Những biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài (tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ) ở lớp 10 trung học phổ thông ( Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM


PHẠM THỊ HUỆ

NHỮNG BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC
BÀI “TÌNH CẢNH LẺ LOI CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ”
Ở LỚP 10 THPT
Chuyên ngành: Lý luận & Phƣơng pháp dạy học Văn - Tiếng Việt
Mã số: 60.14.01 .11

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Huy Quát

Thái Nguyên - Năm 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

/>

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ
từ Giáo viên hƣớng dẫn là PGS.TS. Nguyễn Huy Quát. Các nội dung nghiên
cứu và kết quả trong luận văn này là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố
trong bất cứ công trình nghiên cứu nào trƣớc đây. Những số liệu trong các bảng
biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá đƣợc chính tác giả thu thập
từ các nguồn khác nhau có ghi trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, luận
văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng nhƣ số liệu của các tác giả, cơ
quan tổ chức khác, và cũng đƣợc thể hiện trong phần tài liệu tham khảo. Nếu
phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trƣớc

Hội đồng, cũng nhƣ kết quả luận văn của mình.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014
Tác giả luận văn
Phạm Thị Huệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

/>

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết chân thành nhất tới PGS.TS. Nguyễn Huy
Quát. Ngƣời thầy khoa học, đã hết lòng tận tình hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi trong
quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Sau Đại học,
tổ bộ môn phƣơng pháp dạy học Văn, khoa Ngữ văn, các phòng ban của trƣờng
Đại học sƣ phạm Thái Nguyên đã tạo điều kiện đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp
đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tôi xin gửi lời cảm ơn các trƣờng phổ thông, bạn bè đồng nghiệp và
ngƣời thân trong gia đình đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong thời
gian học tập và nghiên cứu.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014
Tác giả luận văn
Phạm Thị Huệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

/>

Trang
Trang bìa phụ
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
............................................................................................................................ i
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................... 3
3. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 7
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 8
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 8
6. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................. 8
7. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 8
8. Cấu trúc luận văn .............................................................................................. 9
........................................................................................................................ 10
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........................................ 10
1.1. Cơ sở lí luận ................................................................................................. 10
1.1.1. Vài nét về phƣơng pháp dạy học tích cực ................................................ 10
1.1.2. Thể loại Ngâm khúc trong văn học trung đại Việt Nam .......................... 18
1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................. 25
1.2. 1. Ngâm khúc trong chƣơng trình Ngữ văn Trung học phổ thông .............. 25
1.2.2. Vài nét về giá trị nội dung và nghệ thuật của “Chinh phụ ngâm” ........... 26
1.2.3. Thực trạng dạy học đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của ngƣời chinh
phụ” trong nhà trƣờng phổ thông hiện nay......................................................... 32
Chƣơng 2. NHỮNG BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC ĐOẠN
TRÍCH TÌNH CẢNH LẺ LOI CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ ............................................. 41
2.1. Đổi mới cách tiếp cận văn bản .................................................................... 41
2.2. Hƣớng dẫn học sinh tự học .......................................................................... 45
i

2. 2. 1. Trƣớc giờ lên lớp .................................................................................... 45
2. 2. 2. Trong giờ lên lớp .................................................................................... 50
2.3. Giáo viên vận dụng linh hoạt một số phƣơng pháp dạy học tích cực
phù hợp với đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” ....................... 50
2.4. Biện pháp tăng cƣờng luyện tập .................................................................. 54
2.4. 1. Luyện tập trên lớp .................................................................................... 55
2.4. 2. Luyện tập ở nhà ....................................................................................... 56
Chƣơng 3.THIẾT KẾ BÀI HOC VÀ THỂ NGHIỆM SƢ PHẠM ................................... 59
3.1. Định hƣớng thiết kế ..................................................................................... 59
3.1.1. Mục đích ................................................................................................... 59
3 .1.2. Đối tƣợng, địa bàn và thời gian thể nghiệm ............................................ 59
3.1.3. Nội dung và phƣơng pháp tiến hành thể nghiệm ..................................... 59
3.2. Giáo án thể nghiệm ...................................................................................... 61
3.3. Đánh giá kết quả thể nghiệm ....................................................................... 74
3.3.1. Kết quả kiểm tra cụ thể ............................................................................. 74
3.3.2. Kết luận chung về thể nghiệm .................................................................. 75
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 77
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 79
PHỤ LỤC ..............................................................................................................................

