KHÁI NIỆM TƯ DUY HỆ THỐNG

KHÁI NIỆM TƯ DUY HỆ THỐNG

Trong vài trăm năm, các nhà khoa học đã cố gắng để hiểu thế giới qua suy nghĩ suy giảm.
Ban đầu, tin rằng bạn có thể hiểu một điều bằng cách tách nó ra và nghiên cứu các thành
phần riêng lẻ. Sau tất cả, họ lý luận, một máy là tổng các bộ phận của nó, và Vật lý
Newton đã khiến họ tin rằng vũ trụ là một cơ chế đồng hồ lớn. Thoạt nhìn, điều này nghe
không sao, cho đến khi bạn bắt đầu nhận ra rằng một căn nhà không giống như một đống
vật liệu xây dựng. Hơn nữa, bạn không thể hiểu được phẩm chất của một căn nhà bằng
cách phân tích một viên gạch đơn hoặc một bảng đi vào nhà. Điều này thậm chí đúng hơn
là phức tạp hơn tập hợp các bộ phận, chẳng hạn như sinh vật và phức tạp máy móc.
"A house is not the same as a pile of building materials"
"A system is a collection of parts that interact with each other to function as a whole"
HỆ THỐNG LÀ GÌ?
Ngay cả sau khi bạn đặt tất cả các phần với nhau, bạn vẫn không có một hệ thống. Không
có chất lượng hoạt động cho ngôi nhà. Chỉ là ngồi ở đó. Nó có thể được ấm cúng, thoải
mái và tuyệt vời để sống, nhưng nó không làm gì cả! Mặt khác, một hệ thống đang hoạt
động. Nó làm gì đó. Trên thực tế, một hệ thống được định nghĩa như sau:
Một hệ thống là một tập hợp các bộ phận tương tác với nhau để hoạt động như một toàn
thể.
Các bộ phận của một hệ thống, lấy riêng, thường không có ích. Để có giá trị, chúng phải
có mặt và bố trí chính xác. Nếu sự sắp xếp và tương tác của các bộ phận không vấn đề,
chúng tôi không phải là đối phó với một hệ thống, mà là một "Heap". Hơn nữa, định
nghĩa của một hệ thống dẫn đến một điều thú vị kết luận: Một hệ thống thực sự lớn hơn
tổng của các phần của nó. Điều này được gọi là sức mạnh tổng hợp và là một trong
những điều phân biệt giữa các hệ thống và phi hệ thống.
Cơ thể con người là một hệ thống lớn, và nó lần lượt chứa một số hệ thống con. Hệ thống
thần kinh là một hệ thống con của cơ thể. Đó là hệ tuần hoàn. Khi một hệ thống là một
phần của một hệ thống lớn hơn, nó được gọi là một hệ thống con. Tương tự, trái đất là
một phần của hệ mặt trời, là một một phần của một thiên hà, và thiên hà của chúng ta là
một phần của bộ sưu tập các thiên hà được gọi là vũ trụ.
Quay trở lại con người trong giây lát, lưu ý rằng một người là một hệ thống phức tạp theo

quyền của riêng mình. Đặt cô ấy với một số cá nhân khác và yêu cầu họ làm việc cùng


