Sinh lý học quá trình tạo nước tiểu

BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐỀ:

SINH LÝ HỌC:

QUÁ TRÌNH TẠO NƯỚC TIỂU

1


MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ:
Sau khi học xong chuyên đề “Sinh lý học: Quá trình tạo nước tiểu”,
người học nắm được những kiến thức có liên quan như: Quá trình siêu
lọc; Quá trình tái hấp thu; Quá trình bài tiết tích cực.

2


NỘI DUNG
Để có được nước tiểu, ở thận có ba quá trình: siêu lọc ở tiểu cầu thận,
tái hấp thu và bài tiết tích cực ở tiểu quản thận.
I. QUÁ TRÌNH SIÊU LỌC
Quá trình siêu lọc thực hiện ở tiểu cầu thận. Quá trình này là một quá
trình thụ động, lọc nước và các chất hoà tan trong nước từ huyết tương mao
mạch cuộn mạch sang khoang bao Bowman qua màng siêu lọc. Như vậy,
muốn có dịch siêu lọc (dịch lọc, nước tiểu đầu), cần phải có hai yếu tố cơ bản
là màng siêu lọc và áp lực lọc.
Màng siêu lọc và áp lực lọc quyết định số lượng và thành phần các chất
dịch siêu lọc.
1. Màng siêu lọc.
Màng siêu lọc còn gọi là màng tiểu cầu thận. Màng này ngăn cách giữa
huyết tương mao mạch cuộn mạch và dịch siêu lọc trong khoang bao

Bowman. Màng có ba lớp: lớp tế bào nội mô mao mạch, lớp màng nền và lớp
tế bào biểu mô (lá trong) bao Bowman.
Lớp tế bào nội mô mao mạch láng trên lớp màng đáy. Trên tế bào này
có những lỗ thủng gọi là cửa sổ (fenestra). Đường kính cửa sổ này là 160 A0.
Lớp màng nền là một mạng lưới các sợi collagen và proteoglycan, có
tạo ra các lỗ nhỏ các đường kính 110 A0. Các lỗ này tích điện âm (do cấu trúc
của proteoglycan).
Lớp tế bào biểu mô bao Bowman là một lớp tế bào biểu mô có chân
(tua) mỗi tế bào có rất nhiều chân bám lên màng nền. Giữa các tua nhỏ này có
các khe nhỏ (slit-pore) có đường kính khoảng 70-75 A0. Trên siêu cấu trúc,

3


các lỗ này không phải thông trực tiếp mà trên bề mặt chúng có một màng bịt
siêu mỏng
Màng siêu lọc có rất nhiều lớp như vậy nhưng lại là một màng sinh học
có tính thấm chọn lọc rất cao. Kích thước phân tử và sự tích điện âm của các
phân tử đã quyết định khả năng thấm của nó qua màng siêu lọc:
Chất hoà tan Trọng lượng phân tử Khả năng thấm qua
Inulin 52000 1,000
Các protein phân tử nhỏ 30.000 0,500
Albumin 69.000 0,005
Inulin có trọng lượng phân tử nhỏ nên thấm qua 100%. Albumin có
trọng lượng phân tử lớn, lại tích điện âm nên chỉ thấm qua có 0,5%. Các tế
bào máu, đương nhiên là không thể qua được màng siêu lọc. Vì vậy trong
dịch siêu lọc không có các tế bào máu, không có các hợp chất hữu cơ có phân
tử lượng cao trên 70.000. Các protein phân tử lượng thấp có thể thấm qua
màng siêu lọc, nhưng rất ít, vì vậy hàm lượng của nó trong dịch siêu lọc chỉ là
0,03%, có nghĩa là nó chỉ bằng 1/240 hàm lượng protein huyết tương. Do có

sự chênh lệch về hàm lượng protein giữa huyết tương và dịch siêu lọc (chênh
lệch diện tích âm) nên trong dịch siêu lọc sẽ có nồng độ ion Cl- và HCO3- cao
hơn 5% so với huyết tương để giữ cân bằng điện tích âm (cân bằng Donnan).
Nhìn chung, trừ những thành phần đã mô tả trên đây không qua được
màng siêu lọc, còn lại gần như toàn bộ các chất trong huyết tương và dịch
siêu lọc có nồng độ ngang nhau và dịch siêu lọc có áp suất đẳng trương so với
huyết tương.
2. Áp lực lọc: FP (filtration pressure).
Áp lực lọc là áp lực tác động lên huyết tương của mao mạch cuộn
mạch, để đẩy nước và các chất hoà tan trong nước sang khoang bao Bowman.

