BÀI GIẢNG NGUYÊN NHÂN VÀ CÁCH PHÒNG TRÁNH UNG THƯ

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NINH
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO


1. Nguyên nhân ung thư
2. Phân loại các tác nhân sinh ung thư
3. Một số biện pháp phòng tránh và phát hiện sớm
ung thư
4. Lí do gia tăng ung thư ở các nước đang phát triển



1. Nguyên nhân ung thư
Lịch sử: một số tác nhân đã được cảnh báo là có khả
năng sinh ung thư

 1762, HILL: hút thuốc có tể gây UT phổi
 775, POTT: tỷ lệ UT da bìu tăng ở trẻ em làm
nghề ống khói
 1895, REHN: tỷ lệ ung thư bọng đái tăng ở các
thợ nhuộm có tiếp xúc với các loại amin thơm


* Tác hại của tia phóng xạ
 Đầu TK 20: Các Bs, KTV Xquang bị viêm da tay, ung
thư da tay do làm việc trực tiếp dưới tia X. Tỷ lệ vô
sinh cao
 1934 Bà Marie Curie chết vì bất sản tủy xương do
phơi nhiễm xạ thường xuyên khi làm nghiên cứu
 1956 Irene Curie, nhà vật lý hạt nhân nổi tiếng, chết
vì ung thư máu.



Trẻ em ung thư được xạ trị, về sau có khả năng xảy
ra

 UT thứ hai trong vùng chiếu xạ (# 15%)


 Năm 1902, FRIEBEN & SICK: UT da
bàn tay gặp nhiều ở các BS, KTV X-

Quang

 Năm 1911, ROUS: tìm ra loại

virus gây sarcôm ở chim và gà…
 1967, IARC – The International
Agency of Research on Cancer
(Cơ quan Quốc tế nghiên cứu
UT) : đẩy mạnh nghiên cứu DTH
mô tả và tìm nguyên nhân UT một
cách khoa học trên toàn thế giới.


Câu chuyện về hàng trăm nữ công nhân vẽ
mặt đồng hồ dạ quang ở New Jersey

•Phân xưởng vẽ mặt đồng
hồ dạ quang có pha radium
năm 1921

•Các cô thường liếm cọ vẽ
cho nhọn để đường vẽ
được sắc sảo


Tai họa liền kề

 Vài năm sau bắt đầu xuất
hiện ung thư xương hàm ở
nhiều công nhân.
 Tình trạng suy tủy xương
khiến những người này lần
lượt suy kiệt và … ra đi. Họ
thắng kiện và nhân loại đã
học được bài học đau đớn


2. Phân loại các tác nhân sinh ung thư

Một số virút và
vi khuẩn

Một số

Bức xạ

hóa chất

ion-hóa

Di truyền


a. Tác nhân bên trong cơ thể
Cơ

địa về gen, di truyền, nội tiết, miễn

dịch...
 Khiếm khuyết gen BRCA: UT vú, buồng
trứng có tính gia đình


Tăng estrogen liên quan đến UT vú, UT nội

mạc tử cung

Suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc mắc bệnh
phải (dùng thuốc ức chế miễn dịch để điều trị
bệnh tự miễn, để ghép tạng; BN AIDS) tăng
nguy cơ bị UT.



b. Tác nhân ngoài môi trường

Tác nhân vật lý: các bức xạ năng lượng cao
 Tia UV: (do phơi nắng quá mức, thủng tầng ozone) nguy
cơ UT da
 Bức xạ ion-hóa: (tia X, các loại tia phóng xạ, tai nạn nguyên tử,

nổ bom, thử bom nguyên tử, nổ lò phản ứng hạt nhân, xử lý rác
phóng xạ không đúng quy cách, rò rỉ tia X, hoặc do điều trị...) tăng
nguy cơ các loại UT…


c. Tác nhân hóa học

 Khói

thuốc lá, khói xe cộ

 Khí

thải, chất thải từ các nhà máy
 Hóa chất dùng trong công nghiệp
 Bụi công nghiệp (bụi gỗ, bụi kim loại nặng
 Chất

phụ gia trong công nghiệp thực phẩm

 Hóa

chất dùng trong nông nghiệp
 Một số dược phẩm

Ung thư gia tăng sau cách mạng công nghiệp


Các hóa chất gây ung
thư trong khói thuốc lá

d. Hút thuốc lá và nguy cơ ung thư

 Hàng ngàn hóa chất độc hại trong khói thuốc, trong đó

khoảng 70 chất có khả năng sinh ung.

 Nguy cơ UT thay đổi theo lượng thuốc tiêu thụ và thời
gian hút.

