v ng.

L

c t ch

u L Chôl
t

bu

i con trai này ph i vào chùa h c thu c vài bài
n, h s t ch c m t l g i là Bank-Bom-

h hàng, b
ta c

cm

giã

i c u chúc s c kho

c khi vào l , anh

u, thay qu n b ng chi c xà rông, thay áo b ng m

lên vai t trái sang ph
ta g i anh là Nec (r

ch ng t r

b th t c. Lú

vào l , bu i t i h m

p
i

n t ng kinh, cúng

Tam b o và th gi i theo Ph
h

i tr

c xong xuôi,
n bè thân quy n mang l v

chùa, h

n

n ba vòng r i m i vào trong làm l .

m

i g i là Uppachhe gi ng d y, h

u c a lu t tu

ic
c l i xin tu. Khi v

ng to ch p thu n thì nec m

ng b ng áo cà sa, ti p theo là l th gi

u c a Ph t giáo g m

không sát sinh, không tr m c p, không tà dâm, không nói d i, không u ng

trang s c,
không chi m gh

n vàng b c. Cu i cùng, các
t t t ng kinh c

i m i tu hành và chúng sinh

ch m d t bu i l .
2.2.3. T p t
ih i
Trong phong t
ut

ic

i Khmer Nam b b t

n tháng 3 âm l ch, vào kho ng th i gian th i ti t khô ráo và
ch xong. V

ng bào Khmer Nam B , nam n
13

n tu i


c t do tìm hi

ti

n hôn nhân. Nhìn chung,

phong t c hôn nhân c truy n

cl

nói, l nói, l h i và l

i là quan tr ng nh t.

-

c l nói: Hai h

a chú

r và cô dâu có h p tu i hay không, n u h p thì lúc b y gi s ti n hành các
c ti

y, trên th c t vi

ih ib

ut

nh i

i.
di

n l nói: Bao gi

i mai m

nv

là m

i làm m

i ph n
-

tháng t t d

i

i di n phía nhà trai

c h nh, có cu c s ng h nh phúc.
n l h i: di

c ngày lành

nh cho hôn l .

-

nl

ng t ch c ba ngày bên

nhà gái.
u tiên g i là ngày nh p gia, bên nhà trai làm l
chú r

v t g m tr

mâm bu ng bông cau. Nhi
t

u, th t, và m t

i còn m i thêm dàn nh c c truy n dân

hai c hành l c

i ph i ch n gi t

quan tr ng là cúng ông bà, t

c tiên vi c

c, bu i chi u s làm l c t

tóc cho cô dâu, chú r r

n mi

là thành viên m i c

cúng, xin th n công nh n cho h

n bu i t

i

ng kinh chúc phúc, dâng bánh trái cho cha m
ng d c v và m ti
phong t c l y ông bà, h

nh

. Ngày th ba, th c hi n
n gi t t cô dâu và chú r th

Lúc này th y cúng và ông mai làm l c

t

bên d n d t cô dâu và chú r ng i làm l
i s ch trì c

.

ch ng m i
c khi c t bu

p

b

-

-bai-

chính th

i k t duyên thành v thành ch ng. Ông Maha c t
14


l y hoa cau tr ng r

c t ch ng

ng
n p

mâm tr u và làm l bu c ch c tay cho cô dâu, chú r có kèm theo t ng ph m
ti n ho c vàng cùng l i chúc m ng l

nh phúc.

l bu c ch c tay, h

ch ng tr s
ch h ng c t tay chú r t
và chú r , h

cr

ng cách l y s i

n cô dâu. H

t tay ph i cô dâu

t tay trái chú r

Maha. Cu i cùng khi làm l

i s ch trì c a ông
ch ng d t nhau vào bu ng tân hôn,

i ch ng n m v

i v theo sau.
i Khmer Nam B có m t nghi th c r

vi

c bi t là

c cha m chú r nh

c t bông cau (theo quan ni m c a bà con là bông vàng, bông b c) mang v
m

u nh th p nhang kh n c
c h nh phúc. Bông cau

(21 s

ch

m 3 bó: bó th nh

t

c bu c b ng ch tr ng v i 21 mi ng cau và tr u), bó th hai là

t

(12 s

bó th

c bu c b ng ch tr ng v i 12 mi ng cau và tr u),

t

(6 s

cau và tr u). Ngoài ra còn m
B là t

c bu c b ng ch tr ng v i 6 mi ng
c s c n a c a hôn l

ng bào Khmer Nam

th là khi cô dâu và chú r vào phòng thì s có m t

i cao tu i th

i kh e m

c chi u ra và h

i
c chi

c ra nh n chi u tr i ra và m i cô dâu cùng v ch l ng i, r
m t v t có giá tr

t ng nh

lên chi u

trong vi c t ch c hôn nhân.