nhau đạt được một kết quả nhất định, và bạn có một hệ thống lớn hơn được gọi là đội.
Đúng là bạn có thể học từng thành viên của đội cá nhân, và bạn có thể mô tả tính cách,
động lực, đau thần kinh, và các đặc điểm khác. Tuy nhiên, sự hiểu biết này sẽ không cho
bạn biết nhiều về cách cá nhân sẽ hoạt động trong đội, cũng không phải nó sẽ cho bạn
biết nhiều về đội như một hệ thống. Lưu ý rằng tôi không nói rằng bạn sẽ không biết gì
về đội; Tôi chỉ nói rằng sự hiểu biết đó sẽ bị hạn chế.
Lý do một phần là bởi vì chúng tôi là những người khác nhau trong cài đặt khác nhau.
Các thuộc tính của thiết bị có thể không thay đổi khi bạn lắp ráp nó vào đồng hồ. Các
thuộc tính của con người chúng không ổn định lắm. Tôi là một người khác khi giảng dạy
một buổi hội thảo hơn là khi tôi tương tác với gia đình. Đương nhiên, một số đặc điểm là
không đổi, nhưng sự khác biệt làm cho nó khó dự đoán hành vi của nhóm bằng cách quan
sát hành vi cá nhân. Tôi cũng không giống nhau ở tất cả các đội. Nó là một hiện tượng
ngữ cảnh rất nhạy cảm.
Tầm quan trọng của việc này đối với người quản lý dự án là bạn phải cẩn thận làm cho
dự đoán về những gì loại nhóm dự án bạn sẽ có bằng cách chỉ nhìn vào một cá nhân
phẩm chất của thành viên nhóm. Như một ví dụ đơn giản, bạn thích Jane. Bạn đã làm
việc với cô ấy trước đây và thấy cô ấy là đáng tin cậy, chăm chỉ, thông minh, vui vẻ, và
kiên cường. Bạn cũng giống như làm việc với Bob. Anh ấy cũng rất thông minh, vô cùng
am hiểu về một công nghệ nhất định mà bạn có ý định sử dụng, và có thói quen làm việc
rất mong muốn. Bạn chắc chắn rằng nếu bạn đặt hai người họ trong nhóm của bạn, bạn sẽ
có một sự kết hợp năng nổ!
Điều duy nhất là, Jane và Bob phát triển ngay lập tức không thích nhau. Có một sự ganh
tị ghê gớm thể hiện như sniping, cạnh tranh, và các hành vi phá hoại khác. Cá nhân,
chúng có thể là tuyệt vời. Họ thậm chí có thể tuyệt vời cho bạn để làm việc với. Chỉ là hai
người trong số họ không thể làm việc cùng nhau.
"The key to understanding systems is in that word interact"
Một lần nữa, chìa khóa để hiểu các hệ thống là "tương tác". Jane và Bob tương tác với

nhau như một cách không hoạt động. Một cách tự nhiên, để một đội trở thành một đội tốt,
các thành viên phải tương tác trong một sự hài hòa, cách thức hợp tác. Vì vậy, Jane và
Bob cùng nhau hóa ra để được một sự kết hợp xấu cho đội của bạn.
Bây giờ hãy xem xét một tương tác đơn giản mà hầu hết chúng ta trải nghiệm mỗi ngày.
Bạn đang lái xe ô tô. Điều này tạo thành một hệ thống đơn giản con người-máy móc. Khi
bạn lái xe, bạn tiếp cận một đồi mà bạn phải leo lên. Xe bắt đầu chậm lại, vì vậy bạn nhấn
vào máy gia tốc và xe tăng tốc. Khi nào bạn đã lấy lại được tốc độ ban đầu của mình, bạn


sẽ dễ dàng tăng tốc một chút và chiếc xe tiếp tục một tốc độ không đổi. Khi nào nó đạt
đến đỉnh đồi, bạn phải quay trở lại trên máy gia tốc thậm chí nhiều hơn, nếu không xe sẽ
bắt đầu tăng tốc độ. Sự tương tác này, giữa bạn và xe là một quá trình được gọi là phản
hồi tiêu cực. Nó được gọi là tiêu cực vì phản hồi phủ nhận sự thay đổi trong hành vi của
hệ thống.
Khi chiếc xe chậm lại, bạn nhấn phím tăng tốc phủ nhận sự thay đổi về tốc độ. Khi xe
tăng tốc, bạn nhấn bàn đạp phủ định sự thay đổi tốc độ một lần nữa. Đây là sơ đồ trong
Hình 13-1.
Simple Feedback System for Driving a Car

Lưu ý rằng phản hồi tiêu cực không có nghĩa thông tục trong trường hợp này. Thông lệ
cho mọi người trong các tổ chức nói về việc cho nhau những phản hồi điều tích cực và
phản hồi tiêu cực. Bằng cách này họ có nghĩa là họ hoặc là đưa cho nhau những lời khen
khác (phản hồi tích cực) hoặc chỉ trích (phản hồi tiêu cực).
Quay trở lại ví dụ của chúng tôi về lái xe, một số người có thể duy trì kiểm soát tốc độ rất
tốt đi lên và xuống đồi. Những người khác dường như không nhận thấy những phản hồi
nói rằng tốc độ của họ là khác nhau, do đó họ tăng tốc độ và làm chậm (ngay cả trên mặt
đất). Khi có nhiều biến thể trong một hệ thống, chúng tôi nói đó là một hệ thống lỏng lẻo.
Lưu ý rằng một hệ thống tự ổn định không ngăn ngừa sự thay đổi; nó chỉ phản ứng để
thay đổi cố gắng giảm thiểu ảnh hưởng của nó lên hệ thống. Bộ điều chỉnh nhiệt biến lò
của bạn bật và tắt thực hiện điều này. Nó cũng có một nhiệt độ phòng có thể thay đổi một