4


Áp lực lọc được tạo nên bởi sự tổng hợp của các áp lực máu mao mạch cuộn
mạch, áp lực keo của huyết tương mao mạch cuộn mạch và áp lực trong
khoang bao Bowman.
Áp lực máu mao mạch cuộn mạch: GP (glomerular pressure). Mao
mạch cuộn mạch có áp lực máu rất cao, cao nhất trong các hệ thống mao
mạch, thông thường là 60mm Hg. Đây là động lực cơ bản nhất tạo ra áp lực
lọc. Ap lực này đẩy nước và các chất hoà tan trong nước từ máu mao mạch
cuộn mạch vào khoang bao Bowman.
Áp lực keo của huyết tương mao mạch cuộn mạch: GCP (glomerular
colloid osmotic pressure). GCP được tạo nên nhờ các hợp chất hữu cơ phân tử
lượng cao, đặc biệt là các protein huyết tương. Các chất này có khả năng giữ
nước lại cho huyết tương. GCP ở động mạch đến là 28mm Hg (đây là áp lực
keo của máu), ở động mạch đi là 36mm Hg (vì nước đã thoát vào khoang bao
Bowman) nên áp lực keo ở động mạch đi cao hơn áp lực keo ở động mạch
đến. GCP trung bình của máu mao mạch tiểu cầu thận là 32mm Hg.
Áp lực trong khoang bao Bowman: CP (capsular pressure). Đây là áp

lực của dịch siêu lọc nằm trong khoang bao Bowman tạo nên, còn gọi là áp
lực trong bao. Áp lực này đẩy nước từ khoang bao Bowman trở lại huyết
tương mao mạch cuộn mạch. Áp lực này bằng 18mm Hg. Như vậy áp lực keo
của huyết tương mao mạch cuộn mạch và áp lực trong bao là ngược chiều với
áp lực máu mao mạch cuộn mạch.
Muốn có dịch siêu lọc thì FP phải lớn hơn 0, nghĩa là GP phải lớn hơn
tổng GCP + CP và công thức áp lực lọc là:
FP = GP- (GCP + CP) = 60 - (32 + 18) = 10 (mmHg)

5


Tổng lượng dịch siêu lọc trong 24 giờ là rất lớn, trung bình là 170-180l.
Vì vậy việc nghiên cứu đánh giá chức năng lọc của tiểu cầu thận là vô cùng
quan trọng đối với các nhà lâm sàng đặc biệt là các nhà gây mê-hồi sức.
Ngoài FP ra, để đánh giá chức năng lọc của tiểu cầu, người ta còn xác
định một số chỉ số như sau:
Phân số lọc của tiểu cầu:FF (filtration faction) là tỷ số (%) giữa dịch lọc
(ml) và lượng huyết tương qua thận (ml) trong một phút: bình thường tỷ số
này bằng 19-21%.
GFR
FF=-------------RPF
Hệ số lọc của tiểu cầu (filtration coefficient), ký hiệu là Kf. Hệ số lọc
Kf là số ml dịch siêu lọc có trong một phút, khi áp lực lọc là 1mm Hg, bình
thường Kf = 12,5ml/min. mmHg.
Mức lọc cầu thận: GFR (glomerular filtration rate). Mức lọc cầu thận
còn gọi là lưu lượng lọc cầu thận. GFR là số ml dịch siêu lọc có trong một
phút. Nó được tính bằng tích của hệ số lọc với áp lực lọc của tiểu cầu.
GFR = Kf x FP = 12,5 x 10 = 125ml/min.
Người ta cũng xác định GFR bằng hệ số thanh thải của inulin (hệ số