ng
Bên c
nv

ng Ph t giáo sinh ra nhi u l h

c

o Ph t Ti u th a là tôn giáo chính c
p khá lâu vào trong sinh ho

chúng nên nh ng l h i c a h dù b t ngu n t

i s ng c a qu n
n mang màu s c tôn

giáo và không thoát kh i c ng chùa. Trong quá trình phát tri n l ch s , các l
15

i


h i còn ch u s pha t p c a nh ng y u t
song

o Bà La môn,

n t i khá rõ ngu n g c l nghi nông nghi p c

tr

nh n bi t qua các l h i tiêu bi
cúng ông bà t tiên), hay l Ok Om Bok (l

vào th

m gi

i di n ra

ng, l Chôl Chnam Thmây (t

m

ng th

k n ng h

c sáng th i k

m d t th i

c tr i d

chu n b cho v làm

mùa m i.
i Khmer Nam b

ng tô tem có kh

hoàn c nh s ng c a m t t

ng,

ng b

không ph i ng

ng con r

ng ch m tr

i Khmer ch n làm

u c t, trên các v t d ng th cúng, trang

c bi t r n th

c xem là t tiên c a dân t c

Khmer qua truy n thuy t v s ph i ng u gi a Preak Thôn là con trai th n m t
tr i và nàng Neak là con gái vua r n Naga. Nh n th

c giá tr

a

ng này nên h u h
bám tr v

c Nam b
c d o dai c a loài r

tiên c a mình. V i ý
c Naga mà sinh s ng và phát tri n trên

m l y Nam b

n sinh ra nhi u l h i mang màu

s cc an
ng tô tem thì v
Khmer t

n khi tr l i v i t

i
c

i khác luôn có nhi u l h i ghi d u s có m t c a mình trên th gian này
và s

i v i các th l c siêu nhiên. Nh ng l h
cs

u n dân t c tính c a h .

2.2.5. L h i
L Chol Chnam Thmây (T

i).

16

n nào ph n

L Chol Chnam Thmay c
nh t

nh, m

ng bào dân t c Khmer không có th i gian

i ngày gi

a tháng

ch.
Theo l

ng h

g

nb r

n l Chôl Chnam Thmây, bà
c h t t p trung

vi

c, .

chu n b cho vi
s n, làm bánh, chu n b th t heo, gà, v

c sinh ho t

y chum, m

i s a sang bàn th Ph t,

trang hoàng nhà c a, quét d n sân nhà, k t c

th a,

trên bàn th có bày s

y, 5 cây nhang, 5 h t c m và

nhi u lo i trái cây. Cha m , ông bà t p h p con cháu l i, ng i x p chân v m t
c bàn th t

ti

i,

c ban phúc lành. H tin r

c tr i sai xu

i gian m

t nhi m

k s có v khác xu ng thay th .
Trong ba ngày h
h i, m ng tu

i cho nhau, chúc nhau s c kh e, cu c s ng yên vui,

t. T

di

a... Các

c già k chuy n th n tho i, c tích cho con cháu. Gái, trai tham gia các cu c

L Chol Chnam
13/4 ho

c t ch

b

ut

n s kéo dài 4 ngày và tên g i m i ngày l là

khác nhau.
Ngày th nh t (ngày Chôl sangkran Chmây): làm l
M

i t m g i, m c qu

ch n, b t k sáng hay chi

i c lên chùa. Vào gi t

i l ch.
c

ng là vào 7 gi sáng ho c 5 gi chi u).M i

i mang theo l v

n chùa làm l

Môha Sang-Kran. Môha Sang17

i l ch,


n 3 vòng trang tr ng, v a là l chào m ng

ki
i v a ch

i t t hay x u, tùy vào cu

thi n hay không, r i m
t ng kinh chúc m

n làm l

c có hoàn

t c vào l Ph t,

i.

Ngày th hai (ngày

p núi cát. M i
chùa vào bu i s

ng kinh làm l t
nh

i mang v t th

i làm ra v t th c và

n cho nhà chùa. Bu i chi u thì h t ch c l

tìm phúc duyên.
nh

c

p cát thành nhi u ng n núi

ng và m t núi

có d n ch

. T c này

i bi u l

c v ng c

u phúc c a con

i.
Ngày th ba (n

t

bu

ng Ph t, t

ti p t c nghe thuy t pháp. Sang bu i

chi u, h

v

ng Ph t. Bi

nt m
c Ph

may c

ng th i g t r a m

u không

i, m i s

cho các v

t m

t thúc l t i chùa, m

i

th c hi n l c u siêu cho linh h n nh
ai v nhà n y, làm l t

i quá c

ng Ph t t

c cúng

cho ông bà t tiên và làm nh ng th
d

m

i sum h p và g p g nhau sau m

ngoài sum h p h

c g p g bà con xóm gi ng cùng chúc cho

nhau nh ng l i chúc t

ng th

v i nhau. L

i, m
i m i th s t

nh ng mu n phi

ng m t nh c,

i c u

ng gì còn thi
tiêu tan h

18

u may m n s

n.

