Từ hoa trong truyện kiều

Từ ‘hoa’ trong ‘Truyện Kiều’
Trong kho tàng văn học VN, không ai có thể sánh được với đại thi hào Nguyễn Du dù chỉ trong
một phạm vi hẹp: Cách dùng từ “hoa” và khi viết về hoa. “Truyện Kiều” có đến hàng trăm câu
thơ dùng từ “hoa” nhưng mỗi câu đều có ý nghĩa khác nhau.
Trước hết từ “hoa” được dùng nhiều lần như một tính từ chỉ cái đẹp, cái cao sang, quyền quý như
“thềm hoa”,“kiệu hoa”, “sân hoa”…
Khi Thúy Kiều gặp Mã Giám Sinh, Nguyễn Du viết:
Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng
Và khi nàng sa bẫy Sở Khanh, trong cùng một câu thơ Nguyễn Du đã dùng đến ba từ “hoa” để
diễn tả tâm trạng của Kiều khiến người đọc, người nghe đã liên tưởng ngay hình ảnh Kiều bị
giày vò như thế nào:
Giá đành trong nguyệt trên mây
Hoa sao, hoa khéo đọa đày bấy hoa
Thông thường người ta dùng từ “hoa” với nghĩa là danh từ để chỉ người con gái đẹp, yêu kiều.
Nhưng cụ Nguyễn Du đã dành từ “hoa” rất độc đáo chỉ về người con trai để giãi bày tình cảm
của Thúy Kiều đối với Kim Trọng khi “xăm xăm băng lối vườn khuya một mình”:
Nàng rằng khoảng vắng đêm trường
Vì hoa nên phải đánh đường tìm hoa
Nếu theo quan niệm “cọc” và “trâu” thì rõ ràng trong tình huống này, “cọc” đã băng vườn tìm
“trâu” một cách nhiệt tình, chủ động với cả sự bồng bột đáng yêu của mối tình đầu. Đặt vào bối
cảnh khi ra đời của Truyện Kiều mới thấy quan niệm của cụ Nguyễn Du về tình yêu nam nữ chân
chính vô cùng tiến bộ, dân chủ, sánh ngang với những mối tình thời hiện đại.
Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du đã nhiều lần trở lại dùng từ “hoa” với nghĩa nói về Kim Trọng,
về mối tình của Thúy Kiều với chàng Kim:
Thề hoa chưa ráo chén vàng
Lời thề thôi đã phụ phàng với hoa
Hay:
Hoa kia đã chắp cánh này cho chưa
Hoặc mô tả tâm trạng của Thúy Kiều sau 15 năm lưu lạc khi gặp lại người yêu cũ:
Trông hoa đèn chẳng thẹn thùng lắm ru

Rất khó tìm trong thơ ca hiện đại cách dùng từ “hoa” như cụ Nguyễn Du để ám chỉ người con
trai, hoặc về tình yêu từ phía người con gái. Có chăng chỉ là những câu chung chung tượng trưng
cho tình yêu đôi lứa. Phải chăng, trong cuộc sống thực tại hiện nay và mãi mãi về sau, những
người Việt Nam yêu nhau tìm thấy trong Truyện Kiều những áng thơ hay nhất để diễn đạt tình
yêu trong mọi tình huống, mọi hoàn cảnh, đủ các cung bậc tình cảm với ý nghĩa vô cùng giàu có
của từ “hoa”.
Như khi nam nữ thanh niên đi lễ hội, tình cờ gặp người trong mộng:
May thay giải cấu tương phùng
Gặp tuần đố lá thỏa lòng tìm hoa
Khi diễn tả sự e dè, thẹn thùng của hai cô gái:
Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa
Khi người yêu bị gia đình ép duyên gả cho một gia đình trọc phú hay buôn bán lèo lá:
Xót nàng chút phận thuyền quyên
Cành hoa đem bán vào thuyền lái buôn
Khi bày tỏ thái độ nghiêm túc đối với mối tình chính đáng:
Đừng điều nguyệt nọ hoa kia
Ngoài ra ai lại tiếc gì với ai
Khi phê phán những người tự cho là “sành điệu” trong quan hệ nam nữ, nhưng không thể hiểu
nổi bản chất của bạn tình:
Chơi hoa đã dễ mấy người biết hoa
Khi vỗ về, an ủi mối tình tan vỡ được hàn gắn lại:
Hoa tàn mà lại thêm tươi
Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa
Hay khi nói về những cuộc hẹn hò của các cặp tình nhân sau một thời gian dài xa cách:
Tình nhân gặp lại tình nhân
Hoa xưa ong cũ mấy phân chung tình
Thế mới biết kho tàng ngôn ngữ tiếng Việt giàu có đến nhường nào. Chỉ một từ “hoa” thôi đã có
hàng trăm cách biểu đạt khác nhau, cách nào cũng tinh tế, nhẹ nhàng mà thâm thúy, mộc mạc mà
sâu sắc.