thanh thải của inulin bằng 125ml/min).
3. Những yếu tố ảnh hưởng tới quá trình siêu lọc
- Cơ chế tự điều hoà mức lọc cầu thận của bộ máy cận tiểu cầu.
Cơ chế tự điều hoà mức lọc cầu thận là cơ chế điều hoà ngược ống thận
- tiểu cầu (tubuloglomerular feed bach mechanism). Đây là cơ chế điều hoà
ngược vận mạch gây giãn động mạch đến và co động mạch đi và đều là cơ
chế điều hoà ngược âm tính.

6


Khi lưu lượng lọc cầu thận giảm thì tốc độ dòng dịch qua ống thận bị
chậm lại. Hiện tượng này đã làm cho tăng cường tái hấp thu ion Na+ và Cl- ở
nhánh lên quai Henle. Nước tiểu đi qua ống lượn xa sẽ có nồng độ ion Na+ và
Cl- giảm hơn bình thường. Các tế bào macula densa nhận cảm được sự giảm
nồng độ ion Na+ và Cl- trong dịch lòng ống thận khi các chất này qua chúng.
Các tế bào macula densa cho những tín hiệu mà thông qua nó đã làm giãn
động mạch đến và kích thích tế bào cận tiểu cầu giải phóng renin.
Khi giãn động mạch đến, lưu lượng tuần hoàn qua thận (RBF: renal
blood flow) sẽ được tăng lên, làm tăng áp lực lọc và như vậy sẽ tăng mức lọc
cầu thận. Chức năng lọc của tiểu cầu thận trở về bình thường.
Khi tế bào cận tiểu cầu giải phóng renin, nó sẽ tham gia vào một trong
những khâu quan trọng xúc tác cho quá trình chuyển angiotensinogen thành
agiotensin II. Angiotensin II làm co động mạch đi (vì tế bào cơ thành động
mạch đi rất mẫn cảm với angiotensin II). Động mạch đi co, sẽ làm cho áp lực
máu trong mao mạch cuộn mạch tăng. Lưu lượng lọc cầu thận tăng lên và
chức năng lọc của tiểu cầu thận trở về bình thường.
Hai cơ chế giãn động mạch đến và co động mạch đi nhằm mục đích tự
duy trì mức lọc cầu thận hằng định, mặc dù huyết áp động mạch có thể thay
đổi trong một phạm vi khá rộng từ 75-160mm Hg.

- Cơ chế điều hoà của hệ thần kinh giao cảm.
Các tận cùng thần kinh giao cảm được phân bố tới tận tế bào cơ trơn
thành động mạch đến và động mạch đi của tiểu cầu thận. Các tế bào này cũng
có những thụ thể nhận cảm đối với các chất trung gian hoá học của hệ thần
kinh giao cảm. Vì vậy, khi hệ thần kinh giao cảm bị hưng phấn hay bị ức chế,
các chất trung gian hoá học hệ thần kinh giao cảm tăng lên nhiều hay ít trong
phản ứng thích nghi của cơ thể đối với mọi biến đổi của môi trường, sẽ làm

