CHỦ TRƯƠNG THƠ CA của đỗ PHỦ

CHỦ TRƯƠNG THƠ CA CỦA ĐỖ PHỦ

CHỦ TRƯƠNG THƠ CA CỦA ĐỖ PHỦ
(ĐỖ PHỦ ĐÍCH THI CA CHỦ TRƯƠNG 杜杜杜杜杜杜杜)
Thầm Chi 忱忱
(Bản dịch kính tặng Thầy Lê Từ Hiển)
Đỗ Phủ 杜杜, tự Tử Mỹ 杜杜, ngoại hiệu là Thiếu Lăng dã lão 杜杜杜杜 là nhà thơ vĩ
đại thời Đường 杜杜. Ông đã để lại cho chúng ta một di sản thơ ca vô cùng phong phú.
Về phương diện lý luận và phê bình, tuy ông không trực tiếp thể hiện qua những bài
viết có hệ thống lý luận rõ ràng nhưng lại thể hiện một cách rải rác trong thơ ca của
ông ta. Nếu xâu kết lại, chúng ta có thể có được cái nhìn toàn diện về quan điểm lý
luận và phê bình văn chương của ông.
Điểm đặc sắc trong chủ trương lý luận và phê bình của Đỗ Phủ chính là không
thoát ly quan điểm hiện thực và nó có ý nghĩa to lớn đối với văn đàn thời bấy giờ.
Thông qua hệ thống thi phẩm và thực tiễn sáng tác của mình, ông đã đề xuất và bổ
khuyết cho quan điểm, chủ trương phê bình văn nghệ, lý luận sáng tác đương thời.
Ông đã kết hợp một cách nhuần nhuyễn, thần tình, linh động mối quan hệ gắn bó mật
thiết giữa lý luận sáng tác và quan điểm phê bình văn học, khiến cho chúng đã đạt
được một sự hài hoà, thống nhất và tương hỗ cho nhau trong thực tế tồn tại của chúng.
Đỗ Phủ, về mặt lý luận thơ ca, trước hết ông đã kế thừa và phát dương chủ
trương văn nghệ của thi nhân tiền bối là Trần Tử Ngang 杜杜杜 (tác giả của Đăng U
châu đài ca 杜杜杜杜杜 – ND chú), tiếp thu có phê phán tinh thần trọng thị hình thức của
các thi nhân thời Sơ Đường 杜杜, nhất là phản đối tinh thần Câu hạn thanh bệnh 杜杜杜杜
(bệnh bó buộc vào thanh luật) của phong trào sáng tác thơ sùng bái hình thức (Hình
thức chủ nghĩa thi phong 杜杜杜杜杜杜) . Về phương diện nội dung, tư tưởng của quá trình
sáng tác, ông đã đề xướng yêu cầu thơ ca cần phải phản ánh hiện thực xã hội, thể hiện
sự thống khổ của nhân dân và thể hiện sự ký thác sâu sắc. Về nghệ thuật, ông chủ
trương dùng thể Tỉ 杜 và Hứng 杜 để viết thơ. Do đó, lúc Đố Phủ vừa đọc được danh
tác Thung Lăng hành 杜杜杜 và Tặc thoái thị quan lại 杜杜杜杜杜 của Nguyên Kết 杜杜,
ông đã không hết lời tán thán và cho là: Phục kiến tỉ hứng thể chế, vi uyển đốn toả chi
từ 杜杜杜杜杜杜, 杜杜杜杜杜杜 (Như thấy lại hình thức của thể tỉ và hứng, lời lẽ đẹp đẽ mà có

sức công phá vậy) và ông đã hạ bút viết một bài thơ có nhan đề là Đồng Nguyên sứ
quân Thung Lăng hành 杜杜杜杜杜杜杜, ông đã so sánh Giả Nghị 杜杜, Khuông Hành 杜杜
với Nguyên Thứ Sơn 杜杜杜 (tức Nguyên Kết 杜杜, tự là Thứ Sơn 杜杜 – ND chú). Trong
thi phẩm ông đã viết mấy dòng như sau:


杜杜杜杜杜

Quan hồ Thung Lăng tác
Hất kiến tuấn triết tình

杜杜杜杜

Phục lãm Tặc Thoái thiên

杜杜杜杜杜

Kết dã thực quốc trinh

杜杜杜杜杜

….
杜杜杜杜杜

Đạo châu ưu lê thứ
Từ khí hạo tung hoành

杜杜杜杜杜

Lưỡng chương đối thu nguyệt 杜杜杜杜杜

Nhất tự hài hoa tinh

杜杜杜杜杜

Tạm dịch:
Xem qua bài Thung Lăng
Bỗng thấy tình xao động
Lại xem thiên Tặc Thoái
Kết (chỉ Nguyên Kết) thật là rường cột nước nhà.
….
Ông Đạo Châu (chỉ Nguyên Kết, đương thời ông là quan Thích sử 杜杜 ở
Đạo Châu 杜杜, tỉnh Hồ Nam 杜杜 – ND chú) lo lắng cho trăm họ
Phong khí từ cú miên man ngang dọc
Hai chương thơ (tức hai tác phẩm của Nguyên Kết mà Đỗ Phủ đã đọc
qua) cùng năm tháng
Mỗi từ là ngôi sao hoa.
Minh Hải dịch