ii


1. Lí do chọn đề tài
Chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài này với những lí do sau:
1. 1. Tác phẩm "Chinh phụ ngâm" (đƣợc diễn nôm từ nguyên tác Hán
văn của Đặng Trần Côn) là kiệt tác hàng đầu của văn học trung đại Việt Nam,
bên cạnh "Cung oán ngâm khúc" (Nguyễn Gia Thiều), Truyện Kiều (Nguyễn
Du), Thơ nôm (Hồ Xuân Hƣơng)…Giá trị nội dung, nghệ thuật và thể loại độc
đáo của Chinh phụ ngâm đã tạo cho tác phẩm này sớm có vị trí xứng đáng

trong nhà trƣờng Việt Nam từ nhiều thập kỉ qua. Đây cũng là lí do khiến cho
tác phẩm này có mặt trong chƣơng trình Ngữ văn lớp 10 THPT hiện hành, với
đoạn trích đƣợc đặt tên là "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ".
Về "Chinh phụ ngâm", có nhà nghiên cứu cho rằng: Tác phẩm của Đặng
Trần Côn - dịch giả Đoàn Thị Điểm là kiệt tác hàng đầu của văn học cổ điển
Việt Nam. Trải qua hơn hai thế kỉ đến nay, Chinh phụ ngâm luôn giữ nguyên
giá trị của một viên ngọc thi ca, một tác phẩm làm vẻ vang cho xứ sở "nổi tiếng
thi thư". Tác phẩm phản ánh chiến tranh phong kiến phi nghĩa, cả một dân tộc
bị chấn thƣơng do nội chiến kéo dài hàng thế kỉ. Với "Chinh phụ ngâm", lần
đầu tiên ngƣời phụ nữ - "đối tƣợng mà nền văn học cũ không dám nhắc đến"
trở thành "hình tƣợng" trong văn học. Lần đầu tiên, tâm trạng con ngƣời đi vào
thơ ca không phải chỉ bằng những khoảnh khắc có tính lát cắt mà đƣợc soi
chiếu trong tính nguyên khối của nó với tất cả những góc độ sáng - tối. Cũng
lần đầu tiên, cá nhân con ngƣời, cuộc sống và số phận con ngƣời mà cụ thể ở
đây là ngƣời phụ nữ và bi kịch của họ trở thành đối tƣợng của văn học. Vì thế,
nghiên cứu Chinh phụ ngâm và đoạn trích ở sách giáo khoa (SGK) phổ thông,
dƣới góc độ phƣơng pháp dạy học (PPDH) để nâng cao chất lƣợng bài học môn
Ngữ văn, đó là lý do đầu tiên của đề tài này.

1


1. 2. Chinh phụ ngâm là một tác phẩm có giá trị to lớn về nội dung và
nghệ thuật, nhƣng tác phẩm này cũng có những khó khăn đối với việc tếp nhận
của học sinh, thƣờng gọi là "khoảng cách tiếp nhận". Khoảng cách này biểu
hiện ở những khía cạnh khác nhau, nhƣ: giữa học sinh với văn bản tác phẩm,
chủ yếu về lịch sử, văn hóa, từ ngữ cổ, điển tích, điển cố… Những yếu tố lịch
sử - văn hóa, những diễn biến tâm trạng của ngƣời chinh phụ…đƣợc thể hiện
trong tác phẩm và đoạn trích vẫn có khoảng cách nhất định đối với học sinh lớp
10 ở lứa tuổi 15, 16 hiện nay. Khoảng cách ấy chính là "rào cản" hạn chế đến