7


cho lưu lượng tuần hoàn qua thận biến đổi (dòng máu thận biến đổi). Khi lưu
lượng tuần hoàn qua thận thay đổi thì mức lọc cầu thận cũng bị thay đổi theo
và như vậy, chức năng lọc của tiểu cầu sẽ được duy trì ở trạng thái sinh lý
bình thường.
- Sự biến đổi áp lực lọc khi có sự biến đổi của huyết áp động mạch, áp
lực keo của huyết tương và áp lực trong bao (trong thận).
Trong tất cả các trường hợp có huyết áp động mạch giảm (shock, mất
máu, suy tim v.v...) dẫn đến giảm áp lực máu mao mạch cuộn mạch và làm
giảm áp lực lọc. Áp lực lọc giảm thì lưu lượng lọc cầu thận giảm. Khi huyết
áp động mạch giảm xuống chỉ còn 40-50mm Hg thì vô niệu. Nhưng không
phải trường hợp tăng huyết áp nào cũng làm tăng áp lực lọc. Một số trường
hợp tăng huyết áp do co mạch, mặc dù huyết áp động mạch tăng rất cao,
nhưng lưu lượng lọc cầu thận lại rất giảm, vì có co động mạch đến, làm giảm
dòng máu thận. Trái lại, có một vài trường hợp có giảm huyết áp động mạch,
nhưng do giãn động mạch đến, làm tăng lưu lượng tuần hoàn thận, nên vẫn
còn lưu lượng lọc cầu thận. Như vậy, huyết áp động mạch, dòng máu thận có
mối liên quan chặt chẽ với mức lọc cầu thận.
Khi bị bỏng, bị ra nhiều mồ hôi (do lao động trong môi trường nóng
ẩm), bị nôn mửa hoặc ỉa chảy, cơ thể bị mất rất nhiều nước, áp lực keo của

máu tăng rất cao dẫn tới mức lọc cầu thận giảm.
Bệnh nhân bị bệnh viêm ống thận, sỏi thận và niệu quản gây cản trở
đường dẫn nước tiểu đã làm tăng áp lực trong thận và làm giảm lưu lượng lọc
cầu thận. Người ta nhận thấy rằng khi áp lực trong thận lên đến 30-40mm Hg
thì áp lực lọc bằng không và cơ thể sẽ vô niệu.
- Sự biến đổi cấu trúc màng siêu lọc.

8


Khi màng siêu lọc biến đổi về cấu trúc do rất nhiều nguyên nhân khác
nhau, chức năng bình thường của màng siêu lọc không còn nữa. Tính thấm
của màng siêu lọc tăng làm cho mức lọc cầu thận tăng, tính thấm của màng
siêu lọc giảm làm cho mức lọc cầu thận giảm. Đồng thời khi tổn thương màng
siêu lọc, dịch siêu lọc sẽ có hồng cầu, có protein làm cho nước tiểu có hồng
cầu (đái ra máu), có protein (đái ra protein).
II. QUÁ TRÌNH TÁI HẤP THU
Quá trình tái hấp thu được thực hiện ở ống thận. Trong quá trình này
toàn bộ các chất cần thiết cho cơ thể đều được tái hấp thu trở lại máu. Có
những chất được tái hấp thu hoàn toàn, có những chất được tái hấp thu một
phần hoặc phần lớn, có những chất không được tái hấp thu vì đó là chất
không cần thiết cho cơ thể. Tại ống thận có cả cơ chế vận chuyển tích cực và
khuếch tán thụ động.
Khi các chất từ lòng ống thận được hấp thu vào dịch gian bào.Từ dịch
gian bào các chất (nước và các chất hoà tan trong nước) vào máu theo sự
chênh lệch áp lực thuỷ tĩnh và áp lực keo: tại mao mạch ống thận có áp lực
keo là 32mmHg, áp lực thuỷ tĩnh là 13mm Hg. Như vậy áp lực giữ nước lại là
32 - 13 = 19 (mmHg). Tại dịch gian bào có áp lực keo là 15mm Hg, áp lực
thuỷ tĩnh là 6mmHg. Như vậy áp lực giữ nước là 15 - 6 = 9 (mmHg). Thực tế
sự chênh lệch áp lực giữa máu mao mạch ống thận và dịch gian bào ống thận

là 19 - 9 = 10 (mmHg). Nhờ có áp lực này mà nước và các chất hoà tan trong
nước được chuyển từ dịch kẽ vào máu mao tĩnh mạch ống thận, rồi theo tuần
hoàn chung đi khắp cơ thể.
Nếu có chức năng lọc mà không có tái hấp thu, con người không tồn tại
được. Một ví dụ đơn giản là nước được lọc trong 24 giờ là 170-180l, nhưng