 Các UT liên quan trực tiếp: 80% UT phổi, 70% UT TMH,
40% UT bàng quang, 30% UT tủy.

 Nếu không hút thuốc trong khoảng 40-69 tuổi, tỷ lệ tử
vong giảm 1/3


* Nguy cơ khi hút thuốc + uống rượu


e. Thực phẩm và ung thư
 Chế độ ăn giàu chất đạm, béo, ít chất xơ là yếu tố
thuận lợi của UT đại tràng.
 Nitrosamine và các hợp chất N-nitroso có trong thực

phẩm chế biế dạng muối mặn, muối chua, mắm, có
khả năng gây UT ống tiêu hóa trên động vật thực
nghiệm
 Độc tố Aflatoxin của nấm Aspergillus flavius gặp trong

ngũ cốc bị hư mốc, gây UT gan

 Hydrocarbur vòng trong thức ăn nướng là chất sinh

ung


f. Hóa chất sinh ung liên quan đến nghề nghiệp

 Chất cách nhiệt asbestos ( amiante/ thạch miên): tăng
nguy cơ UT màng phổi, màng bụng
 Bụi kim loại (Nickel, chrome trong CN xi mạ): tăng
nguy cơ UT phổi
 Chất Chlorur vinyl (nhựa PVC): tăng nguy cơ sarcôm
mạch máu ở gan
 Bụi gỗ: tăng nguy cơ UT xoang mũi, xoang hàm


Asbestos

Là một hợp chất khoáng trong thiên
nhiên, dạng sợi. Trước đây dùng làm
chất cách nhiệt, cách điện trong
ngành xây dựng. Hít bụi asbestos:
nguy cơ UT phổi, màng phổi hiện
chất liệu này đã bị cấm khai thác và
sử dụng


g. Tác nhân sinh học

 Nhiễm virus viêm gan B, C: nguy

cơ UT gan

 Virus gây bướu gai ở người týp
16,18: gây UT cổ tử cung
 Virus Epstein Barr liên quan đến
UT vòm hầu
 Nhiễm HIV, sau đó nhiễm thêm

virus Herpes, nguy cơ sarcôm
Kaposi


 Vi khuẩn Helicobacter pilori gây loét dạdày, carcinôm
tuyến dạ dày và pymphôm dạ dày

 Nhiễm sán Schistosomia haematobiumliên quan đến
UT bàng quang. Gặp nhiều ở Ai Cập, Irắc, Xu-đăng.

 Nhiễm sán Opistorchiasis và Clonorchiasis liên quan

đến UT đường mật gặp nhiều ở Thái Lan và Nam Trung
Quốc.


3. Một số biện pháp phòng tránh và phát hiện sớm ung thư


Bp1. Không hút thuốc

 Bp2. Hạn chế uống rượu,
 Bp 3. Giữ vệ sinh thân thể

Săn sóc kỹ răng miệng
 Vệ sinh sinh dục và sinh lý, quan hệ tình
dục an toàn


 Nên

cắt da quy đầu từ nhỏ nếu da quy đầu hẹp dài

 Luyện

tập thể dục đều đặn, tránh béo phì


3. Một số biện pháp phòng tránh
và phát hiện sớm ung thư
Bp4. Về thực phẩm
 Nên ăn
- Trái cây, rau tươi, chất xơ, ngũ cốc nhiều
- Giảm bớt Mỡ, chất béo, thức ăn quá nhiều
năng lượng

 Nên tránh
Thức ăn muối, mắm, muối chua;
thức ăn chiên xào quá nóng,
nướng, chế biến, đóng hộp; thực

phẩm đã hư mốc


3. Một số biện pháp phòng tránh
và phát hiện sớm ung thư
Bp5. Tôn trọng và chấp hành
nội quy bảo hộ lao động

 Trong môi trường có:
 Chất phóng xạ, tia X, tia UV
 Dễ nhiễm virút
 Chất hóa học
 Bụi gỗ, bụi công nghiệp


3. Một số biện pháp phòng tránh
và phát hiện sớm ung thư
Bp6. Giảm ô nhiễm môi trường
 Nhà nước cần ban hành các quy
chế về:
 Xử lý khí thải và chất thải CN.
 Giảm lượng khí thải từ xe cộ cá

nhân.
 Bảo vệ nguồn nước sạch.
 Vệ sinh an toàn thực phẩm.
 Giảm sử dụng hóa chất trong
nông nghiệp.

 …...

3. Một số biện pháp phòng tránh
và phát hiện sớm ung thư
Không nên phơi nắng
quá mức
Nên chích ngừa viêm
gan siêu vi từ sơ sinh