việc tiếp nhận của học sinh. Thêm vào đó, ngƣời tiếp nhận văn bản dù muốn
hay không cũng phải có hiểu biết nhất định về thời đại, môi trƣờng văn hóa
trung đại, tƣ tƣởng ý thức hệ chính thống ở xã hội phong kiến, đặc biệt là hình
mẫu ngƣời chinh phu (xếp bút nghiên theo việc đao cung) và ngƣời chinh phụ,
vốn con nhà dòng dõi khuê các, nay đã đi vào quá khứ xa xăm. Tất cả những
điều nói trên đã gây ra sự cản trở cho học sinh khi tiếp xúc với văn bản tác
phẩm. Trong dạy học tác phẩm văn chƣơng, việc xác định đƣợc khoảng cách
tiếp nhận ở học sinh là vô cùng quan trọng và cần thiết, vì điều đó đó giúp
ngƣời giáo viên xác định đƣợc đối tƣợng tiếp nhận của mình để trong thực tế
dạy học, đề ra những biện pháp, phƣơng pháp phù hợp với khả năng nhận thức
của học sinh. Vì lẽ đó, chúng tôi muốn đi sâu nghiên cứu đề tài này, với hy
vọng giải quyết phần nào khó khăn của ngƣời dạy và ngƣời học, nhằm nâng
cao hiệu quả bài học "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ". Đó là lí do thứ
hai khiến chúng tôi chọn đề tài luận văn: "Những biện pháp nâng cao hiệu quả
dạy học bài "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ" ở lớp 10 THPT".
1. 3. Mặc dù đã có những công trình nghiên cứu, sáng kiến kinh nghiệm,
giáo án mẫu cũng nhƣ sách giáo viên, thiết kế bài giảng… bàn luận về đoạn
trích này nhƣng trong quá trình dạy học, giáo viên vẫn còn gặp những khó khăn
ở những khía cạnh khác nhau.

2


Vì giá trị nội dung, nghệ thuật và nét độc đáo của thể loại mà Chinh phụ
ngâm đã đƣợc đƣa vào giảng dạy ở nhà trƣờng phổ thông từ lâu, mặc dù có sự
thay đổi đoạn trích ở vài ba lần cải cách giáo dục. Trong thời kì kháng chiến
chống Pháp, do ảnh hƣởng về mặt nội dung phản ánh chiến tranh phong kiến
kéo dài thƣơng tâm, nỗi buồn bị xem là cảm giác tiêu cực, không phù hợp với
chủ trƣơng chống ủy mị nên tác phẩm này không đƣợc đƣa vào giảng dạy trong
nhà trƣờng. Sau ngày hòa bình lập lại (1954) tác phẩm tiếp tục có mặt trong

chƣơng trình văn học ở nhà trƣờng phổ thông.
Từ năm 2006, Chinh phụ ngâm đƣợc trích giảng trong chƣơng trình
Ngữ văn lớp 10, với tên gọi là Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ. Sách giáo
khoa (SGK) Ngữ văn 10 (bộ cơ bản) chọn giảng 24 câu trích từ bản dịch Chinh
phụ ngâm từ dòng 193 đến dòng 216, bộ nâng cao chọn giảng đoạn trích gồm
36 dòng, từ 193 đến 228. Đã có rất nhiều bài viết về đoạn trích này. Tuy nhiên,
khi bắt tay tiến hành bài học, ngƣời dạy vẫn gặp khó khăn ở từng hoạt động cụ
thể. Vấn đề đặt ra là, trƣớc yêu cầu đổi mới PPDH hiện nay, phải làm nhƣ thế
nào, cần có những biện pháp khả thi gì để khắc phục đƣợc những khó khăn nói
trên nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận bài học cho học sinh? Đó là lí do thứ ba
khiến chúng tôi nghiên cáu đề ntài này
2. Lịch sử vấn đề
Chinh phụ ngâm là tác phẩm trữ tình, là tâm sự giãi bày của ngƣời chinh
phụ khi tình yêu và hạnh phúc bị chia cắt bởi chiến tranh phong kiến.
"Chinh phụ ngâm" đƣợc dịch ra quốc âm (tƣơng truyền là của nữ sĩ Đoàn
Thị Điểm ngƣời cùng thời với Đặng Trần Côn) và thành công tuyệt vời của bản
dịch hiện hành đã có giá trị quyết định làm cho khúc ngâm đƣợc phổ biến rộng
rãi trong đông đảo bạn đọc Việt Nam trên hai thế kỷ qua. Kể từ khi bản dịch
"Chinh phụ ngâm" đƣợc giới thiệu đến nay đã có nhiều ngƣời nghiên cứu, tìm
hiểu trên các bình diện khác nhau.