9


nước được đào thải chính thức theo nước tiểu là 1,5 lít, gần như toàn bộ nước
đã được tái hấp thu.
1. Tái hấp thu ở ống lượn gần
Nhìn chung, có khoảng 80% các chất và nước được tái hấp thu ở ống
lượn gần. Vì vậy khi ra khỏi ống lượn gần để vào quai Henle, nước tiểu vẫn
đẳng trương mặc dù đã mất rất nhiều nước và ion Na+.
- Tái hấp thu glucose.
Glucose được tái hấp thu hoàn toàn theo cơ chế vận chuyển tích cực ở
ống lượn gần khi nồng độ glucose máu thấp hơn ngưỡng glucose của thận.
Khi nồng độ glucose máu cao hơn ngưỡng glucose của thận (>1,7g/l) thì
glucose không được tái hấp thu hoàn toàn, một phần glucose có trong nước
tiểu, mặc dù ống lượn gần đã có khả năng tái hấp thu glucose cao hơn khi
nồng độ glucose bình thường trong máu.
- Tái hấp thu HCO3-.
HCO3- được tái hấp thu chủ yếu ở ống lượn gần, có một phần ở ống
lượn xa. Sự tái hấp thu HCO3- theo cơ chế vận chuyển tích cực, có liên quan
chặt chẽ với carboanhydrase (C.A), cũng có một phần HCO3- được tái hấp thu
theo cơ chế khuếch tán thụ động.
Trong lòng ống lượn gần: HCO3- + H+  H2CO3  CO2 + H2O.
CO2 khuếch tán vào trong tế bào ống lượn gần và CO2 + H2O CA
HCO3- + H+. ion H+ được vận chuyển tích cực vào lòng ống lượn còn HCO3được chuyển vào dịch gian bào cùng với Na+. Như vậy HCO3- theo cơ chế

vận chuyển tích cực không phải chính HCO3- mà thông qua sự khuếch tán của
CO2 được tạo thành từ HCO3-.
Trong 24 giờ có 4000 mEq HCO3- bị lọc vào dịch siêu lọc, nhưng chỉ có
1-2 mEq HCO3- bị thải ra ngoài. Có tới 99,9% HCO3- đã được tái hấp thu.

10


- Tái hấp thu protein và acid amin.
Protein phân tử lượng nhỏ và acid amin được tái hấp thu hoàn toàn ở
ống lượn gần theo cơ chế vận chuyển tích cực. Protein gắn trên màng đỉnh và
được chuyển vào trong tế bào theo cơ chế "ẩm bào". Các protein trong "túi" bị
các enzym thuỷ phân thành acid amin. Các aid amin này được vận chuyển
qua màng đáy vào dịch gian bào theo cơ chế khuếch tán có chất mang. Các
acid amin tự do trong lòng ống lượn được vận chuyển tích cực nhờ chất tải
đặc hiệu qua màng đỉnh.
- Tái hấp thu K+, Na+ và Cl-.
Ion K+ được tái hấp thu hoàn toàn ở ống lượn gần theo cơ chế vận
chuyển tích cực. Ion Na+ được tái hấp thu tới 65% theo cơ chế khuếch tán có
gia tốc ở màng đỉnh, vận chuyển tích cực ở màng đáy và màng bên. Ion Clđược tái hấp thu theo gradient điện tích.
- Một số gốc sunfat, phosphat, nitrat... được tái hấp thu theo cơ chế vận
chuyển tích cực.
- Tái hấp thu nước.
Nước được tái hấp thu là hậu quả của tái hấp thu các chất có lực thẩm
thấu cao: Na+, K+, Cl-, HCO3-... Nếu đưa các chất có lực thẩm thấu cao vào
máu, sau đó nó được lọc qua tiểu cầu, chất này ít được tái hấp thu, nó sẽ bị
đào thải ra ngoài gây ra cơ chế lợi niệu thẩm thấu.
- Tái hấp thu urê.
Khi các ion được tái hấp thu, đặc biệt là các ion có tính thẩm thấu cao
như Na+, làm cho nước được tái hấp thu theo. Như vậy nồng độ urê trong ống

lượn gần sẽ cao hơn nồng độ urê trong dịch gian bào. Vì vậy, urê khuếch tán
vào dịch kẽ, rồi vào máu, theo gradient nồng độ tới 50-60%.