vài độ. Bộ gia nhiệt điển hình chỉ tốn một vài đô la. Một hệ thống sẽ duy trì nhiệt độ duy


nhất mức độ sẽ tốn kém nhiều lần và có lẽ sẽ không xứng đáng với hầu hết mọi người.
Điều quan trọng là phải biết các giới hạn của một hệ thống.
Một đặc điểm khác của hệ thống là thời gian phản ứng. Đây là khoảng thời gian để 1 tín
hiệu được truyền tới trung tâm sử lý. Nếu tín hiệu được truyền đi quá chậm hệ thống có
thể bị hư hỏng
Vd: Khi bạn chạm tay vào 1 bề mặt nóng tín hiệu sẽ được truyền tới trung tâm sử lý và
thông báo cho tay bạn rụt lại trong trường hợp tín hiệu truyền đi quá chậm tay bạn sẽ bị
phỏng. Và nếu bạn ở ngoài nắng quá lâu cho tới khi nhận ra rằng làn da mình đang bị hủy
hoại thì tất cả đã quá muộn. Tương tự khi bạn đặt 1 con ếch trong 1 nồi nước lạnh và từ
từ đun xôi con ếch chỉ cảm thấy nước đang ấm dần lên cho tới khi nó nhận ra nhiệt đồ
nước đang tăng lên là quá sức chịu đựng ngược lại khi thả con ếch vào nồi nước nóng nó
sẽ nhảy ra ngay lập tức. Các ví dụ trên thể hiện sự khác nhau về thời gian phản ứng trong
từng trường hợp.
Antipication
Điều gì sẽ sảy ra nếu bạn không thể chặn cả một hệ thống khi đã sảy ra sự cố.
“ phòng cháy hơn chữa cháy “, do vậy việc cần làm là luôn cảnh báo để tránh tình trạng
xấu nhất.
Tránh con chó đang gầm gừ tốt hơn là để cho nó có cơ hội tấn công.

Các nước luôn trong tư thế sãn sàng đối phó với chiến tranh chứ không phải luôn nằm ở
thế bị động khi có chiến tranh sảy ra. Phải thật sự nghiêm túc với những tình huống nguy


hiểm cũng như các rắc rối có thể sảy ra. Hình trên cho chúng ta cái nhìn về việc phòng
tránh những nguy hiểm đơn giản hơn nhiều so với việc chúng ta ứng phó với nó.
Có thể là quá muộn để đối phó với các vấn đề nghiêm trọng và hệ thống có thể bị phá hủy
nếu như chúng ta chỉ chú trọng đến vẫn đề giải quyết rắc rối hơn là phòng tránh. Bài học

cho nhà quản lý là chúng ta nên dự đoán trước các vấn đề có thể sảy ra để tìm cách phòng
tránh nó chứ không phải để đến lúc gặp rắc rối mới tìm cách để giải quyết. Đây là sự
khác biệc giữa việc quản lý hoạt động và phản ứng. Hay nói cách khác là quản lý rủi ro
sẽ được đề cập trong chương 15

Phản hồi tích cực:
Cho đến nay chúng ta vẫn đang nghiên cứu về các hệ thống chứa các phản hồi tiêu cực.
theo đó các phản hồi tiêu cực góp phần làm ổn định hệ thống. nó chống lại sự thay đổi.
Chúng ta thường gặp phải những phản hồi tiêu cực khi có gắng thay đổi kết cấu của hệ
thống. Người Pháp có câu ngạn ngữ về các hệ thống chứa các phản hồi tiêu cực là “ càng
thay đổi nhiều thứ, nó càng giữ nguyên “ Trên thực tế các hệ thống sử dụng các phản hồi
tiêu cực để bảo vệ khỏi bị ảnh hưởng bới các yếu tố bên ngoài.
Vậy làm thế nào để 1 hệ thống thay đổi và phát triển ?