3


2.1. Những công trình nghiên cứu về Chinh phụ ngâm
Tác phẩm Chinh phụ ngâm từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà
nho trung đại nhƣ Ngô Thì Sĩ, Phan Huy Ích….Trƣớc cách mạng tháng Tám
cũng có một số nhà phê bình quan tâm đến khúc ngâm nhƣ Nguyễn Đỗ Mục,
Dƣơng Quảng Hàm.
Lƣơng Văn Đang - Nguyễn Thạch Giang - Nguyễn Lộc trong cuốn

"Những khúc ngâm chọn lọc" Nhà xuất bản Đại học và Trung học chuyên
nghiệp, Hà Nội - 1987 (tập 1) nói về thể loại ngâm khúc và mở đầu là "Chinh
phụ ngâm". Cuốn sách có nói về tác giả, dịch giả, giới thiệu đƣợc những nét cơ
bản về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Các tác giả đã đƣa ra đƣợc những
nhận xét: "Chinh phụ ngâm khúc" đã nói được những vấn đề của thời đại bằng
chính tiếng nói của thời đại. Thế kỷ XVIII, con người được phát hiện, vươn lên
đòi quyền sống, quyền yêu đương tự do, một trào lưu có tính chất nhân đạo chủ
nghĩa sâu sắc đã thấm nhuần vào từng tác phẩm, trong đó có những tác phẩm
ngâm khúc" [5, tr14].
Tác giả Ngô Văn Đức cũng xác định "Chinh phụ ngâm khúc phản ánh
một vấn đề nóng hổi của thời đại là tiếng nói chống chiến tranh phi nghĩa và
khát vọng hòa bình của nhân dân, tác phẩm là lời than thở triền miên, da diết
của người phụ nữ có chồng ra trận" [6, tr24].
Đặng Thanh Lê - Hoàng Hữu Yên - Phạm Luận trong cuốn giáo trình
"Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX"- Nhà xuất bản giáo
dục, Hà Nội 1999, cũng đã đề cập đến các mặt cơ bản về nội dung và nghệ
thuật của tác phẩm Chinh phụ ngâm. Các tác giả cũng đã nói về tâm trạng của
ngƣời chinh phụ với những ƣớc mơ, khát vọng tình yêu lứa đôi một nhu cầu
chính đáng phù hợp với "luật lệ của tự nhiên" [21, tr57].
Tuy nhiên, các tác giả lại nhấn mạnh hơn ở tiếng nói chống chiến tranh
phong kiến của tác phẩm mà chƣa đi sâu vào việc phân tích nội tâm của hình

4


tƣợng ngƣời chinh phụ để nêu rõ những khát vọng hạnh phúc, ý thức cá nhân
của nhân vật.
Cuốn giáo trình "Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII - hết thế kỷ
XIX"- Nhà xuất bản Giáo dục - Hà Nội 2001 của Nguyễn Lộc, nghiên cứu về
"Chinh phụ ngâm" theo hƣớng đi sâu mở rộng hơn về các khía cạnh của tác