11


2. Tái hấp thu ở quai Henle.
Quai Henle có hai nhánh: xuống và lên ngược chiều nhau. Sự cấu tạo
của hai nhánh cũng khác nhau. Nhánh xuống và phần đầu nhánh lên mỏng.
Phần cuối nhánh lên dày. Phần đầu nhánh lên có tính thấm Na+, urê, nhưng
không thấm nước. Na+ được tái hấp thu thụ động vào dịch gian bào. Phần
cuối nhánh lên không tái hấp thu thụ động Na+ mà lại vận chuyển tích cực
Na+. Dịch gian bào quanh quai Henle rất ưu trương, nhất là vùng chóp quai
Henle, đặc biệt là vùng tuỷ thận. Nhờ hiện tượng trên mà nước được tái hấp
thu thụ động ở nhánh xuống, vì nhánh xuống có tính thấm cao đối với nước
và urê, nhưng lại không cho Na+ thấm qua.
Nước tiểu đi vào quai Henle vẫn là đẳng trương, nhưng càng đi xuống
quai Henle, nó càng ưu trương, ở chóp quai là ưu trương nhất. Chính sự ưu
trương này làm cho Na+ laị dễ tái hấp thu ở phần lên. Ở nhánh lên Na+ được
tái hấp thu nên nước tiểu sẽ đẳng trương rồi nhược trương vì Na+ được vận
chuyển tích cực.
Tới ống lượn xa nước tiểu rất nhược trương, mặc dù qua quai Henle nó
đã bị tái hấp thu rất nhiều nước. Khả năng tái hấp thu của quai Henle rất lớn
tới 25% Na+ và 15% nước.
3. Tái hấp thu ở ống lượn xa
Ống lượn xa là phần cuối của nephron, do đó sự tái hấp thu ở đây phụ
thuộc vào hai yếu tố cơ bản thứ nhất là nhu cầu của cơ thể, thứ hai là số lượng
và chất lượng nước tiểu qua nó.
- Tái hấp thu nước:
Nước tiểu qua đây là nước tiểu nhược trương, trung bình cứ một phút

có 20ml nước tiểu qua ống lượn xa. Trong 20ml này, thực tế chỉ cần 2ml đã
đủ để hoà tan vật chất có trong nước tiểu. Số còn lại 18ml không tham gia vào

12


hoà tan vật chất, phần nước này được gọi là nước "không tham gia thẩm
thấu". Phần nước này cần được tái hấp thu chủ yếu ở ống lượn xa và một
phần ở ống góp. Tái hấp thu nước theo cả hai cơ chế chủ động và thụ động,
nhưng chủ yếu là vận chuyển tích cực. Sự vận chuyển nước theo cơ chế chủ
động nhờ tác dụng của ADH. ADH là hormon của hypothalamus, được dự trữ
ở thuỳ sau tuyến yên và vào máu theo nhu cầu của cơ thể. ADH tác động lên
tế bào ống lượn xa và ống góp để tăng cường tái hấp thu nước. Cơ chế của
ADH là thông qua AMP vòng hoạt hoá enzym hyaluronidase trong phản ứng
thuỷ phân acid hyaluronic để mở rộng lỗ màng trong quá trình vận chuyển
nước. Nhờ cơ chế tái hấp thu nước nên nước tiểu qua ống lượn xa và ống góp
đã được cô đặc lại.
- Tái hấp thu Na+.
Na+ được tái hấp thu ở màng đỉnh theo cơ chế khuếch tán có chất mang
và theo cơ chế vận chuyển tích cực ở màng bên và màng đáy. Sự tái hấp thu
Na+ theo cơ chế vận chuyển tích cực là nhờ tác dụng của aldosteron.
Aldosteron là hormon của tuyến vỏ thượng thận (lớp cầu sản xuất) có tác
dụng là tác động lên tế bào ống lượn xa để làm tăng cường tái hấp thu Na+.
Cơ chế tác dụng của aldosteron là lên sự tổng hợp protein của tế bào ống lượn
thông qua hoạt hoá hệ gen. Protein vừa được tổng hợp là protein tải và protein
enzym tham gia vào vận chuyển tích cực Na+.
- Tái hấp thu HCO3-.
Sự tái hấp thu HCO3- theo cơ chế vận chuyển thụ động và tích cực như
ở ống lượn gần. Song ở đây sự vận chuyển này có mối quan hệ chặt chẽ với
sự đải thải ion H+.