Sự đồng điệu và nỗi lòng của thi nhân dường như đã được trải dai trên trang
giấy. Đối với tư cách, phẩm giá và thi phẩm của nhà thơ tiền bối Trần Tử Ngang, đặc
biệt là trong thi phẩm Cảm Ngộ Thi 杜 杜 杜 , Đỗ Phủ đã hết lời khen ngợi Trần Tử
Ngang là:
Hữu tài kế tao nhã…

杜杜杜杜杜…

Danh dữ nhật nguyệt huyền.

杜杜杜杜杜

…chung cổ lập trung nghĩa

…杜杜杜杜杜

Cảm ngộ hữu di biên

杜杜杜杜杜”

Tạm dịch:
Tài năng kế tục truyền thống tao nhã
Danh vang cùng với mặt trời và mặt trăng
…Xưa nay đứng cùng trung nghĩa
Bài thơ xưa hãy còn rung động trong tình cảm…
Minh Hải dịch
Trong Trần Thập di cố trạch 杜杜杜杜杜, chúng ta có thể bao quát được một số đặc
điểm về quan điểm phê bình văn nghệ của Đỗ Dã Lão 杜杜杜, nhất là những phương
diện nội dung mà ông ta đã tổng kết.
Đối với vấn đề hình thức của thơ ca, ông đã đưa ra một hệ thống những kiến
giải xác đáng. Trong Ngẫu đề 杜杜, ông đã viết: Văn chương thiên cổ sự, đăc thất thốn
tâm tri … 杜杜杜杜杜, 杜杜杜杜杜 (Văn chương là chuyện muôn thuở, được hay mất ấy thì
chỉ có lòng người mới hay). Trong Hý vi lục tuyệt cú 杜杜杜杜杜, ông cũng đã viết:
“Bất bạc kim nhân ái cổ nhân

杜杜杜杜杜杜杜

Thanh từ lệ cú tất vi lân

杜杜杜杜杜杜杜

Thiết phàn Khuất Tống nghi phương giá

杜杜杜杜杜杜杜

Khủng dữ Tề Lương tác hậu trần

杜杜杜杜杜杜杜”

Tạm dịch:


Chẳng bạc người nay thích cổ nhân
Câu từ thanh lệ bỗng hoá gần
Thầm theo Khuất, Tống cùng chung cỗ (xe)
Sợ tới Tề Lương hóng bụi trần
杜杜杜杜杜杜杜

“Vị cập tiền hiền cánh vật nghi
Đệ tương tổ thuật phục tiên thuỳ

杜杜杜杜杜杜杜

Biệt tài nguỵ thể thân phong nhã

杜杜杜杜杜杜杜

Chuyển ích đa sư thị nhữ sư

杜杜杜杜杜杜杜”

Tạm dịch:
Chưa bằng người trước vẫn chẳng nghi (ngờ)
Theo dấu người xưa trở về với chốn cũ
Phân biện thể tài chân nguỵ và gần với phong nhã
Chuyển dần theo dấu ấy thầy ta.
Minh Hải dịch
Không khó gì khi khẳng định, Đỗ Phủ là người chủ trương theo đòi thú phong
nhã của tiền nhân, học theo Hán Nguỵ, phân loại đề tài và biện rõ nguỵ thể, tiếp thừa
truyền thống văn hoá tốt đẹp của Thi 杜. Cái mà ông ta gọi là Tao nhã 杜杜 chính là
huyết mạch thơ ca “Lư hạng ca dao chi âm 杜杜杜杜杜杜” (tiếng ca của những người nơi
ngõ hẻm, thôn dã) từ truyền thống của kinh Thi đến thời kỳ Chiến quốc 杜杜杜杜. Ông
ngợi ca những văn nhân chịu ảnh hưởng của dân ca, sử dụng thể hứng làm phương
tiện sáng tác. Cái mà ông gọi là Nguỵ thể 杜 杜, chính là những cái mà ông chỉ trích
những lời lẽ uỷ mị chịu ảnh hưởng của các phong cách, trường phái từ thời đại nhà Tề
杜 đến thời Sơ Đường 杜杜. Đây cũng có thể xem là một phương diện lý luận trong chủ
trương sáng tác của Đỗ Phủ.
Vào thời ấy, chủ trương Biệt tài nguỵ thể 杜杜杜杜 do Đỗ Phủ đề xướng ấy thực sự
đã có những ảnh hưởng khá lớn. Trước đó, trong sáng tác của Tứ Kiệt 杜杜, Thẩm Tống
杜杜 đã có những dấu vết của những vấn đề lý luận mà Đỗ Phủ đã khái quát. Có thể nói,