phẩm, về hình ảnh cuộc chiến tranh phong kiến trong tác phẩm, về hình ảnh
ngƣời chinh phụ và có nói đến một số vấn đề về nghệ thuật, nhƣ: tính chất ƣớc
lệ tƣợng trƣng, nghệ thuật biểu hiện tâm trạng, thành công của bản dịch hiện
hành, và đặc biệt tác giả nói đến những tâm sự của ngƣời chinh phụ trong buồn
thƣơng, cô đơn, sầu muộn.
2.2. Những công trình, tài liệu phục vụ cho giảng dạy đoạn trích
"Tình cảnh lẻ loi của ngƣời chinh phụ" trong nhà trƣờng
Khi nói đến "Chinh phụ ngâm" với việc giảng dạy tác phẩm này trong nhà
trƣờng, trƣớc tiên cần nhắc đến cuốn "Giảng văn Chinh phụ ngâm" của giáo sƣ
Đặng Thai Mai, xuất bản năm 1950 tại Thanh Hoá, tái bản năm 1992 tại Hà Nội.
Ở cuốn sách này, tác giả đã phân tích toàn diện về tác phẩm với những phát hiện
mới về con ngƣời trong Chinh phụ ngâm. Tác giả nêu tổng quát: Con ngƣời ở
đây chỉ có một phƣơng diện đáng lƣu ý, đó là con ngƣời tâm lý.
Thạch Trung Giả trong cuốn "Văn học phân tích toàn thư" (1973) đã
phân tích, thẩm bình các đoạn tiêu biểu, đồng thời phân tích khúc ngâm một
cách toàn diện. Trong quá trình phân tích, nội dung cơ bản mà tác giả đề cập
đến là hình tƣợng ngƣời chinh phụ với tâm trạng theo các cung bậc nội tâm
khác nhau.
Trần Quang Minh và Đinh Thị Khang trong cuốn "Nhà văn và tác phẩm
trong nhà trường"- Nhà xuất bản giáo dục, 1999 khi phân tích trích đoạn
"Trông bốn bề" cũng đã làm nổi rõ tâm trạng buồn bã của ngƣời chinh phụ.
Đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ" đƣợc đƣa vào chƣơng
trình sách giáo khoa Ngữ văn từ năm 2006. Cho đến nay, đã có nhiều công

5


trình nghiên cứu về phƣơng pháp giảng dạy đoạn trích này. Có thể kể tới bài
hƣớng dẫn dạy học đoạn trích ở sách giáo viên và nhiều sách thiết kế bài học
khác, cùng dựa trên văn bản ở Ngữ văn 10, tập 2, Nxb Giáo dục, ví dụ nhƣ:

sách thiết kể của Hoàng Hữu Bội, Nguyễn Văn Đƣờng…
Nguyễn Hữu Sơn trong cuốn Văn học Việt Nam thế kỷ X-XIX, những vấn
đề lý luận và lịch sử (2007), cho rằng, việc dạy học đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi
của người chinh phụ" cần làm rõ tâm trạng cô đơn của ngƣời vợ nhớ chồng ra
trận. Tình cảnh lẻ loi đó đƣợc chiếu ứng trong sự cảm nhận về thời gian đợi
chờ đằng đẵng, không gian trống vắng vây bủa bốn bề và cuộc sống hóa thành
vô vị, mất hết sinh khí và nghệ thuật miêu tả tâm trạng bậc thầy của hai tác giả
Đặng - Đoàn, trong đó phải kể đến nghệ thuật diễn Nôm đặc biệt xuất sắc của
nữ sĩ Đoàn Thị Điểm.
Sách giáo khoa Ngữ văn 10 tập 2, chƣơng trình chuẩn, trang 86, có hƣớng
dẫn cách khai thác bài học, mục tiêu cần đạt. Nội dung văn bản này tập trung
làm rõ những vấn đề: cảm nhận đƣợc nỗi đau khổ của ngƣời chinh phụ phải sống
trong cảnh cô đơn, chia lìa đôi lứa và hiểu đƣợc ý nghĩa đề cao hạnh phúc lứa
đôi qua đoạn trích; nắm đƣợc nghệ thuật miêu tả nội tâm qua đoạn trích.
Sách giáo viên Ngữ văn 10, chƣơng trình chuẩn, trang 80, hƣớng dẫn
dạy học đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ", nhấn mạnh: cần ý
thức rõ Chinh phụ ngâm là thể thơ trữ tình với chức năng thể hiện nội tâm nhân
vật trữ tình. Miêu tả nội tâm phong phú, phức tạp là đặc điểm quan trọng về
mặt thể loại của ngâm khúc. Các hình thức miêu tả ngoại hình, hành động hoặc
miêu tả thiên nhiên đều nhằm mục đích diễn đạt nội tâm.
Cuốn Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10 (nâng cao) của Trần Đình Chung
cũng hƣớng dẫn dạy học đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ".
Theo tác giả, việc dạy học đoạn trích này cần làm rõ những kiến thức cơ bản:
Tình cảnh lẻ loi, cô độc, tâm trạng buồn tủi của ngƣời chinh phụ sau khi tiễn
chồng ra trận. Từ đó thấy đƣợc sự đồng cảm sâu sắc của tác giả đối với khát