Câu trả lời là chúng chứa một số những phản hồi tích cực. Những phản hổi tích cực này
được xem như 1 sự nhiễu loạn nhỏ được đưa vào hệ thống để tạo ra một hiệu ứng lớn.
một số ví dụ như là sự phát triển của lãi suất kép, quần thể nhỏ, kiến thưc, sức mạnh của
con người, và sự khuếch đại của những âm thanh xung quanh chúng ta.
Khi bạn nói vào micro âm thanh được khuếch đại và được đưa đến loa sau đó âm thanh
từ loa lại được micro khuếch đại cứ như vậy 1 vòng lặp được hình thành. Vậy âm thanh
sẽ lớn như thế nào nếu vòng lặp cứ tiếp tục diễn ra như vậy ?câu trả lời là luôn có một
giới hạn. giới hạn mà ở đó cần thêm một mức năng lượng để có thể tạo ra âm thanh lớn
hơn.
Giống như một quần thể nhỏ phát triển liên tục đến tận ngày nay cho tới khi đạt một mức
giới hạn mà ở đó không đù không gian hay thức ăn để sinh sống khi đó các cá thế sống
trong quần thể bắt buộc phải di chuyển tìm 1 nơi mới thích hợp hơn hoặc là chết.
Ngay cả lãi suất kép cũng có giới hạn hạn. Ngân hàng sẽ lấy số tiền bạn gửi vào cho
người khác vay số tiền đó và lấy số tiền lời để trả lãi cho bạn vậy hãy thử tưởng tượng
ràng nếu chỉ có người tới gửi tiền mà không có ai tới ngân hàng để vay tiền thì ngân hàng

sẽ không thể trả lãi cho số tiền mà bạn đã gửi. Đượng nhiên số tiền bạn gửi phải thật sự
lớn để điều này có thể sảy ra.


Xây dựng hệ thống complex:
Mỗi hệ thống bạn gặp đều được xậy dựng từ hai yếu tố cơ bản phản hồi tích cực và tiêu
cực. Và đương nhiên nếu bạn thấy 2 hệ thống có những phản hồi tích cực và tiêu cực
giống nhau thì đó là 2 hệ thống có những cách hoạt động tương tự nhau. Nhờ vậy chúng
ta có thể tìm hiểu cách mà một thệ thống hoạt động trong một lính vực và từ đó chuyển
giao kiến thức cho những hệ thống tương tự ở những khu vực khác nhau.
Như chúng ta đã biết ở phần trên những phản hồi tích cực sẽ phát triển cho tới khi đạt
một mức giới hạn. Xét trong trường hợp của vi khuẩn và các sinh vậy đơn bào chúng phát
triển bằng cách phân chia tế bảo từ 1 tế tào thành 2 tế bào và cứ như thế theo cấ lũy thừa
hãy thử tưởng tượng 1 phút là khoảng thời gian cần thiết để 1 tế bào có thể hoàn tất cquas
trình phân chia vậy trong 10 giờ số lượng tết bào là bao nhiêu. Đó là trong điều kiện lý
tưởng không có tết bào nào bị chết nhưng trong thực tế cái chết luôn hiện hữu và nếu
muốn tính được số lượng tế bào có được sau 10 giờ bạn phải có được tỉ lệ tế bào đã chết
trong quá trình phân chia.


Như bạn thấy, hai vòng làm việc với nhau. Nếu 10 vi khuẩn được "sinh ra" và 6 tử vong,
thì con số gia tăng là 4. Tuy nhiên, nếu 12 người chết mỗi 10 người được sinh ra, dân số
sẽ dần dần suy giảm. Các hành vi hệ thống tổng thể được xác định bởi đó vòng lặp là
mạnh hơn hoặc chiếm ưu thế.
Mô hình cơ bản này có thể áp dụng cho các quần thể khác. Một thành phố phát triển hoặc
giảm theo cách mà vi khuẩn làm. Tuy nhiên, ngoài việc sinh ra và chết, người ta cũng di
chuyển vào và ra khỏi thành phố, vì vậy tình hình phức tạp hơn. Trong trường hợp này,
bạn có thể có bốn vòng. Xem hình 13-5
Sự tăng trưởng của một Thành phố

Hình 13-5


Chúng tôi cũng có thể yêu cầu kiểm soát những gì tỷ lệ tại vòng hoạt động. Ví dụ, trong
trường hợp tăng trưởng dân số, chúng tôi sẽ hỏi điều gì ảnh hưởng đến tỷ lệ sinh và tử ?
Nếu dân số được hỏi là động vật, cái chết sẽ bị ảnh hưởng bởi nguồn cung cấp lương
thực, động vật ăn thịt và bệnh tật. Để đơn giản hơn, chúng ta có thể bắt đầu bằng cách
thêm những điều mới mẻ của thực phẩm cho mình. Xem Hình 13-6.
Ảnh hưởng của việc cung cấp thực phẩm và tỷ lệ tử vong