đó cũng là một phương cách để nhìn nhận một cách rõ ràng hơn tinh thần hướng cổ,
học tập có phê phán và cơ sở của tài năng siêu việt mà thi nhân đời trước đã có được.
Bởi thế, ông ta không chỉ chủ trương cần phải học tập theo phong cốt Hán Nguỵ 杜杜
và đặc trưng phong tao của Nhạc Phủ 杜杜. Đồng thời, ông cũng rất quan tâm đến thi
phái Giang Tả 杜杜杜杜 như Nhị Tạ 杜杜 (Tạ Linh Vận 杜杜杜, Tạ Thiểu 杜杜 (Theo Khang Hi
tự điển) (hoặc âm Diểu – Theo Hán Việt từ điển của Nguyễn Văn Khôn, Đào Duy
Anh, Hoàng Thúc Trâm – ND chú), Nhan 杜 (Diên Chi 杜 杜), Bão 杜 (Chiếu 杜), Hà 杜
(Tốn 杜)… Đối với những nhà thơ này, ông chủ trương phải học nghệ thuật và kỹ xảo
làm thơ của họ. Ngoài ra, ông ta không chỉ phục cổ mà còn đề xướng việc học tập các

nhà thơ đương thời như Vương 杜, Dương 杜, Lư 杜, Lạc 杜 (Tức Vương Bột 杜杜, Dương
Quýnh 杜杜, Lư Chiếu Lân 杜杜杜, Lạc Tân Vương 杜杜杜 – ND chú). Ở đây, ông đã thực
sự kết hợp được tinh thần truyền thống và những cách tân của thơ ca đương thời với
chủ đích là lấy phục cổ để làm phương tiện cách tân. Do đó, từ phương diện đóng góp
này, ông đã mở ra một hướng đi mới cho thơ ca thời bấy giờ, những sáng tác của ông
nhờ vậy mà quán tuyệt và lưu danh thiên cổ.
Chủ trương lấy phục cổ để cách tân của ông đã gặp được khá nhiều hồn thơ
đồng điệu, chẳng hạn như Lý Bạch 杜杜, Trịnh Kiền 杜杜, Tô Nguyên Minh 杜杜杜, Mạnh
Vân Khanh 杜杜杜… đến Nguyên Kết, Trương Bưu 杜杜 … những nhà thơ này hoặc bằng
lý luận hoặc thông qua thực tiễn mà trực tiếp hay gián tiếp đồng ý với chủ trương của
Đỗ Phủ vậy. Và có lẽ, khuynh hướng này cũng có sự gặp gỡ với quan điểm sáng tác
của các thi nhân như Mạnh Giao 杜杜, Trương Tịch 杜杜, Bạch Cư Dị 杜杜杜…Vì thế, chủ
trương này đã có tầm ảnh hưởng khá sâu rộng và Đỗ Phủ về phương diện lý luận đã
có sự tiếp thừa và khai sáng nên một trường phái mới – trường phái hiện thực trong
thơ Đường.
Như trên đã nói, chủ trương Dĩ cổ cách tân 杜杜杜杜 mà Đỗ Phủ đề xướng cũng
vấp phải sự chống đối mạnh mẽ của một số thi nhân ưa chuộng hình thức, theo thể
thức của thi ca đời Lục Triều 杜杜. Tuy vậy, qua những kiến giải của ông về thơ của Sơ
Đường Tứ Kiệt cho thấy ông cũng có những cách nhìn nhận mới có tính lý luận về thơ
ca. Từ những quan điểm lý luận cụ thể của Đỗ Phủ, chúng ta có thể lý giải mối quan
hệ mật thiết giữa thi ca Lục Triều 杜杜 và Thịnh Đường 杜杜. Những lời bình luận của
ông về các thi nhân đương thời đã thể hiện quan điểm sáng tác của mình. Với ông, thơ
ca Lý Bạch thì thanh tân, phiêu dật, Bào Chiếu thì tha thiết, ôn lương. Đặc biệt là
trong cách xử lý các mối liên hệ, phẩm cách cao khiết và khảo sát các phương diện
tương đồng và dị biệt để từ đó khái quát các đặc điểm nghệ thuật, tư tưởng của thi
nhân đương thời. Trong các mối quan hệ tương ứng ấy, ông đã chỉ ra những điểm sáng
rõ về nghệ thuật của các thi nhân có khuynh hướng hiện thực thời bấy giờ, đó là cảm
hứng ưu thời mẫn thế 杜杜杜杜, cảm hoài thân thế 杜杜杜杜 (tức cảm hoài về thân phận của
chính bản thân mình), dĩ kim điếu cổ 杜杜杜杜 (lấy nay để luận xưa) vậy.

Quy Thành, 20 tháng 04 năm 2012
Võ Minh Hải dịch chú
Nguồn: Danh gia đàm văn học 1 杜杜杜杜杜 (杜), Thương vụ ấn thư quán 杜杜杜杜杜 xuất
bản, Đài Loan 杜杜, tr. 49 – 55.