6


vọng hạnh phúc lứa đôi của ngƣời phụ nữ. Sự tinh tế trong lời thơ thể hiện tâm

trạng con ngƣời, âm điệu tha thiết của thể song thất lục bát, đó là những biểu
hiện sáng tạo của bản diễn Nôm trong khúc ngâm này.
Cuốn Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10 của Nguyễn Văn Đƣờng cũng xác
định trọng tâm dạy học đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ": Qua
tìm hiểu diễn biến tâm trạng của chinh phụ xa chinh phu, tác giả nêu rõ giá trị
nhân đạo, đề cao quyền sống, sự trân trọng khát vọng hạnh phúc lứa đôi của
con ngƣời trong khúc ngâm. Tác giả cũng gián tiếp lên án chiến tranh phong
kiến chia rẽ tình cảm gia đình, gây nên bao tấn bi kịch tinh thần cho con ngƣời.
Ngƣời thiết kế cũng chỉ ra những biện pháp nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm
trạng của chinh phụ - chinh phu…
Nhìn chung, những công trình nghiên cứu nói trên đã phân tích đặc điểm
nội dung và nghệ thuật của đoạn trích trong sách Ngữ văn 10, tập 2. Tuy nhiên,
quan niệm về thể loại và định hƣớng tiếp cận tác phẩm ngâm khúc cũng chƣa
đƣợc trình bày một cách sáng rõ. Có thể thấy rằng, ngay cả ở những bộ sách cơ
bản nhất trong nhà trƣờng và tài liệu hƣớng dẫn dạy học thì nội dung liên quan
đến những vấn đề dạy học đoạn trích trong Chinh phụ ngâm khúc chƣa thật cụ
thể. Giáo viên vẫn còn gặp nhiều khó khăn khi chuẩn bị bài giảng và học sinh
gặp khó khăn không nhỏ khi tiếp nhận đoạn trích này.
Trong khuôn khổ của luận văn này, chúng tôi tiếp thu thành tựu của các
công trình khoa học đi trƣớc nói trên, đồng thời đi sâu nghiên cứu một số vấn
đề cụ thể xung quanh nội dung, nghệ thuật của khúc ngâm để tìm ra những biện
pháp nâng cao hiệu quả tiếp nhận của học sinh đối với bài học Tình cảnh lẻ loi
của người chinh phụ. Những biện pháp ấy sẽ đƣợc trình bày trong chƣơng 2 và
đƣợc vận dụng trong Thiết kế thực nghiệm ở chƣơng 3 của luận văn này.
3. Mục đích nghiên cứu
Đề tài hƣớng tới việc giải quyết các vấn đề sau: Trên cơ sở nghiên cứu
vấn đề lý luận và khảo sát thực tiễn phổ thông, luận văn dề xuất những biện