13


III. QUÁ TRÌNH BÀI TIẾT TÍCH CỰC
Khi so sánh hàm lượng các chất có trong dịch siêu lọc và trong nước
tiểu chính thức chúng ta nhận thấy có rất nhiều chất có mặt trong nước tiểu
chính thức nhưng lại không có trong dịch siêu lọc.
Một số chất có nồng độ rất thấp trong dịch siêu lọc, nhưng trong nước
tiểu chính thức lại có hàm lượng rất cao. Điều này chỉ có thể giải thích là ống
thận, trong quá trình tạo thành nước tiểu, đã vận chuyển một số chất từ máu
vào lòng ống thận, hoặc tế bào ống thận sản xuất một số chất để chuyển vào
nước tiểu để thải ra ngoài. Chức năng bài tiết tích cực được thực hiện chủ yếu
ở ống lượn xa và có một phần ở ống lượn gần.
1. Sự bài tiết H+.
Quá trình bài tiết H+ là một quá trình có liên quan tới nồng độ CO2
máu. CO2 khuếch tán qua màng tế bào ống lượn, trong tế bào có phản ứng
CO2 + H2OH2CO3  H+ + HCO3-. H+ được vận chuyển qua màng tế bào vào
lòng ống lượn. Ion H+ được bài tiết, đồng thời Na+ được tái hấp thu. H+ trong
ống lượn sẽ được kết hợp với ion phosphat, với NH3, với các gốc acid hữu cơ
yếu hoặc với các gốc khác để thải ra ngoài. H+ còn kết hợp với HCO3- để tạo
ra H2CO3  CO2 + H2O. CO2 lại vận chuyển vào trong tế bào để tạo ra
HCO3- hấp thu vào máu.
2. Sự tổng hợp và bài tiết NH3.
Trong tế bào ống lượn có quá trình khử amin của glutamin (chiếm tới
60%) để tạo ra NH3. NH3 dễ dàng khuếch tán qua màng tế bào vào lòng ống
lượn. ở đây NH3 được kết hợp với H+ tạo thành NH4+ để thải ra ngoài.

14

3. Sự bài tiết K+.
Ion K+ bị tái hấp thu hoàn toàn ở ống lượn gần. Nó được bài tiết ra ở
ống lượn xa theo cơ chế vận chuyển tích cực nhờ tác dụng của aldosteron.
Aldosteron có tác dụng đồng thời tái hấp thu Na+ và đào thải K+.
4. Sự bài tiết các chất khác.
Tế bào ống lượn xa còn bài tiết phenol, acid hippuric, P.A.H, creatinin,
các acid mạnh, các sản phẩm của thuốc đưa từ ngoài vào, các chất độc lạ khác
do quá trình chuyển hoá tạo ra hoặc xâm nhập từ bên ngoài bằng nhiều đường
khác nhau.
Ba quá trình siêu lọc, tái hấp thu và bài tiết tích cực nhằm mục đích tạo
ra nước tiểu. Nhưng số lượng và chất lượng nước tiểu như thế nào lại là hậu
quả của quá trình điều hoà cân bằng nội môi của thận.

=====HẾT=====

15