-DAO
I.

Sinh ho t kinh t
1. Nông nghi p
T

ru

p. Ngoài m t s ít có
c, h ch y

c vào quá trình s d

t có

th

ng bào tr ng lúa, ngô, m ch ba góc, tr
, dong gi ng, cây thu c, các lo

u, b u

và cây công nghi p.

Công c s n xu t ch y u cày, cu c, các lo i dao, r a, rìu, thu ng, g y
ch c l , n o c , nhíp. Cày c

ng bào vùng cao có thân ng n, to, ch c kho

phù h p v

y, trong quá
t l i d ng th

p b t o thành ru ng b

c

t khai phá

c.

2.
Dân t

n th

nuôi trâu, bò, ng a, dê v i s
y u, m
3.

ng bào

ng l

n là v t nuôi ch

u có t 5-7 con.

n
n nh m c i thi

dân vùng núi cao. Ngày nay, h

i s ng và b o v mùa màng c

ng này v

nhi

c duy trì, tuy nhiên không

t gi

n các lo i thú nh

l n r ng, c

, cáo, ch

tác các lo i b y, n . M t s

i gi i rèn, khoan, làm súng kíp, súng ho

mai, sáng ch các lo i b y thú có hi u qu
19

uh

u bi t ch

ng bào còn gi


b t cá b ng nhi u hình th c: Ru

t ch

n b t cá b ng tay, dùng

trong sinh ho t kinh t c
nh

ng bào. Vào

nâu, c mài, các th
t qua nh ng ngày thi u th n.
4.

Các ngh th công

T

và phát tri n ngh d t v i,

nào v i m c trong cu c s ng. Ph n

ng ph n

t gi i d t v i b ng s i cây

lanh (ngo i tr

ng bông d t v i).

Ngh tr ng bông d t v i khá ph bi n và quen thu c c
có m t b qu

i ph n ph

i ph n .

m nhi m t t c công vi c :

tr ng bông, kéo s i, d t v i, nhu

c

c
H r t thành th o ngh làm gi
công c

n ph m c a h

trang s c b ng b
ph c v s n xu t và sinh ho

i hàng hóa v i các t
II.

i khác.

t ch t

1. Làng b n
Làng b n c

y u

ng núi, khí h

m

B n phân tán và b n t p trung. S
thu

u ki

c d ng trên các tri n núi cao

a hình c th và cu c s

i

ng nhà trong b n nhi u hay ít tu
a

m i dân t c.
B nc

ng ng n mà hóa xa, ng n v t m
ng trên nh ng mi n núi cao
20


2 ng

nên

i nhìn g

xu

n t b n này sang b n khác l i ph i

i trèo núi lên. Th m chí t
t c ti

ng h , th

i

ng bào thì vi c di chuy n là quá bình

ng vì h là nh

ng. Vì h thích di chuy n và s ng

trên nh ng vùng núi cao nên tính cách c a h

c bi t, h s ng r t tin

s r t khó l y l

c s c m m n.

2. Nhà c a
Nhà c

t. M c dù có s khác nhau v quy

mô và v t li u xây d

k t c u và b trí m

nh t. Nhà c

i th ng

bi n là nhà 3 gian ho c 3 gian chái.

vùng

Hà Giang, Lào Cai nhà c a h làm khá to v i k thu t m ng nên r t ch c
ch

n và k thu t ngàm và bu c l t. Nhà
cl pb

li p n

tranh ho c b ng ván x
ng ho c x

ng dùng vách

t c u b khung nhà khá ph bi n là b vì

kèo 3 c t, 2 c t con hai bên và m

liên k t các c t l i v i

i ta làm hàng xà ngang mà ph bi n là xà kép.
M t b ng sinh ho t c a ngu

c phân b

h i có c a ra vào, g

ng dành cho v ch ng ch nhà, lui v

vách sau là b

a thông v i gian gi a.

C t gi a c a v trí kèo th

u h i v i gian gi a là c t th ma.

M i nghi l , kiêng k

i

ng di n ra xung quanh

c t th ma này. Gian gi a giáp vách h u là bàn th . M
là ph n

u

a ph . Chu

c làm

i trong nhà nh t
ch thu n ti n cách

nhà không xa l m.
3. Y ph c trang s c
Y ph c và trang s c c

r

s khác bi t gi a các nhóm nh t là n ph c. B n ph c c
21

ng và có