7

pháp nâng cao hiệu quả dạy học đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh
phụ" ở lớp 10 THPT, khơi gợi đƣợc cảm xúc, lòng yêu mến văn chƣơng và sự
chủ động tích cực trong học tập của học sinh.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Nghiên cứu lý thuyết về đặc điểm thể loại ngâm khúc và lí thuyết
đổi mới phƣơng pháp dạy học tác phẩm văn chƣơng trong nhà trƣờng.
4.2, Khảo sát thực tiễn dạy học ở một số trƣờng THPT để thấy rõ khoảng
cách tiếp nhận của học sinh và khó khăn của giáo viên khi dạy học đoạn trích.
4.3. Thiết kế dạy học đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ"
và tiến hành thể nghiệm ở trên lớp nhằm rút ra kết luận cần thiết.
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu: Là hoạt động dạy và học đoạn trích "Tình cảnh lẻ
loi của người chinh phụ" của giáo viên và học sinh ở trƣờng THPT.
Phạm vi nghiên cứu: Học sinh các lớp 10 ở một số trƣờng THPT thành
phố Thái Nguyên.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi sử dụng những phƣơng pháp
nghiên cứu sau:
- Phƣơng pháp nghiên cứu tổng hợp các vấn đề lí thuyết có liên quan đến
đề tài
- Phƣơng pháp điều tra phỏng vấn tình hình dạy và học ở THPT
- Phƣơng pháp thống kê phân loại trong khảo sát thực tế
- Phƣơng pháp thể nghiệm sƣ phạm
7. Giả thuyết khoa học
Những biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học đoạn trích do tác giả luận
văn đề xuất, nếu có tính khả thi, đạt kết quả nhất định sau khi thể nghiệm, luận
văn này sẽ là tài liệu tham khảo cho giáo viên trong quá trình đổi mới phƣơng
pháp dạy học ở trƣờng THPT.

8


8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung
luận văn có 3 chƣơng:
+ Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
+ Chƣơng 2: Những biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học đoạn trích
"Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ"
+ Chƣơng 3: Thiết kế bài học và dạy thể nghiệm

9


Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lí luận
Trong xu thế đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo hiện nay, các
đề tài nghiên cứu thuộc chuyên ngành PPDH, ít nhiều có liên quan đến quan
điểm dạy học theo hƣớng phát huy tích tích cực của ngƣời học. Đó là phương
pháp tích cực
1.1.1. Vài nét về phương pháp dạy học tích cực
Thuật ngữ “phƣơng pháp dạy học tích cực” đƣợc dùng để chỉ những
phƣơng pháp giáo dục dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo
của ngƣời học. Trong đó, các hoạt động học tập đƣợc tổ chức, đƣợc định hƣớng
bởi giáo viên, ngƣời học không thụ động, chờ đợi mà tự lực, tích cực tham gia
vào quá trình tìm kiếm, khám phá, phát hiện kiến thức, vận dụng kiến thức để
giải quyết vấn đề trong thực tiễn, qua đó lĩnh hội nội dung học tập và phát triển
phƣơng pháp dạy học tích cực, đƣợc dùng để chỉ những phƣơng pháp giáo dục,
dạy học nhằm năng lực sáng tạo.

Trong dạy và học tích cực, hoạt động học tập đƣợc thực hiện trên cơ sở
hợp tác và giao tiếp ở mức độ cao. Phƣơng pháp dạy và học tích cực không
phải là một phƣơng pháp dạy học cụ thể, mà là một khái niệm, bao gồm nhiều
phƣơng pháp, hình thức, kỹ thuật cụ thể khác nhau nhằm tích cực hóa, tăng
cƣờng sự tham gia của ngƣời học, tạo điều kiện cho ngƣời học phát triển tối đa
khả năng học tập năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề.
Bản chất của dạy học tích cực là đề cao chủ thể nhận thức, là phát huy
tính tự giác, chủ động của ngƣời học. Tích cực là nét quan trọng của tính cách.
Theo Kharlamôp "Tích cực trong học tập có nghĩa là hoàn thành một cách chủ
động, tự giác, có nghị lực, có hướng đích rõ rệt, có sáng kiến và đầy hào hứng,
10


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full