Hình 13-6
Trong cùng một cách, chúng ta có thể thêm các hiệu ứng của kẻ săn mồi và bệnh tật để đi
đến hệ thống. Xem hình 13-7
Ảnh hưởng của thực phẩm, động vật ăn thịt và bệnh tật và tỷ lệ tử vong:

Hinh 13-7
Đây có phải là tất cả? Không thực sự. Đối với các quần thể động vật, tình trạng quá tải
dẫn đến một nhân tố quan trọng (cũng giống với con người). Ví dụ, khi thỏ quá đông đúc,
chúng có thể bị sốc và chết có thể khi vừa mới sinh ra- tiếng ồn lớn, tác động của kẻ thù,
hoặc thậm chí từ một con thỏ khác. Họ thực sự chết vì sợ hãi hoặc phấn khích. Điều này
có nghĩa là nếu các vòng âm khác không kiểm soát dân số,sự quá tải vòng lặp lặp lại liên
tục.


Ngoài ra, một số động vật sử dụng lượng thực phẩm hoặc không gian sống để kiểm soát
dân số bằng cách giảm tỷ lệ sinh sản thực. Xem xét tất cả các yếu tố này với nhau, chúng
ta có thể xây dựng một sơ đồ.Xem hình 13-8.

Hình 13-8
Các yếu tố chính ảnh hưởng đến quần thể động vật

Trong hệ thống này, vòng lặp cuối cùng sẽ ngăn sự tăng dân số phụ thuộc vào tình hình
cụ thể. Trong một số trường hợp, các vòng lặp đều làm việc cùng nhau để kiểm soát vòng
lặp một cách tích cực. Đôi khi một số ít làm công việc chính và những người khác được
giữ trong dự trữ trong trường hợp này không thành công.
Một vấn đề chúng tôi có là mọi người đôi khi can thiệp vào một hệ thống để loại bỏ một
vòng lặp phản hồi tiêu cực mà họ không thích. Điều tiếp theo họ biết, một cái tồi tệ hơn
sẽ diễn ra. Ví dụ, nếu bệnh giảm bằng thuốc, vàkhông có gì được thực hiện để hạn chế tỷ
lệ sinh, dân sốcó thể phát triển đến mức không có đủ thức ăn và nạn đói xảy ra, giết nhiều
người hơn. Thậm chí nếu cung cấp thực phẩm không phải là một vấn đề, chúng ta đã có
thể nhìn thấy những ảnh hưởng của người dân sống lâu hơn vì chăm sóc sức khoẻ được
cải thiện. Họ hiện đang ở trong các nhà dưỡng lão hoặc mắc bệnh Alzheimer, điều đó sẽ
không xảy ra nếu họ chết trẻ hơn.
 Bất kỳ thay đổi nào ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các vòng lặp tích cực và tiêu
cực sẽ làm thay đổi hành vi lâu dài của hệ thống.
Hầu hết các hệ thống sẽ tự cân bằng nếu còn lại một mình và sẽ trở lại điểm cân bằng nếu
bị xáo trộn. Điều quan trọng là tìm điểm cân bằng trong các hệ thống phức tạp. Bằng sự
hiểu biết bản chất của phản hồi tích cực và tiêu cực vòng lặp, bạn cũng có thể phân biệt
giữa các yếu tố đang diễn ra ảnh hưởng đến hệ thống tạm thời và những ảnh hưởng đó
một hiệu ứng lâu dài. Bất kỳ sự thay đổi, dù lớn đến đâu, điều đó cũng không thay đổi
quan trọng quan trọng hoặc tích cực vòng của một hệ thống sẽ chỉ là tạm thời. Ngược lại,


bất kỳ thay đổi nào-không có vấn đềnhỏ như thế nào mà ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa
các vòng dương và âm sẽ thay đổi hành vi lâu dài của hệ thống
Từ quan điểm thực tế, điều này có nghĩa là nếu chúng ta muốn thay đổi một hệ thống
phức tạp, chúng ta phải tìm một cách đểthay đổi mối quan hệ giữa các vòng lặp giữ hệ
thống cân bằng. Nếu không, mọi thay đổi mà chúng tôi cố gắng làm sẽkết thúc là bị
"chống lại" bởi hệ thống, mà sẽ chỉ trở lại đến trạng thái hiện tại.
Đó là một giới thiệu ngắn gọn về tư duy hệ thống. Chương tiếp theo, chúng ta sẽ xem xét
cách áp dụng những ý tưởng này vào dự án.